Khabinethe yo ṱangana Tuynhuys Ḓoroboni ya Kapa.

A. Mafhungo a Zwino kha Shango

1. Tshiṱatamennde tsha Mbekanyamaitele ya Mugaganyagwama wa Vhukati ha Ṅwaha (MTBPS) 2017      

1.1. Khabinethe yo ṱanganedza MTBPS ye ya ṋetshedzwa nga Minisiṱa wa Gwama Vho Malusi Gigaba, Phalamenndeni, Ḓoroboni ya Kapa, vhege yo fhiraho.

1.2. U vhekanyululwa ha mugaganyagwama hu bvela phanḓa na u ṱuṱuwedza nyaluwo i katelaho na u ṱanganyiswa ha masheleni ngeno vha tshi khou tsireledza na u alusa matshilisano kha mashumisele a masheleni kha pfunzo, mutakalo, themamveledziso dza ndeme na vhutsireledzi kha zwa matshilisano, zwine vhunzhi ha MaAfrika Tshipembe vha ḓitika ngazwo u itela ur vha ḓiphine nga vhutshilo ha khwine.

1.3. Hune zwi khou lemela kha masheleni, u ḓivhofha ha muvhuso uri u kone u tandulula thaidzo Afrika Tshipembe zwi khou vhonala nga kha vhuphalali vhu re hone ha u alusa ikonomi dza zwikolobulasi na mahayani, u khwaṱhisa mavhusele kwae kha mabindu a muvhuso, khathihi na u ḓadzisa u ṋetshedzwa ha ndambedzo ya ndeme kha pfunzo ya nṱha.   

1.4. Khabinethe i vhidzelela MaAfrika Tshipembe vhoṱhe uri vha dzhenelele kha u lwisa u alusa ikonomi.

2. Saveyi ya zwa Vhashumi   

2.1. Khabinethe i ṱanganedza u bvisiwa ha Saveyi ya zwa Vhashumi   ya kotara ya vhuraru ya 2017, ye ya sumbedza uri tshayamishumo a yo ngo shanduka na luthihi u bva kha kotara yo fhiraho ye ya vha i kha 27.7%. U vhuedzwa nga u tholwa he ha rekhodiwa kha sekithara dza vhukuma hu vhalelwa u fhira hanefha kha mishumo ya 187 000 kha kotara, ngeno kha sekithara ya mishumo shayanzudzanyo na sekithara ya vhulimi ho rekhodiwa ndozwo ya mishumo ya 71 000 na 25 000 ngauralo. Muvhuso u dzula wo ḓivhofha u ita nga hune wa kona ngaho kha u lwa na khaedu dza tshayamishumo na u vhidzelela sekithara ya phuraivethe uri vha ite tshipiḓa tshavho.  
 
3. Miṅwaha ya ḓana ya Vho Oliver Reginald Tambo

3.1. Khabinethe i livhuwa MaAfrika Tshipembe vhoṱhe kha u pembelela miṅwaha ya ḓana ya muhaga Mulwelambofholowo Vho OR Tambo, u pembela he ha fhela nga bepha nga Ḽavhuṱanu, 27 Tshimedzi 2017 ngei Muvhunduni wa Nkantolo, Kapa Vhubvaḓuvha.  

3.2. Sa tshipiḓa tsha u pembelela miṅwaha ya ḓana, Muphuresidennde Vho Jacob Zuma ndi vhone vhe vha vha vha tshi khou tshimbidza thandela dza khwiniso, ho katelwa:

