A. Mafhungo a Zwino kha Shango
1. Vhuṱambo ha vhu29 ha u pembelela u Vhewa Tshiduloni ha Phresidennde wa u thoma u khethwa nga nḓila ya demokirasi nga ḽa 10 Shundunthule
1.1. Muṱangano uyu wa Khabinethe wo farwa nga murahu ha miṅwaha ya 29 u tou ḓuvha ḽe Phresidennde Vho Nelson Mandela vha vhewa tshiduloni sa Phresidennde wa u tou thoma wa Afrika Tshipembe ḽa demokirasi nga ḽa 10 Shundunthule 1994. Nga murahu ha miṅwahaḓana miraru na hafu ya muvhuso wa vhukoḽoni na wa khethululo, he khayo khonadzeo ya uri muthu a kone swikela tshumelo dza mutheo yo vha yo ḓitika kha muvhala wa lukanda lwa muthu onoyo, Afrika Tshipembe ḽa demokirasi ḽo vhea zwipikwa zwa mveledziso i katelaho vhoṱhe hu tshi itelwa uri hu kone u vhumbwa tshitshavha tshi bvelaho phanḓa, tshi sa ṱaluli murafho, tshi sa ṱaluli u ya nga mbeu nahone tshine tsha vha na ndinganelo.
1.2. Naho ho vha na zwinzhi zwo swikelwaho u tou bva tsha ṅwaha wa 1994, hu kha ḓi vha na zwinzhi zwine zwa kha ḓi tea u itwa u itela uri hu kone u swikelwa zwipikwa zwa mveledziso ya shango.
1.3. Bannga ya Vhukati ya Afrika Tshipembe yo bvisa mutevhe wa tshelede ya maṱari na ya mangwende yo khwinifhadzwaho ine ya vha tshipiḓa tsha u pembelela demokirasi yashu yo ḓitikaho nga ndayotewa khathihi na u fhululedza mufunwa washu Vho Madiba.
2. Samithi ya zwa Mutakalo ya Phresidennde
2.1. Samithi ya zwa Mutakalo ya Phresidennde ye ya farwa u bva nga ḽa 4 u swika ḽa 5 Shundunthule 2023 yo vha yo sedzesa kha thikho dza ṱahe dza Thendelano dza nga ha Mutakalo dza Phresidennde dza ṅwaha wa 2019 dzine dza vha: zwa vhashumi; tswikelo ya zwa mishonga, khaelo na zwibveledzwa zwa mutakalo; themamveledziso; tshumisano na vha sekithara ya phuraivethe; ndondolamutakalo ya maimo a nṱha; khwinifhadzo dza ndangulo ya masheleni a sekithara ya muvhuso; mavhusele na vhurangaphanḓa; vhudavhidzani na vhadzulapo; sisṱeme dza mafhungo na u dzula wo lugela u wa ha dwadze.
2.2. Ḽiṅwe ḽa mafhungo o swikelwaho kha Samithi iyi ho vha u vusuluswa ha vhuḓiimiseli ha zwa u thoma u shumiswa ha Ndindakhombo ya Mutakalo wa Lushaka (NHI). Hezwi ndi tshipiḓa tsha mbekanyamushumo ya u fhungudza tshayandingano kha tswikelo ya tshumelo dza ndondolamutakalo nga u fhungudza vhuleme ha zwa masheleni a musi muthu a tshi ṱoḓa u swikela tshumelo dza ndondolamutakalo.
2.3. Khabinethe i khou takalela u ṱanganedzwa ha maga ane a ṱoḓea kha u linganywa hafhu ha sisṱeme ya mutakalo khathihi na u ita uri hu vhe na tshandukiso dza NHI nga tshihaḓu. Hezwi zwi ita uri sisṱeme yashu ya zwa mutakalo i vhe tsini na u shumela vhadzulapo vha ḽa Afrika Tshipembe nga nḓila ya khwine.
3. Fulufulu
3.1. Muvhuso u khou shumisana nga nḓila yavhuḓi na vha ha Eskom kha u vhona uri mushumo wa u lugiswa ha yunithi dzo itisaho uri hu swikiwe kha Luṱa lwa 6 lwa u khauwa ha muḓagasi nga u sielisana ha zwenezwino he ha khakhisa na mvelaphanḓa kha mbekanyamushumo ya u khwinisa nḓisedzo ya fulufulu kha shango u itwe nga u ṱavhanya.
3.2. Mushumo muhulu u kati ngei Eskom wa u engedza Tshipiḓa tsha Vhuhone ha Fulufulu tsha Tshiimiswa itshi nga u engedza zwihulwane mushumo wa ndondolo ya tshiimiswa itshi, u shumiswa ha Tshubu dza Mutevheṱhanḓu wa Gese yo Vuleaho nga nḓila yo fhelelaho, u wana vhuṅwe vhubveledzi vhuswa ha muḓagasi wa u engedzedza u bva kha vhubindudzi ha phuraivethe kha zwi vusuluseaho khathihi na u engedza mafulo a u khwinifhadza Ndangulo ya Sia ḽa Ṱhoḓea u bva kha vhashumisi vha muḓagasi munzhi na vha miḓini.
3.3. Zwiito zwa u tshinyadza ndaka zwi kha ḓi bvela phanḓa na u huvhadza themamveledziso ya Eskom, ngauralo, zwa u rumelwa ha miraḓo ya SANDF vha swikaho 880 hu tshi itelwa u linda zwiṱitshi zwa muḓagasi ndi tshipiḓa tsha maga a u thivhela ndingedzo dza u wisa giridi ya lushaka.
