Khabinethe yo ṱangana nga Ḽavhuraru, 18 Tshimedzi 2017,Tuynhuys, Ḓoroboni ya Kapa.

A. Mafhungo a Zwino kha Shango

1. Ḓuvha ḽa Mbofholowo ya Nyanḓadzamafhungo

1.1. Khabinethe i ḓibaḓekanya na MaAfrika Tshipembe kha u pembelela Ḓuvha ḽa Mbofholowo ya Nyanḓadzamafhungo nga Ḽavhuna, 19 Tshimedzi 2017.

1.2. Nyanḓadzamafhungo yo shuma zwihulwanesa kha u lwa na tshiṱalula, i tshi anḓadza mabulayo na tshiṱuhu zwo itwaho nga muvhuso wa tshiṱalula. Hoyu ṅwaha u swaya miṅwaha ya 40 u bva tshe muvhuso wa tshiṱalula wa iledza gurannḓa dze dza vha dzi tshi khou bvelela dzi ngaho the  World, the Weekend World na the Voice.

1.3. Ṋamusi, mbofholowo ya nyanḓadzamafhungo yo ṱoka kha Ndayotewa ya Afrika Tshipembe na uri i dzula i tshithu tsha ndeme kha lushaka  lwashu lu khou bvelelelaho.

1.4. Khabinethe i dovha ya ṱuṱuwedza MaAfrika Tshipembe u bvela phanḓa na u alusa tswikelo ya mafhungo kathihi na u shumisa mbofholowo ya nyanḓadzamafhungo nga nḓila ya vhuḓifhinduleli u itela u fhaṱa Afrika Tshipembe ḽo faranaho, ḽi sa ṱaluli nga muvhala, kana nga mbeu,ḽa dimokirasi nahone ḽi khou bvelelaho ḽa vhoṱhe.

2. Ikonomi ya Maḓanzhe   

2.1. Khabinethe i khoḓa Muphuresidennde Vho Jacob Zuma kha u ṋetshedza muvhigo wa uri zwi khou tshimbila hani kha vhakwamei vhoṱhe nga ha u shuma ha Operation Phakisa u itela Ikonomi ya Maḓanzhe na u ita khuwelelo kha vhakwamei vhoṱhe u bvela phanḓa na u farisana na muvhuso u itela u honolola khonadzeo ya ikonomi ya maḓanzhe ashu.

2.2. Ikonomi ya Maḓanzhe yo no ḓi vhuedza hanefha kha 4.4% kha Zwibveledza Zwapo Afrika Tshipembe na uri muvhigo wa Muphuresidennde wo yaho kha vhakwamei wo sumbedzisa tshoṱhe u lwisa ho ṱanganelanaho na thikhedzo ya vhafarisani na muvhuso kha u gogonya kha khonadzeo ine ya vha khulu.

2.3. Thandela dza Ikonomi ya Maḓanzhe dzo no honolola vhubindudzi vhune ho ṱangana ha swika R24.6 biḽioni u bva kha muvhuso na sekithara dza phuraivethe, na uri dzo no sika mishumo i fhiraho 6 500.

2.4. Vhubindudzi vhuhulwanesa kha Ikonomi ya Maḓanzhe, he ha tshimbidzwa nga kha ṱhuṱhuwedzo dza muvhuso, ho vha ho lumbama kha mveledziso dza themamveledziso, nga maanḓa vhuimangalavha, vhubveledzi, vhufhaṱa zwikepe, vhufuwi ha maḓini na savei dza sainthifiki kha sekithara ya ole na gese.

2.5. Muvhuso u khou pulana u thoma tshiimiswa tshithihi tshihulwanesa tsha vhufhaṱazwikepe Tshipembe ha Afrika. Phaka ya Vhufhaṱazwikepe ya KwaZulu-Natal kha Vhuimangalavha ha Durban vhu ḓo vhuisa khaṋo u bva kha vhubindudzi vhuswa, mbambadzelannḓa na u sika mishumo.

3. Madalo a  mushumo u ya Zambia

3.1. Khabinethe i ṱanganedza mvelelo dza Madalo a Tshiofisi a Muphuresidennde Vho Zuma u ya kha Riphabuḽiki ya Zambia u bva nga ḽa 12 u swika nga ḽa 13 Tshimedzi 2017.

3.2. Nyambedzano vhukati ha Muphuresidennde Vho Zuma na Muphuresidennde ngavho vha Zambia Vho Edgar Lungu dzo khwaṱhisa vhushaka ha vhuḓi vhune ha vha hone ha poḽotiki, ikonomi na mvelele vhukati ha aya mashango mavhili, zwine zwi sima u bva kha mbofho dzo khwaṱhaho dza ḓivhazwakale u bva kha miṅwaha ya u lwela mbofholowo.

3.3. Ṱhoho idzi mbili dza Mashango dzo vula lwa tshiofisi fhethu ha OR Tambo National Heritage ngei Chelstone, Lusaka, hu u ṱhompha Vho OR Tambo kha u shela mulenzhe havho kha nndwa ya mbofholowo ya tshipembe ha Afrika.