U ṋetshedzwa ha Damu ḽa Ludeke ngei Mbizana, ḽe ḽa fhaṱiwa sa tshipiḓa tsha Tshikimu tsha Nḓisedzo ya Maḓi Manzhi Dzinguni ḽa Greater Mbizana nga Muhasho wa Maḓi na Vhuthathazwitzhili;
U dalelwa ha muṱa wa ha Nyameni ngei Muvhunduni wa Ludeke he Muphuresidennde vha funga muḓagasi, sa tshipiḓa tshihulwane tsha muvhuso tsha mbekanyamushumo ya u dzhenisa muḓagasi ngei Mbizana na vhuponi hoṱhe u mona;              
Vhagudi vha Tshikolo tsha Nṱha tsha Thekiniki tsha OR Tambo vho phakhelwa baisigira,sa tshipiḓa tsha mbekanyamushumo ya Shova Kalula ya Muhasho wa Vhuendi, ine i tikedza vhana vhane vha tshimbila nga milenzhe kiḽomithara dzi no fhira tharu;   
U ṋetshedzwa ha dzikhomphyutha kha vhagudi vha Tshikolo tsha Vhaholefhali tsha Vukuzenzele u itela vhana vha re na vhuholefhali, zwe zwa rangwa phanḓa nga Minisiṱa wa Vhudavhidzani, Mmamoloko Kubayi-Ngubane.

4. Mbalombalo dza Vhugevhenga

4.1. Khabinethe i humbela MaAfrika Tshipembe vhoṱhe na zwitshavha uri vha farisane na mazhendedzi a u vhona uri mulayo u a tevhedzwa kha u lwa na vhugevhenga. Mbalombalo dza vhugevhenga dze dza bvisiwa zwenezwino nga Minisiṱa wa Mapholisa, Vho Fikile Mbalula, vho sumbedzisa vhuṅwe  vhugevhenga ho no fhungudzeaho nga nḓila i vhonalaho na vhuṅwe vhugevhenga vhune ho no hulela.    

4.2. Khabinethe i khou tenda uri ndi nga u shumisana fhedzi hune roṱhe ri nga vhuelwa nga u sika zwitshavha zwo tsireledzeaho zwine zwa nga kona u bveledzisa.  

4.3. Mbalombalo dza vhugevhenga dzi thusa muvhuso na Tshumelo ya Mapholisa a Afrika Tshipembe u vhea iṱo kha vhugevhenga vhuhulwane lune zwa shumiswa sa nḓila dza tsivhudzo dzine dzi khwaṱhisa maitele na maano a u thivhela vhugevhenga.  Ndi tshipiḓa tsha maano a u thivhela vhugevhenga u itela u vha na vhuṱanzi ha uri vhathu vhoṱhe vha shango ḽashu vho, vha dovha vha pfa vho tsireledzea.

5. Khakhathi dzi itiwaho ho sedzwa mbeu (GBV)

5.1. Khabinethe i amba ya dovha kha u sathula u tambudzwa lwa vhudzekani ha vhafumakadzi na vhana, zwi si na ndavha na uri vhuimo ha vhatambudzi ndi vhufhio tshitshavhani.  

5.2. Khabinethe i ṱuṱuwedza vhapondwa u vhiga uvhu vhugevhenga vhu shavhisaho kha mandalanga a u vhona uri mulayo u a tevhedzwa, vhane vha tea u ṱoḓisisa mavharivhari a GBV na uri vha shumane nao vhe nga ngomu kha mulayo u itela u vha na vhuṱanzi ha uri mulayo u khou tevhedzwa.

5.3. Fulo ḽa Maḓuvha a 16 a u Lwa na Khakhathi dzi Itelwaho Vhafumakadzi na Vhana ḽi khou swika, na uri Khabinethe yo tendela thero ya naṅwaha: “Kha vha Mmbale: Ri Roṱhe ri Takulela Afrika Tshipembe Ḽi Si Na Dzikhakhathi Phanḓa”.

5.4. Khabinethe i dovha ya vhidzelela vhadzulapo uri vha funzane nga ha pfanelo dza vhafumakadzi na vhana, na nga ha nḓila dzo fhambanaho dzine dza vha hone dza u thusa vhapondwa vha dzikhakhathi.

5.5. Fulo ḽa Maḓuvha a 16 a u Lwa na Khakhathi ndi fulo ḽa Mbumbano ya Dzitshaka (UN), ḽine ḽi vha hone ṅwaha muṅwe na muṅwe u bva nga ḽa 25 Lara (Ḓuvha ḽa Dzitshaka Ḽa u Fhelisa Khakhathi dzi itelwaho Vhafumakadzi) u swika nga ḽa 10 Nyendavhusiku ( Ḓuvha ḽa Dzitshaka ḽa Pfanelo dza Vhathu).