3.4. Khabinethe yo ṱanganedza tsheo ya u ita khumbelo ya khaṱhululo kha tsheo ya zwenezwino yo dzhiiwaho nga Khothe Khulwane ya Pretoria ye ya ṋea ndaela vha ha Eskom ya uri vha si katele zwiimiswa zwa muvhuso, hu tshi katelwa na zwikolo, dzikiḽiniki, zwibadela na zwiṱitshi zwa mapholisa kha u kwamea nga maitele a u khauwa ha muḓagasi nga u sielisana zwo ḓitika nga masiandaitwa a khaṱhulo iyi.
3.5. Khabinethe i tama u tsivhudza vhadzulapo vha ḽa Afrika Tshipembe uri vha bvele phanḓa na u vhulunga muḓagasi u swika kha tshipikwa tsha lushaka tsha u vhulunga muḓagasi u swikaho 1000MW.
4. Mveledziso ya Themamveledziso
4.1. Fulo ḽa themamveledziso ya Afrika Tshipembe ḽo livhiswaho kha u u vusulusa ikonomi khathihi na u sika mishumo ḽi khou bvela phanḓa na u aluwa.Kha ḽeneḽi fhungo, ndi he Minisṱa wa Vhuendi, Vho Sindi Chikunga vha ita mushumo wa ndugiselo dza hune ha ḓo fhaṱiwa hone Thandela ya Ashburton Interchange i ḓuraho masheleni a linganaho R2.4-biḽioni kha Masipala wa Msunduzi u re ngei kha ḽa KwaZulu-Natal, ine thandela iyi ya ḓo khwinisa u endedzwa ha thundu u bva Vhuimazwikepe ha Durban dzi tshi dzhena ngomu shangoni na kha dzingu ḽa SADC.
4.2. Minisṱa wa Mishumo ya Muvhuso na Themamveledziso, Vho Sihle Zikalala vho ṋetshedza vhuimazwikepe vhuṱuku vhu swikaho 13 he ha vusuluswa hu tshi shumiswa masheleni a linganaho R501 miḽioni a bvaho kha Mbekanyamushumo ya muvhuso ya u Lugisa na u Ṱhogomela Vhuimazwikepe Vhuṱuku. Uhu u vusuluswa ha vhuimazwikepe uhu hu ḓo engedza mashumele aho khathihi na u shumela sekithara yapo ya zwa u rea khovhe hu tshi katelwa na dziṅwe sekhithara dzi re hone henefho kha ikonomi yapo nga nḓila ya khwine.
5. Madalo a zwa vhulavhelesi ngei Jagersfontein
5.1. Muthusaphresidennde, Vho Paul Mashatile vho vha na madalo a vhulavhelesi ngei Jagersfontein, hu re kha Masipala Wapo wa Kopanong u re ngei kha Tshiṱiriki tsha Xhariep kha vunḓu ḽa Free State. Muvhigo wa nga ha u ṋetshedzwa ha maḓi nga nḓila yo teaho nahone i linganaho khathihi na u pfuluselwa ha vhadzulapo vhe vha vha vho kwamea nga tshiwo tsha musi luvhondo lwa damu lu tshi wa, vha iswa fhethu ho teaho.
5.2. Khabinethe yo ita khuwelelo kha vha khamphani dzoṱhe dza zwa migodi ya uri vha ṅwalise milonga yavho yoṱhe kana madamu ane ha shululelwa khao masalela a zwibveledzwa zwa migodini kha dathabeizi ya Muhasho wa Maḓi na Vhuthathatshili u itela uri hu kone u vha na maitele a u tevhedza milayo ya tsireledzo ya madamu.
5.3. Muhasho wa Maḓi na Vhuthathatshili zwazwino u kati na u vusulusa dathabeizi yawo ya madamu oṱhe a zwibveledzwa zwa migodini kana madamu ane ha shululelwa khao masalela a migodini kha shango ane a swikela ṱhoḓea dza u nga vhewa kha khethekanyo ya u vha” Madamu a re na Khohakhombo ya Vhutsireledzi”. U wana zwiṅwe zwidodombedzwa zwinzhi nga ha madamu a zwibveledzwa zwa migodini/ ane ha shululelwa khao masalela a migodini kha vha rumele imeiḽa kha greylingjm@dws.gov.za(link sends e-mail).
6. Indaba ya zwa u Enda ya Afrika
6.1. Indaba ya zwa u Enda ya Afrika ya ṅwaha wa 2023 zwazwino i kati ngei kha Senthara ya zwa Miṱangano ya Dzitshaka ya Inkosi Albert Luthuli i re fhaḽa ḓoroboni ya Durban, hune khayo ha vha na vhuimeleli ho fhambanaho ha nḓowetshumo ya zwa vhuendelamashango ha Afrika ho imelaho mashango a Afrika a fhiraho 20 ane a khou dzhenela na u ṱana zwibveledzwa zwa vhuendelamashango zwi fhiraho 350.
6.2. Vhuṱambo uvhu vhu shuma sa luvhanḓe lwa ndeme kha vho gudelaho zwa nḓowetshumo iyi uri vha ṱangane, vha kovhelana nḓivho khathihi na u thoma vhushaka ha tshumisano hune ha ḓo ḓisa nyaluwo.
6.3. Afrika Tshipembe ḽi ḓihudza nga thikhedzo ine muvhuso wa i ṋea mabindu maṱuku, na a vhukati a langwaho nga vhafumakadzi na vhaswa kha sekithara ya zwa vhuendelamashango na mafunda.
