A.  Mafhungo a Zwino kha Shango

1.  Muḓagasi 

1.1.  Minisṱa vha Muḓagasi, Dokotela Vho Kgosientsho Ramokgopa, vho dalela zwiṱitshi zwa muḓagasi zwa 14 vha tshi itela uri vha kone u vha na nḓivho yo fhelelaho nga ha khaedu dzine Eskom ya khou ṱangana nadzo kha tshiṱitshi tshiṅwe na tshiṅwe tsha muḓagasi. 

1.2.  Madalo aya o ṋetshedza Minisṱa tshikhala tsha u davhidzana na vha ndangulo, vhashumi khathihi na madzangano a zwa vhashumi vhane vha vha vhone vha shumaho nga zwa muḓagasi ḓuvha na ḓuvha, tshipikwa tshihulwane hu u bveledza maitele a tshumisano henefho kha zwiṱitshi zwenezwo zwa muḓagasi sa tshipiḓa tsha mbekanyamushumo ya u khwinifhadza vhubveledzisi ha muḓagasi khathihi na u lingedza u tandulula thaidzo ya ṱhahelelo ya muḓagasi.

1.3.  Khabinethe i khou tikedza Minisṱa kha u ṱanganedza fhungo ḽa uri vhashumi vha Eskom ndi vhone vhathu vha ndeme kha u tandulula khaedu dzashu dza zwa fulufulu.

2.  Tsedzuluso dza zwa Vhashumi dza Kotara Iṅwe na Iṅwe (QLFS) dza nga ha tshivhalo tsha mishumo

2.1.  Khabinethe yo ṱanganedza mbonalo ya u engedzea ha nyimele ya zwa mishumo fhano shangoni sa izwi QLFS yo vhiga nga ha u gonyela nṱha ha tshivhalo tsha zwa mushumo tshi swikaho 48 000 kha sekhithara dza tshiofisi dzine dza si vhe dza zwa vhulimi kha tshifhinga tsha kotara ya vhuṋa ya ṅwaha wa 2022. U gonyela nṱha ha tshivhalo tsha zwa mishumo uhu ho ṱuṱuwedzwa nga mbambadzo, tshumelo dza zwa mabindu khathihi na sekhithara dza zwa migodi, zwe hezwi zwa ita uri tshikalo tsha zwa u sikwa ha mishumo fhano shangoni tshi swike 10 miḽioni.

2.2.  Uhu u engedzea nga zwiṱuku ha tshivhalo tsha mishumo hu khou vha hone nga mulandu wa u ḓidzhenisa tshoṱhe ha vhathu vhoṱhe vha kwameaho vha tshi shumisana na muvhuso, kha zwa u thoma u shumiswa ha Pulane ya Phaṱhululo na Mvusuludzo ya Ikonomi (ERRP).

2.3.  Mbalombalo dza zwa mishumo kha kotara ya vhuṋa dzo ḓitika kha mbuelo dze dza vha hone dza u sikwa ha mishumo ya vhukuma i linganaho 648 000 kha kotara ya vhuvhili ya ṅwaha wa 2022 khathihi na mishumo ya 204 000 ye ya sikwa vhukati ha kotara ya vhuvhili na kotara ya vhuraru kha ṅwaha wa 2022.

2.4.  Zwa u thoma u shumiswa nga nḓila ya vhuronwane ha ERRP zwi khou vha na mvelaphanḓa  yo khwaṱhaho kha zwa u sikwa ha mishumo hu tshi katelwa na nndwa ya u lwa na zwa u shayea ha mishumo khathihi na vhushai.

3.  Ṱano na Samithi ya U ḓihudza nga U renga Zwibveledzwa Zwapo zwa fhano Afrika Tshipembe

3.1.  Khabinethe yo fhululedza mushumo we wa tshimbila zwavhuḓi wa u farwa ha Ṱano na Samithi ya U ḓihudza nga U renga Zwibveledzwa Zwapo zwa fhano Afrika Tshipembe ya vhu 11 ye ya farelwa fhaḽa ḓoroboni ya Johannesburg nga fhasi ha thero ine ya ri “U alusa ikonomi na u sika mishumo nga kha Zwibveledzwa Zwapo”, ye tshiambi tshihulwane khayo ha vha Mufarisaphresidennde, Vho Paul Mashatile, nga ḽa 28 Ṱhafamuhwe 2023.

3.2.  Ṱano ḽo ṱana thundu na tshumelo dza maimo a nṱha dze dza bveledzwa fhano hayani dzi fhiraho 200 u bva kha zwitambiswa zwa vhana, zwishumiswa zwa pfunzo, fanitshara, zwibveledzwa zwa zwiḽiwa na zwinwiwa u ya kha zwa eḽekiṱhironiki, zwe hezwi zwa sumbedza vhukoni vhuhulwane ha zwa vhubveledzi vhune ha vha hone fhano Afrika Tshipembe, u shandukela kha zwa vhubveledzi khathihi na vhukoni ha vhamagi vhapo.

3.3.  Khabinethe yo ṱuṱuwedza mabindu na vhadzulapo uri vha renge zwibveledzwa zwapo sa izwi thengo iṅwe na iṅwe kana ṱhoḓea ya zwibveledzwa zwapo na tshumelo i tshi shela mulenzhe kha u vusuluswa ha ikonomi khathihi na u tikedza zwa u sikwa ha mishumo. 