5.6. MaAfrika Tshipembe vha khou ṱuṱuwedzwa u ḓidzhenisa zwi tshi pfadza kha mbekanyamushumo dza u ambela na u tsivhudza zwitshavhani na kha dzisekithara dza havho.  

6. Samithi ya u Shandukisa Vhuendelamashango

6.1. Khabinethe i vhidzelela vhakwamei vhoṱhe u tikedza vhurangeli ha u shandukisa sekithara ya vhuendelamashango sa izwi i tshi vhuedza ikonomi nga huhulu nga u manḓafhadza zwitshavha zwa mahayani khathihi na u ṱuṱuwedza nyaluwo ya mishumo.   

6.2. Muhasho wa Vhuendelamashango wo vha nemuṱa wa Samithi ya u Shandukisa Vhuendelamashango ha Lushaka nga ḽa 30 u swika ḽa 31 Tshimedzi 2017 fhasi ha thero: “Vhuendelamashango ha Vhoṱhe: u Shanduka, u Aluwa na u vha ha Tshoṱhe”, zwe zwa swikisa kha u bviswa ha Muvhigo wa u Shandukisa Sekithara ya Shango na u rwelwa ṱari ha Tourism Broad-Based Black Economic Empowerment (B-BBEE) Portal na Tshikwama tsha u Shandukisa Vhuendelamashango.

7. Madalo a Tshiofisi nga Muphuresidennde wa Senegal Vho Macky Sall                         

7.1. Khabinethe i ṱanganedza Madalo a Tshiofisi a Muphuresidennde wa Senegal, Mailausumbwa Vho Macky Sall nga ḽa 20 Tshimedzi 2017. Afrika Tshipembe na Senegal vho amba nga kuvhonele kwa mafhungo a ndeme a dzingu na a ḽifhasi khathihi na u saina thendelano dza zwiṅwe.               

7.2. Mashango aya mavhili a ḓiphina nga vhushaka ha vhuḓi ha zwa matshilisano,ikonomi na poḽotiki vhukati hao vhune ho ḓisendeka nga mbofho dza kale dzo khwaṱhaho u bva murahu hangei kha miṅwaha ya u lwela mbofholowo.

7.3. U sainiwa ha Memorandumu wa Thendelano ya u ṱumanya Robben Island( he ha vha hu tshi shumiswa nga muvhuso wa tshiṱalula u valela vhafariwa vha vhalwelambofholowo) na Gorée Islands (nḓila ye vhathu vha Afrika vha vha vha tshi fhirwiswa ngaho nga zwikepe vha tshi yo vha dziphuli) zwine zwi dovha zwa semendela mbofho dza kale na dza mvelele dza aya mashango mavhili musi hu tshi khou humbulwa Nyambedzano dza Dakar dza 1987.  

8. Madalo a Afrika Tshipembe nga vhurumelwa ha Indonesia    

8.1. Khabinethe i ṱanganedza u dalelwa fhano Afrika Tshipembe nga Vho Sultan Husain Abubakar Syah vha Tidore ngei Indonesia. Kha vhurumelwa ha Tidore ho vha hu na Vho Muhammad Amin Farouk, vhane vha vha vha lutavhi lwa muṱa wa Vho Tuan Guru, mulwelambofholowo vhe vha farwa nga MaDutch vha iswa Robben Island nga 1780. Vho Tuan Guru (Imam Abdullah ibn Qadi Abdussalam) na vhaṅwe vhafari vhararu ngavho vho fariwa lwa miṅwaha i swikaho 12 he nga murahu vha dzudzwa vhufhalalini Kapa, he vha shuma vhukuma kha u bveledza tshitshavha tshapo khathihi na u fhaṱa mosque. Vhunzhi ha MaAfrika Tshipembe vha dodombedza vhubvo havho khavho.

8.2. Vhurumelwa ho dalela Buthano ḽa Lushaka na Khoro ya Mavundu ya Lushaka he vha ṱanganedziwa nga vhalangadzulo, Tshanḓa tsha Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa na Minisiṱa wa Mveledziso ya Ikonomi Vho Ebrahim Patel.