7. Vouthu dza Mugaganyagwama
7.1. Mihasho ya muvhuso yo no thoma u ṋetshedza vouthu dza migaganyagwama yayo, zwine hezwi zwa vha nḓila ine mihasho ya sumbedza ngayo vhadzulapo mishumo ye ya i ita kha ṅwaha wonoyo wa muvhalelano.
7.2. Mbekanyamushumo ya Vouthu ya Mugaganyagwama ya Phalamennde i nga wanala kha webusaithi ine ya vha: www.parliament.gov.za/parliament-programme.
7.3. Khanedzano dza Vouthu dza Mugaganyagwama (Komiti dza Muvhuso dzo Engedzwaho) Sheduḽu ya u bva nga ḽa 16 Shundunthule 2023 u swika ḽa 19 Shundunthule 2023.
|
EPC ya Muhasho wa Zwiko zwa Minerala na Fulufulu (Nḓivhadzo ya Nyanḓadzamafhungo nga 13:00, Tshifhinga tshi kha ḓi ḓo Khwaṱhisedzwa) |
16 Shundunthule 2023 |
Good Hope Chamber 10:00 u swika 15:15 |
|
EPC ya Muhasho wa Maḓi na Vhuthathatshili (Nḓivhadzo ya Nyanḓadzamafhungo nga 08:30 u swika 09:30, Tshifhinga tshi kha ḓi ḓo Khwaṱhisedzwa) |
16 Shundunthule 2023 |
M46 10:00 u swika 12:15 |
|
EPC ya Muhasho wa Tshumelo ya Muvhuso na Ndaulo (Tshikolo tsha Lushaka tsha Muvhuso na Khomishini ya Tshumelo ya Muvhuso (Nḓivhadzo ya Nyanḓadzamafhungo nga 10:00-11:00, Tshifhinga tshi kha ḓi ḓo Khwaṱhisedzwa) |
16 Shundunthule 2023 |
Good Hope Chamber 14:00 u swika 16:15 |
|
EPC ya Muhasho wa Tshumelo ya Vhudavhidzani na Mafhungo (Nḓivhadzo ya Nyanḓadzamafhungo nga 12:00 u swika 13:00, Tshifhinga tshi kha ḓi ḓo Khwaṱhisedzwa) |
16 Shundunthule 2023 |
M46 14:00 u swika 16:15 |
|
EPC ya Muhasho wa Mveledziso ya Mabindu Maṱuku (Nḓivhadzo ya Nyanḓadzamafhungo nga 14:00-15:00, Tshifhinga tshi kha ḓi ḓo khwaṱhisedzwa) |
16 Shundunthule 2023 |
Good Hope Chamber 16:30 u swika 18:15 |
|
EPC ya Muhasho wa Vhufaragwama ha Lushaka (Nḓivhadzo ya Nyanḓadzamafhungo nga 15:00-16:00, Tshifhinga tshi kha ḓi ḓo khwaṱhisedzwa) |
16 Shundunthule 2023 |
M46 16:30 u swika 18:15 |
|
EPC ya Muhasho wa Vhuendi (Nḓivhadzo ya Nyanḓadzamafhungo nga 12:00-13:00, Tshifhinga tshi kha ḓi ḓo khwaṱhisedzwa) |
17 Shundunthule 2023 |
Good Hope Chamber 15:00 u swika 17:15 |
|
EPC ya Muhasho wa Vhudavhidzani na Thekhinoḽodzhi dza Didzhithaḽa (Nḓivhadzo ya Nyanḓadzamafhungo nga 11:00-12:00, Tshifhinga tshi kha ḓi ḓo khwaṱhisedzwa) |
17 Shundunthule 2023 |
M46 15:00 u swika 17:15 |
|
EPC ya Muhasho wa Muno (Nḓivhadzo ya Nyanḓadzamafhungo nga 09:00-10:00, Tshifhinga tshi kha ḓi ḓo khwaṱhisedzwa) |
17 Shundunthule 2023 |
Good Hope Chamber 17:30 u swika 19:00 |
|
EPC ya Muhasho wa Pfunzo ya Mutheo (Nḓivhadzo ya Nyanḓadzamafhungo nga 09:00-10h00, Tshifhinga tshi kha ḓi ḓo khwaṱhisedzwa) |
18 Shundunthule 2023 |
Good Hope Chamber 14:00 u swika 16:15 |
|
EPC ya Muahsho wa Tshumelo dza Ndulamiso (Nḓivhadzo ya Nyanḓadzamafhungo nga 11:00-12:00) |
18 Shundunthule 2023 |
Good Hope Chamber 16:30 u swika 18:15 |
|
EPC ya Muhasho wa Vhupulani, Vhulavhelesi na Tsenguluso (Nḓivhadzo ya Nyanḓadzamafhungo nga 10:00-11:00, Tshifhinga tshi kha ḓi ḓo khwaṱhisedzwa) |
18 Shundunthule 2023 |
M46 16:30 u swika 18:15 |
|
EPC ya Muhasho wa Maḓaka, Vhureakhovhe na Mupo (Nḓivhadzo ya Nyanḓadzamafhungo nga 08:30-09:30, Tshifhinga tsho khwaṱhisedzwa) |
19 Shundunthule 2023 |
Good Hope Chamber 10:00 u swika 12:15 |
|
EPC ya Muhasho wa Tsireledzo ya Muvhuso (Nḓivhadzo ya Nyanḓadzamafhungo nga 13:00 -14:00, Tshifhinga tshi kha ḓi ḓo khwaṱhisedzwa) |
19 Shundunthule 2023 |
M46 10:00 u swika 12:15 |
8. Masheleni a Ṱhaḓulo ya Zwikolodo zwa Mimasipala
8.1. Minisṱa wa Gwama vho ḓivhadza masheleni a ṱhaḓulo ya zwikolodo ane a ḓo shumiswa kha u phumula zwikolodo zwa kale zwa Mimasipala kha Eskom u itela u thusa kha u ita uri masheleni a mbuelo dza mimasipala a kone u shumiswa kha zwa nḓisedzo ya tshumelo dza mutheo dzine dza vha dza khwine. Mimasipala i ḓo lavhelelwa uri i swikele ṱhoḓea dzi konḓaho dzine dza vha milayo ya 33 uri i kone u ṋewa thuso iyo ya masheleni ayo.