3.4. Zambia ḽi dzula ḽi ḽiṅwe ḽa mashango a nṱhesa a vhafarisani vha mbambadzelano na Afrika Tshipembe kha dzingu na kha dzhango. Tshumisano ya ikonomi vhukati ha Afrika Tshipembe na Zambia i dzulela u aluwa, nga zwivhambadzelwannḓa zwa  Afrika Tshipembe zwo rengiselwaho Zambia zwo anganyelwa kha masheleni a ṱoḓaho u lingana R30 biḽioni nga 2016. Mashango aya mavhili a shumisana kha zwithu zwo vhalaho, hu tshi katelwa zwa vhuvhambadzi na vhubindudzi, saintsi na thekhinoḽodzhi, vhupileli, vhulimi, zwa mupo, fulufulu na zwa mutakalo.

4. Madalo a mushumo u ya Nigeria

4.1. Khabinethe i fhululedza Muphuresidennde Vho  Zuma kha u huliswa havho nga tshiga na nga ha tshiṱaraṱa tshe tsha irwa dzina ḽavho ngei Nigeria, nga tshifhinga tsha madalo a mushumo u itela u khwaṱhisa vhushaka ha ikonomi ya matshilisano na dziṅwe tshumisano.

4.2. Muluvhisi wa Shango Imo,Vho Rochas Okorocha, vho avhela Muphuresidennde Vho Zuma Imo Merit Award, tshine tsha vha tshiphuga tshihulwanesa kha Shango tshe tsha avhelwa avho vhe vha ita phambano kha mveledziso ya zwitshavha zwavho.

5. Muṱangano wa vhu17 wa Khoro ya Dzangano ḽa Dziminisiṱa wa Indian Ocean Rim (IORA)      

5.1. Afrika Tshipembe ḽo thoma u vha Mudzulatshidulo wa IORA nga tshifhinga tsha muṱangano wa vhu17 we wa farelwa Durban u bva nga ḽa 14 u swika 18 Tshimedzi 2017.

5.2. Thero ya Afrika Tshipembe musi ḽi tshi kha ḓi vha mudzulatshidulo ndi “ U ṱanganya Mavhuthu a Afrika, Asia, Australasia na  vha Middle East nga kha u Engedza Tshumisano u itela Mulalo, Vhudziki na Mveledziso ya Tshoṱhe”.

5.3. Khabinethe i yo amba ya dovha vhudikumedzeli hayo nga kha hetshi tshidulo u itela u engedza tshumisano kha zwithu zwi no nga ikonomi I fhungudzaho khohakhombo dza mupo; ikonomi ya u manḓafhadza vhafumakadzi, nyaluso ya mabindu maṱuku, a vhukati na mahulwane; u manḓafhadza vhaswa na tshumisano kha zwa akhademi, saintsi na thekhinoḽodzhi.

6. Miṱangano ya ṅwaha nga ṅwaha ya Tshikwama tsha Masheleni Dzitshaka (IMF)  na Bannga ya Ḽifhasi   

6.1. Khabinethe yo gaganyelwa nga hazwo nga Minisiṱa wa Gwama, Vho Malusi Gigaba, nga murahu ha musi Afrika Tshipembe ḽo dzhenela miṱangano ya ṅwaha nga ṅwaha ya 2017 ya IMF na Bannga ya Ḽifhasi, ye ya farwa nga ḽa 13 u swika ḽa 15 Tshimedzi 2017.

6.2. Miṱangano yo fha tshikhala tsha u kona u ḓivha uri mafhungo a mveledziso o swika gai kha dzitshakatshaka na u ḓivhadza  Afrika Tshipembe vhurangeli haḽo ha mveledziso ya zwa ikonomi ya zwa matshilisano, nyaluwo kateli, u sika mishumo na u fhungudza vhushai.

6.3. Khabinethe yo dovha ya gaganyelwa nga ha muṱangano we Minisiṱa Vho Gigaba vha u fara na mazhendedzi a nnḓa a vhupima khadzimo kathihi na vhabindudzi u khwaṱhisedza mbekanyamaitele dza zwino dza Afrika Tshipembe na madzhenele kha sia ḽa kufarele kwa zwa masheleni.

6.4. Khabinethe yo fushea nga khwaṱhisedzo ye ya ombedzelwa kha vhabindudzi nga ha pulane dza muvhuso kha u alusa ikonomi na u ḓivhofha nga muvhuso kha u lavhelesa kha mafhungo a mavhusele kha mabindu a muvhuso.

6.5. Tshiṱatamennde tsha Mbekanyamaitele ya Mugaganyagwama wa Vhukati ha Ṅwaha tshi ḓo ṋetshedzwa Phalamenndeni, Ḓoroboni ya Kapa, nga ḽa 25 Tshimedzi na uri hu ḓo ṱalutshedzwa pulane dza mashumisele a masheleni nga muvhuso kha miṅwaha miraru iḓaho.