8.3. Madalo a sumbedzisa zwi fanaho nga ha ḓivhazwakale ya mulayo wa  vhukoloni na nndwa dza kale dza miṅwaha ya maḓana ya u lwela mbofholowo ya lushaka nga vhathu vha Indonesia na vha Afrika Tshipembe. Ṋamusi ri khou pembelela mbambadzo, vhuendelamashango na vhuṅwe vhuṱumani ha ikonomi vhukati ha aya mashango mavhili.

9. Milingo ya mafheloni a ṅwaha

9.1. Khabinethe yo fushea nga uri milingo ya mafheloni a ṅwaha zwa zwino i kati zwikoloni na uri na kha zwiṅwe zwiimiswa zwa pfunzo i khou ya phanḓa hu si na u khakhisiwa.

9.2. Pfunzo ndi ifa na uri i tou vha tshiṅwe tsha khonololo khulwane ya vhumatshelo ha vhuḓi kha vhoṱhe shangoni ḽashu. Vhabebi na vhaunḓi vha ṱuṱuwedziwa u dzula vha tshi ṋea thikhedzo yo teaho vhagudi nga zwifhinga hezwi.    

9.3. Mbekanyamushumo na vhuṅwe vhurangeli ha Muhasho wa pfunzo ya Mutheo ho thusa vhagudi vhe vha thithisea nga migwalabo vhukati ha ṅwaha, na uri hu khou lavhelelwa mvelelo dza vhuḓi.

10. Mbumbano ya matshilisano              

10.1. Khabinethe i fhululedza mazhendedzi a u vhona uri mulayo u tevhedzwe kha u farisana havho na tshitshavha vhe vha thusa u vhona uri Vho Willem Oosthuizen na Vho Theo Jackson vha gwevhiwe.  Avho vhavhili vho kombetshedza Victor Mlotshwa uri a dzhene bogisini vha mu shushedza ngauri vha ḓo mu shela nga peṱirolo.

10.2. Khaṱhulo i sumbedza uri milayo ya Afrika Tshipembe yo khwaṱha kha u tsireledza pfanelo dza vhadzulapo vhoṱhe.

10.3. Khabinethe i dovha ya khwaṱhisedza pfanelo dza MaAfrika Tshipembe vhoṱhe uri vha ite migwalabo ya mulalo sa tshipiḓa tsha dimokirasi yashu ya ndayotewa. Fhedziha, pfanelo dze dza ambiwa kha Ndayotewa ya Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe ya 1996 a si uri dzi ḓa dzi si na mikaṋo na uri a dzo ngo tea u kandekanya pfanelo dza dimokirasi dza vhaṅwe.  

10.4. Khabinethe i   sathula u valiwa ha dzibada hu tshi khou ṱaniwa zwiga zwa kale, u tsikeledza na u tshinyadziwa ha zwiga zwa lushaka zwine zwa vha tshivhoni tsha dimokirasi ye ra i shumela vhukuma uri ri i wane.  

10.5. Khabinethe yo ḓiimisela vhukuma u fhaṱa lushaka lwo vhofhanaho u itela vhoṱhe na uri i vhidzelela vhadzulapo vhoṱhe uri vha ite tshipiḓa tshavho kha u fhaṱa Afrika Tshipembe ḽo faranaho, ḽi sa ṱaluli nga lukanda, nga mbeu, ḽa dimokirasi nahone ḽi khou bvelelaho.    

B. Tsheo dza Khabinethe

11.1. Khabinethe yo tendela Muvhigo wa nga Nyimele ya Mivhuso Yapo Afrika Tshipembe wa 2015/16. Muvhigo u ṱanḓavhudza zwo swikelwaho kha u shuma nga kha Mbekanyamushumo ya u Humela Murahu kha zwa Ndeme (B2B), pulane ya nyito u itela u vhona uri tshumelo dza ndeme dzi khou ṋetshedzwa, mavhusele a vhuḓi na kulangele kwa masheleni ku pfadzaho.  
Muvhuso u sumbedzisa hune wa vha na khaedu na u ṋetshedza mutheo wa u shumisa luṱa lwa vhuvhili lwa Mbekanyamushumo ya B2B. Muvhigo u ḓo ṋetshedzwa Phalamenndeni.