8.2. Milayo iyi ndi ine ya katela u bvela phanḓa na tshikalo tsha vhukati tsha zwipikwa zwa u khuvhanganya mbuelo u bva kha tshumelo dza maḓi na muḓagasi; u ṋea pfulufhedziso ya uri mbuelo dzoṱhe dzo kuvhanganyiwaho u bva kha tshumelo dza muḓagasi, maḓi na vhuthathatshili a dzi nga shumiselwi kha zwiṅwe zwithu; khathihi na u thoma u badela tshikolodo tsha Eskom tsha zwino, tsha vhuvhili ha vha u badela akhaundu ya zwino ya maḓi phanḓa ha musi hu tshi nga itwa mbadelo ifhio na ifhio ya nga ṅwedzi.
9. Adzhenda ya Afrika
9.1. Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa vho shela mulenzhe kha Tshipiḓa tsha Vhurangaphanḓa ha Maimo a Nṱha tsha vhu 11 tsha Maitele a zwa Vhulavhelesi ha Dzingu kha Muhanga wa zwa Mulalo, Vhutsireledzi na Tshumisano (PSC) hu tshi itelwa shango ḽa Riphabuḽiki ya Demokirasi ya Congo khathihi na kha Dzingu ḽa Great Lakes, ngei kha ḽa Burundi, sa tshipiḓa tsha u bveledza Adzhenda ya ḽa Afrika ya u fhumudza zwigidi nga ṅwaha wa 2030.
9.2. Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa vho dovha hafhu vha dzhenela Samithi yo Engedzwaho ya Khethekanyo ya Vhararu i si ya Misi (Extraordinary Organ Troika Summit Plus) ngei Namibia. Samithi yo ṱanganedza muvhigo u bva kha vha Vhurumelwa ha zwa Tsenguluso ya Fhethu ha SADC wan ga ha tshipiḓa tsha vhubvaḓuvha ha Riphabuliki ya Demokirasi ya Congo nahone ya dovha hafhu ya ṱanganedza maga ane a khou dzhiiwa nga dzingu kha nyimele ine ya khou ṋaṋa i kwamaho zwa tsireledzo na vhuthu. Samithi yo dovha hafhu ya tendelana kha ḽa uri AU i tea u tshimbidza maitele oṱhe o fhambanaho a zwa ndingedzo dza u bveledza mulalo khathihi na khwinifhadzo ya tsireledzo kha tshipiḓa tsha Vhubvaḓuvha ha DRC.
9.3. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u thoma ha vhudavhidzani ha thangelanyambedzano vhukati ha mmbi ya shango ḽa Sudan na Mmbi dza Thikhedzo ya Tshihaḓu, he ha thoma fhaḽa Jeddah, kha ḽa Saudi Arabia, nga ḽa 6 Shundunthule 2023. Shango ḽa Sudan ḽa mulalo, ḽo rangwaho phanḓa nga muvhuso wo vhumbwaho nga vhadzulapo, a ḽi tou vha ḽa ndeme fhedzi kha vhadzulapo vha ḽa Sudan, ḽi dovha ḽa vha ḽa ndeme hafhu na kha dzingu na dzhango nga u angaredza. Ngauralo, Khabinethe i khou ita khuwelelo kha mahoro oṱhe vhuvhili hao uri a ambedzane nga ha thendelano ya u fhedza khuḓano khathihi na u fhelisa u ṱhuphea ha vhathu vha Sudan.
9.4. Khabinethe yo takadzwa nga fhungo ḽa uri vhadzulapo vhoṱhe vha ḽa Afrika Tshipembe vhe vha sumbedzisa uri vha khou takalela u vhuya hayani u bva ngei kha shango ḽa Sudani ḽo hoṱefhadzwaho nga khuḓano zwazwino vho no swika fhano hayani khathihi na maga a thikhedzo e a ṋetshedzwa nga shango ḽa Afrika Tshipembe kha mashango a vhahura.
10. Mafhungo a zwa Mbambadzo
10.1. Khabinethe yo ṱanganedza muvhigo wa nga ha mafhungo a zwine zwa khou bvelela kha sia ḽa zwa mbambadzo nahone ya dovha hafhu ya dzhiela nzhele uri kha ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe 2023, zwivhambadzelwannḓa zwa shango ḽa Afrika Tshipembe zwo swika henefha kha masheleni a linganaho R184 biḽioni. Sekithara ya zwa Vhumagi yo vha yone ye ya shuma zwavhuḓi nge ya dzhenisa masheleni a fhiraho R85 biḽioni nga kha zwibveledzwa zwashu zwo magwaho, ngeno Sekithara ya zwa Migodi yo shela mulenzhe nga masheleni a swikaho R84 biḽioni ngeno ya Vhulimi yo engedza nga R11 biḽioni.