7. Mveledziso ya themamveledziso

7.1. Khabinethe i fhululedza nyaluwo nngafha ngafha ya mveledziso dza themamveledziso dza muvhuso he ha ṋetshedzwa buroho tharu lwa tshiofisi nga Muphuresidennde Vho Zuma ngei Botlokwa  Limpopo nga ḽa 17 Tshimedzi 2017.

7.2. Zhendedzi ḽa Bada dza Lushaka ḽa Afrika Tshipembe ḽo fhaṱa buroho dza Botlokwa, dzine nthihi ndi buroho ya bada ya dzigoloi ngeno mbili dzi dza vhaendanganayo kha N1 vhukati ha Polokwane na Makhado.

7.3. Khabinethe i tenda uri hei thandela  i ḓo khwinisa nyimele ya kuendele na tsireledzo kha vhashumisi vhoṱhe vha dzibada afho vhuponi.      

8. Mabindu maṱuku na a vhukati

8.1. Khabinethe i  pembelela Muhasho wa Mveledziso ya Mabindu Maṱuku kha u vha ṋemuṱa na vhone naṅwaha kha Vhuṱambo ha China ha Dzitshakatshaka ha  Mabindu Maṱuku na a Vhukati (SME),  sa izwi zwi tshi thusa kha u honolola maraga wa China u itela mabindu maṱuku na mabindutshumisano. Vhuṱambo ha dziSME vhu khou yo farelwa Guangzhou, China u bva nga ḽa 10  u swika kha ḽa 27 Tshimedzi 2017.

8.2. Mabindu maṱuku a tou vha mudivhitho wa ikonomi yashu na uri ndi one nzhini ya nyaluwo ya ikonmi  na u sika mishumo Afrika Tshipembe, kathihi na uri u dzhenelela hashu kha vhuṱambo ha mbambadzo zwi alusa u vulea ha mimaraga na zwikhala zwa u aluwa ha mabindu.

8.3. Khabinethe i na fulufhelo ḽa uri hezwi zwi sumbedza u ḓikumedzela nga muvhuso kha ndivho ya u alusa na u vhona uri vhubindudzi vhu vhe ha tshoṱhe. U bindudza kha mabindu maṱuku zwi ḓo thusa uri shango ḽi fhindule kha khaedu dza zwino dza ikonomi ya zwa matshilisano.

9. Vhuendelamashango

9.1. Khabinethe i ṱanganedza u rwelwa ṱari ha Mbekanyamushumo ya Vhulavhelesi ha Vhuendelamashango ngei Soweto, nga Ḽavhuvhili, 17 Tshimedzi 2017, ine ya sedza kha u engedza tshenzhemo ya vhadali khathihi na u khwinisa tsireledzo ya vhaendelamashango.

9.2. Muhasho wa Vhuendelamashango, vha tshi khou farisana na Ndango ya Vhuendelamashango ya Gauteng, vho rwela ṱari mbekanyamushumo iyi ngei kha Tshiṱaraṱa tsha Vilakazi, tshine tsha vha tshone tshiṱaraṱa tshi tshoṱhe ḽifhasini tshine tsha ḓikukumusa nga uri vhadzuli vhatsho vhavhili vho wana Nobel Laureates – Muphuresidennde wa kale Vho Nelson Mandela na Archbishop Vho Emeritus Desmond Tutu.

9.3. Mbekanyamushumo i khou tshimbilelana na ndivho dza Pulane ya Mveledziso ya Lushaka(NDP) na uri  i khou lavhelela u sika mishumo ya vhaswa ya 200, vhane vha ḓo pfumbudziwa u vha vhalavhelesi fhethu hu dalelwaho nga  vhaendelamashango lwa miṅwedzi ya 36.

9.4. Khabinethe i ṱuṱuwedza vhane vha mabindu na zwitshavha zwa Gauteng uri vha shume na vhalavhelesi vha vhuendelamashango u itela u khwinisa tsireledzo ya vhaendelamashango kathihi na u zwi ṱanganyisa na khonadzeo ya ikonomi u bva kha heyi nḓowetshumo.

10. Saintsi na Thekhinoḽodzhi  

10.1. Khabinethe i ṱanganedza na u fhululedza vhoradzisaintsi vhe vha dzhenela vhuṱoḓisisi ha theḽesikoupu kha South African Astronomical Observatory (SAAO) na Southern African Large Telescope (SALT). Hezwi zwo swikisa kha vhushumisani ha dzitshakatshaka he ha vha hu songo humbulelwa ha u ṱoḓisisa vhubvo ha u tou thoma ha gravitational waves dzine dza bveledzwa nga   ṋaledzi mbili dza nyuṱhuroni dzi tshi kuḓana. U kuḓana uho ho dovha ha vhanga kilonova muthuthubo wa tshedza. Kilonova ndi tshiwo tsha asiṱironomi tshine tsha itea kha sisiṱeme ya zwithu zwivhili hune ṋaledzi mbili dza nyuṱhuroni kana ṋaledzi ya nyuṱhuroni na buli ḽitswu zwa ṱangana zwa nambatelana.