11.2. Khabinethe yo tikedza khwiniso ya Khoudu dza Sekithara ya B-BBEE. Khwiniso idzi dzi sedza kha khaedu dza sekithara na u vha yo khetheaho kha tshanduko ine yo vha i tshi ḓo vha i songo sedziwa khayo zwa fhelela nga u shumisa khoudu zwadzo. Sekithara idzo tharu ndi kha Vhulimi, Masheleni na Vhufhaṱi. Khwiniso dzo dzinginywaho dzo ambiwa nga hadzo na vhakwamei vho teaho. Khoudu dzoṱhe dzine dza khou khwinisiwa dzi ḓo gazethiwa.

11.3. Khabinethe yo tendela Tshiṱirathedzhi tsha eḽekiṱhironikitsha Lushaka na u anḓadzwa hatsho kha Gazethe ya Muvhuso. Tsho anḓadzwa nga Lambamai 2017 u itela vhupfiwa ha nnyi na nnyi. Tshiṱirathedzhi tsha elekiṱhironiki tshi amba nga ha bono ḽine vhathu vha kovhelana na u bva kha maitele a lushaka lu no tou ḓivha mafhungo fhedzi u ya kha lushaka lu re na nḓivho ya ikonomi.

Tshi tandulula khaedu, ho katelwa u fhandekana ha didzhithaḽa vhukati ha vhashai na vhapfumi, vhukati ha zwigwada zwa muvhala wo fhambanaho, vha dzulaho fhethu ho fhambanaho na mafhungo a zwa mbeu. Tshi fha MaAfrika Tshipembe luvhanḓe lwa u ṱanganyisa thekhinoḽodzhi, zwine zwi a tshimbilelana zwa dovha zwa vha na vhushaka na u alusa mveledziso na u bvelela ha ikonomi u itela u vhuedza lushaka lwoṱhe. Muhasho wa Tshumelo dza Vhudavhidzani ha Dziṱhingo na Dziposwo u do ṋetshedza mafhungo nga vhuḓalo a hetshi tshiṱirathedzhi.   

11.4. Khabinethe yo tendela Tshiṱirathedzhi tsha Muvhuso tsha eḽekiṱhironiki na Mapandendedzi wa Lushaka,, uri zwi anḓadziwe kha Gazethe ya Muvhuso. Zwi ḓo ḓisa tshanduko ya didzhithaḽa kha tshumelo dza muvhuso na u konisa nḓisedzo ya tshumelo dza ndeme ngeno hu tshi khou sedziwa kha dziṅwe nḓila kha thekhinoḽodzi dza didzhithaḽa. Tshiṱirathedzhi tshi sedza kha, ho tou topolwa kha zwinzhi, u thalangana ha vhurangeli ha muvhuso wa eḽekiṱhironiki na ndovholoso ya matshimbidzele, dathabeisi, sisteme khulwane ya zwi sa tshimbilelani na zwi sa fushi. Zwi ḓo dovha zwa alusa u shumiswa ha thekhinoḽodzhi ya vhudavhidzani na ya mafhungo a (dziICT),  u alusa u thoma zwiswa kha dzithekhinoḽodzhi na kushumiselwe kwadzo khaMuvhuso wa eḽekiṱhironiki.

11.5. Khabinethe yo tendela Tshiṱirathedzhi tsha Mveledziso ya ICT ya  Mabindu Maṱuku, a Vhukati na Mahulwane. Hezwi ndi vhudzheneleli thwii kha sekithara u itela u tandulula khaedu dzine dziSMME dzo livhana nadzo dzi tshi khou shuma kha sekithara ya ICT.

Tshiṱirathedzhi tshi dzinginya vhudzheneleli u itela u ṱavhanyiswa ha mveledziso na nyaluwo ya mabindu maṱuku kha sekithara ya ICT, ngeno tshi tshi khou tshimbidza u aluswa ha tshikalo tsha vha dzhiiwaho na vha shumisaho dziICT nga sekithara ya mabindu maṱuku zwao.