10.2. Haya masheleni manzhi ngaurali, naho o vha fhasi kha a ṅwedzio wa Ṱhafamuhwe 2022, a sumbedza nḓila ine ikonomi ya Afrika Tshipembe ya vha yo dzika ngayo na nga tshifhinga tshine nyaluwo ya ikonomi ya vha fhasi. Tshivhaloguṱe tsha masheleni a linganaho R41 biḽioni a zwivhambadzelwannḓa izwi, zwo vha zwi tshi khou ya kha maṅwe mashango a Afrika zwine hezwi zwa sumbedza maga ane nḓowetshumo dza Afrika Tshipembe dza khou a dzhia kha u ṱanḓavhudza maraga yadzo u mona na dzhango ḽoṱhe.
10.3. Mimaraga ye khayo ha vha na u engedzea ha mbambadzo, ndi ine ya katela China, Belgium, Italy na United Arab Emirates zwine hezwi zwa sumbedza mbuelo dzo livhaho u bva kha vhuswaledzi ha ikonomi ya Afrika Tshipembe.
B. Tsheo dza Khabinethe
1. Maano o Ṱanganelaho a Lushaka a u Fhelisa zwa u Rengiswa ha Phukha dza Ḓaka nga nḓila i siho Mulayoni (NISCWT)
1.1. Khabinethe yo ṱanganedza Maano o Ṱanganelaho a Lushaka a u Fhelisa zwa u Rengiswa ha Phukha dza Ḓaka nga nḓila i siho Mulayoni (NISCWT). Maano aya a tou vha one a lushaka lwa u thoma kha ḽa Afrika Tshipembe. Tshipikwa tshayo tshihulwane ndi u manḓafhadza zwiimiswa zwa mulayo nga zwishumiswa zwo teaho zwa u thusa u fhungudza na u thivhela thaidzo ine ya khou endelela ya u engedzea ha zwiito zwa u vhambedzwa ha phukha dza ḓaka nga nḓila ine ya si vhe mulayoni kha shango ḽashu zwine zwiito hezwi zwi ḓisa mishushedzo kha tsireledzo ya shango.
1.2. Maano aya a dzinginya makumedzwa a pfalaho a u engedza mashumele a zwiimiswa zwa mulayo kha shango, hu tshi katelwa na u tou lavhelesa nga nḓila yo lumbamaho kha zwa ṱhoḓisiso na vhutshutshisi ha miraḓo ya zwigwada zwa zwiito zwa u vhambedzwa ha phukha dza ḓaka. NISCWT yo anḓadzwa kha webusaithi ya Muhasho wa Maḓaka, Vhureakhovhe na Mupo ine ya vha www.dffe.gov.za.
2. Nkhetheni wa Afrika Tshipembe o Nangiwaho u ḓo vha Muhaṱuli wa Khothe ya Vhulamukanyi ha Dzitshaka (ICJ)
2.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u nangiwa ha Phrofesa Vho Dire Tladi sa vhone nkhetheni wa Afrika Tshipembe ane a khou ḓo dzhenela dzikhetho dza u nangiwa sa Muhaṱuli wa Khothe ya Vhulamukanyi ya Dzitshaka (ICJ) nga tshifhinga tsha khetho dza ṅwedzi wa Lara 2023 dza tshiimiswa itshi.
2.2. Vho Dire Tladi ndi Phrofesa wa Mulayo wa Dzitshaka kha Yunivesithi ya Pretoria nahone vha shuma sa Phresidennde wa Davhi ḽa Afrika Tshipembe ḽa Dzangano ḽa Mulayo wa Dzitshaka, vha dovha hafhu vha vha Muraḓo wa Khorotshitumbe kha Dzangano ḽa zwa Mulayo ḽa Dzitshaka. Vho shuma hafhu sa Mudzulatshidulo wa Khomishini ya zwa Mulayo ya Dzitshaka, ine ya vha ogeni ya UN ine ya dzhiiwa sa yone i tikedzaho ICJ. Vho vhuya vha vha Mueletshedzi wa zwa Mulayo kha Vhurumelwa ha Afrika Tshipembe ngei New York vha dovha hafhu vha vha Mueletshedzi o Khetheaho wa Dziminisṱa dza Muhasho wa Mafhungo a Nnḓa dza shango ḽa Afrika Tshipembe.
3. U tholwa
U tholwa hoṱhe hu ḓo khunyeledzwa nga murahu ha musi ho ranga u khwaṱhisedzwa ndalukano na u ṱanzwa madzina ho teaho.
Vhathu vhaswa vho tholwaho kha Bodo ya Ndaulo yo Ḓiimisaho nga yoṱhe ya Vhaṱolambalelano.
(a) Mufumakadzi Vho Precious Nompumelelo Sibiya; na
(b) Vho Mojalefa Mosala
Vhathu vho tholwaho kha Bodo ya Tshifhinganyana ya Umngeni Water
(a) Mufumakadzi Vho Khulekelwe Glynnis Mbonambi;
(b) Vho Mzimkulu Msiwa;
(c) Mufumakadzi Vho Sylvia Thandazile Mhlongo;
(d) Mufumakadzi Vho Hlengiwe Patricia Majozi;
(e) Vho Mfanveli James Ndlovu;
(f) Vho Sibusiso Wycliff Mkhize; and
(g) Muambeli Vho Lavan Gopaul;
C. Milayotibe
1. Mulayotibe wa Khwiniso ya Tshumelo dza Ndulamiso, wa ṅwaha wa 2023
1.1. Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha mvetamveto ya Mulayotibe wa Khwiniso ya Tshumelo dza Ndulamiso wa ṅwaha wa 2023 Phalamenndeni.