10.2. Vhutumbuli uvhu ndi luswayo lwa mabebo a zwithu zwiswa zwa astrophysics, tshiitei tsha u thoma tsha khosmiki tshe tsha lavheleswa kha zwoṱhe tshedza na gravitational waves. SALT na dziṅwe theḽesikoupo dza SAAO dzo ṋetshedza iṅwe ya data ya u tou thoma ya zwine zwa khou shanduwa u vha tshiṅwe tsha zwiitei zwe zwa vhuya zwa gudeswa kha  astrophysics.

10.3. SALT na SAAO ndi dziṅwe dza dziobservatory  dza 70 dza fhasi na dza tshikhalani dze dza lavhelesesa muthuthubo wo tshinyadzaho wa ṋaledzi mbili dza nyuṱhuroni dzi tshi kuḓana, nga u ṱavhanya nga murahu ha musi gravitational shock waves dzadzo dzo kona u londwa vhubvo hadzo nga tshitumbuli tshi wanalaho United States Laser Interferometer Gravitational-Wave Observatory na tshi wanalaho Virgo ngei Europe.     

11. Fesithivaḽa ya Ḽifhasi ya Vhaswa na Matshudeni  

11.1. Russia i khou vha ṋemuṱa wa Fesithivaḽa ya Ḽifhasi ya Vhaswa na Matshudeni  ya 2017 u bva nga ḽa 14 u swika nga ḽa 22 Tshimedzi 2017, ine ya khou dzhenelwa nga vhaswa vha fhiraho 20 000 u bva kha mashango a150.
11.2. Tshipikwa tsha fesithivaḽa ndi u ṱanganyisa vhaswa vha tshitshavha tsha ḽifhasi kha muhumbulo wa vhulamukanyi, na vhushaka ha mveledziso ya mirafho na mvelele dzo ṱanganelanaho.  

12. Tsireledzo ya vhana

12.1. Khabinethe yo sumbedza u kwamea zwi tshi bva kha mivhigo i si ya vhuḓi ya vhugevhenga vhu itelwaho vhana, vhune ha zwinozwino vhu ha mavharivhari a u tambudzwa lwa vhudzekani ha vhagudi vha fhiraho 80 kha Tshikolo tsha Phuraimari tsha AB Xuma ngei Orlando, Soweto, nga mulindi wa u paṱirola.Muhasho wa vundu u khoḓelwa u takutshedza hawo wa bvisa vhalanguli vhahulwane vha tshikolo, u ḓisa vhashumela vhapo na u thoma na ṱhoḓuluso nga tshiimiswa tsho ḓiimisaho.

12.2. Khabinethe i vhidzelela zwitshavha zwoṱhe Afrika Tshipembe u shuma vhoṱhe u itela u tsireledza vhana kha khombo na u tambudzwa huṅwe na huṅwe, kathihi na u shumisana na mapholisa vhapo u itela u dzudza zwitshavha zwashu zwo tsireledzea.  

13. Milingo

13.1. Khabinethe i na fulufhelo ḽa uri milingo ya zwikolo ya mafheloni a ṅwaha i ḓo tshimbila zwavhuḓi i sa khakhisiwi nga murahu ha mumatsho muhulu wa vhege hei we wa vha wo rangwa phanḓa nga  South African Democratic Teachers’ Union (SADTU).

13.2. SADTU yo ṋetshedza memorandamu kha Minisiṱa wa Pfunzo ya Mutheo Vho Angie Motshekga, vhe vha ḓivhofha uri vha ḓo tandulula mafhungo ane vha khou ṅoṅorea ngao nga u ṱavhanyana nga hanefho hune zwa konadzea ngaho. Ndi zwa ndeme uri vhakwamei vhoṱhe vha shumisane u itela u vha na vhupo vhu shumeaho zwine zwi ḓo thusa vhagudi vha konaho uri vha fungelele kha zwa u guda na milingo yavho.

14. Maḓumbu

14.1. Khabinethe i livhisa ndiliso dzayo kha vhafunwa vha avho vho lovhaho nga tshifhinga tsha maḓumbu a zwenezwino kha zwiṅwe zwipiḓa zwa shango.

14.2. Khabinethe i dovha hafhu ya isa ndivhuwo dzayo kha vhoṱhe vhe vha ḓiṋetshedzela, madzangano a vhadzulapo, zwitshavha, vhashumi vha u ṱhaḓula hu na zwiwo na zwigwada zwa Vhulanguli ha Zwiwo zwi songo Lavhelelwaho kha u thusa avho vho kwameaho.

