A.  Mafhungo a Zwino kha Shango

1.  Fulufulu

1.1.  Khabinethe yo dzhiela nṱha mvelaphanḓa yo swikelwaho kha zwa u thoma u shumiswa ha Pulane ya Mashumele ya zwa Fulufulu, ngeno nga thungo i tshi khou dovha hafhu ya ṱanganedza vhuleme vhuhulwane vhukuma vhune ha kha ḓi vha hone kha sisṱeme ya lushaka ya nḓisedzo ya muḓagasi. 

1.2.  Zwenezwi musi shango ḽi tshi khou dzhena kha khalaṅwaha ya Vhuriha, Khabinethe yo ṱanganedza zwa u khunyeledzwa ha Khonṱhiraka ya u ṋetshedza muḓagasi wa 400 megawatsi (MW) dza u ḓadzisa nga kha Mbekanyamushumo ya Ṋetshedzo yo Linganaho (Standard Offer Programme) dzine dza ḓo thoma u vha hone kha sisṱeme ya nḓisedzo ya muḓagasi phanḓa ha musi ṅwedzi wa Shundunthule 2023 u tshi fhela. 

1.3.  Nga nnḓa ha izwo, Muhasho wa Mutakalo wo ṱalusa zwibadela zwa 213 sa zwone zwine zwa tea u sa kwamea nga mafhungo a u khaulwa ha muḓagasi nga u sielisana, hune zwibadela zwi linganaho 76 kha zwenezwi, zwa vha uri zwo no ḓi thoma u sa kwamea nga uhu u khaulwa ha muḓagasi nga u sielisana ngeno hu na uri mushumo wa u engedza zwiṅwe zwibadela zwi linganaho 46 kha mutevhe wa izwo zwine zwa si tee u kwamea nga izwo zwa u khaulwa ha muḓagasi, u tsini na u khunyeledzwa. 

1.4.  Khabinethe yo dovha hafhu ya ṱanganedza zwa u rwelwa ṱari ha Energy One-Stop Shop zwine zwa khou ḓo vha hone hu si kale nga ḽa 31 Shundunthule 2023 nga vha Invest SA u itela u tshimbidza mafhungo a zwa milayo ine ya ḓo thusa khamphani ntswa dza u bveledza muḓagasi u itela uri na dzone dzi thome u shuma nga u ṱavhanya. 

1.5.  Khabinethe yo dovha hafhu ya dzhiela nṱha mvelaphanḓa yo no itwaho fhaḽa kha Tshiṱitshi tsha Muḓagasi tsha Kusile hu tshi itelwa u vhuedzedzwa hafhu ha muḓagasi u linganaho 3 200 MW, kha yunithi dza 1, 2, 3 na 5, murahu kha sisṱeme ya nḓisedzo ya muḓagasi ya lushaka mafheloni a ṅwaha wa 2023.

1.6.  Khabinethe yo kwamea nga zwiito zwa u phaḓaladzwa ha mafhungo ane a si vhe ngoho zwine zwa khou bvela phanḓa, hu tshi khou shumiswa nyanḓadzamafhungo dza matshilisano hune khadzo ha khou ambiwa zwauri hu si kale hu khou ḓo vha na u wa tshoṱhe ha sisṱeme ya nḓisedzo ya muḓagasi ya lushaka, zwine ha khou pfala uri zwi ḓo fhedza zwo vhanga u dzima tshoṱhe ha muḓagasi shango ḽoṱhe. Eskom yo fulufhedzisa muvhuso uri hu na pulane dzi re hone kha sisṱeme yavho dza u thivhela uri hu si vhe na u dzima lwa tshoṱhe ha muḓagasi kha shango ḽoṱhe.

1.7.  Khabinethe yo dovha hafhu ya ombedzela khuwelelo kha vhathu vhoṱhe vha fhano Afrika Tshipembe ya uri vha bvele phanḓa na u vhulunga muḓagasi. Tshipikwa tshihulwane ndi u vhulunga muḓagasi u linganaho 1 000 MW ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe, zwine hezwi zwa lingana na u vhulunga luṱa lwoṱhe lwa u thoma lwa u khaulwa ha muḓagasi nga u sielisana ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe.

1.8.  Minisṱa vha Muḓagasi, Dokotela Vho Kgosientsho Ramokgopa, vha ḓo ḓivhadza shango nga ha u thoma u shumiswa ha Pulane ya Mashumele ya zwa Fulufulu nga Ḽavhuṱanu, ḽa 26 Shundunthule 2023, musi vha tshi khou amba na vhoramafhungo.

2.  Mutakalo

2.1.  Muvhuso wo vhumba komiti ya u shuma ya zwa thekiniki, ine ya khou langwa nga Muhasho wa Mutakalo wa Lushaka, nga murahu ha musi ho vha na tshiwo tsha vhulwadze ha Khoḽera ngei Hammanskraal kha Ḓorobo khulwane ya Tshwane, vhune ho no vhulaha vhathu vha swikaho 15 u swika zwino, nga ḽa 24 Shundunthule 2023.

2.2.  Hu na mushumo muhulwane u re kati zwazwino wa u ita ndingo kha zwiko zwoṱhe zwine zwa nga vha zwi zwone zwo ḓisaho tshikafhadzo iyi, zwi nga vha zwiko zwa maḓi, maḽori a u ṋetshedza maḓi, dzibommbi na tshiimiswa tsha Mishumo ya u Kunakisa Maḓi a Mashika tsha Rooiwal (WWTW). U swika zwino, a hu athu wanala vhuṱanzi vhu sumbaho uri ho wanala bakhitheria ya khoḽera kha zwiko izwi, zwine hezwi zwa ṋea fulufhelo ḽa uri hu na khonadzeo ya uri tshiwo itshi tsha khoḽera tshi nga vha tsho vha hone nga mulandu wa u tshikafhadzwa ho bvelelaho fhethu huthihi fhedzi, lune zwiwo zwi re hone zwazwino zwa nga vha zwo vha hone nga mulandu wa u tshikafhala ho vhangwaho nga zwiitisi zwa vhuvhili na zwa vhuraru (phiriselano).

2.3.  Musi maga aya a u lingedza u tandulula thaidzo iyi a tshi khou ḓi bvela phanḓa, vhadzulapo vha fhaḽa Hammanskraal vha khou ṱuṱuwedzwa uri vha vhilise maḓi avho a bommbini nahone vha shele na muṋo muṱuku phanḓa ha musi vha tshi a nwa. Zwiṅwe hafhu, muthu muṅwe na muṅwe ane a vha na malani, u silingwa kana tsumbadwadze dza thaidzo ya tsukanyo, u tea uri nga u ṱavhanya a dalele dokotela wawe kana kiḽiniki ya henefho tsini nae. 

2.4.  Minisṱa vha Muhasho wa Maḓi na Vhuthathazwitzhili, Vho Senzo Mchunu, vha ḓo vha na muṱangano na Ṋeḓorobo wa Ḓorobo khulwane ya Tshwane, Mukhantseḽara Vho Cilliers Brink, nga Ḽavhuṱanu, ḽa 26 Shundunthule 2023 u itela u lingedza u bveledza pulane yo ṱanganelaho ya mushumo wa u vusuluswa ha tshiimiswa tsha Rooiwal WWTW tshine tsho vha tsho tea tsho no vusuluswa kale. 

2.5.  U itela u wana zwidodombedzwa zwinzhi, vha nga founela kha nomboro ya luṱingo ya Tshiimiswa tsha Malwadze a Phirela tsha Lushaka (NICD) i shumaho awara dza 24 nga ḓuvha kha 082 883 9920. Tsumbamaitele dza u ilafha vhulwadze ha Khoḽera dzi wanala kha inthanethe kha www.nicd.ac.za(link is external).