Khwiniso idzi dzi khou ḓa nga murahu ha Khaṱhulo ya Khothe ya Ndayotewa ye ya ṋetshedzwa nga ṅwedzi wa Nyendavhusiku 2020 kha mulandu wa vhukati ha tshiimiswa tsha Sonke Gender Justice NPC na Phresidennde wa Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe khathihi na vhaṅwevho.
1.2. Khwiniso idzi dzo ita uri hu vhe na u ḓiimisa nga ndoṱhe ha Vhuṱoli ha zwa Vhulamukanyi ha Tshumelo dza Ndulamiso sa zwe zwa sumbedziswa kha Khethekanyo 7(2) ya Ndayotewa ya Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe ya ṅwaha wa 1996. Hezwi zwo itelwa uri hu thome u shumiswa Khethekanyo 88A (1) (b) na 91 ya Mulayo wa Tshumelo ya Ndulamiso, wa ṅwaha wa 1998 (Mulayo 111 wa 1998).
1.3. Ngauralo, zwa u ṋetshedzwa ha iyi mvetamveto ya Mulayotibe zwo itwa ho sedzwa kha u thoma u shumiswa ha maga a u lulamisa dziṅwe khethekanyo dza Mulayo sa zwe zwa sumbedziswa ngazwo nga Khothe ya Ndayotewa.
2. Mulayotibe wa u renga thundu na tshumelo nga Muvhuso
2.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u ṋetshedzwa ha mvetamveto ya Mulayotibe wa u renga thundu na tshumelo nga Muvhuso ngei Phaḽamenndeni. Mulayotibe uyu u phumula Mulayo wa Muhanga wa Mbekanyamaitele ya zwa U renga thundu na tshumelo fhethu ho tou Nangwaho wa 2000 (Mulayo 5 wa 2000).
2.2. Mvetamveto ya Mulayotibe yo livhiswa kha u bveledza muhanga muthihi wa u renga thundu na tshumelo nga muvhuso khathihi na u fhelisa u tsitsikana ha milayo yo sedzanaho na zwa u renga thundu na tshumelo nga muvhuso.
2.3. Ndeme ya mvetamveto ya Mulayotibe wa u renga thundu na tshumelo nga muvhuso ndi ya uri u ṋetshedza tshikhala tsha u ṱuṱuwedza zwipikwa zwa lushaka u fana na tshandukiso, u maanḓafhadzwa ha vhafumakadzi, vhaswa na vhathu vha re na vhuholefhali.
2.4. I dovha hafhu ya thusa uri hu vhe na u kunguwedzwa ha zwibveledzwa zwapo khathihi na u tikedza vhutumbuli hapo khathihi na ṱhoḓisiso hu tshi katelwa na u renga thundu na tshumelo u bva kha mabindu maṱuku na a vhukati a fhano Afrika Tshipembe.
D. Vhuṱambo vhune ha khou ḓa
1. Agenda ya Dzitshaka
1.1. Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa vha ḓo ṱanganedza Phresidennde wa shango ḽa Bulgaria Vho Rumen Radev, nga ḽa 12 Shundunthule 2023 kha madalo a u shuma. Madalo aya a ḓo sedzesa kha u fhaṱa vhushaka ha zwa polotiki na ha mbambadzo khathihi na zwa u kovhelana mvelele vhukati ha Afrika Tshipembe na Bulgaria. Shango ḽa Bulgaria ḽi kha ḓi vha mushumisani wa zwa mbambadzo wa ndeme nahone nga ṅwaha wa 2022, Afrika Tshipembe ḽo rumela thundu dzi ḓuraho masheleni a swikaho R1.96 biḽioni ngei kha ḽa Bulgaria.
1.2. Phresidennde Vho Ramaphosa vha ḓo dovha hafhu vha ṱanganedza Minisṱa Muhulu wa Riphabuḽiki ya Singapore, Vho Lee Hsien Loong nga ḽa 16 Shundunthule 2023 kha madalo avho a tshiofisi fhano kha ḽa Afrika Tshipembe, ane madalo aya ḓo sedzesa kha zwa u khwaṱhisa vhushaka vhu re hone vhukati ha mashango aya mavhili. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽo rumela zwibveledzwa zwi ḓuraho masheleni a swikaho R10.3 biḽioni kha shango ḽa Singapore nga ṅwaha wa 2022, lwe shango Afrika Tshipembe ḽa wana ho vha na zwiṅwe zwinzhi zwo salaho hafhu. Zwibveledzwa zwa ndeme zwa shango ḽa Afrika Tshipembe zwe zwa vhambadzelwa shangoḽa Singapore ndi zwine zwa katela aḽuminiamu ya mupo, doḽomaithi yo fhiswaho na semennde dza vha ha Portland.
2. U shela mulenzhe hune ha khou ḓa kha Vhuṱambo ha Ḽifhasi ha Mupo
2.1. Khabinethe yo ṱanganedza vhuḓifhinduleli na u shela mulenzhe ha shango ḽa Afrika Tshipembe kha Dzulo ḽa vhuvhili ḽa Komiti ya zwa Nyambedzano dza Vhukati ha Mivhuso (INC 2) nga ha Tshishumiswa tsha Mbofho ya Dzitshaka ya nga ha Tshikafhadzo ya Mapuḽastiki hu tshi Katelwa na Vhupo ha Lwanzheni ḽine ḽa ḓo farelwa fhaḽa ḓoroboni ya Paris, kha ḽa France u bva nga ḽa 29 Shundunthule u swika ḽa 02 Fulwi 2023. INC i na vhuḓifhinduleli ha u bveledzisa thendelano dza ḽifhasi dza nga haTshikafhadzo ya mapuḽastiki, hu tshi katelwa na vhupo ha lwanzheni.