4.  Vhushaka ha shango ḽa Afrika Tshipembe na ḽa Belgium

4.1.  Khabinethe yo ṱanganedza vhuḓifulufheli he ha sumbedzwa kha ḽa Afrika Tshipembe nga kha Madalo a Muvhuso a Muhulise Khosikhulu Vho Philippe na Khosikadzi Vho Mathilde, vha Muvhuso wa shango ḽa Belgium, nga murahu ha musi vho rambiwa nga Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa, u bva nga ḽa 22 u swika nga ḽa 27 Ṱhafamuhwe 2023. 

4.2.  Vhushaka ho khwaṱhaho ha vhukati ha mashango aya mavhili ho sedza kha zwa mbambadzo, vhubindudzi ha vhukuma na mashango a nnḓa khathihi na vhuendelamashango ndi zwone zwe zwa itisa uri hu vhe na aya Madalo a Muvhuso a u thoma. Zwiṅwe hafhu, Foramu ya zwa Mabindu ya vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe na ḽa Belgium yo ṋetshedza tshikhala tsha thengiselano na nyambedzano dza sekhithara u itela u khwinifhadza vhushaka ha zwa mbambadzo na vhubindudzi, vhune ha vha na khonadzeo ya u bveledzisa zwa nḓowetshumo kha ḽa Afrika Tshipembe.

4.3.  Shango ḽa Belgium ndi ḽiṅwe ḽa vhashumisani vha ndeme vha ḽa Afrika Tshipembe kha zwa ikonomi na vhurumelazwivhambadzwa. Nga ṅwaha wa 2020, shango ḽa Afrika Tshipembe ḽo rumela zwivhambadzwa zwa mutengo u linganaho $2.38 biḽioni u ya ngei kha ḽa Belgium zwa kha sekhithara dzi ngaho dza zwa daimane, ṱhiraka dza u diḽivara, khemikhaḽa dzi bvaho kha zwi tshilaho na matshetshelo a mutale u penyelelaho. Hu dovha hafhu ha vha na zwikhala zwa vhubindudzi zwa ndeme vhukati ha mashango aya mavhili kha zwa fulufulu, themamveledziso na ndondolamutakalo.

5.  Khoniferentsi ya Lushaka ya nga ha Ndayotewa

5.1.  Khabinethe yo ṱanganedza nyambedzano dza nga ha Ndayotewa dze dza farwa kha Khoniferentsi ya Lushaka ya maḓuvha mararu (22-24 Ṱhafamuhwe 2023) nga fhasi ha thero ine ya ri: “U sedza kha Ndayotewa: Kushumiselwe kwa mulayo, vhuḓifhinduleli, vhulamukayi ha zwa matshilisano na ikonomi”. Therisano dzo sedza kha miṅwaha ya 25 yo fhiraho ya Ndayotewa dza dovha hafhu dza sumbedza nḓila dza nga ha zwine zwa tea u itwa. 

5.2.  Ndayotewa i ḓo ḓi dzula i ḽiṅwalo ḽi tshilaho nahone ḽa ndeme kha nndwa ya muvhuso ya u lwela u shandukisa matshilo a MaAfrika Tshipembe u itela uri a vhe a khwine.

6.  Khoniferentsi ya Lushaka ya Vhulamukanyi ha zwa Vhudzekani na Mbebo

6.1.  Zwa u kona u swikela Pfanelo dza Mutakalo wa zwa Vhudzekani na Mbebo zwo vha zwone zwe zwa sedzeswa khazwo nga tshifhinga tsha  khoniferentsi ye ya ḓo farwa u bva nga ḽa 22 u swika ḽa 24 Ṱhafamuhwe yo rangwa phanḓa nga Minisṱa vha Mveledziso ya zwa Matshilisano, Vho Lindiwe Zulu. Muvhuso wo ḓikumedzela u vhona uri vhathu vhoṱhe vha na maanḓa na zwishumiswa zwa u dzhia tsheo dzo teaho dza nga ha mivhili yavho, zwa vhudzekani na mbebo.

6.2.  Muvhigo wa vhuvhili wa Khomishini ya Vhuimo ha Nṱha kha Samithi ya Nairobi ya nga ha Khoniferentsi ya Dzitshaka yo sedzanaho na Vhadzulapo na Mveledziso ine thero yayo ya ri: ‘Vhulamukanyi ha zwa Vhudzekani na Mbebo sa tshone tshiitisi tsha u bveledza Vhuḓikumedzeli ha Samithi ya Nairobi’ na yone yo rwelwa ṱari. Hezwi zwi ṋetshedza tsivhudzo ya nga ha u kona u swikela vhulamukanyi ha zwa vhudzekani na mbebo hu tshi itelwa vhathu vhoṱhe vha Afrika Tshipembe.