3.  Ṱhoḓisiso dza zwa Vhashumi dza Kotara (QLFS)

3.1.  Khabinethe i khou ṱuṱuwedzwa nga fhungo ḽa uri QLFS ya u thoma ya ṅwaha wa 2023 yo sumbedzisa uri ho vha na nyengedzedzo ya vhurathi ya nga kotara nga u tevhekana kha tshivhalo tsha mishumo khathihi na uri zwa u tholwa ha vhathu vha swikaho 16.2 miḽioni zwi khou vhonala zwi tshi khou ri sendedzela tsini na uri ri swike kha tshivhalo tsha 16.4 miḽioni tsha vhathu vho tholiwaho kha maḓuvha a phanḓa ha tshiwo tsha dwadze ḽa Khoronavairasi (COVID-19). Hezwi zwi tou vha tsumbo i re khagala ya uri ikonomi ya Afrika Tshipembe i khou vhonala i tshi khou vhuyelela nga nḓila yo khwaṱhaho vhukuma u bva kha masiandaitwa a dwadze iḽo. 

3.2.  Mbalombalo dza nga ha vhathu vhane vha khou shuma dza kotara ya u thoma dzo sumbedza uri ho sikwa mishumo i swikaho 209 000 kha sekhithara yo dzudzanyeaho ngeno miṅwe mishumo ya 107 000 yo sikwa kha sekhithara i songo dzudzanyeaho kha tshifhinga tsha kotara ya u thoma ya ṅwaha. 

4.  Vhushaka ha shango ḽa Afrika Tshipembe na ḽa Amerika (US)  

4.1.  Khabinethe yo ombedzela zwauri vhushaka vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe na ḽa Amerika vhu kha ḓi vha havhuḓi, ho khwaṱha nahone vhune ha vhuedza masia oṱhe u swika zwino nga murahu ha muṱangano we wa vha hone vhukati ha Minisṱa vha Muhasho wa Vhushaka ha Dzitshaka na Tshumisano, Dokotela Vho Naledi Pandor na Muambasada wa ḽa Amerika fhano Afrika Tshipembe, Vho Reuben E Brigety, nga murahu ha maambiwa avho he khao vha vha vha tshi khou pomoka  Afrika Tshipembe uri ḽo ṋetshedza zwiṱhavhane kha shango ḽa Russia.

4.2.  Khabinethe yo dovha hafhu ya ombedzela zwauri hu na nḓila dzi ḓivheaho dza zwa vhudipuḽomati dzine dza tea u shumiswa nga tshaka dzoṱhe, hu tshi katelwa na shango ḽa US, kha u bvisela khagala thaidzo dzine vha vha nadzo zwenezwo musi dzi tshi tutuwa kha zwa kulangelwe kwa vhushaka ha vhavhili.

4.3.  Khabinethe yo ṱanganedza nḓivhadzo nga Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa ya u vhumbwa ha ṱhoḓisiso yo ḓiimisaho nga yoṱhe ya u ṱoḓisisa mavharivhari a u ṋetshedzwa ha zwiṱhavhane zwi bvaho fhano kha ḽa Afrika Tshipembe zwi tshi ṋewa shango ḽa Russia.  Zwidodombedzwa zwa ṱhoḓisiso iyo zwi ḓo ḓivhadzwa musi tshifhinga tshi tshi swika.

5.  Vhushaka vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe na ḽa Singapore

5.1.  Phresidennde Vho Ramaphosa vho ṱanganedza Minisṱa Muhulwane wa Riphabuḽiki ya Singapore Vho Lee Hsien Loong nga Ḽavhuvhili, ḽa 16 Shundunthule 2023.

5.2.  Shango ḽa Singapore ndi mubindudzi muhulwane fhano kha ḽa Afrika Tshipembe, hune ha vha na vhubindudzi ha masheleni a fhiraho R5 biḽioni kha sekhithara dzi fanaho na zwa vhumagi, tshumelo dza zwa masheleni na zwa ndaka. Thendelano dzo sainwaho vhukati ha mashango aya mavhili ndi dzine dzo livhiswa kha u khwaṱhisa mbambadzo, vhubindudzi, pfunzo na tshumisano kha zwa vhupileli.  

6.  Imbizo ya Phresidennde ya nga ha Ḽiedza ḽa Mveledziso ya Tshiṱiriki tsha Kapa Vhukovhela (DDM)

6.1.  Phresidennde Vho Ramaphosa vho fara Imbizo ya Phresidennde ya vhurathi ya nga ha DDM ya fhaḽa Kapa Vhukovhela, kha Masipala Wapo wa Drakenstein, kha Tshiṱiriki tsha Cape Winelands, nga Ḽavhuṱanu, ḽa 19 Shundunthule 2023.

6.2.  Phresidennde vho ranga phanḓa vhurumelwa vhu bvaho kha masia mararu a muvhuso nga fhasi ha thero ine ya ri: “A hu Tei U vha na Tsaleli”. Imbizo iyi yo vha yo rangelwa phanḓa nga madalo a Phresidennde kha vhupo vhu re henefho nga tsini ha Tshiṱuṱuwedzi tsha Mveledziso ya Vhudzulo ha Vhathu ha Vlakkeland, vhune ha vha vhupo vhuhulwanesa ha mveledziso ya vhudzulo ha tshitshavha u swika zwino kha Masipala Wapo wa Drakenstein. Mveledziso ye ya thomiwa nga ṅwaha wa 2017 dzi ḓo ri musi dzi tshi khunyeledzwa, dza ṋetshedza madzulo a swikala 2 556 kha vhathu vho teaho vhane vha tea u vhuelwa.  

6.3.  Zwa u fhaṱwa ha nnḓu dzi swikaho 942 kha Luṱa lwa u Thoma zwazwino zwi kati, lune ho no khunyeledzwa dziṅwe dzi swikaho 454 ngeno dziṅwe dza 301 hu hone dzi tshi kha ḓi vha kati na u fhaṱiwa. Ndeme ya thandela iyi ndi ya uri i ṋetshedza tshaka dzo fhambanaho dza dzinnḓu u bva kha idzo dza avho vhane vha vha na muholo wa vhukati ha R0 u swika R3 500 (nga fhasi ha u Vula Nḓila Ntswa), u ya kha Mbekanyamushumo ya Sabusidi ya Muthu Muthihi yo Ṱumanywaho na Masheleni, kha avho vhane vha hola muholo wa vhukati ha R3,501 na R22 000 nga ṅwaha. Zwoṱhe zwikhala zwa Nnḓu dza zwa Matshilisano khathihi na zwikhala zwa Nnḓu dza Vhahali vha zwa Mmbi zwi a wanala kha thandela iyi.

7.  Madalo a Vhulavhelesi kha Masipala Muhulwane wa eThekwini na kha Masipala wa Tshiṱiriki wa uMgungundlovu nga ḽa 18 na 19 Shundunthule 2023

7.1.  Muthusaphresidennde Vho Paul Mashatile vho amba na vhathu vha kwameaho u bva kha zwa pfunzo na vhugudisi, vhulimivhufuwi, makwevho na nḓowetshumo nga tshifhinga tsha madalo avho a zwa vhulavhelesi fhaḽa kha Masipala Muhulwane wa eThekwini na kha Masipala wa Tshiṱiriki wa uMgungundlovu sa tshipiḓa tsha madalo a vhulavhelesi a DDM.

