Khabinethe yo ṱangana nga Ḽavhuraru ḽa 27 Khubvumedzi 2017, ngei Union Buildings, kha ḽa Pretoria.

1. Mafhungo a Zwino Kha Shango

1.1. Muṱangano Guṱe wa Mbumbano ya Dzitshaka (UNGA)

Khabinethe yo ṱanganedza mulaedza nga Muphuresidennde Vho Jacob Zuma kha Sesheni yo Ḓoweleaho ya vhu 72 ya UNGA ngei New York, kha ḽa USA nga ḽa 12 Khubvumedzi 2017, fhasi ha thero “U Lumbama kha Vhathu: Ri tshi Lwela Mulalo na Vhutshilo Havhuḓi kha Vhoṱhe kha Ḽifhasi ḽi yaho phanḓa”.

Nyambedzano dzo vha dzo lumbama, vhukati ha zwinzhi,  kha Zwipikwa zwa Mveledziso i Yaho Phanḓa (dziSDG); tshanduko ya kilima; zwa mulalo na vhutsireledzi na tshanduko dza UN, nga maanḓa tshanduko ya Khoro ya Vhutsireledzi ya UN.

Muphuresidennde Vho Zuma vho saina Thendelano ya Mulanga wa u Thivhelwa ha Zwihali zwa Nyukiḽiya, u sumbedzisaho vhuḓikumedzeli vhu yaho phanḓa ha Afrika Tshipembe u ya kha u swikelela shango ḽo vhofholowaho kha tshutshedzo dza zwihali zwa nyukiḽiya na u vhona uri thekhinoḽodzhi ya nyukiḽiya i shumiselwa zwi ḓisaho mulalo fhedzi.

Muphuresidennde Vho Zuma vho vha ṋemuṱa wa vhuṱambo ha tshiswiṱulo ha u pembelela miṅwaha ya ḓana hu tshi huliswa Muphuresidennde wa kale wa African National Congress, Vho Oliver Reginald Tambo.

1.2. Ṅwedzi wa Vhufa

Khabinethe i livhuwa maAfrika Tshipembe vhoṱhe kha u pembelela Ṅwedzi wa Vhufa nga Khubvumedzi na u dovholola mulaedza wa Ḓuvha ḽa Vhufa wa Muphuresidennde Vho Zuma kha vhathu vhoṱhe vha re shangoni ḽashu wa u tama hu tshi vha na vhuthihi vhuhulu.

Musi shango ḽi tshi khou khunyeledza Ṅwedzi wa Vhufa fhasi ha thero “Ṅwaha wa Vho Oliver Reginald Tambo: U Pembelela Vhufa ha Mbofholowo yashu”, maAfrika Tshipembe vha khou ṱuṱuwedzwa u fhaṱa kha zwa ndeme zwo sumbedzwaho kha Ndayotewa na u khwaṱhisedza vhuḓidini ha u fhaṱa lushaka lu si na vhushai, nḓala, vhushaya mahaya na tshayandingano.

Kha u alusa muya wa vhufa, Khabinethe i ṱanganedza thendelano yo sainwaho vhukati ha Afrika Tshipembe na Tanzania, yo sedzaho kha u vhulunga ḓivhazwakale ya nndwa ya mbofholowo.

UN yo tendela u thomiwa ha u shuma ha Thandela ya Afrika ya Magondo o livhaho kha Vhuḓilangi. Ndi u pembelelwa ha muya wa vhuthihi na tshumisano vhukati ha midzinginyo ya mbofholowo ya Afrika na uri nga khayo hu ḓo fhaṱwa miziamu, ḽaiburari na  hune ha ḓo vhulungwa maṅwalo a ḓivhazwakale.