7.  Miḓalo na mutsho u si wavhuḓi

7.1.  Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa vho dalela ngei Port St. Johns kha ḽa Kapa Vhubvaḓuvha nga ḽa 28 Ṱhafamuhwe 2023 vha tshi itela u ela maga ane muvhuso khathihi na vhadzulapo vha khou ita nga ha nyimele iyi nga murahu ha tshinyalelo khulwane yo vhangwaho nga miḓalo ya zwenezwino kha vhupo uho. Phresidennde vho dovha hafhu vha fulufhedzisa zwitshavha nga ha thikhedzo ya muvhuso khathihi na u fhululedza mushumo wo itwaho nga vha tshumelo dza shishi vhe vha thusa kha mushumo wa u phulusa nga murahu ha miḓalo ye ya vha hone fhaḽa Port St. Johns na kha vhupo ha nga tsini, he miḓalo iyi ya vhanga u miṋuwa ha shango, ya tupula miri, ya thivha dzibada khathihi na u kwama matshilo a vhathu nga nḓila i vhavhaho.

7.2.  Senthara ya Ndangulo ya Zwiwo ya Lushaka ndi yone ine ya khou langa maga ane muvhuso wa khou a dzhia i tshi khou shumisana na senthara dza ndangulo ya zwiwo dza vunḓu ḽa Kapa Vhubvaḓuvha na ya Tshiṱiriki tsha OR Tambo u itela u fhungudza masiandaitwa mavhi a miḓalo kha zwitshavha zwashu. Khabinethe yo dzhiela nṱha zwa u shumiswa ha saintsi kha maga aya khathihi na ndingedzo dza u fhungudza aya masiandaitwa nga kha mushumo u itwaho nga vha Khoro ya Ṱhoḓisiso dza zwa Saintsi na Nḓowetshumo khathihi na vha Zhendedzi ḽa zwa Vhupo ha Lushaka ḽa Afrika Tshipembe, Netiweke ya zwa Vhulavhelesi ha Mupo ya Afrika Tshipembe (SAEON) na vha Tshumelo ya zwa Mutsho ya Afrika Tshipembe.

7.3.  Nga mulandu wa u ṋaṋa ha masiandaitwa a tshanduko ya kilima, mushumo wa saintsi, thekhinoḽodzhi na vhubveledzi kha zwa u fhungudza zwiwo, maga ane a tea u shumiswa khathihi na u tou zwi thivhela tshoṱhe afho kha dziṅwe nyimele dzo teaho, zwi vho wanala zwo no vha zwa ndeme vhukuma.

7.4.  Khabinethe yo humbudza vhathu vhane vha dzula kha vhupo ho tsaho na hune ha anzela u vha na miḓalo uri vha dzule vho fhaṱuwa na u sedza tsivhudzo dza zwa mutsho.

8.  Nyambedzano dza zwa miholo dza sekhithara ya muvhuso

8.1.  Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha nyambedzano dza zwa miholo dzine dza khou bvela phanḓa kha sekhithara ya muvhuso nahone yo ṱanganedza tsumbothangeli dzine dza khou sumbedza uri hu na khonadzeo ya u nga swikela thendelano na vha madzangano a vhashumi ane a imelela vhunzhi ha vhashumeli vha muvhuso.

9.  Phindulo ya vha Tshigwada tsha zwa Vhulamukanyi, U thivhela Vhugevhenga na Vhutsireledzi (JCPS) kha Zwiito zwa Migwalabo ya ḽa 20 Ṱhafamuhwe

9.1.  Khabinethe yo fhululedza ndingedzo dza vha Tshigwada tsha JCPS khathihi na vha Tshiimiswa tsha Vhusevhi na Tshumelo dzo Ṱanganelaho dza Lushaka nge vha ita uri migwalabo ya ḽa 20 Ṱhafamuhwe 2023 i swike hune ya fhira hu songo vha na zwiwo zwihulwane. 

9.2.  Naho Khabinethe i tshi khou pfesesa uri mushumo u fanaho na uyo a si une wa nga itwa  ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe, yo swika he ya ṋea ndaela uri vha Tshigwada tsha JCPS vha bveledze khathihi na u ṋetshedza Pulane ya U thivhela Vhugevhenga yo ṱanganelaho nahone yo ḓitikaho nga zwa vhusevhi u itela uri vha kone u lwa na zwiito zwa vhugevhenga ho dzudzanywaho, u ita uri hu vhe na tsireledzo na vhutsireledzi kha vhathu vhoṱhe vha ḽa Afrika Tshipembe nga u ṱavhanya nahone nga nḓila yo fhelelaho.

9.3.  Khabinethe yo ṱahisa dzindivhuho dzayo nga murahu ha musi vhunzhi ha vhathu vha Afrika Tshipembe vho ima vhoṱhe vha tshi sumbedza vhuthihi nge vha hanedzana na khuwelelo ya u imisa tshumelo dzoṱhe kha shango khathihi na u tsireledza havho dimokirasi yashu yo ḓitikaho nga ndayotewa.

10.  Ṱhoḓisiso dza nga ha mulandu wa Mutshipi wa vhafumakadzi a tshi shumisa Facebook, Vho Thabo Bester

10.1.  Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha mvelaphanḓa yo no swikelwaho kha ndingedzo dza u farwa hafhu ha tshavhi iyi ya zwa mulayo, Vho Thabo Bester, vhane vha vha Mutshipi wa vhafumakadzi vha tshi shumisa Facebook vhe vha shavha u bva kha tshiimiswa tsha tshumelo dza zwa ndulamiso tshi langwaho nga vha G4S.