7.2.  Iṅwe ya thandela dza ndeme dze dza dalelwa, ho vha vhupo ha Thandela ya Tshanduko ya Ntshongweni, hune ha vha vhupo vhune khaho ha khou fhaṱiwa Ḓorobo yo Bveledzeaho kha zwa Thekhinoḽodzhi vhukati ha ḓorobo ya Durban na ya Pietermaritzburg.  Thandela iyi i ḓo vusulusa mishumo ya zwa ikonomi kha vhupo honoho, lune ya ḓo ḓisa vhubindudzi vhu linganaho R15 biḽioni kha tshifhinga tsha miṅwaha ya 10 u ya kha ya 15 i ḓaho.

8.  Themamveledziso dza maḓi

8.1.  Phresidennde Vho Ramaphosa vho dalela Thandela ya Maḓi ya Lesotho Highlands nga Ḽavhuvhili, ḽa 23 Shundunthule 2023 he vha shela mulenzhe kha vhuṱambo ha u vula Luṱa lwa 2 lwa thandela iyi. Sa thandela yo sainiwaho miṅwaha minzhi yo fhelaho nahone ya dovha ya vha na tshilengo, hovhu vhuṱambo ho sumbedza ndeme ya u engedzwa ha luvhilo lwa u shumiwa ha thandela iyi ine ya vha mushumo wa ndeme wa vhukati ha mashango aya mavhili. Heyi Thandela ya Maḓi ya Lesotho Highlands ndi ya ndeme kha u ita uri hu vhe na nḓisedzo ya maḓi kha vunḓu ḽa Gauteng, Free State, Mpumalanga, Devhula Vhukovhela na Kapa Devhula.

8.2.  Hovhu vhubindudzi ha kha themamveledziso ya maḓi vhune ha ḓo khwinifhadza matshilo a vhadzulapo vha Afrika Tshipembe vhu khou bvela phanḓa nga mukovho wa masheleni a fhiraho R14 biḽioni kha mimasipala u itela u tandulula thaidzo dza u salela murahu ha themamveledziso dza zwa maḓi, nga kha Gavhelo ḽa Themamveledziso ya Dzingu nga Vhunzhi (RBIG) khathihi na Gavhelo ḽa Themamveledziso ya Tshumelo dza zwa Maḓi (WSIG). Masheleni a RBIG a ḓo shumiswa kha thandela dzi swikaho 130 ngeno ayo a WSIG a tshi ḓo kovhelwa kha thandela dzi fhiraho 400 u mona na shango.

8.3.  Khabinethe i khou dovha hafhu ya pfa yo takadzwa nga fhungo ḽa uri Muhasho wa zwa Maḓi na Vhuthathazwitzhili (DWS) u khou vha na mvelaphanḓa khulwane kha nndwa ya u lwa na zwiito zwa vhuaḓa hune masheleni a swikaho R600 miḽioni a vha o no badelwa murahu nga khamphani dze dza vhuelwa nga u wana thendara dzi songo ḓaho nga ngona. Khabinethe yo dovha hafhu ya dzhiela nṱha maga a ndangulo ya u thivhela e a vhewa nga muhasho u itela u fhelisa kushumisele kwa masheleni nga nḓila ine ya si vhe yavhuḓi, ine ya si vhe na mbuelo nahone nga nḓila ya u tambisea.

9.  Pfufho ya Magavhelo a zwa Matshilisano

9.1.  Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽo ṱanganedza Pfufho ya Maitele Avhuḓi ya Dzangano ḽa Magavhelo a zwa Matshilisano ḽa Dzitshaka (ISSA) kha zwa Magavhelo a zwa Matshilisano a Afrika kha ṅwaha wa 2023, ḽine ḽa dzhiela nṱha vhubindudzi ha muvhuso kha matshilo a vhana vhashu, nga maanḓa avho vhane vha bva kha miṱa yo shayaho nahone i songo tsireledzeaho.

9.2.  Zwa u dzhenela vhuṱambo uvhu ha pfufho idzi dza maimo a nṱha nga shango ḽa Afrika Tshipembe, zwo vha nga fhasi ha thero ine ya ri: “U engedzwa nga zwiṱuku ha magavhelo a zwa matshilisano uri a kone u katela na vhana vha songo tsireledzeaho: Fhungo ḽa Magavhelo a Thikhedzo ya Vhana, Afrika Tshipembe”. Ho ṱanganedzwa khumbelo dza u tama u dzhenela vhuṱambo uvhu u bva kha zwiimiswa zwine zwa vha miraḓo zwi swikaho 48 zwa mashango a fhiraho 30 a dzhango ḽa Afrika.

9.3.  Thuso yashu ya zwa matshilisano ndi tshone tshidziki tsha mbekanyamushumo dza u fhelisa vhushai dza muvhuso nahone ndi dza ndeme kha u vhuisa tshirunzi tsha vhathu vhashu. Sisṱeme ya magavhelo a matshilisano ya ḽa Afrika Tshipembe ndi iṅwe ya sisṱeme dzine dza vha khulwanesa ḽifhasini, lune ya vha na vhathu vhane vha khou tea u vhuelwa vha fhiraho 18 miḽioni. 

10.   Vouthu dza Migaganyagwama

10.1.  Khabinethe yo takadzwa nga fhungo ḽa uri Vouthu dza Migaganyagwama dza mihasho ya muvhuso dzi khou tshimbila zwavhuḓi. Sheduḽu ya Vouthu dza Migaganyagwama ine ya khou tevhela na nḓivhadzo dza u tikedza dza vhoramafhungo: 

10.1.1.  Ḽavhuṱanu, ḽa 26 Shundunthule 2023 nga awara ya 13:00, Minisṱa vha Muhasho wa Tshumisano dza Mavhusele na Mafhungo a Sialala (CoGTA), Mufumakadzi Vho Thembi Nkadimeng, vha ḓo ṋea muvhigo kha vhoramafhungo nga ha Vouthu ya Mugaganyagwama wa CoGTA une wa ḓo bvisela khagala maga o livhiswaho kha u khwaṱhisa mashumele a mimasipala.  
10.1.2.  Nga Ḽavhuvhili, ḽa 30 Shundunthule 2023, Minisṱa vha Muhasho wa Mveledziso ya Matshilisano, Mufumakadzi Vho Lindiwe Zulu khathihi na Minisṱa Vha Vhulamukanyi na Tshumelo dza Dzidzhele, Vho Ronald Lamola, vha ḓo ḓivhadza Vouthu dza Migaganyagwama khathihi na zwiṅwe zwidodombedzwa zwa mivhigo yavho ya vhoramafhungo zwi ḓo anḓadzwa nga murahu. 
10.1.3.  Vouthu ya Mugaganyagwama wa Ofisi ya Phresidennde i ḓo ṋetshedzwa nga Ḽavhuraru, ḽa 31 Shundunthule 2023 ngeno muvhigo wa vhoramafhungo wa nga ha mvelaphanḓa ya nga ha Tshanduko ya Milayo khathihi na Maga a zwa Mishumo ane a tshimbidzwa nga Operation Vulindlela u tshi ḓo farwa nga Ḽavhuvhili, ḽa 30 Shundunthule 2023.

11.  Vhuṱambo ha vhu20 ha Ḓuvha ḽa Afrika na Maitele a Tsenguluso ya Vhuthihi ha Afrika (APRM)

11.1.  Khabinethe khathihi na vhadzulapo vhoṱhe vha ḽa Afika Tshipembe i khou vha luthihi na dzhango ḽoṱhe ḽa Afrika khathihi na ḽifhasi ḽoṱhe nga u angaredza kha u pembelela Ḓuvha ḽa Afrika nga Ḽavhuṋa, ḽa 25 Shundunthule. Uno ṅwaha ndi wa ndeme vhukuma sa izwi u ṅwaha wa u pembelela miṅwaha ya 60 u bva tshe ha sainwa thendelanomviswa ya u tumbulwa ha Dzangano ḽa Vhuthihi ha Afrika, ḽine ḽa vha ḽone ḽo rangelaho Mbumbano ya Afrika. Thero ya vhuṱambo ha ṅwaha wa 2023 ndi ine ya ri “U Ṱavhanyedza u Thoma u Shumiswa ha Vhupo ha Mbambadzo dzo Vhofholowaho ha Dzhango ḽa Afrika” – u dzhiela nṱha ndingedzo dzine dza khou itwa kha zwa u thoma u shuma ha vhupo ha mbambadzo yo vhofholowaho vhu hulwanesa ḽifhasini. 