1.3. Ḓuvha ḽa Vhuendelamashango ha Ḽifhasi

Afrika Tshipembe, fhasi ha vhurangaphanḓa ha Minisṱa wa Vhuendelamashango, Vho Tokozile Xasa, ḽo shela mulenzhe kha Ḓuvha ḽa Vhuendelamashango ha Ḽifhasi (27 Khubvumedzi 2017) na Ṅwedzi wa Vhuendelamashango, fhasi ha thero“ Vhuendelamashango vhu yaho Phanḓa – Tshishumiswa tsha Mveledziso”. Hezwi zwi ḓisa luvhanḓe lwa u tikedza tshanduko dza mbekanyamaitele, maitele a mabindu na vhuḓifari ha vharengi vha vhuendelamashango, u ya kha sekithara ya vhuendelamashango i yaho phanḓa, ine ya nga shela mulenzhe lwa vhuhali kha u wana dziSDG. Nga Ḓuvha ḽa Vhuendelamashango ha Ḽifhasi, mashango na mvelele dzo fhambanaho vha pembelela zwiitwa zwo tewaho kha dzingu zwa tshivhalo sa u engedzwa ha mithelo yo khetheaho kana u ṱanḓavhudzwa ha tswikelelo kha zwiimiswa, u dzhenwa dziphakhani na dzingadeni nga mahala ho tewaho kha magogo, na u ambedzana lwa tshivhalo na vhakwamei.

Afrika Tshipembe ḽo swikelela kha u alusa vhuendelamashabgo nga kha zwiimiswa zwaḽo zwo fhambanaho zwi kungaho sa phakha dzashu, dzibitshi dza maḓi a lutombo na fhethu ha vhufa ho tendelwaho nga ḽifhasi. U tholwa ha vhashumi vha vhuendelamashango zwi kha ḓi vha tshihali tshihulwane kha u lwa na u shaea ha mishumo. Afrika Tshipembe sa vhuyo ha vhuendelamashango, ḽo livhana na khonadzeo ya u alusa sekithara yaḽo yo angalalaho ya vhuendelamashango u itela vhukoni ha ikonomi khulwane nga kha zwi vhidzwaho sekithara dza ikonomi dza vhuendelamashango dzo ḓalaho sialala. Izwi zwi katela vhuendelamashango ha mahayani, mishonga, vhulimi na mvelele.

1.4. Thendelano ya mutengo wa Antiriṱhirovairaḽa

Khabinethe i ṱanganedza thendelano ya maitele maswa kha zwa mutengo yo swikelelwaho nga Minisṱa wa Mutakalo, Vho Dokotela Aaron Motsoaledi, vho ṱanganelana na madzangano a dzitshakatshaka a na tshivhalo, kha u ṱavhanyisa u vha hone ha philisi nthihi ya dzilafho ḽa HIV ya u tou thoma i sa ḓuriho.

Ho anganyelwa uri u tsa ha mutengo hu ḓo ita uri hu vhulungee R11.7 biḽioni kha miṅwaha ya rathi i ḓaho. Hezwi zwi ḓo konisa Afrika Tshipembe uri ḽi vhe na vhalwadze vhanzhi vha re kha dzilafho.

Thendelano ya mutengo i ita uri mushonga wa Dolutegravir, une wo themendelwa nga Dzangano ḽa Mutakalo wa Ḽifhasi, u sa ḓurele mivhuso kha mashango a mbuelo dza fhasi na dza vhukati.

Kha thendelano ya mutengo, Muhasho wa Mutakalo u pulana u ḓisa douzu ntswa ya ṱhanganelo ya philisi tharu, Tenofovir, Lamivudine na Dolutegravir nga Lambamai 2018.

Khabinethe i ita khuwelelo kha maAfrika Tshipembe vhoṱhe vho no ḓi dzhenisaho kha zwa vhudzekani, nga maanḓa vhaswa, uri vha ise phanḓa na u tshila vhutshilo ha mutakalo vhu katelaho maga a vhuthivheli sa u isa phanḓa na u ita vhudzekani ho tsireledzeaho, u sa ḓi dzhenisa, u fhulufhedzea na u shumisa khondomu, na u dzulela u ita ndingo dza HIV.

1.5. Mutakalo

Khabinethe i ṱanganedza u vuliwa ha davhi ḽiswa ḽa Sibadela tsha Cecilia Makiwane ngei Mdantsane, kha ḽa East London. I tou vha tswikelelo u ya kha u thomiwa ha Ndindakhombo ya Mutakalo wa Lushaka ine ya ḓo bveledza kha ṋetshedzo ya ndondolamutakalo i na mutsindo, nga maanḓa kha zwitshavha zwi shayaho.