10.2.  Khabinethe yo ṋea ndaela Muhasho wa Tshumelo dza Ndulamiso uri u ṱavhanye u khunyeledza maitele oṱhe o teaho u itela uri i kone u dzhia vhuḓifhinduleli ha matshimbidzele a zwiimiswa izwi zwivhili zwa tshumelo dza ndulamiso zwi langwaho nga khamphani dza phuraivethe khathihi na u vhona uri hu khou vha na ndangulo ya masiandaitwa kha vhoṱhe vha kwameaho.   

11.  Mabulayo a  Vho Cloete na Vho Thomas Murray

11.1.  Khabinethe yo sasaladza mabulayo a Vho Cloete Murray na murwa wavho Thomas, vhe vha vha vhe vhashumi vha zwa vhuwatshiṱoko vhe vha ḓidzhenisa kha miṅwe ya milandu ya maimo a nṱha ya vhuwatshiṱoko ha bindu ya dovha hafhu ya rumela maipfi ayo a ndiliso kha vha muṱa wa ha Murray kha u xelelwa havho.

11.2.  Khabinethe yo ṋea ndaela kha vha mazhendedzi a zwa mulayo uri vha songo sia tombo nṱha ha ḽiṅwe, nahone vha fare nga u ṱavhanya phondi idzo hu tshi katelwa na avho vho vha hiraho.   

12.  Zhendedzi la Ndangulo ya Mikaṋo (BMA)

12.1.  Khabinethe yo fhululedza mushumo muhulwane wa ndugiselo wo no itwaho u itela u vhona uri vha BMA vha khou thoma u shuma sa tshiimiswa tsho ḓiimisaho nga tshoṱhe, u bva nga ḽa 1 Lambamai 2023.

12.2.  Vha ha BMA ndi tshipiḓa tsha ndeme tsha mushumo wa muvhuso wa u tsireledza mikano ya ḽa Afrika Tshipembe nga nḓila yo fhelelaho ine ya tsireledza madzangalelo a lushaka khathihi na u khwaṱhisa vhutsireledzi ha lushaka.

B.  Tsheo dza Khabinethe

1.  Mvelaphanḓa kha Mupfuluwo wa Khasho ya Didzhithaḽa (BDM)

1.1.  Khabinethe yo wana maswamaswa nga ha mbekanyamushumo ya BDM zwenezwo musi shango ḽi tshi khou ḓilugisela U dzima Anaḽogo khathihi na nga ha maitele a vhukwamani ho itwaho na vhathu vha kwameaho, hu tshi katelwa miraḓo ya tshitshavha.

1.2.  Khabinethe yo dzhiela nṱha mvelaphanḓa yo itwaho kha u dzheniswa ha dziset-top box hu tshi itelwa miṱa yo teaho u vhuelwa ye ya ita khumbelo ya u wana thuso u bva kha muvhuso.

1.3.  Khabinethe yo ṋea thendelano ya uri Minisṱa vha Muhasho wa zwa Vhudavhidzani na Thekhinoḽodzhi dza Didzhithaḽa vha anḓadze datumu ya u Dzimiwa ha Anaḽogo kha gurannḓa ya muvhuso fhano kha ḽa Afrika Tshipembe.

2.  Nḓivhadzamulayotibe wa Ndondolo na Tshumiso i sa Nyeṱhi ya Mutshatshame wa zwi Tshilaho wa Afrika Tshipembe

2.1.  Khabinethe yo ṱanganedza Nḓivhadzamulayotibe ya nga ha Ndondolo na Tshumiso i sa Nyeṱhi ya Mutshatshame wa zwi Tshilaho wa Afrika Tshipembe.

2.2.  Afrika Tshipembe ndi ḽiṅwe ḽa mashango a re na mutshatshame munzhi wa zwi tshilaho ḽifhasini nahone Nḓivhadzamulayotibe i ḓo thusa shango uri ḽi kone u shumisa mutshatshame waḽo wo pfumaho nga nḓila yavhuḓi.  Nḓivhadzamulayotibe iyi i dovha hafhu ya khwaṱhisedza ndeme ya sekhithara ya mutshatshame wa zwi tshilaho kha nyaluwo ya ikonomi ya Afrika Tshipembe, ndondolo na ndinganyiso kha ikonomi ya mutshatshame wa zwi tshilaho. Nḓivhadzamulayotibe i dovha hafhu ya bvisela khagala ndeme ya u tsireledza nḓivho ya sialala yapo na mutshatshame wa zwi tshilaho. 

3.  Mvetamveto ya Mbekanyamaitele ya Ndambedzo ya Mabindu Maṱuku, a Vhukati, na ane a khou Aluwa (dziSMME) khathihi na Mabinduṱhanganelano

3.1.  Khabinethe yo ṱanganedza u anḓadzwa ha Mvetamveto ya Mbekanyamaitele ya Ndambedzo ya dziSMME na mabinduṱhanganelano u itela vhupfiwa ha tshitshavha. Mbekanyamaitele iyi i vhumba tshipiḓa tsha maṅwe maga ane a vha hone a u tikedza mabindu maṱuku, hu tshi katelwa na Muhanga wa Mveledziso ya Mabindu Maṱuku wo Ṱanganelaho wa Lushaka we wa ṱanganedzwa nga Khabinethe nga ṅwaha wa 2022. 