11.2.  Vhuṱambo ha u pembelela Ṅwedzi wa Afrika ha ṋaṅwaha, vhu khou vha hone nga tshifhinga tsha musi hu tshi khou pembelelwa miṅwaha ya 20 ya APRM, ine yo livhiswa kha u ṱuṱuwedza mavhusele avhuḓi kha dzhango ḽoṱhe nga kha maitele a u gudisana na u sengulusana nga tshashu. 

B. Tsheo dza Khabinethe  

1.  Vhupo ha zwa Ikonomi ho Khetheaho (SEZ) ha Namakwa 

1.1.  Khabinethe yo ṱanganedza zwa u tiwa ha vhupo ha Namakwa SEZ vhu re ngei Aggeneys kha ḽa Kapa Devhula. U tiiwa uhu hune ha khou dzinginywa hu khou itwa u ya nga Mulayo wa Vhupo ho Khetheaho ha zwa Ikonomi, wa ṅwaha wa 2014 (Mulayo 16 wa 2014) nahone iyo SEZ ine ya khou dzinginywa ndi tshipiḓa tsha Fulo ḽa zwa Vhubindudzi ḽa Phresidennde.

1.2.  Hovhu vhupo ha Namakwa SEZ vhu ḓo vula zwikhala zwa mbuelo kha zwa migodi, vhubveledzi ha geseluḓi dala, vhubveledzi ha themamveledziso, fulufulu ḽi vusuluseaho na zwa u shandukiswa ha zwibveledzwa zwa vhulimi zwa vha zwiḽiwa. Hedzi sekhithara ndi dza ndeme kha u sikwa ha mishumo khathihi na mveledziso ya ikonomi ya vhupo ha Kapa Devhula khathihi na shango nga u angaredza. 

1.3.  Vhubindudzi ha masheleni a fhiraho R29 biḽioni ho no ḓi fulufhedziswa u swika zwino kha luṱa lwa u thoma lwa SEZ. Hezwi zwi katela pfulufhedziso u bva kha vha Vedanta Zinc (R16 biḽioni), Frontier Rare Earth (R13 biḽioni), Hive Energy (R200 miḽioni) na RRS Trade and Investment (R100 miḽioni). 

2.  Luṱa lwa Vhuraru lwa Maano a Zwiko zwa Maḓi zwa Lushaka (NWRS-3) 2023

2.1.  Khabinethe yo ṱanganedza NWRS-3 2023 uri ithome u shumiswa nahone maano aya ndi ane a vha mbofho kha maanḓalanga na zwiimiswa zwoṱhe zwine zwa khou shumisa Mulayo wa Maḓi wa Lushaka, wa 1998 (Mulayo 36 wa 1998).

2.2.  Haya maano o dzudzanywa hu tshi tevhedzwa tsenguluso ya miṅwaha miraru ya NWRS-2, ine ya vha yone ye ya ṱalusa masia ane ha vha na mvelaphanḓa khathihi na ayo ane a kha ḓi vha na khaedu. 

2.3.  NWRS-3 yo vhumbwa nga zwipikwa zwiraru zwine zwa elana, zwine masia a maḓi na vhuthathazwitzhili a tea u tikedza mveledziso yazwo, u fheliswa ha vhushai na tshayandingano, u shela mulenzhe kha ikonomi na u sika mishumo, na uri maḓi a tea u tsireledzwa, u shumiswa, u bveledziswa, u ṱhogomelwa na u langwa nga nḓila ine a nga vha hone lwa tshifhinga tshilapfu nahone nga nḓila i linganaho.  

2.4.  Haya maano a dzinginya makumedzwa a pfalaho a u engedza nḓisedzo ya maḓi, u fhungudza ṱhoḓea ya maḓi, ndangulo yavhuḓi ya maḓi na vhuthathazwitzhili, u langa sekhithara ya maḓi na vhuthathazwitzhili, u ṋetshedza hafhu maḓi hu tshi itelwa tshanduko, u ṱuṱuwedza tshumisano ya dzitshaka, u langa maḓi na vhuthathazwitzhili nga fhasi ha kilima ine ya khou shanduka. 

2.5.  Heyi NWRS-3 i anḓadzwa kha webusaithi ya DWS ine ya vha www.dws.gov.za. 

3.  Muvhigo wa nga ha maga o thomaho u shumiswa nga Muhasho wa zwa Vhupileli (DoD) hu tshi itelwa u tandulula thaidzo dza mikhwa na vhuḓifari ha miraḓo ya Mmbi ya Vhupileli ha Lushaka ya Afrika Tshipembe (SANDF) vhane vha vha vho rumelwa kha mishumo ya u ḓisa mulalo. 

3.1.  Khabinethe yo ṱanganedza muvhigo wa nga ha mvelaphanḓa ine shango ḽa Afrika Tshipembe ḽa khou ita hu tshi itelwa u tandulula thaidzo dza vhuḓifari ha miṅwe miraḓo ya SANDF ine ya vha yo rumelwa kha mishumo ya u ḓisa mulalo u mona na dzhango ḽa Afrika.

3.2.  SANDF yo ḓi dzulela u vhonala sa tshiko tsha u ḓihudza ha lushaka sa izwi i tshi shela mulenzhe kha vhurumelwa ha u ḓisa mulalo kha dzhango ḽa Afrika u itela uri hu vhe na mulalo na vhudziki kha dzitshaka dzine dza vha dzo hoṱefhadzwa nga dzinndwa fhano kha dzhango ḽa Afrika i tshi khou shuma nga fhasi ha Dzangano ḽa Vhuthihi ha Dzitshakha (UN). 

3.3.  Musi hu tshi vha na mavharivhari a milandu ya zwa vhudzekani nga ṅwaha wa 2015, ho mbo ḓi vhumbwa Tshigwada tsha U shuma tsha Vhukati ha Dziminisṱa nga ṅwaha wa 2019 u itela uri hu kone u ṱoḓisiswa milandu iyi ya u sa fara zwavhuḓi na u tambudza lwa vhudzekani (SEA) ine ya bvelela ngomu kha DoD. 

3.4.  Khabinethe yo fushea nga mutevhe wa maga e a vhewa u itela u tandulula thaidzo dza zwiito zwa SEA ngomu kha vhurumelwa ha u ḓisa mulalo ha SANDF.  Dzangano ḽa Vhuthihi ha Dzitshaka ḽi dzhia shango ḽa Afrika Tshipembe sa ḽine ḽa vha na maitele a khwinesa nahone ḽo fhululedza shango ḽashu kha mvelaphanḓa ye ḽa ita kha nndwa ya u fhelisa tshoṱhe zwiito zwa SEA ngomu kha SANDF.

3.5.  Khabinethe yo ombedzela uri zwiito zwa SEA a zwi nga ḓo konḓelelwa uri zwi bvele phanḓa na u tshinyadza rekhodo yavhuḓi ine SANDF ya vha nayo kha dzhango ḽa Afrika. 

4.  Ṅwedzi wa Vhaswa wa ṅwaha wa 2023 

4.1.  Khabinethe yo ṱanganedza Mbekanyamushumo ya Ṅwedzi wa Vhaswa ya 2023 nga fhasi ha thero ine ya ri: “U engedza mbofholowo ya vhaswa kha zwa ikonomi hu tshi itelwa vhumatshelo ha tshifhinga tshilapfu”.   