2.2. Khabinethe yo dovha hafhu ya ṱanganedza vhuḓifhinduleli na u shela mulenzhe ha shango ḽa Afrika Tshipembe kha nyambedzano dza vhu35 dza Khethekanyo ya zwa Mvelele, Saintsi na Pfunzo ya Dzangano ḽa Vhuthihi ya Dzitshaka, Khoro ya Vhukonanyi ha Mbekanyamushumo ya Dzitshaka ya Bayosifia dze dza tetshelwa u ḓo farelwa fhaḽa Paris, kha ḽa France u bva nga ḽa 12 u swika ḽa 16 Fulwi 2023.
2.3. Vhuḓifhinduleli ha UNESCO MAB ICC ndi u ṱuṱuwedza nḓila dza kutshilele ku sa tshinyadzi mupo. Afrika Tshipembe ḽo thoma u shela mulenzhe kha Mbekanyamushumo ya Vhathu na Bayosifia (MAB) nga ṅwaha wa 1995 Khonfarentsini ye ya farelwa fhaḽa Seville, kha ḽa Spain. Afrika Tshipembe zwazwino ḽi kha luṱa lwa u simula Maano a Mbetshelo ya Bayosifia ya Lushaka ya Afrika Tshipembe ine ya ḓo shuma sa yone tsumbanḓila kha zwa u thoma u shumiswa ha Mbekanyamushumo ya MAB kha maimo oṱhe a zwa ndangulo mbetshelo ya bayosifia.
3. Madalo a Mufarisaphresidennde wa Colombia kha ḽa Afrika Tshipembe.
3.1. Mufarisaphresidennde Vho Paul Mashatile vha ḓo ṱanganedza mushumisani navho vha shango ḽa Colombia, Muhulisei Vho Vice Francia Elena Márquez, Mufarisaphresidennde wa Riphabuḽiki ya Colombia kha Madalo a Tshiofisi nga Ḽavhuṱanu, ḽa 12 Shundunthule 2023. Madalo aya o livhiswa kha u khwaṱhisa vhushaka vhukati ha SA na Colombia zwenezwo musi shango ḽa Colombia ḽi tshi khou ḓidzhenisa vhukuma kha zwa nyambedzano na mashango a Afrika.
4. Mivhigo ya nyanḓadzamafhungo ine ya khou ḓa nga miraḓo ya Khorotshitumbe ya Lushaka.
4.1. Minisṱa wa Muḓagasi Dokotela Vho Kgosientsho Ramokgopa vha ḓo ṋetshedza miraḓo ya nyanḓadzamafhungo muvhigo wa nga ha mvelaphanḓa yo no swikelwaho kha zwa u thoma u shumiswa ha Pulane ya U shuma ya nga ha Fulufulu (EAP) nga Ḽavhuṱanu, ḽa 12 Shundunthule 2023 nga 14:00. Muvhigo uyu wa vhege nga vhege ndi une wa ṋetshedza tshikhala tsha u ḓivhadza vha nyanḓadzamafhungo khathihi na lushaka nga ha mvelaphanḓa yo no swikelwaho kha u tandulula thaidzo dza u khauwa ha muḓagasi nga u sielisana kha vhege yo fhiraho khathihi na u dovha hafhu vha dzhia vhuḓifhinduleli na u ṱalutshedza zwivhangi zwe zwa shela mulenzhe kha zwiwo zwa zwenezwino zwa u khauwa ha muḓagasi nga u sielisana.
5. Ṅwedzi wa Afrika
5.1. Nga ṅwedzi wa Shundunthule, Afrika Tshipembe ḽi ḓo vha ḽi tshi khou pembelela Ṅwedzi wa Afrika, une wa vha ṅwedzi une khawo ha humbulwa zwa u tumbulwa ha Dzangano ḽa Vhuthihi ha Afrika (OAU) nga ṅwaha wa 1963, ḽine dzangano iḽi ṋamusi ḽa vho ḓivhiwa sa Mbumbano ya Afrika (AU). Ndivho khulwane ya AU ho vha u bveledza mulalo na vhudziki kha dzhango.
6. Vhugwena ha Ḽifhasi ha Mutambo wa Tennis i tambelwaho kha Ṱafula
6.1. Makhaulatshele a Vhugweṋa ha Ḽifhasi ha Mutambo wa Tennis ya Ṱafulani ha ITTF ha ṅwaha wa 2023, a ḓo farwa u bva nga ḽa 20 u swika ḽa 28 Shundunthule 2023.
6.2. Vhuṱambo uvhu vhu ḓo farelwa Sentharani ya Miṱangano ya Dzitshaka ya Durban, hune ha ḓo tambiwa mitambo ya Dzisingili dza Vhanna na Vhafumakadzi, khathihi na vhuṱambo ha mitambo ya Vhanna, Vhafumakadzi na Dzidavhulu dzo Ṱanganelaho. Khabinethe i tamela mashudu vhoṱhe vhane vha ḓo dzhenela vhuṱambo uvhu.
6.3. Makhaulatshele a Vhugwena ha Ḽifhasi ha Mitambo ya Tennis i tambelwaho kha Ṱafula ya ITTF a ḓo vha vhuṱambo ha tshiga kha ḓivhazwakale ya Tennis i tambelwaho kha Ṱafula, sa izwi hu tshi do vha hu lwa u thoma kha miṅwaha ya 80 musi vhuṱambo uvhu vhu tshi farelwa kha mavu a fhano Afrika.