3.2.  Heyi mbekanyamaitele ya mvetamveto ndi ine ya khou dzinginya maga a 17 a ndeme ane a ḓo ita uri dziSMME dzine dza anganyelwa u vha henefha kha tshivhalo tshi swikaho 3.2 miḽioni khathihi na mabinduṱhanganelano a 43 000 shangoni ḽoṱhe nga u angaredza a takuwe. Haya maga ndi ane a katela u tandulula thaidzo dza nḓila dza thikhedzo ya zwa masheleni dzine dza sa vhe na vhuṱumani ho teaho, u kuvhanganya databeisi ya mabindu maṱuku, u khwinifhadza nḓila dza u kona u swikela masheleni a u thoma bindu khathihi  na u engedza thikhedzo ya mveledziso ya bindu. 

3.3.  Muvhuso wo dzhiela nṱha thikhedzo ya dziSMME na mabinduṱhanganelano nga mulandu wa uri mabindu aya ndi one ane a sika mishumo minzhi khathihi na u ṋetshedza vhunzhi ha zwikhala zwi itaho uri vhunzhi ha vhathu vha kone u tshila. 

3.4.  Heyi mbekanyamaitele ya mvetamveto i ḓo anḓadzwa kha Gurannḓa ya Muvhuso khathihi na kha webusaithi ya Muhasho wa Mveledziso ya Mabindu Maṱuku ya www.dsbd.gov.za

4.  Muhanga wa zwa Maḓi na Vhuthathazwitzhili 

4.1.  Khabinethe yo ṱanganedza Muhanga wa zwa Maḓi na Vhuthathazwtzhili une wa ḓo shumiswa sa nyendedzi ya uri tshumelo dza zwa vhuthathazwitzhili dzi pulaniwa hani, dzi langwa hani khathihi na u laulwa nga nḓila ine ya vha na ndinganyiso khathihi na u elana na mvelaphanḓa ya zwa thekhinoḽodzhi.

4.2.  Muhanga uyu wo dovha hafhu wa bveledzwa hu tshi itelwa uri u kone u tandulula khaedu dza nḓisedzo ya tshumelo dzo vhonalaho kha themamveledziso ya kale nahone ine ya khou ṱhoṱhela nga mulandu wa u shayea ha ndondolo yo teaho khathihi na themamveledziso ye ya vha i songo itelwa u shumela vhathu vhanzhi. 

4.3.  Muhanga uyu u ḓo dovha hafhu wa shumiswa na kha u tandulula thaidzo dza ṱhahelelo ya  nḓisedzo ya tshumelo nahone u ṋetshedza maga a u fhungudza tshivhalo tshi re nṱha tsha miṱa ine ya sa khou ṋetshedzwa tshumelo dzo teaho dza zwa vhuthathazwitzhili fhano kha ḽa Afrika Tshipembe nahone hezwi zwi katela u fhelisa sisiteme ya u ka maḓi nga mabakete kha vhudzulo ha mishashani.

4.4.  Muhanga uyu u dovha hafhu wa ta ndalukano dza fhasisa khathihi na tshenzhemo kha vhalangi vha maitele fhethu hu itwaho mishumo ya u kunakisa maḓi a mashika hu tshi katelwa na ṱhoḓea dza tshenzhemo dza vhalangi vha fhethu hu itwaho mishumo ya u kunakisa maḓi a mashika. 

5.  Mbekanyamaitele na Tsumbasia ya Mbekanyamaitele ya nga ha Nḓisedzo ya Tshihaḓu ya Zwileludzi na Netiweke dza Vhudavhidzani ha Eḽekiṱhironiki 

5.1.  Khabinethe yo ṱanganedza Mbekanyamaitele na Tsumbasia ya Mbekanyamaitele ya nga ha Nḓisedzo ya Tshihaḓu ya Zwileludzi na Netiweke dza Vhudavhidzani ha Elekiṱhironiki.

5.2.  Tshipikwa tsha Mbekanyamaitele na Tsumbasia ya Mbekanyamaitele ndi u sumbedza nḓila kha vha tshiimiswa tsha Maanḓalanga a zwa Vhudavhidzani tsho Ḓiimisaho nga Tshoṱhe tsha Afrika Tshipembe (ICASA) ya uri vha kone u ta milayo ya nga ha maitele na kuitele kwa u tandulula thaidzo dzine dza nga vha hone vhukati ha vhafaraḽaisentsi dza tshumelo dza zwa vhudavhidzani ha eḽekiṱhironiki na muṋe wa mavu muṅwe na muṅwe nga tshifhinga tsha musi hu tshi khou itwa zwa nḓisedzo ya tshomedzo na netiweke dza vhudavhidzani ha eḽekiṱhironiki. 

5.3.  Nḓisedzo yo linganaho ya netiweke dza vhudavhidzani ha eḽekiṱhironiki ndi tshipikwa tsha ndeme kha muvhuso sa izwi i tshi tikedza mupfuluwo wa shango wa u pfulutshela kha ikonomi ya didzhithala. 

C.  U tholwa

U tholwa hoṱhe hu ḓo khunyeledzwa nga murahu ha musi ho ranga u khwaṱhisedzwa ha ndalukano na u ṱanzwa madzina ho teaho.