14.3. Minisiṱa vha Muhasho wa Tshumisano ya Mavhusele Vho Des van Rooyen, kha vhuimo havho sa ṱhoho ya Senthara ya Vhulanguli ha Zwiwo zwi songo Lavhelelwaho Afrika Tshipembe, vho dalela vhupo ho tshinyadzwaho nga maḓumbu na mibvumbi kha Masipala wa eThekwini Metropolitan ngei  KwaZulu-Natal nga ḽa 13 Tshimedzi 2017 na kha Masipala Wapo wa Mogale City ngei Gauteng nga ḽa 16 Tshimedzi 2017.                 

Sa masiandoitwa a mvula dza mibvumbi na maḓumbu e a tshinyadza zwipiḓa zwinzhi zwa shango, ro xelelwa nga matshilo a vhathu vha 19 ngeno vha fhiraho 20 vho huvhala. Minisiṱa Vho Des van Rooyen vho dovha vha dalela ho waho zwiwo zwenezwino ngei Philippi Kapa Vhukovhela he miraḓo ya muṱa ya rathi, hu tshi katelwa na vhana vhararu, vha xelelwa nga matshilo avho zwo vhangwa nga mililo ye ya fhisa mikhukhu miraru na thakishopo.      

15. Life Esidimeni

15.1. Khabinethe i dzhiela nṱha u thomiwa ha iṅwe nḓila ya zwa u tandulula phambano dza Life Esidimeni sa zwine zwa nga vha mathomo a u ṋetshedza ṱhovhowo kha miṱa ya vhalwadze vhe vha lovha.

15.2. Khabinethe i na fulufhelo ḽo fhelelaho kha Mufarisa Mulamukanyi Muhulwane wa Khothe ya Ndayotewa Vho Dikgang Moseneke vho no awelaho, vhane ndi vhone vhane vha khou langa iḽi fhungo na u tamela mashudu miraḓo ya miṱa zwi tshi bva mbiluni uri ngavhe vha tshi wana ṋungo zwenezwi vha tshi khou tevhelela zwi lemelaho vhukuma zwa hetshi tshiwo.

15.3. Ṱhoḓuluso a dzo ngo tea u tou thusa u ḓisela hei miṱa yo zhakiwaho ṱhovhowo fhedzi, fhedzi dzi tea u dovha dza ṋetshedza pfunzo kha muvhuso nga u angaredza. Muvhuso wo ḓiimisela u ḓisa tshumelo dza ndeme kha MaAfrika Tshipembe vhoṱhe.  

16. Avian Influenza

16.1. Khabinethe yo fulufhedziswa uri Muhasho wa Vhulimi, Vhusimamiri na Vhufuwakhovhe (DAFF) u khou dzula wo vhea iṱo kha mabulasi u ya kha shango ḽoṱhe nga vhuphara i nḓila ya u lwisa u phaḓalala ha Avian Influenza (HPAI) H5N8 yo waho.

16.2. Mutsiko wa avian influenza wo waniwa kha zwiṋoni. Khabinethe i ṱuṱuwedza tshitshavha uri vha songo fara zwiṋoni zwi khou lwalaho kana zwo faho khathihi na uri vha songo vhuya vha linga u fha zwiḽiwa zwiṋoni zwa ḓaka, fhedzi kha vha vhige kha manḓalanga apo zwiṋoni zwine zwa khou humbulelwa u lwala.

17. U tshoṱelwa ha mapholisa

17.1. Khabinethe i sathula u tshoṱelwa ha miraḓo ya Tshumelo dza Mapholisa a Afrika Tshipembe vha rathi ngei Vanderbijlpark  Gauteng nga ḽa 10 Tshimedzi 2017 nga miraḓo ya tshitshavha.

17.2. Mazhendedzi a no vhona uri mulayo u tevhedzwa vho hwedzwa maanḓa a u tsireledza lushaka kha zwiito zwiṅwe na zwiṅwe zwa vhugevhenga. Zwenezwoha, a huna u dinalea kana hu hungafhani hune ha ita uri u tshoṱelwa ha mazhendedzi a no vhona uri mulayo u tevhedzwe hu pfale ho luga.

17.3. Khabinethe i ṱuṱuwedza miraḓo ya tshitshavha itsho uri vha shumisane na mapholisa u fara zwigevhenga na u thusa uri vha ite Afrika Tshipembe ḽi tsireledzeaho kha vhoṱhe.       
 
B. Tsheo dza Khabinethe

18. Mbekanyamushumo ya zwa Matshilisano ya Dzinnḓu     

18.1. Khabinethe yo ṱalutshedzwa nga ha mawanwa na themendelo dza Ṱhuṱhuwedzo  na Ṱholo ya u Shuma ha Mbekanyamushumo ya zwa Matshilisano ya Dzinnḓu na pulane ya khwiniso, hu na kuvhonele kwa u fhelisa mavhekanyelwe a kudzulele nga muvhuso wa tshiṱalula nga u khwinisa madzulele a zwikolobulasi na u ṱanganyisa thandela dza zwa madzulo.

18.2. Mbekanyamushumo i ṋetshedza madzulo a u rennda hu sa ḓuresi kha vha miṱa ine miholo yavho ya vha ya fhasi kana vhukati hune vhadzulelani navho nyimele dza maraga dza ḓo vha siela nnḓa kana dza ita uri vha kone u swikela madzulo a si a vhuḓi.