Sibadela itshi tsha maimo a nṱha ndi vhubindudzi kha u limuwa bono ḽa Pulane ya Mveledziso ya Lushaka (NDP) na dziSDG dza UN dza ndondolamutakalo ya ḽifhasi.

Sibadela tsha mibete ya 526 tshi tikedzwa nga sisiṱeme ine ya ḓo khwinisa nḓisedzo ya tshiimo tsha ndondolamutakalo. Tshi shumisa tshanduko ya thekhinoḽodzhi kha u fhungudza tshifhinga tsha u lindela ha vhalwadze, u khwinisa u wanwa ha vhulwadze na u konisa u ṱavhanyisa u thuswa ha vhalwadze kha zwa mutakalo.

Themamveledziso ya vhubindudzi ha R1 biḽioni i ḓo tikedza mveledziso ya ikonomi yapo kha zwikolobulasi. Musi ri tshi khou vusulusa themamveledziso dza mutakalo wa tshitshavha, ri khou dovha ra engedza zwikhala kha zwitshavha zwapo u khwinisa matshilo avho nga kha u sika mishumo na mveledziso ya mabindu apo.

1.6. Ṅwedzi wa Mveledziso ya Matshilisano

Khabinethe i ita khuwelelo kha maAfrika Tshipembe uri vha ise phanḓa na u takusa vha songo vhaho na mashudu sa vhone u rangela Ṅwedzi wa Mveledziso ya Matshilisano une wa khou ḓa wa Tshimedzi.

Ṅwedzi wa Mveledziso ya Matshilisano u vha hone ṅwaha nga ṅwaha u elelwa vhuḓidini vhunzhi ho itwaho nga shango, kha u ṋetshedza thikhedzo ya matshilisano kha vhashayaho na vhashayaho tsireledzo tshoṱhe Afrika Tshipembe.

Muphuresidennde Vho Zuma vha ḓo rwela ṱari lwa tshiofisi u elelwa ha Ṅwedzi wa Mveledziso ya Matshilisano nga Ḽavhuṱanu, ḽa 29 Khubvumedzi 2017.

Khabinethe i tamela mashudu mavhuya vhaaluwa vhoṱhe Ḓuvha ḽa Vhaaluwa ḽavhuḓi, ḽine ḽa ḓo elelwa nga Swondaha, ya ḽa 1 Tshimedzi 2017.

MaAfrika Tshipembe vha ṱuṱuwedzwa u shumisa Ṅwedzi wa Tshimedzi u elelwa mushumo na u ḓi ita tshiṱhavhelo huhulwane ho itwaho nga vhaaluwa kha u wana mbofholowo ya shango. Ndi mushumo wa vhadzulapo vhoṱhe, hu si muvhuso fhedzi, wa u ṱhogomela vhaaluwa vhashu na zwigwada zwi shayaho tsireledzo.

Mbekanyamushumo ya thikhedzo ya matshilisano ya Muvhuso wa Afrika Tshipembe yo fhaṱwa kha fhulufhelo ḽo dziaho ḽa uri thikhedzo ya tsireledzo ya matshilisano ndi pfanelo ya vhathu ya mutheo na uri ndi ya ndeme kha u vhuedzedza tshirunzi kha vhadzulapo vhaḽo. Magavhelo a matshilisano a ḓisa thuso ya masheleni kha miḓi ya miḽioni na uri u shumisana na muvhuso zwi takusa vha kundelwaho uri nyimelo dzavho dza vhutshilo dzi khwinifhale dzi na tshirunzi.

1.7. Ndugiselo dza milingo

Khabinethe i tamela mashudu vhagudiswa vhoṱhe, nga maanḓa vha re kha Gireidi 12, musi vha tshi khou lugisela milingo ya mafheloni a ṅwaha.

Muhasho wa Pfunzo ya Mutheo (DBE) wo lugela milingo ya maṱiriki ine ya khou thoma nga ḽa 16 Tshimedzi 2017 ine ya ḓo ṅwalwa nga vhagudiswa vho ṅwaliswaho vha fhiraho 798 000.