4.2.  Muthusaphresidennde Vho Mashatile vha ḓo ṋetshedza tshipitshi nga Ḓuvha ḽa Lushaka ḽine kha uno ṅwaha ḽa ḓo pembelelwa lwa tshifhinga tsha maḓuvha mavhili u bva nga ḽa 16 u swika 17 Fulwi 2023 fhaḽa Sentharani ya zwa Mitambo ya nga Nnḓa ya Mangaung, Bloemfontein, kha ḽa Free State. Kha tshenetshi tshifhinga tsha maḓuvha mararu, hu ḓo vha na tshikhala tshine ngatsho vhaswa vha ḓo kona u shela mulenzhe kha nyambedzano na Dziminisṱa, Vhathusaminisṱa khathihi na vhaṅwe vhashelamulenzhe vha kwameaho nga ha vhugudisi ho fhambanaho, zwikhala zwa mabindu na zwa mveledziso zwine zwa vha hone kha muvhuso na vhashumisani kha zwa matshilele. 

4.3.  Ṅwedzi wa Vhaswa u ḓo rwelwa ṱari nga Ḽavhuṋa, ḽa 1 Fulwi nga Minisṱa Ofisini ya Phresidennde vho hweswaho maanḓa a Muhasho wa Vhafumakadzi, Vhaswa na Vhathu vha re na Vhuholefhali, Dokotela Vho Nkosazana Dlamini Zuma fhaḽa kha vhupo ha tshiga tsha Tshihumbudzi tsha Hector Pieterso na Muziamu tshi re fhaḽa kha ḽa Soweto. 

4.4.  Khabinethe yo eletshedza tshitshavha uri tshi engedze mafulufulu u itela u vhona uri vhathu vhaswa vha khou kona u swikela zwikhala zwine zwa vha tendela uri vha kone u ḓidzhenisa kha zwa u shela mulenzhe kha ikonomi nga nḓila yo fhelelaho.

4.5.  Muvhuso, sa wone mutholi muhulwanesa, wo fhindula kha ṱhoḓea dza mveledziso ya zwikili na u maanḓafhadzwa ha vhaswa nga u ita uri vhaswa vho fhedzaho pfunzo dzavho dza dziyunivesithi vhane vha si vhe na mishumo vha kone u wana tshenzhemo ya mishumo nga kha Mbekanyamushumo ya zwa Vhugudi na Vhugudisi ha Mishumo ya avho vho fhedzaho pfunzo dza Yunivesithi ya Muhasho wa Tshumelo dza Muvhuso. Muvhuso u khou dovha hafhu wa thoma u shumisa Tshikwama tsha Mishumo ya zwa Matshilisano, Social Employment Fund (SEF) khathihi na maga a u sika mishumo a Tshumelo dza Vhaswa dza Lushaka (NYS) o vusuluswaho nahone ane a kona u kungedzela vhaswa vha zwigidi na zwigidi ngomu kha ikonomi.  

4.6.  Maga a Mishumo ya Vhaswa a Phresidennde na one o no ḓi kona u tikedza vhaswa kha u kona u swikela zwikhala zwi swikaho 1.5 miḽioni zwine ngazwo vhaswa vha vha vha tshi khou kona u wana miholo ya tshifhinganyana, u vhewa ha vhaswa kha mishumo i swikaho miḽioni nthihi, zwikhala zwa u guda zwi katelaho na mishumo zwa 250 000 khathihi na zwiṅwe zwikhala zwa 250 000 zwa tshumelo dzi badelaho hu tshi katelwa na vhaswa vha swikaho 500 000 vhane vho dzheniswa kha zwikhala zwa muholo wa tshifhinga tshilapfu. Musi ri tshi khou dzhena kha Ṅwedzi wa Vhaswa, muvhuso u khou eletshedza vhathu vhaswa uri vha ḓiṅwalise kha puḽatifomo ya SAYouth.mobi , ine ya vha puḽatifomo ine khayo vha nga kona u swikela zwikhala zwa mishumo sa izwi vhaṅwe ngavho vha swikaho miḽioni nṋa vho no ḓiṅwalisa u swika zwino.

5.  U farwa ha Muṱangano wa zwa Ṱhoḓisiso dza zwa Vhulimi fhano Afrika (FARA), Khonifarentsi ya vhumalo (8) ya Mabindu a zwa Vhulimi a Afrika na Vhege ya Saintsi khathihi na Guvhangano ḽa Nnyi na Nnyi ḽa vhu9.

5.1.  Khabinethe yo ṱanganedza zwauri Afrika Tshipembe ḽi vhe ḽiṅwe ḽa mashango ane ha ḓo farelwa khaḽo Konifarentsi ya vhu8 ya Mabindu a zwa Vhulimi na Vhege ya zwa Saintsi khathihi na Guvhangano ḽa Nnyi na Nnyi ḽa vhu9 fhaḽa ḓoroboni ya Durban u bva nga ḽa 5 u swika 9 Fulwi 2023.

5.2.  FARA ndi dzangano ḽihulwane ḽa fhano kha dzhango ḽa Afrika ḽine ḽa vha na vhuḓifhinduleli ha u dzudzanya na u tshimbidza ṱhoḓisiso dza zwa vhulimi khathihi na mveledziso ya vhukoni kha dzhango.  

5.3.  Nga u fara vhuṱambo uvhu, Afrika Tshipembe ḽi ḓo vhuelwa vhukuma u bva kha tshumisano na vhufarisani na zwiimiswa zwa vhulimi na ṱhoḓisiso zwa fhano kha dzhango ḽa Afrika musi hu tshi vha na u kovhana ha nḓivho na maitele avhuḓi kha zwa saintsi ya vhulimi na ṱhoḓisiso. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi dzhiela nṱha ṱhoḓisiso dza zwa vhulimi u itela mveledziso, nga maanḓa zwino musi hu na thaidzo ya tshanduko ya kilima na zwiṅwe zwithu zwine zwa kwama vhukoni ha shango ha u kona u swikela nḓisedzo ya zwiḽiwa, mveledziso ya ikonomi na mishumo. Khonifarentsi iyi i khou lavhelelwa uri i ḓo kunga vhurumelwa vhu swikaho 800 kha vunḓu ḽa KwaZulu-Natal na ḽa Gauteng, nahone hezwi zwi ḓo shela mulenzhe muhulwane vhukuma kha mishumo ya zwa ikonomi. 

6.  Mafhungo a mbambadzo

6.1.  Khabinethe yo ṱanganedza muvhigo une wa sumbedza uri hu khou vha na u khwinifhadzea ha mbekanyamushumo ya zwa mbambadzo na u rengisela nnḓa ya ḽino shango. Muvhigo wo sumbedzisa uri Afrika Tshipembe ḽo rengisela nnḓa thundu dza mutengo u swikaho R300 biḽioni kha mashango a 12, zwe hezwi zwa sika mishumo ya vhukuma i anganyelwaho henefha kha 57 300. 

C.  U tholwa 

U tholwa hoṱhe hu ḓo khunyeledzwa nga murahu ha musi ho no khwaṱhisedzwa ndalukano khathihi na u ṱanzwa madzina ho teaho.

1.  Vho Bernard Scelo Duma sa Muthusa Mulangi Muhulu: Mashumele a Mivhuso Yapo na Thikhedzo kha Muhasho wa Tshumisano dza Mavhusele. 