18.3. Ndi mbekanyamushumo i yoṱhe ine ya shuma na zwa ndambedzo ya tshikolodo; u dzhiela nṱha khadzimiso ya masheleni a thandela lwa tshifhinga tshilapfu; kathihi na u sika nyimele ya vhuḓi ya u mona ha masheleni musi vharenndi vha tshi badela rennde ngeno zwiimiswa zwa matshilisano a zwa dzinnḓu  vha tshi badela zwikolodo zwa dzireitsi, mithelo na tshumelo kha mimasipala.

18.4. Hoyu muvhigo u thusa mihasho yo teaho kha u bvela phanḓa na u khwinisa pulane dzavho dza mashumele. Muvhigo wo fhelelaho u ḓo vheiwa kha webusaithi ya Muhasho wa Tsedzuluso na Ndaulo ya Kushumele (www.dpme.gov.za).    

19. Tshumelo ya Lushaka ya Vhaswa (NYS)

19.1. Khabinethe i tendela Muhanga wa Mbekanymushumo ya NYS wo vusuludzwaho sa tshipiḓa tsha u bveledza vhathu vhaṱuku sa vhadzulapo vha Afrika Tshipembe vha shelaho mulenzhe zwi tshi vhonala.

19.2. NYS ndi  tshikonisi tsha vhathu vhaṱuku Afrika Tshipembe uri vha kone u vha vhadzulapo vha shelaho mulenzhe zwi tshi vhonala kha shango ḽashu na u  dzhenelela nga nḓila yavhuḓi kha mveledziso ya shango ngeno vha tshi khou swikela mveledziso yavho sa vhathu na lwa phurofeshinaḽa. Hezwi zwi ḓo kwama vhathu vhaṱuku vhane vha khou shela mulenzhe kha mishumo ine ya vhuedza zwitshavha zwapo ngeno hu tshi khou bveledzwa vhukoni havho nga kha tshumelo na nga u guda u itela uri zwikhala zwavho zwa uri vha kone u dzhena mishumoni na uri vha vhe vhoramabindu  zwi khwaṱhe.

20. Foramu ya vhu3 ya Afrika ya Vhege ya Nyengedzo ya Tshumelo dza Vhueletshedzi ha zwa Vhulimi  

20.1. Khabinethe yo tendela u farwa ha Foramu ya vhu3 ya Afika ya Vhege ya Nyengedzo ya Tshumelo dza Vhueletshedzi ha zwa Vhulimi, ine ya ḓo farelwa ngei KwaZulu-Natal u bva nga ḽa 30 Tshimedzi u swika nga ḽa 3 Lara 2017.

20.2. Vhuṱambo vhu tshimbilelana na NDP na uri vhu topola u kuvhanganywa ha zwiḽiwa sa nḓila iṅwe ya u sedza kha khaedu tshiraru ya tshayamishumo, vhushai na tshayandinganyo.

20.3. Thero ndi: “U alusa vhulimi nga nḓila ya vhuḓi: u dzhenisa vhaswa, vhafumakadzi na u takuwa ha didzhithaḽa”, na uri vhuṱambo vhu ḓo farwa fhasi ha vhurangaphanḓa ha DAFF, vha tshi khou shumisana na Tshitshavha tsha Afrika Tshipembe tsha Nyengedzo ya zwa Vhulimi na Foramu ya Afrika ya Tshumelo dza Vhueletshedzi ha zwa Vhulimi.

20.4. U ṱangana na vhathu uhu ha kha dzingu u itela Nyengedzo ya zwa Vhulimi na Tshumelo dza Vhueletshedzi (AEAS) Afrika i ṋetshedza luvhanḓe lwa u guda nga u pfesesana na u thoma zwiswa vhukati ha vhaṋetshedzi vha AEAS u ya kha Afrika na ḽfhasi ḽoṱhe nga vhuphara.

20.5. NDP i dovha ya sengela na u khwinisiwa ha mveledziso ya zwikili na vhupfumbudzi kha sekithara ya zwa vhulimi, ho katelwa na u pfumbudziwa ha tshigwada tsha vhaofisiri vhane vha ḓo sedza nga u ṱavhanya ṱhoḓea dza vhalimi vhaṱuku.   

21. Tshigwada tsha Mbambadzo ya Veini tsha Ḽifhasi  

21.1. Kha u shela mulenzhe kha u bvisa zwithivheli zwa mbambadzo, Khabinethe yo nyeṱulelwa nga zwa Vhudzulatshidulo ha Afrika Tshipembe ha Tshigwada tsha Mbambadzo ya Veini tsha Ḽifhasi u bva nga Lambamai 2017 u swika nga Shundunthule 2018. Sa Mudzulatshidulo, Afrika Tshipembe ḽi ḓo fara muṱangano wa ṅwaha nga ṅwaha wa Tshigwada tsha Mbambadzo ya Veini tsha Ḽifhasi ngei Ḓoroboni ya Kapa u bva nga ḽa 1 u swika ḽa 3 Lara 2017.