Muhasho wa Pfunzo ya Mutheo u khou engedza ṋetshedzo ya tshikhedzo kha vha re kha maṱiriki musi zwikolo zwo no bva, mafheloni a vhege na nga dziholodei.

Khabinethe i ita khuwelelo kha vhabebi na vhaunḓi uri vha ṋetshedze thikhedzo i vhonalaho kha vhagudiswa musi vha tshi khou lugisela milingo yavho.

1.8.  Vhege ya Thusong Service Centre ya Ṅwaha nga Ṅwaha

Muvhuso wo khunyeledza Vhege ya Thusong Service Centre ya Ṅwaha nga Ṅwaha ya ṋaṅwaha zwavhuḓi yo vhaho hone u bva nga ḽa 18 u swika ḽa 22 Khubvumedzi 2017 fhasi ha thero: “Ṅwaha wa OR Tambo – U Bveledza Mabindu Maṱuku, a Vhukati na Mahulwane nga kha Thusong Service Centres”.

Hezwi ndi tshipiḓa tsha Ṅwedzi wa Tshumelo dza Tshitshavha na u alusa Mbekanyamushumo ya Thusong nga u ṱana mbekanyamushumo thendeleki yo ṱanganelaho ya tshitshavhani na u bvelela hayo kha u fhindula ṱhoḓea dza vhadzulapo. Thusong Services Centres i isa tshumelo dza muvhuso na mishumo tsini ha vhathu.  

Mbekanyamushumo i swikelela vhavhuelwa vha linganaho hanefha kha miḽioni dza rathi ṅwaha muṅwe na muṅwe nga kha Mbekanyamushumo  Thendeleki yo Ṱanganelaho ya Tshitshavhani, Vhege ya Thusong Service Centre ya Ṅwaha nga Ṅwaha na dziṅwe puḽatifomo dza Vhudavhidzani ha Muvhuso na Sisiṱeme ya Mafhungo (GCIS).

Nga kha mbekanyamushumo iyi, muvhuso u isa phanḓa na u tandulula zwi songo dzudzanyeaho zwa kale nga u ḓisa tshumelo dza tshitshavha dza ndeme tsini na zwitshavha zwe zwa vha zwo tsikeledzwa kha mveledziso ya ikonomi ya matshilisano khulwane.

Thusong Service Centres i dovha ya manḓafhadza zwitshavha nga zwikili na vhupfumbudzi ha ndeme u itela u khwinisa matshilo avho, nga kha vhufarani hayo na muvhuso, pharastetala na sekithara ya phuraivethe.

Khabinethe i dovholola khuwelelo ya zwitshavha ya u isa phanḓa na u shumisa Thusong Service Centres u swikelela tshumelo dza mutheo sa Zwa Muno, Zwa Vhashumi, Vhulamukanyi, Zhendedzi ḽa Tsireledzo ya Matshilisano ḽa Afrika Tshipembe na Tshikwama tsha Khombo dza Badani.

1.9. Myanmar

Khabinethe i khou vhilaedzwa nga tshililo tsha vhadzulapo vha Rohingya vho shavhaho mahayani avho a Myanmar.

Afrika Tshipembe ḽi tikedza tshiṱatamennde nga Muṅwaleli Guṱe wa UN, Vho António Guterres, vhe vha khwaṱhisedza vhuḓifhinduleli ha Muvhuso wa Myanmar kha u ṋetshedza tsireledzo kha zwitshavha zwoṱhe zwi kwameaho, na u humbela uri mazhendedzi a a zwa vhuthu a ṋewe thendelo ya tswikelelo kha zwitshavha zwi ṱoḓaho thikhedzo na tsireledzo.

Khabinethe i ṱuṱuwedza vhoṱhe vha kwameaho uri vha fhelise dzikhakhathi u thivhela u iswa phanḓa na u tambudzwa ha vhathu na u humbela uri nyimele kha Shango ḽa Rakhine i tandululwe nga tshanḓa tsha mulayo.