2.  Bodo ya Vhalangi vha Khoro ya Thekhinoḽodzhi ya Minerala 
(a)  Mufumakadzi Vho Ntombifuthi Zikalala-Mvelase (Muthusamudzulatshidulo vha khou tou dovha u tholwa hafhu ); 
(b)  Mufumakadzi Vho Pontsho Maruping (vha khou tou dovha u tholwa hafhu);
(c)  Vho Rudolf Heydenrich (vha khou tou dovha u tholwa hafhu);
(d)  Dokotela Vho Siyabonga Simayi;
(e)  Dokotela Vho Takalani Madzivhanḓila;
(f)  Mufumakadzi Vho Azwinndini Mavis Thomani;
(g)  Vho Livhuwani Nengovhela; na
(h)  Mufumakadzi Vho Faith Ntokozo Ngcwabe (Muhasho wa Zwiko zwa Minerala na muimeleli wa Fulufulu). 

3.  Bodo ya Vhalangi vha Khoro ya Saintsi ya Mupo 
(a)  Vho Kelepile Dintwe (Mudzulatshidulo);
(b)  Vho Xolisa Mvinjelwa (Muthusamudzulatshidulo);
(c)  Muambeli Vho Ntika Maake;
(d)  Dokotela Vho Mayshree Singh;
(e)  Dokotela Vho Siyanda Mngadi;
(f)  Dokotela Vho Ntombifuthi Nxumalo;
(g)  Mufumakadzi Vho Thobeka Njozela;
(h)  Vho Andries Moatshe;
(i)  Dokotela Vho Moloko Matlala;
(j)  Vho Mandla Malindisa; 
(k) Dokotela Vho Mmboneni Muofhe; na
(l)  Vho Mosa Mabuza (CEO). 

D. Milayotibe

1.    Mvetamveto ya Mulayotibe wa Khwiniso ya Khethekanyo ya Ṱhoḓisiso dza Mapholisa dzo Ḓiimisaho (IPID), ya ṅwaha wa 2023 

1.1.    Khabinethe yo ṱanganedza mvetamveto ya Mulayotibe wa Khwiniso ya IPID wa ṅwaha wa 2023 uri i rumelwe Phalamenndeni. 

1.2.    Mulayotibe uyu u khwinisa Mulayo wa IPID, wa ṅwaha wa 2011 (Mulayo 1 wa 2011), nahone wa dovha wa ṋetshedza makumedzwa o livhiswaho kha u khwaṱhisa zwa u ḓiimisa nga ndoṱhe ha tshiimiswa na kha mashumele a IPID, zwine hezwi zwa khwaṱhisedza izwo zwine zwa ḓivhiwa sa “McBride judgement”.

1.3.    Khwiniso idzi dzi dovha hafhu dza lavhelesa kha fhungo ḽe ḽa ambiwa nga Khothe ya Ndayotewa ye ya ḓivhadza uri dziṅwe mbetshelwa dza Mulayo wa IPID wa ṅwaha wa 2011 a dziho mulayoni, zwine hezwi zwa ṋea maanḓa Minisṱa vha Muhasho wa Mapholisa uri vha imise u shuma Mulangi Muhulu, vha dzhie maga a khaidzo kha Mulangi Muhulu nga murahu ha u imiswa hawe u shuma, khathihi na u pandela Mulangi Muhulu mushumoni.

1.4.    Mulayotibe u dzinginya uri hu vhe na maitele a re khagala nahone a pfalaho a u tholwa ha Mulangi Muhulu khathihi na maitele o fhelelaho nahone o itwaho nga vhuronwane hu tshi itelwa u kona u linga u fulufhedzea ha vhaofisiri vha IPID. Mulayotibe uyu u dovha hafhu wa ṋetshedza mbetshelwa ya u khwinifhadzwa ha dziṅwe mbetshelwa dza Mulayo Muhulwane, hu u itela uri IPID i kone u ita mushumo wayo nga nḓila yo fhelelaho nahone yavhuḓi. Iyi mvetamveto ya Mulayotibe i nga wanala kha webusaithi ya www.policesecretariat.gov.za.

2.  Mvetamveto ya Mulayotibe wa Khwiniso ya Milayo ya zwa Vhusevhi nga u Angaredza (GILAB) ya ṅwaha wa 2023 

2.1.  Khabinethe yo ṱanganedza mvetamveto ya GILAB ya ṅwaha wa 2023 u itela uri i kone u rumelwa Phalamenndeni. GILAB i dzinginya uri hu vhe na khwiniso kha Mulayo wa Vhusevhi ha Maimo a Nṱha ha Lushaka, wa ṅwaha wa 1994 (Mulayo 39 wa 1994). Mulayotibe uyu u ṋea thendelo ya u thoma u shumiswa ha themendelo dza Phaneḽe ya Tsenguluso ya Maimo a Nṱha dza nga ha Zhendedzi ḽa Vhutsireledzi ha Shango (SSA) nga Phresidennde hu tshi katelwa na pulane dza u thoma u shumiswa ha themendelo dza Khomishini ya Ṱhoḓisiso ya zwa Vhulamukanyi kha Mavharivhari a Zwiito zwa u Dzhenelela ha Vhathu vha Nnḓa kha Muvhuso, Zwiito zwa Vhuaḓa na Vhufhura kha Sekhithara ya Muvhuso hu tshi katelwa na Zwiimiswa zwa Muvhuso.  

2.2.  Mulayotibe uyu u lingedza u: (a) vusulusa tshumelo dza zwa vhusevhi u itela u ṋetshedza mbonalo ya tshiimiswa tshine tsha ita uri hu vhe na mashumele avhuḓi nahone o khwaṱhaho nga u vhumba zhendedzi ḽa zwa vhusevhi ha ngomu hayani khathihi na tshumelo dza zwa vhusevhi ha mashango a nnḓa; (b) u khakhulula vhukhakhi vhune ha vha hone kha Mashumele a Vhusevhi ha Vhurathisi sa zwe zwa khwaṱhisedzwa nga Khothe ya Ndayotewa; (c)  u tandulula thaidzo dza vhuṱudzeṱudze he ha ṱaluswa nga maitele a vha Tshigwada tsha u Shuma tsha Mishumo ya zwa Masheleni, hu tshi katelwa na maga a u fhelisa zwiito zwa u tshimbidzwa ha masheleni nga nḓila i siho mulayoni khathihi na zwa u ṋetshedzwa ha masheleni kha zwiito zwa vhutherorisi nga u maanḓafhadza zwiimiswa zwa vhutsireledzi ha lushaka u itela uri zwi kone u ita ṱhoḓisiso na u ita tsenguluso ya zwa vhusevhi arali muthu kana tshiimiswa itsho tshi tsha ndeme kha lushaka; (d) U khwaṱhisa maga a u langa na u tshimbidza nḓowetshumo ya zwa vhutsireledzi ha phuraivethe sa tshipiḓa tsha maitele a tsireledzo ya lushaka nga u angaredza; na (e) u vhea maga a u langa vhuḓifari ha miraḓo ya kale ya tshumelo khathihi na vhaṅwe vhane vha vha na tswikelo kha mafhungo a zwa vhusevhi. 

2.3.  Hoyu Mulayotibe u ḓo dovha hafhu wa vhona uri tshumelo dza SSA a dzi khou shumiswa nga nḓila i songo teaho hu tshi itelwa u vhuedza kana u bveledza ndivho dza vhaṅwe vhathu.  

2.4.  Khwiniso dzi ḓo dovha hafhu dza khwaṱhisa mushumo wa zwa vhulavhelesi ha mazhendedzi a zwa vhusevhi nga zwiimiswa zwi fanaho na Muṱolimuhulwane wa zwa Vhusevhi, Komiti ya Phalamennde yo Ṱanganelaho na Muṱolambalelano wa Afrika Tshipembe. Mulayotibe uyu u khou wanala kha webusaithi ya www.gov.za. 