21.2. Tshigwada tshi khou sedza kha u tshimbidza zwa mbambadzo ya dzitshikatshaka ya veini nga u kovhelena mafhungo, u amba nga ha mafhungo a zwa manḓalanga kha mimaraga ya veini kathihi na u dzhia vhukando ha u bvisa zwithivheli zwa mbambadzo vhe tshigwada.Vhabveledzi vhane vha khou bvelela na vhavhambadzelannḓa vha nḓowetshumo ya veine vha MaAfrika Tshipembe vha ḓo vhuelwa nga u shela mulenzhe ha Afrika Tshipembe.

21.3. Hezwi zwi khou thusa kha Pulane dza Nḓila dza Ṱahe na NDP, dzine dzi khou lwisa kha u vusuludza vhulimi na ndeme ya mutevhe wa zwibveledzwa zwa zwiliṅwa na zwifuwo. Kha sekithara ya veini, tshipikwa ndi u alusa fhethu hune veini ya sa bveledzesiwe, u tikedza vhabveledzi vhaṱuku na u tielela mimaraga miṱuku u itela nyaluwo ya vhuvhambadzelannḓa.          

22. Muṱangano wa vhu5 wa wa Ṅwaha nga Ṅwaha wa Dzangano ḽa ID4AFRICA

22.1. Khabinethe yo tendela Afrika Tshipembe uri ḽi vhe ṋemuṱa wa Muṱangano wa vhu5 wa wa Ṅwaha nga Ṅwaha wa Dzangano ḽa ID4AFRICA  nga 2019.

22.2. ID4Africa ndi dzangano ḽa vhakwamei vha tshivhalo ḽine ḽa alusa u shumiswa ha u ḓivha uri muthu ndi nnyi nga zwa didzhithaḽa nga nḓila yone na hone zwi khagala u itela mveledziso ya ikonomi ya zwa matshilisano Afrika.

22.3. Nyambedzano dzi ḓo thusa u khwinisa nḓila ya u ḓiṅwalisa ha tshitshavha na ya u kuvhanganya data ya ndeme ya mbalombalo, u i tshimbidza na u i ṱola, ha itwa uri vhuṱanzi ha vhukuma  vhu wanale kha vhasikambekanyamaitele.

22.4. U vha ṋemuṱa wa hei khonifarentse zwi ḓo thusa Afrika Tshipembe u dzhiela nṱha zwiṅwe zwa zwipikwa zwaḽo zwa NDP kathihi na u ita tsivhudzo ya ndeme u itela sisiṱeme dza vhuṋe dza Afrika Tshipembe dzi ngaho sisiṱeme ine ha namba ha tou dzheniselwa zwidodombedzwa henefho na ḽiṅwalo ḽa tsumbavhuṋe ya khadi (ID). Zwi ḓo dovha zwa kona u kunga maṅwe mashango nga nḓila yavhuḓi kha dzingu uri vha takalele u vhuedza ha ID ya khadi.

23. Mbalombalo dza vhugevhenga  dza lushaka  

23.1. Khabinethe yo nyeṱulelwa nga ha mbalombalo dza vhugevhenga  dza lushaka  dza u bva nga ḽa u 1 Lambamai 2016 u swika nga ḽa 31 Ṱhafamuhwe 2017.

23.2. Mbalombalo dza ṅwaha nga ṅwaha dza vhugevhenga dzi konisa muvhuso u lavhelesa zwipikwa zwihulwane zwa u lwa na vhugevhenga, sa zwe zwa vheiswa zwone kha Muhanga wa zwa Tshiṱhirathedzhi wa Vhukati ha Themo 2014-2019. Mbalombalo dza vhugevhenga dzi shumiswa sa maitele a tsivhudzo zwi sa athu hulela u itela u khwaṱhisa mashumele a u thivhela vhugevhenga na zwiṱhirathedzhi zwa mihasho yo fhambanaho.

23.3. Khabinethe yo tendela u bvisiwa ha muvhigo nga Minisiṱa wa Mapholisa, Vho Fikile Mbalula.

C. Zwi khou ḓaho      

24. Bembela ḽa Miṅwaha ya Ḓana ya Vho OR Tambo                                         

24.1. Khabinethe i khou takalela uri ndugiselo dza u pembelela miṅwaha ya ḓana ya mabebo a Vho OR Tambo dzo no vha phanḓa vhukuma na uri i vhidzelela MaAfrika Tshipembe vhoṱhe u bvela phanḓa na u ḓivhesa nga ha zwivhuya zwe avha tshivhonelo tsha Mulwelambofholowo vha ri siela, u shela mulenzhe he vha hu ita kha u lwela mbofholowo yashu, na zwa ndeme zwe vha vha vha tshi tenda khazwo zwine zwi kha ḓi ri dededza ṋamusi.