1.10. Angola

Khabinethe i ḓibaḓekanya na Muphuresidennde Vho Zuma kha u fhululedza Riphabuḽiki ya Angola kha u tshimbidza Khetho dza Lushaka zwavhuḓi. Muphuresidennde Vho Zuma vho dzhenelela Vhuṱambo ha u Vhea Muphuresidennde Vho João Manuel Gonçalves Lourenço Tshiduloni ngei Luanda nga Ḽavhuvhili, ḽa 26 Khubvumedzi 2017.

Afrika Tshipembe na Riphabuḽiki ya Angola a kovhelana ḓivhazwakale i fanaho ya nndwa ya u lwa na vhukoḽoni na tshiṱalula. U bva nga 1994, mashango aya mavhili o isa phanḓa na u engedza vhushaka na vhufarani hao.

Angola ndi ḽiṅwe ḽa vhafarani vha vhuvhambadzi vhahulwanesa na Afrika Tshipembe kha dzhango ḽa Afrika na uri mashango aya a khou isa phanḓa na u alusa vhushaka uvhu.

1.11.  U ṱhaselwa ha vhaendelamashango vha bvaho Netherland

Khabinethe i hanedzana na u khuthuzwa ha vhaendelamashango vha bvaho Netherlands zwenezwino vhe vha tevhelwa u bva Vhukavhamabufho ha Dzitshakatshaka ha OR Tambo. MaAfrika Tshipembe vhoṱhe vha tea u lwisana na vhutshinyi vhu ngaho uvhu vhu shushedzaho sekithara ya vhuendelamashango yashu ine ya dzulela u aluwa. Khabinethe yo dovha hafhu ya isa khuwelelo kha Tshumelo ya Mapholisa a Afrika Tshipembe uri vha ite zwine vha kona kha uri vha fare vhaiti vha vhutshinyi uvhu.  

Khabinethe i humbela tshitshavha uri tshi ḓise vhuṱanzi vhuṅwe na vhuṅwe vhune ha nga thusa vha manḓalanga a mulayo na u ita khuwelelo ya uri tshanḓa tsha mulayo tshi shumiswe tsho fhelela kha avho vhane vha ḓo waniwa mulandu.

1.12. U rwelwa ṱari ha bugu ya Bakoena Ba Mopeli ya Mulayo wa Sialala

Khabinethe i khoḓa u rwelwa ṱari ha bugu ya, Bakoena Ba Mopeli Customary Law of Succession and Genealogy, sa tswikelelo ya vharangaphanḓa vha sialala Afrika Tshipembe.

Minisṱa wa Tshumisano ya Kuvhusele na Zwa Sialala, Vho Des van Rooyen, na Khosikhulu Vho Letsie wa Vhuraru, Ṱhoho ya Muvhuso wa Lesotho, vho dzhenelela vhuṱambo uvho nga Musumbuluwo, wa ḽa 25 Khubvumedzi 2017.

Muhasho wa Tshumisano ya Kuvhusele na Zwa Sialala wo thoma u ṅwala fhasi ḓivhazwakale ya Dzinduna dza Vhuhosi/Khosikadzi dza 13 nga 2011. Bugu iyi i ḓo thusa kha u pfesesa ḓivhazwakale ya Bakoena Ba Mopeli na thevhekano ya mahosi o dzhenaho nga u tevhekana u itela u vhulunga ḓivhazwakale yashu.

2. Tsheo dza Khabinethe

2.1. Phurothokhoḽo ya Tshitshavha tsha Mveledziso ya Tshipembe ha Afrika (SADC)

Khabinethe yo tendela themendelo ya Phurothokhoḽo ya SADC kha Ndango ya Mupo wa Mveledziso i Yaho phanḓa nga Phalamennde. Ndivho ya phurothokhoḽo ndi u alusa u iswa phanḓa na u shumiswa na ndango ya nnḓa ha mikano ya mupo, zwine zwa takadza miraḓo ya mashango a SADC.

Afrika Tshipembe sa Mudzulatshidulo wa SADC u bva nga Ṱhangule 2017 u swika Ṱhangule 2018, ḽo ḓikumedzela u khwaṱhisa vhuḓidini ha dzingu u itela u vhulunga zwiko zwa mvelo zwa mikano na u engedza mveledziso i yaho phanḓa kha dzingu ḽa SADC.