1.  Mufumakadzi Vho Hapiloe Sello sa CEO wa Phakha dza Lushaka dza Afrika   Tshipembe.

2.  Bodo ya Vhalangi ha Sentech vhane vha si vhe miraḓo ya Khorotshirumbe:
(a)    Mufumakadzi Vho Sedzani Faith Mudau (vho tholwa hafhu nahone ndi Mudzulatshidulo)
(b)    Mufumakadzi Vho Veronica Mmakoma Motloutsi (vha khou tou dovha u tholwa hafhu);
(c)    Vho Themba Phiri (vha khou tou dovha u tholwa hafhu);
(d)    Mufumakadzi Vho Mapuleng Moropa (vha khou tou dovha u tholwa hafhu);
(e)    Dokotela Vho Tshavhuyo (vha khou tou dovha u tholwa hafhu);
(f)    Vho Mbasa Metuse (vha khou tou dovha u tholwa hafhu); 
(g)    Muambeli Vho Nkhumeleni Anderson Muḓunungu (vha khou tou dovha u tholwa hafhu);
(h)    Vho Luyolo Keyisa; na
(i)    Vho Kiruben Pillay. 

D.  Milayotibe

1.  Mvetamveto ya Mulayotibe wo Khwiniswaho wa zwa Muḓagasi 

1.1.  Khabinethe yo ṱanganedza hu tshi itelwa u ṋetshedzwa Phalamenndeni ha Mvetamveto ya Mulayotibe wo Khwiniswaho wa Muḓagasi.

1.2.  Zwipikwa zwa Mulayotibe wo Khwiniswaho ndi u:

1.2.1.  khwaṱhisa mushumo wa tshiimiswa tsha zwa Vhulangi wa Fulufulu ha Lushaka tsha Afrika Tshipembe;
1.2.2.  khwaṱhisa mbetshelwa dzi elanaho na mishumo ine ya tea u thoma u wana  ḽaisentsi na dzine dza si tee u thoma u wana ḽaisentsi (mishumo yo vhofhololwaho);
1.2.3.  u ita mbetshelwa dza maga a tshanduko hu tshi itelwa u sikwa ha Mushumi wa Sisiṱeme ya Pfukiselo (TSO); na
1.2.4.  u ṱalutshedza mishumo ya TSO ine ya katela nḓisedzo ya fhethu ha thengiso ya muḓagasi kha mutheo wa maraga minzhi khathihi na u ṋetshedza tshikhala tsha u kona u swikela netiweke dza pfukiselo kha mutheo u si na khethululo. 

2.  Mulayotibe wo Khwiniswaho wa nga ha Ndangulo ya Ndaulo ya Muvhuso (PAMA) wa ṅwaha wa 2023 

2.1.  Khabinethe yo ṱanganedza hu tshi itelwa u ṋetshedzwa Phalamenndeni ha Mulayotibe wa PAMA wa ṅwaha wa 2023.  

2.2.  Ndivho khulwane ya uno Mulayotibe ndi u khwinifhadza nḓisedzo ya tshumelo nga u ita uri hu vhe na tshumisano ya khwine vhukati ha vhashumi, mavhusele na nzudzanyo dzi elanaho vhukati ha masia mararu a muvhuso. 

2.3.  Mulayotibe u dovha hafhu wa fhelisa tshayandingano dzi songo tea kha zwa ndaulo ya muvhuso nahone wa dovha hafhu wa ṋetshedza tshikhala tsha u bveledzwa ha muhanga wa nyambedzano dza zwa miholo.

3.  Mulayotibe wo Khwiniswaho wa Tshumelo dza Muvhuso wa ṅwaha wa 2023

3.1.  Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa Phalamenndeni ha Mulayotibe wo Khwiniswaho wa Tshumelo dza Muvhuso wa ṅwaha wa 2023.

3.2.  Mulayotibe wo livhiswa kha u bvisela khagala vhuḓifhinduleli na mishumo ya khorondangi musi zwi tshi ḓa kha Ṱhoho dza Mihasho (dziHoD) khathihi na u ṋetshedza maanḓa a zwa ndaulo kha dziHoD dzenedzo ngeno vhuḓifhinduleli ha ndeme vhu tshi tea u dzula vhu kha khorondangi.

3.3.  Mulayotibe u dovha hafhu wa tikedza mushumo wa Mulangi Muhulwane Ofisini ya Phresidennde u itela u sika tshikhala tsha Ṱhoho ya Ndaulo ya Muvhuso khathihi na u bvisela khagala vhuḓifhinduleli ha Khomishini ya Tshumelo dza Muvhuso musi hu tshi vha na  dzimbilaelo.

4.  Mvetamveto ya Mulayotibe wo Khwiniswaho wa Vhudavhidzani ha Eḽekiṱhironiki 

4.1.  Khabinethe yo ṱanganedza zwa u anḓadzwa kha gurannḓa ya muvhuso ha Mvetamveto ya Mulayotibe wo Khwiniswaho wa Vhudavhidzani ha Eḽekiṱhironiki hu tshi itelwa uri hu vhe na vhupfiwa ha tshitshavha.

4.2.  Tshipikwa tsha  khwinifhadzo ine ya kho dzinginywa ndi u engedza vhuhulu ha muṱaṱisano kha sekhithara ya zwa vhudavhidzani ha ṱhingo na u tsitsa mitengo. 