3.  Mvetamveto ya Mulayotibe wa Khomishimi ya Tshumelo dza Muvhuso (PSC) ya ṅwaha wa 2023 

3.1.  Khabinethe yo ṱanganedza u anḓadzwa ha mvetamveto ya Mulayotibe wa PSC wa ṅwaha wa 2023 u itela vhupfiwa ha nnyi na nnyi. Mulayotibe uyu u phumula Mulayo wa PSC, wa ṅwaha wa 1997 (Mulayo 46 wa 1997) wa Ndayotewa ya Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe, wa 1996. 

3.2.  Mulayotibe u ṋetshedza tshikhala tsha u thomiwa ha khethekanyo ya vhuṅwaleli ho ḓiimisaho ha PSC hu tshi itelwa u khwaṱhisa zwa u ḓiimisa nga ndoṱhe na u sa dzhia sia ha dzangano. Musi Mulayotibe wo no phasiswa uri u vhe mulayo, mushumo wa PSC u vho ḓo engedzwa u ya na kha mimasipala khathihi na zwiimiswa zwa muvhuso.  

3.3.  Khwinifhadzo iyi i ḓo ṋea PSC tshikhala tsha u kona u tou lavhelesa lwa tshoṱhe kha zwa u shela mulenzhe hu pfadzaho ho livhiswaho kha u fhaṱa tshumelo ya muvhuso i sedzaho zwililo zwa vhathu, i re na mikhwa yavhuḓi nahone i langwaho nga maitele a tshumelo dzavhuḓi dza muvhuso. Mulayotibe uyu u khou wanala kha webusaithi ya www.dpsa.gov.za 

4.  Mvetamveto ya Mulayotibe wa Mulavhelesi wa Nyukilia ya Lushaka ya ṅwaha wa 2023

4.1.  Khabinethe yo ṱanganedza Mvetamveto ya Mulayotibe wa Mulavhelesi wa Nyukilia ya Lushaka uri u kone u rumelwa Phalamenndeni. Mulayotibe uyu u khwinisa Mulayo wa Mulavhelesi wa Nyukilia ya Lushaka (NNR), wa ṅwaha wa 1999 (Mulayo 47 wa 1999).  

4.2.  Mulayotibe u khou lingedza u fhelisa tshikhala tshine tsha vha hone zwazwino kha Mulayo wa NNR wa 1999. Mulayo uyu kha tshivhumbeo tshawo tsha zwino, a u elani na maitele a mashumele avhuḓi a dzitshaka kha sia ḽa milayo ya tsireledzo ya nyukilia ngauri a u ambi tshithu nga ha u sa tsireledzea mishumoni ha vhashumi kha muhasaladzo wa tshikhalani. 

4.3.  Mulayotibe uyu wo dovha hafhu wa dzudzanyelwa uri u tshimbilelane na Mulayo wa NNR wa 1999 khathihi na milayo na maitele avhuḓi a Zhendedzi ḽa Fulufulu ḽa Athomiki ḽa Dzitshaka (IAEA). Afrika Tshipembe ndi muraḓo wa IAEA.

E.  Vhuṱambo vhune ha khou ḓa

1.  U Dzheniswa Tshiduloni ha Phresidennde wa Riphabuḽiki ya Federala ya Nigeria

1.1.  Nga Musumbuluwo, wa ḽa 29 Shundunthule 2023, Phresidennde Vho Ramaphosa vha ḓo ṱanganedza thambo ya u dzhenela vhuṱambo ha u Dzheniswa Tshiduloni ha Phresidennde Vho Bola Ahmed Tinubu vha Riphabuḽiki ya Federala ya Nigeria vhane vha kha ḓi tou bva u nangiwa.

1.2.  U shela mulenzhe ha Phresidennde hu ḓo sumbedza u bvela phanḓa ha vhushaka ha ndeme vhu re hone vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe na ḽa Nigeria.

1.3.  Sango ḽa Nigeria ndi muvhambadzelani muhulwane vhukuma na shango ḽa Afrika Tshipembe kha tshipiḓa tsha mashango a re Vhukovhela ha dzhango ḽa Afrika. Mamaga manzhi o fhambanaho a ḽa Afrika Tshipembe a khou bindudza fhaḽa kha ḽa Nigeria, ngeno khamphani dza ḽa Nigeria na dzone dzi tshi khou thoma u vhonala fhano kha ḽa Afrika Tshipembe.

2.  Vhege ya Tsireledzo ya Vhana 

2.1  Afrika Tshipembe ḽi ḓo vha ḽi tshi khou fhululedza Vhege ya Tsireledzo ya Vhana u bva nga ḽa 28 Shundunthule u swika ḽa 4 Fulwi 2023 nga fhasi ha thero ine ya ri: “Kha ri Tsireledze Vhana nga Tshifhinga tsha Dwadze ḽa COVID-19 na u Fhira”. Fulo iḽi ḽi kuvhanganya sekhithara dzoṱhe na zwitshavha uri zwi aluse, zwi ṱhogomele na u tsireledza vhana.

2.2  Houno ṅwaha, fulo iḽi ḽi ḓo sedzesa kha RISIHA, ine ya vha mbekanyamushumo ya u thivhela na u dzhenelela nga u ṱavhanya i wanalaho ngomu kha tshitshavha, ine muhumbulo wayo ha vha u bvisa vhana kha tshiimo tshine a vho ngo tsireledzea ya vha isa kha tshiimo tsha u kona u konḓelela.

3.  Madalo a Vhulavhelesi ha DDM ngei Kapa Vhubvaḓuvha

3.1  Muthusaphresidennde Vho, Mr Paul Mashatile vha ḓo fara Madalo a Vhulavhelesi ha DDM ngei Kapa Vhubvaḓuvha nga ḽa 26 na 27 Shundunthule 2023 kha Tshiṱiriki tsha  OR Tambo na Buffalo City Metro, ngei Kapa Vhubvaḓuvha.

3.2  Madalo aya ndi tshipiḓa tsha maga a muvhuso a u vhona uri hu khou vha na u bveledzwa ha zwitshavha nga nḓila ine ya ṱuṱuwedzwa nga maitele a DDM.

4.  Phalamennde ya vhurathi ya  Pan-African Parliament (PAP)

4.1  Vharangaphanḓa u bva kha dzhango ḽoṱhe ḽa Afrika vho ṱangana u bva nga Musumbuluwo, wa ḽa 15 Shundunthule 2023 ngei Midrand, Afrika Tshipembe, kha muṱangano wa Vhurathi wa Phalamennde ya PAP.  Dzulo iḽi ḽi ḓo khunyeledzwa nga ḽa 02 Fulwi 2023.

4.2  PAP i khou lingedza u tandulula khaedu dzi fanaho kha dzhango ḽa Afrika nahone yo imelwa nga vharangaphanḓa vha Afrika u bva kha dzhango ḽoṱhe nga u angaredza.

5.  Khomishini ya Vhukati ha Mivhuso ya nga ha zwa Lwanzheni (IOC)

5.1  Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi ḓo shela mulenzhe kha dzulo ḽa vhu56 ḽa khorotshitumbe ḽine ḽa ḓo farelwa fhaḽa ḓoroboni ya Paris, kha ḽa France u bva ḽa 16 u swika ḽa 30 Fulwi 2023.

5.2  IOC ya Dzangano ḽa zwa Pfunzo, Saintsi na Mvelele ḽa UN (IOC-UNESCO), ndi tshiimiswa tsha UN tshine tsha vha na vhuḓifhinduleli ha u tikedza saintsi na tshumelo dza lwanzheni dza ḽifhasi.