Hezwi zwi tshimbilelana na NDP, i dzhielaho nzhele u dzhenelela tshoṱhe ha ṱhanganelo ya dzingu ḽa SADC khathihi na u vhona uri mupo na tshanduko i linganaho ya ikonomi ya khaboni -re fhasi zwi khou ya phanḓa.

2.2. Khonfarentsi ya Dzimisiṱa ya Vhufarani ha u itela u dzhia Ḽiga kha Ikonomi ya Mvelaphanḓa

Khabinethe yo tendela u vha hone ha Khonfarentsi ya Dziminisiṱa ya Vhufarani ha u itela u dzhia Ḽiga kha Ikonomi ya Mvelaphanḓa nga Khubvumedzi 2018. Luvhanḓe ulu lu tikedza mashango na madzingu uri a sedzese kha u vhea u ya phanḓa lwa tshoṱhe kha vhudzivha hambekanyamaitele na maitele a u bveledza Adzhenda ya 2030 ya Mveledziso i yaho Phanḓa.

Ndi mbekanyamushumo ya UN  i ḓisaho vhukoni fhethu huthihi u bva kha mazhendedzi maṱanu a UN ane a vha; Mbekanyamushumo ya Mupo wa UN; Dzangano ḽa Mishumo ya Dzitshakatshaka; Mbekanyamushumo ya Mveledziso ya UN; Dzangano ḽa Mveledziso ya Nḓowetshumo ya UN na Tshiimmiswa tsha UN tsha Vhupfumbudzi na Tsedzuluso

U vha ṋemuḓi wa Khonfarentsi ya Dziminisiṱa zwi ḓo bveledza adzhenda, fhano hayani na kha dzhango ḽa Afrika, ya nyaluso i katelaho kha u dzhia khaboni ya fhasi na nḓila ya ikonomi ya kilima yo khwaṱhaho.

2.3. Bodo ya Maḓi ya Umngeni

Khabinethe yo sedzuluswa kha nyimele ya Bodo ya Maḓi ya Umngeni ine ya vha ya vhuvhili nga vhuhulu kha shango nga mbuelo i fhiraho R2,4 biḽioni nga ṅwaha na mugaganyagwama wayo wa Tshinyalelo ya Masheleni wa miṅwaha miṱanu u fhiraho biḽioni dza sumbe. Khabinethe yo dovha ya nyeṱulelwa nga ha nyambedzano dzine Muhasho wa Maḓi na Vhuthathatshili wa khou ita na vhabindudzi vhawo.

Uri fhungo ḽa vhuvhusi ha Bodo ḽi dzikiswe, Khabinethe yo tendela u simulwa ha Bodo ya Tshifhinga nyana ngeno Minisṱa vha tshi khou ṱavhanyisa maitele a u thola miraḓo ya Bodo ya Maḓi ya Umngeni yo fhelelaho. Khabinethe yo fushea nga mushumo une wa khou itwa nga Minisṱa kha u dzikisa Bodo ya Maḓi ya Umngeni.

3. Milayotibe

3.1. Mulayotibe wa Khwinisedzo ya Savei ya Mavu

Khabinethe yo tendela u anḓadzwa ha Mulayotibe wa Khwinisedzo ya Savei ya Mavu uri tshitshavha tshi bvise vhupfiwa. Mulayotibe u khwinisedza Mulayo wa Savei ya Mavu, wa 1997 (Mulayo 8 wa 1997).

Khwinisedzo dzi khwinisa nḓila dza vhuḓifhinduleli na vhuvhusi na u ita uri hu tholwe miṅwe miraḓo ya Bodo ya Ndango ya Savei, uri hu khwiniswe ndango ya savei ya mavu Afrika Tshipembe.

Mulayotibe u ṱoḓa hafhu u langa savei ya mavu Afrika Tshipembe nga u manḓafhadza Musaveya-Guṱe Muhulwane uri a ite nḓowenḓowe ya u langa savei dza lushaka dza geodetic, topographic na dza cadastral, geospatial na tshumelo dza mafhungo a mavu.