4.3.  Khwiniso dza Mulayo wa Vhudavhidani ha Eḽekiṱhironiki dzi ḓo ita uri vha Maanḓalanga a zwa Vhudavhizani o Ḓiimisaho nga Oṱhe a Afrika Tshipembe vha kone u vha na mbofholowo  kha u langa mafhungo a muṱaṱisano kha sekithara. 

E.  Vhuṱambo vhune ha khou ḓa

1.  Maḓuvha a u awela musi zwikolo zwo vala

1.1.  Khabinethe i tamela mashudu vhagudi na vhadededzi vhoṱhe kha maḓuvha avho a vhuawelo.

1.2.  Tsireledzo ya vhana vhashu i tea u dzula i ya ndeme na nga tshifhinga tsha maḓuvha a u awela musi zwikolo zwo vala.

2.    Mvuwo na Ramadan

2.1.  Khabinethe i tamela mashudu vha vhurereli vha Tshikhriste na Muslim nga tshifhinga tsha maḓuvha a Mvuwo na Ramadan. 

2.2.  Khabinethe i khou ita khuwelelo kha avho vhane vha ḓo vha vha tshi khou enda nga maḓuvha aya a holodei, uri vha vhe na ṱhonifho kha vhaṅwe vhashumisi vha bada khathihi na u tevhedza milayo ya badani. Vhareili vha tea u tevhedza tshikalo tsha luvhilo lwo pimiwaho khathihi na u vhona uri goloi dzavho dzo lugela nḓila nahone vha songo nwa zwikambi musi vha tshi khou reila.

3.  Khoniferentsi ya Vhubindudzi ya Afrika Tshipembe (SAIC)

3.1.  Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa vha ḓo ranga phanḓa ḽa Afrika Tshipembe musi ḽi tshi khou fara SAIC ya vhu 5 nga ḽa 13 Lambamai 2023 ngei Sentharani ya zwa Miṱangano ya Sandton, kha ḽa Johannesburg. 

3.2.  U bva tshe ha vha na khoniferentsi ya u thoma ya vhubindudzi nga ṅwaha wa 2018, Afrika Tshipembe ḽo kunga pfulufhedziso dza zwa vhubindudzi ha masheleni a swikaho R1, 14 ṱhiriḽioni. Hezwi zwi sumbedza phesenthe dza 95 dza zwipikwa zwashu zwa u thoma nahone zwi amba vhubindudzi kha sekhithara dzo fhambanaho dza ikonomi. 

3.3.  Kha pfulufhedziso dza zwa vhubindudzi dzi linganaho 152 dze dza itwa tshifhingani tsha kale, ho no khunyeledzwa thandela dza 45 ngeno dziṅwe dza 57 dzi tshi khou fhaṱiwa. Hovhu vhubindudzi ho bveledza mamaga maswa, senthara dza vhudavhidzani ha ṱhingo, mamaga a zwishumiswa zwa fulufulu ḽa masana a ḓuvha, khevhele dza oputiki dza thambo dza nga fhasi ha lwanzhe, nyengedzedzo ya ḽaini dza mveledziso khathihi na u thoma u shumiswa ha thekhinoḽodzhi ntswa.

3.4.  Nga tshifhinga tsha musi vha tshi khou ṋetshedza Mulaedza wavho wa nga ha Tshiimo tsha Lushaka, Phresidennde vho ḓivhadza tshipikwa tsha masheleni a swikaho R2 thiriḽioni hu tshi itelwa tshipiḓa tshiswa tsha tshifhinga tsha u kunga vhubindudzi. 

4.  Foramu ya zwa Mabindu ya nga ha Vhupo ha Mbambadzo yo Vhofholowaho kha Dzhango ḽa Afrika (AfCFTA) 

4.1.  Afrika Tshipembe ḽi ḓo fara Foramu ya zwa Mabindu ya AfCFTA ine yo tetshelwaho u ḓo vha hone ngei Sentharani ya zwa Miṱangano ya Dzitshaka ya Ḓorobo ya Kapa  u bva nga ḽa 16 u swika 19 Lambamai 2023, nga tshumisano na vha Vhuṅwaleli ha AfCFTA.

4.2.  Iyi Foramu ya zwa Mabindu ya AfCFTA i ḓo shuma sa luvhanḓe lwa mabindu na vhabindudzi lwa uri vha kone ṱangana na vhashumisani vhaswa khathihi na vharengi, u engedza vhupo havho ha zwa mabindu khathihi na u kona u swikela maraga miswa kha sekhithara dza ndeme dzo ṱaluswaho.

5.  Ṅwedzi wa Mbofholowo

5.1.  Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi ḓo pembelela Ṅwedzi wa Mbofholowo nga ṅwedzi wa Lambamai u itela u sumbedza tshanduko ya shango u bva kha muvhuso wa khethululo wa tshiṱalula u ya kha shango ḽa dimokorasi ḽo vhofholowaho. Ṋamusi, vhathu vhoṱhe vha Afrika Tshipembe vha ḓiphiṋa nga tsireledzo ya Ndayotewa nahone ro vhofholowa uri ri vhe zwine ra vha zwone khathihi na u kona u bveledza ndavhelelo dzashu nga fhasi ha tsireledzo ya mulayo.  