5.3  Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi khou dzhiela nṱha ndeme ya ṱhoḓisiso na ndangulo ya maḓanzhe aḽo khathihi na vhupo ha khunzikhunzini hu tshi itelwa mveledziso ya tshifhinga tshilapfu. Ṱhoḓisiso dza zwa lwanzheni dzi thusa kha u ṋetshedza ngafhadzo nga tshifhinga dza nga ha malugana na zwizwo zwa lwanzheni u itela u thusa mivhuso uri i kone u dzhia tsheo dzo teaho.  

6.  Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi khou fara mitambo mihulwane ya vhugweṋa

6.1  Vhafuni vha mitambo u mona na ḽifhasi ḽoṱhe vha nga lavhelela u ṱanganedzwa nga muya wa Ubuntu khathihi na u farwa nga nḓila ya maimo a nṱha musi vha tshi dzhenela mitambo ya Tshiphuga tsha Ḽifhasi tsha Netibolo khathihi na Vhugwena ha Ḽifhasi ha Karati ya Kimura Shukokai International (KSI) fhano kha ḽa Afrika Tshipembe. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi na rekhodo yavhuḓi ya u kona u fara vhuṱambo vhuhulwane ha ḽifhasi nga nḓila yavhuḓi.

6.2  U nyanyuwa hu khou engedzea musi ho tou sala fhedzi maḓuvha a furathi (60) phanḓa ha musi mitambo ya Tshiphuga tsha Netibolo ya Ḽifhasi i tshi thoma fhaḽa Ḓoroboni ya Kapa u bva nga ḽa 28 Fulwana u swika ḽa 6 Ṱhangule 2023. Hezwi zwi ḓo vha lwa u tou thoma musi mitambo ya maimo a nṱha ngaurali i tshi farelwa fhano kha mavu a dzhango ḽa Afrika,

6.3  Khabinethe i khou ita khuwelelo kha muthu muṅwe na muṅwe ya uri a tikedze fulo ḽa Netball Fridays, nga u ambara zwikhipha zwa vhatikedzi kana u ambara zwikhipha zwa mivhala ya thimu ya lushaka u itela u tikedza thimu ya Netibolo ya Lushaka ya Afrika Tshipembe.

6.4   KSI Afrika Tshipembe na yone i khou ḓo fara mitambo ya vhu20 ya KSI ya Vhugwena ha Karati ha Ḽifhasi ngei Ḓoroboni ya Kapa u bva nga ḽa 10 u swika ḽa 15 Fulwana 2023, nahone ri khou tamela mashudu Team SA musi vha tshi khou ḓilugisela vhuṱambo uvhu ha mitambo iyi ya ḽifhasi ya maimo a nṱha ngaurali.

6.5  Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi khou ḓihudza nga u fara mitambo ya Makhaulatshele a Vhugweṋa ha mitambo ya Table Tennis ya ṅwaha wa 2023 ine ya ḓo farelwa fhaḽa Sentharani ya zwa Miṱangano ya Dzitshaka ya Durban. Vhatambi vha swikaho 600 u bva kha mashango o fhambanaho ndi vhane zwazwino vha kati nahone mitambo iyi i ṋetshedza vhatambi vhashu tshikhala tsha u sumbedza vhukoni havho. Mitambo iyi yo thoma nga ḽa 20 Shundunthule 2023 nahone i ḓo bvela phanḓa u vhuya u swikela nga ḽa 28 Shundunthule 2023.

F.  Milaedza

1.  U fhululedza

Khabinethe yo rumela milaedza yayo ya u fhululedza na u tamela mashudu kha: 

- Minisṱa wa Gwama, Vho Enoch Godongwana, vhe vha ṋewa pfufho ya maimo a nṱha ya African Banker 2023, Pfufho ya u vha Minisṱa wa Gwama wa Ṅwaha ngei Sharm El Sheikh, kha ḽa Egypt nga Ḽavhuraru, ḽa 24 Shundunthule 2023 kha ndingedzo dzavho kha tshifhinga tsha miṅwaha mivhili yo fhelaho dza u langa ikonomi ya shango ḽa Afrika Tshipembe kha nyimele i konḓaho ya ḽifhasi na ya ngomu hayani.  Pfufho iyi i dzhiele nṱha nḓila ye Minisṱa vha shumisa ngayo mbekanyamaitele ya zwa masheleni u itela u enegedza vhubindudzi kha sekhithara ya fulufulu ḽi vusuluseaho.

- Hana Gammon, muṅwali wa ḽa Afrika Tshipembe wa miṅwaha ya 20 nge a wina Pfufho ya Nganeapfufhi ya Mashango a Muṱanganelano ya ṅwaha wa 2023, kha dzingu ḽa Afrika khathihi na u vha ene muthu muṱukusa u wina kha ḓivhazwakale ya pfufho iyi. 

- Thimu ya mutambo wa Ragibii ya The Stormers nge ya kona u swikela makhaulatshele a miṱaṱisano ya United Rugby Championship. Thimu iyi ya The Stormers i ḓo vha i tshi khou tamba na thimu ya The Irish Musters fhaḽa Ḓoroboni ya Kapa nga Mugivhela, wa ḽa 27 Shundunthule 2023. 

- Vho Zakes Mda, muṅwali wa nganea wa shango ḽa Afrika Tshipembe na Phrof Vho Tshilidzi Marwala, Ṱhoho na Muthusa Tshantseḽara wa kale wa Yunivesithi ya  Johannesburg, vhe vhuvhili havho vha nangwa kha Pfufho dza  African Genius dza ṅwaha wa 2023. Vho Mda na Phrof Vho Marwala vho nangwa vhukati ha maṅwe mazhakanḓila a dzhango ḽa Afrika a swikaho 19 vhe vha shuma zwavhuḓi vhukuma kha masia o fhambanaho.

2.    Ndiliso 

Khabinethe yo ṱahisa maipfi ayo a ndiliso kha vha miṱa na dzikhonani dza: 

- Muambasada wa ḽa Afrika Tshipembe kha shango ḽa Riphabuḽiki ya Algeria, Vho Billy Masetlha, vhe vha shumela shango ḽa Afrika Tshipemebe kha vhuimo ho fhambanaho kha muvhuso, hu tshi katelwa na u vha Mulangi Muhulwane wa tshumelo dza zwa vhusevhi. Vho vha vho ḓidzhenisa tshoṱhe kha nndwa ya mbofholowo ya shango ḽa Afrika Tshipembe, hu tshi katelwa na u vha muraḓo wa mmbi ya Umkhonto we Sizwe. 

- Vho Murthi Naidoo, vhe vha kumedzela vhutshilo havho kha zwa nndwa ya u lwela mbofholowo. Vho swika he vha farwa nga mapholisa a zwa vhutsireledzi u bva nga ṅwedzi wa Lara 1965 u swika Lambamai 1966 hu songo vha na mulandu we vha hweswa wone nahone vho shela mulenzhe zwihulwane vhukuma nga tshifhinga tsha musi tshiimo tsha shishi tshi kati henengei kha miṅwaha ya 1980.

- Vho Barry Dwolatzky, vhe vha vha vhe ḽizhakanḓila kha sekhithara ya thekhinoḽodzi ya zwa vhudavhidzani na mafhungo ya ḽino shango. Vho vha vhe Phrofesa (Emeritus) kha Muhasho wa Vhuinzhiniere ha zwa Mafhungo na Muḓagasi kha Fakhaḽithi ya Vhuinzhiniere na Zwifhaṱo fhaḽa kha Yunivesithi ya Wits.

- Vhathu vha 15 vhe vha lovha nga mulandu wa tshiwo tsha dwadze ḽa khoḽera fhaḽa   Hammanskraal kha vhupo ha Ḓorobo khulwane ya Tshwane.
 

Mbudziso: Vho Michael Currin – Muambeli wa Muvhuso vho tou Farelaho
Luṱingothendeleki: 082 462 7896