3.2. Mulayotibe wa Khwinisedzo ya Mulayo wa Saintsi na Thekhinoḽodzhi wa 2017

Khabinethe yo tendela u anḓadzwa ha Mulayotibe wa Khwinisedzo ya Mulayo wa Saintsi na Thekhinoḽodzhi wa 2017 uri tshitshavha tshi bvise vhupfiwa. Mulayotibe u kumedza ndinganyo ya ṋetshedzo dzi langaho kushumele na vhuvhusi ha zwiimiswa zwa muvhuso zwi vhigaho kha Minisṱa wa Saintsi na Thekhinoḽodzhi. Hezwi zwi ḓo ita uri hu vhe na mutevhe u fanaho kha ṱhoḓea dzoṱhe dzi no tea u swikelelwa na maitele ane a tea u tevhedzelwa nga zwiimiswa zwi tshi elana na vhuvhusi.

4. Mbekanyamushumo dzine dza khou ḓa

4.1. Ṅwedzi wa Vhuendi

Ṅwedzi wa Tshimedzi 2017 u swaya Ṅwedzi wa Vhuendi fhasi ha thero: “Roṱhe ri Isa Afrika Tshipembe Phanḓa”. Khabinethe i ita khuwelelo kha vhathu vhoṱhe uri vha shumisane kha u vhona uri themamveledziso ya vhuendi ha shango i vhuedza vhathu vhoṱhe na u ṱuṱuwedza vhashumisi vha bada uri vha vhe na vhuḓifhinduleli khathihi na u shumisa tsireledzo ya badani sa tshipiḓa tsha vhutshilo havho ha ḓuvha na ḓuvha. Nga u shumisana ri nga fhungudza dzimpfu dzibadani

Nga Ṅwedzi wa Vhuendi, muvhuso – wo rangwa phanḓa nga Muhasho wa Vhuendi na zwiimiswa zwawo – u ḓo fha mavhalaangwe nga ha mbuelo dza ikonomi dza hei sekithara nga u sumbedzisa tshumelo dza themamveledziso ya vhuendi ha muyani, ha maḓini, vhuendi ha tshitshavha, badani na tshiporoni. U rwelwa ṱari ha lushaka hu ḓo farelwa Mudavhini wa Sinaba ngei Daveyton kha Ḓorobo ya Ekurhuleni nga ḽa 29 Khubvumedzi 2017.

Vhubindudzi kha sekithara ya vhuendi vhu khou ḓisa mveledziso na u sika mishumo sa tshipiḓa tsha Pulane ya Mbuno dza Ṱahe ya Afrika Tshipembe, yo sedzaho kha u fhaṱwa ha nethiweke ya vhuendi ha tshitshavha ho ṱanganelaho u mona na shango.

4.2. Afrika Tshipembe ḽi ḓo vha ṋemuḓi wa Sesheni ya vhuvhili ya Khomishini ya Mashango mavhili ya Afrika Tshipembe-Zimbabwe (BNC)
Muphuresidennde Vho Jacob Zuma vha ḓo vha ṋemuḓi wa mushumisani ngavho, Muhulisei  Muphuresidennde Vho Robert Mugabe vha Zimbabwe, vhane vha ḓo vha vha Afrika Tshipembe nga ḽa 03 Tshimedzi 2017 kha vhuṱambo ha Sesheni ya Vhuvhili ya Afrika Tshipembe -Zimbabwe BNC. Thendelano ya u thoma BNC yo sainwa nga Lambamai 2015 ya rwelwa ṱari nga Tshimedzi 2016 ngei Harare, kha ḽa Zimbabwe.

Afrika Tshipembe na Zimbabwe a na vhushaka havhuḓi ha poḽotiki, ikonomi na ha matshilisano ho tikwaho nga khaḓa dza ḓivhazwakale dza miṅwaha minzhi ya murahu. Mashango aya mavhili a na vhushaka ha ḓivhazwakale fhedzi a dovha a shumisana kha ikonomi.  Zimbabwe ndi ḽiṅwe ḽa mashango maṱanu a nṱhesa a vhufarani ha mbambadzo na Afrika Tshipembe kha Dzhango, hune mbalombalo dza mbambadzo dza sumbedza nyaluwo nga ṅwaha. Nga 2016, zwivhambadzwa zwa Afrika Tshipembe zwo yaho Zimbabwe zwo anganyelwa kha masheleni a swikaho R29.3 biḽioni.