7. Tshiphuga tsha Ḽifhasi tsha mutambo wa Netiboḽo
7.1. Musi ho sala maḓuvha a 81 u ya kha Tshiphuga tsha Ḽifhasi tsha Mutambo wa Netiboḽo, Khabinethe i khou ṱuṱuwedza vhadzulapo vha Afrika Tshipembe uri vha bvele phanḓa na u funga ḓenzhe ḽa u pembelela mitambo iyi nga ita uri Ḽavhuṱanu ḽiṅwe na ḽiṅwe ḽi pembelelwe sa Netball Friday.
8. Vhulavhelesi ha Mbekanyamushumo ya Mveledziso ya Tshiṱiriki
8.1. Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa vha ḓo ranga phanḓa mushumo wa Imbizo ya Phresidennde ya vhumalo ya Ḽiedza ḽa Mveledziso ya Tshiṱiriki (DDM) fhaḽa kha Tshiṱiriki tsha Cape Winelands kha ḽa Kapa Vhukovhela nga ḽa 19 Shundunthule 2023 sa tshipiḓa tsha ndingedzo dza muvhuso dza u khwinifhadza nḓisedzo ya tshumelo khathihi na u ita khuwelelo kha vhadzulapo na zwitshavha nga u angaredza ya uri vha vhe tshipiḓa tsha u bveledza shango ḽashu ḽa Afrika Tshipembe na uri hu sa vhe na ane a salela murahu kha mushumo uyu.
8.2. Miraḓo ya Khorotshitumbe hu si kale vha ḓo thoma luṱa lu tevhelaho lwa Mbekanyamushumo ya Imbizo sa tshipiḓa tsha vhudavhidzani ho ṱanganelaho vhune ha ḓisa muvhuso tsini na vhathu khathihi na u bveledza maitele a demokirasi ya u shela mulenzhe nga vhathu vhoṱhe hu tshi itelwa u tandulula khaedu dza nḓisedzo ya tshumelo.
E. Milaedza
1. U FHULULEDZA
Khabinethe i khou rumela mulaedza wa u fhululedza na u tamela mashudu kha:
- Mufumakadzi Vho Kirsten Neuschäfer nge vha wina Mbambe ya Golden Globe ye khayo vha fhedza maḓuvha a ṱoḓaho u lingana 235 vha tshi khou alavha vha si na GPS na dziṅwe thekhinoḽodzhi. Vho vha vhone mufumakadzi a eṱhe we a dzhenela mbambe iyi khathihi na u vha mufumakadzi wa u thoma u wina mbambe ya ḽifhasi ya muthu muthihi a tshi mona na ḽifhasi.
2. Maipfi a Ndiliso
Khabinethe i khou livhisa maipfi ayo a ndiliso kha vha muṱa na khonani dza:
- Mulwelambofholowo a lwaho na muvhuso wa tshiṱalula vhane vha vha Mudatshi Vho Klaas de Jonge, mulwelambofholowo we a vha o ḓiimisela vhukuma, muṱanganedzi w Muṅene wa Lushaka wa Vhaḽedzani vha OR Tambo. Vho De Jonge vha humbulwa nga u ṱoda havho vhudzumbamo ngei kha embasi ya Netherlands he vha dzula lwa miṅwaha mivhili vha tshi shavha u farwa nga mapholisa a muvhuso wa tshiṱalula. Vha dovha hafhu vha humbulwa nga kha mushumo wavho wa u kona u tandulula khuḓano kha mashango manzhi vha dzhango.
- Muḓivhi wa zwa fulufulu, Vho Ted Blom, vhe vha vha vhe musaukanyi a re na nḓivho khulwane kha zwa mbekanyamaitele ya fulufulu.
- Sedzheni Vho Lwando Lawrence Bunga, Sedzheni Vho Mario Nel na Vho Khonstebuḽu Vho Lefaka, vhaofisiri vhararu vha Tshumelo ya Mapholisa ya Afrika Tshipembe vhe vha vhulahwa vhege yo fhiraho musi vha tshi khou ita mushumo wavho kha zwiṱiriki zwavho nga u fhambana hazwo ngei kha Masipala Muhulwane wa Nelson Mandela na wa Buffalo City hune ha vha kha vunḓu ḽa Kapa Vhubvaḓuvha na ngei Atteridgeville, kha ḽa Gauteng. Ho dovha hafhu ha vha na vhaṅwe vhaofisiri vhavhili vhe vha vhulahwa mulovha. Khabinethe i khou sasaladza mabulayo ayo a vhaofisiri vha zwa mulayo nahone i dzhia zwiito izwi sa mishushedzo yo tou livhiswaho kha tsireledzo yashu ya lushaka. Khabinethe yo ṋea ndaela vha mazhendedzi a zwa mulayo ya uri hu songo siiwa tombo nṱha ḽiṅwe musi hu tshi itwa ṱhoḓisiso dza u fara zwigevhenga izwi zwo vhulayaho vhaofisiri vhashu vha zwa mulayo.
- Ḽizhakanḓila ḽa mutambo wa khororo ḽi funeaho vhukuma fhano kha ḽa Afrika Tshipembe, Vho John Bland (77), vhe vha wina thitele dza 36 kha budo ḽavho ḽe khaḽo vha shuma zwavhuḓi vhukuma kha tshifhinga tsha miṅwaha ya mahumi o vhalaho.
Mbudziso:
Vho Michael Currin – Muambeli wa Muvhuso o tou Farelaho
Luṱingothendeleki: 082 462 7896
.png)
.png)
.png)