24.2. Muphuresidennde Vho Zuma vho ta 2017 sa Ṅwaha wa Vho OR Tambo fhasi ha thero: “ Vhutshilo na Zwivhuya zwe OR Tambo vha ri Siela” na uri  nga Ḽavhuṋa ḽa 19 Tshimedzi 2017, vha ḓo tibula tshiga tsha muelo wa vhutshilo ha Vho OR Tambo ngei Vhukavhamabufho ha Dzitshakatshaka ha OR Tambo ngei  Ekurhuleni, Gauteng.

24.3. MaAfrika Tshipembe vha khou ṱuṱuwedzwa u dzhenela mabembela a miṅwaha ya ḓana, ane a ḓo khunyelela nga ḽa 27 Tshimedzi ngei Mbizana, Kapa Vhubvaḓuvha, hune ndi hone he tshivhonelo Mulwelambofholowo vha bebelwa hone miṅwaha ya 100 yo fhiraho.
    
24.4. Muvhuso wo bvela phanḓa na u fhaṱa zwivhuya zwe Vho OR Tambo vha ri siela u bva nga 1994, kathihi na uri zwinzhi zwe ra vhuelwa ngazwo sa MaAfrika Tshipembe zwi tea u pembelelwa na u imelelwa.
   
24.5. Khomithi ya Minisiṱa dza tshivhalo vhe vha hwedzwa mushumo wa u lugisela mabembela a miṅwaha ya ḓana, ine i khou rangwa phanḓa nga Minisiṱa Vho Jeff Radebe, vha ḓo ri nga Ḽavhuṱanu ḽa 20 Tshimedzi 2017, vha ḓo nyeṱulela vha nyanḓadzamafhungo zwa uri ndugiselo dzo ima hani.  

D. Milaedza

25. Mutshoṱelo wa Somalia

25.1. Khabinethe i sathula nga huhulu muthuthubo wa zwenezwino nnḓa ha hodela ngei Mogadishu, Somalia. Ho vhigwa uri vhathu vha swikaho 300 vho lovha ngeno vha maḓana vho huvhala. Khabinethe i livhisa ndiliso dzayo kha kha vhafunwa vha avho vhe vha fhalala nga mutshoṱelo uyu wa tshiṱuhu tshingafha kha vhathu vha si na mulandu.   

26. Ndiliso kha Muṱa wa ha Lubisi  

26.1. Nga mbilu vhuṱungu, Khabinethe i dovha hafhu ya livhisa ndiliso dzayo kha Mulanguli Guṱe kha Ofisi ya Muphuresidennde , Dr Vho Cassius Lubisi, nga u lovhelwa nga mufumakadzi wavho,Vho Lumka Lubisi,  mathomoni a ṅwedzi uno. Khabinethe i tamela mashudu muṱa uri vha wane ṋungo nga hetshi tshifhinga tshi konḓaho tsha zwililo.

E. U tholwa

U tholwa hu ḓo itwa ho thoma ha khwaṱhisedzwa ndalukanyo dza vho tholwaho na u sedzwa arali vha si na milandu.

(a) Mufarisa Mulanguli Guṱe (DDG): Nḓisedzo na Vhulanguli ha Vhupfumbudzi, Tshikolo tsha Lushaka tsha Muvhuso, Vho S Manana;
(b) Muofisiri Muhulwane wa Masheleni, Muhasho wa Mishumo ya Muvhuso (DPW), Vho R Sadiki;
(c) Ṱhoho ya Khethekanyo: Vhulanguli ha Vhufhaṱi kha DPW, Vho B Mokhothu;
(d) DDG: Masheleni a Tshitshavha kha Vhufaragwama ha Lushaka, Dr Vho MP Modise;
(e) DDG: Tshumelo dza Mutakalo dza Nṱha Sibadela na Mveledziso ya Vhathu, Muhasho wa zwa Mutakalo, Dr Vho WW Chitha;
(f) Mulanguli Muhulwane wa Senthara ya Tshumelo ya u Thoma Zwiswa ya Tshitshavha, Vho TE Rabebe;
(g) Bodo ya Tshifhinganyana ya Zhendedzi  ḽa Vhuendi ha Vhathu ha Zwiporoni ha Afrika Tshipembe:

Adivokheithi Vho Tintswalo Annah Nana Makhubele (SC) – (Mudzulatshidulo);
Dr Vho Natalie Skeepers;
Prof Vho John Maluleke;na
Vho Magdelene Cheryl Reddy.

(h) Bodo ya Vhufhufhi ha Afrika Tshipembe:

Vho JB Magwaza – (Mudzulatshidulo);
Vho Nolitha Fakude – (Mufarisa Mudzulatshidulo);
Vho Geoff Rothschild;
Vho Tinyiko Mhlari;
Vho Ahmed Bassa; na
Vho Martin Kingston.

Mbudziso:
Vho Phumla Williams –Mulanguli Guṱe Mufareli (GCIS)
Luṱingo: 083 501 0139