5.2.  U humbulwa uhu ndi tshihumbudzi tsha vhuḓikumedzeli ho itwaho u wana mbofholowo ye ya swikisa kha khetho dza dimokirasi dza u thoma dza shango nga ḽa 27 Lambamai 1994, u pembelelwa ha mbuelo dza mbofholowo yashu na vhuḓikumedzeli hashu hoṱhe ha u shuma ro ḓifunga u itela i livhana na khaedu dzine dza kha ḓi tshinyadza shango ḽashu khathihi na u vhona uri a hu na ane a khou salela murahu.

A.  Milaedza

1.  U fhululedza

Khabinethe i fhululedza na u tamela mashudu kha: 

- ramiḓai wa Afrika Tshpembe, Vho Trevor Noah, vhe vha wina Pfufho ya Yuropa ya Maimo a nṱha ya Erasmus, zwe zwa ita uri vha vhe ramiḓai wa u tou thoma u wina pfufho iyi u bva tshe ya winwa nga Vho Charlie Chaplin nga ṅwaha wa 1965. Pfufho ya Erasmus ndi pfufho ya ṅwaha nga ṅwaha ine ya ṋetshedzwa vhathu kana zwiimiswa zwe zwa shela mulenzhe lu mangadzaho kha mvelele, tshitshavha kana saintsi ya matshilisano Yuropa na u mona na ḽifhasi.

- vhaṱanganedzi vha Pfufho dza Vhurangaphanḓa ha Vhafumakadzi vha Afrika dza Vho Charlotte Maxeke dza u Thoma, dze dza tshimbidzwa nga Minisṱa wa Vhushaka ha Dzitshaka na Tshumisano, Dokotela Vho Naledi Pandor. Vhuṱambo uvhu vhu dzhiela nṱha na u hulisa Vharangaphanḓa vha Afrika vha Vhafumakadzi vha mangadzaho vhane zwe vha zwi swikela, ṱhuṱhuwedzo, na u shela havho mulenzhe zwo ita uri mveledziso ya Afrika i vhe ya maimo a nṱha kha sekhithara dzo fhambanaho dza tshitshavha. Pfufho idzi dzi dovha hafhu dza dzhiela nṱha zwa u shela  mulenzhe kha ndinganyiso ya mbeu na u maanḓafhadzwa ha vhafumakadzi.

- Banyana Banyana, musi vha tshi khou ḓilugisela u ḓivhonadza lwa vhuvhili kha Khaphu ya Ḽifhasi ya FIFA. Vha ḓo fara lwendo lwa u ya ngei Serbia vha tshi itela mutambo wavho wa vhukonani nga ḽa 10 Lambamai 2023.

- Bafana Bafana vhe vha kona u swikela u dzhenela mitambo ya Khaphu ya Lushaka ya Afrika ya ṅwaha wa 2023 nga murahu ha u kunda shango ḽa Liberia nga zwikoro zwa 2-1 ngei Monrovia nga ḽa 28 Ṱhafamuhwe 2023.

2.    Maipfi a ndiliso 

Khabinethe yo livhisa maipfi ayo a ndiliso kha vha miṱa na mashaka a:

- Muambasada Vho Moosa “Mosie” Moolla (88) vhe nga ṅwaha wa 2013  vha ṋewa Pfufho ya Luthuli ya Siḽivhere kha mushumo wa u sa neta nahone  wavhuḓi vhukuma kha zwa madzangano a mbofholowo kanzhi he vha vha vha tshi khou vhea vhutshilo havho kha khombo khulwane vhukuma khathihi na u imela madzangalelo a madzangano a mbofholowo na Afrika Tshipembe kha tshitshavha tsha dzitshaka. Vho vha vhe muṅwe wa vhalwelambofholowo vha 155 vha Dzangano vhe vha farwa kha milandu ye vha vha vha khou hweswa yone ya Vhufheṱashango nga ṅwedzi wa Nyendavhusiku 1956. 

- Vhathu vhararu vhe vha lovha musi wa miḓalo ya fhaḽa Port St. John’s na kha vhupo ha tsini.

- Vhathu vhaṱanu vhe vha vhulawa na vhaṅwe vhararu vhe vha tou huvhala kha zwiwo zwivhili zwo fhambanaho zwa u thuntshwa ngei Tongaat, KwaZulu-Natal nga ḽa 23 Ṱhafamuhwe 2023.

- Vho Randall Robison (81), mulwelambofholowo wa Amerika na mutumbuli wa TransAfrica, dzangano ḽa maimo a nṱha ḽa polotiki ngei Washington vhe vha thusa u shandukisa tshivhumbeo tsha mbekanyamaitele ya mashango a nnḓa ya ḽa United States u ya kha tshifhinga tsha tshiṱalula kha ḽa Afrika Tshipembe.
 

Khabinethe yo dovha hafhu ya livhisa ndiliso kha:

- muvhuso na vhathu vha India, Pakistan na Afghanistan kha u xelelwa nga matshilo a vhathu vhe vha lovha nga murahu ha mudzinginyo wa shango we wa kwama mashango ayo vhuraru hao.

Mbudziso: Vho Michael Currin – Muambeli wa Muvhuso vho tou Farelaho
Luṱingothendeleki: 082 462 7896