5. Milaedza

5.1. Ḓuvha ḽa Mabebo – Vho Winnie Madikizela-Mandela

Khabinethe i ḓibaḓekanya na shango ḽoṱhe kha u tamela mashudu Vho Winnie Madikizela-Mandela, vhane vha ḓivhiwa sa Mme a Lushaka, ḓuvha ḽa mabebo musi vha tshi khou fara miṅwaha ya 81 nga Ḽavhuvhili, ḽa 26 Khubvumedzi 2017.

Vho Madikizela-Mandela ndi muṅwe wa mazhakanḓila a Afrika Tshipembe a pembelelwaho vhukuma. Khabinethe i vha livhuwa tshumelo dze vha ita kha Nndwa ya mbofholowo yashu na u vha tamela ṅwaha wo fhaṱutshedzwaho na vhafunwa vhavho na muṱa wavho.

5.2. Banyana Banyana

Khabinethe i fhululedza Banyana Banyana kha u wina Tshiphuga tsha Dzingweṋa dza Vhafumakadzi dza 2017 COSAFA nga murahu ha musi vho fhenya nga 2-1 kha makhaulatshele vha tshi khou tamba na Zimbabwe ngei Bulawayo. Banyana Banyana i fhefheḓisa fulaga ya Afrika Tshipembe i tshi ḓihudza na uri kushumele kwavho ku isa phanḓa na u ṱuṱuwedza vhaṅwe vhaswa vha na vhukoni vha Afrika Tshipembe uri ha konese.

5.3. Mudzingiyo wa Mexico

Khabinethe i ḓibaḓekanya na Muphuresidennde Vho Zuma kha u isa ndiliso kha Muphuresidennde Vho Enrique Peña Nieto vha United Mexican States na vhathu vha Mexico zwi tshi tevhela midzinginyo, tsunami na hurricane, zwo siaho ho lovha vhathu vha fhiraho 225 na u thithisea huhulwane kha themamveledziso.

6. U Tholwa

U tholwa ho itwa ho thoma ha khwaṱhisedzwa ndalukanyo dza vho tholwaho na u sedzwa arali vha si na milandu.

6.1. Khabinethe yo tendela u tholwa ha Bodo ya Tshifhinga nyana ya Bodo ya Maḓi ya Umgeni:
a. Vho Ziphozethu Mathenjwa (Mudzulatshidulo);
b. Vho Nompumelelo Chamane;
c. Vho Visvin Reddy;
d. Vho David Dikoko;
e. Vho Zodwa Manase;
f. Advokheithi Vho Tshidi Hatashe; na
g. Vho Midiavhathu Tshivhase.

6.2. Miraḓo ine ya ḓo shuma kha Takeover Regulation Panel:
a. Vho Sandile Bubele Siyaka (themo ya vhuvhili);
b. Vho Ntshengedzeni Anthony Michael Tshivhase (themo ya vhuvhili);
c. Vho Christopher Ewing (themo ya vhuvhili);
d. Vho Ebrahim Aboobaker Moolla (themo ya vhuvhili);
e. Vho Nonzukiso Zukie Siyotula; na
f. Vho Nocamagu Nomfundo Mbulawa.

6.3. Mulanguli Mhulwane a si wa Ngomu kha Bodo ya Tshumisano ya Ndindakhombo ya Tshikolodo tsha Mbambadzelannḓa ya Afrika Tshipambe SOC Limited:
a. Vho Dhevendren Dharmalingam (Mudzulatshidulo);
b. Vho Vuyelwa Matsiliza (u tholwa hafhu); na
c. Vho Siobhain O’Mahony (u tholwa hafhu).

6.4. Vho Patrick Khulekani Dlamini vho tholwa hafhu sa Muofisiri Mulanguli Muhulwane wa Bannga ya Mveledziso ya Tshipembe ha Afrika na Mulanguli Muhulwane wa Bodo.

Mbudziso:
Vho Phumla Williams
Mulanguli Guṱe Mufareli (GCIS)
Luṱingo: 083 501 0139