Tshiṱirathedzhi tshi khou sedza kha u tikedza mabindu ane a khou tou thoma a ICT, u khwaṱhisa mabindu a re hone khathihi na u navhisa thikhedzo kha dziSMME dzi no vhonala dzi tshi nga kona.

11.6. Khabinethe yo tendela   u anḓadziwa ha Muvhigo wa nga ha Vhulavhelesi ha Mbekanyamushumo ya Lushaka ya Pfushi dza Tshikolo. Hei ndi mbekanyamushumo ya muvhuso ine ya vha na mugaganyagwama wa R5.5 biḽioni une wa vhona uri vhana vha miḽioni dza ṱahe vhane vha bva kha zwitshavha zwi shayaho vha wane zwiḽiwa zwa pfushi ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe zwikoloni. Muvhigo u ṋetshedza zwine zwa khou shuma zwavhuḓi ngeno huṅwe u tshi sumbedzisa hune ha ṱoḓea u khwinisiwa.

Muvhigo u ḓo itwa uri u wanale kha webusaithi ya Muhasho wa Tsedzuluso na Ndaulo ya Kushumele (www.dpme.gov.za).

11.7. Khabinethe i tikedza Afrika Tshipembe kha u ima haḽo kha  u vha nketheni hafhu kha vhufaramuraḓo ha Khoro ya  Dzangano ḽa zwi Tshilaho Maḓini (IMO). Hedzi khetho dzi ḓo farwa nga Dzulo ḽa Misi ḽa Guvhangano ḽa vhu30  ḽa u bva nga ḽa 27 Lara u swika ḽa 6 Nyendavhusiku 2017 ngei London, United Kingdom.  

Afrika Tshipembe ndi lushaka lwa zwi tshilaho maḓini ḽine ḽa vha na mbambadzo ya dzitshaka ya zwa lwanzheni i ṱoḓaho u swika 80%. Vhufaramuraḓo ha Afrika Tshipembe kha Khoro ya IMO vhu a thusa kha nyaluwo ya mishumo zwi tshi bva kha Operation Phakisa: Ikonomi ya Maḓanzhe.      

11.8. Khabinethe yo tendela uri Phalamenndeni hu ḓivhadzwe thendelano ya Khwiniso ya Phurothokhoḽo ya Montreal nga ha Zwidzidzivhadzi zwine zwa Fhelisa Ozone Layer ho katelwa na hydrofluorocarbons (dziHFCs).   Khwiniso i ṱoḓa u fhelisa dziHFC (Thendelano ya Kigali), dzine dza vha dzhiṅwe dza dzigese dzine dza khou engedza kha u fhelisa dzi ozone layer. Afrika Tshipembe ḽo no vha muraḓo wa Phurothokhoḽo ya Montreal.

11.9. Khabinethe yo dovha ya tendela uri Phalamenndeni hu ḓivhadzwe thendelano ya Thendelano ya Minamata nga ha Mutobvu. Zwi ṋetshedza tshikhala tsha u tsireledza zwigwada tshayatsireledzo, nga maanḓa avho vha no dzula vhuponi vhune ha khou ebiwa migodi, vha sa londi masiandoitwa a mutobvu kha mupo na mutakalo wa vhathu.   

11.10. Khabinethe yo nyeṱulelwa nga ha Muvhigo wa Khomishini ya Vhuṱoḓisisi kha Pfunzo ya Nṱha na Vhupfumbudzi kha Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe. Komithi ya Masheleni ya Ofisini ya Muphuresidennde i ḓo dzula hu si kale uri i sedze kha uri zwi ḓo itisa hani kha masheleni. Muhasho wa Pfunzo ya Nṱha na Vhupfumbudzi u ḓo tea u sedzulusa mbekanyamaitele na milayo yo teaho, hune zwi ḓo vha zwo tea. Muphuresidennde Vho Zuma vha ḓo ṋetshedza muvhigo kha lushaka hu si kale, na uri muambeli wa Muphuresidennde, Dr Vho Bongani Ngqulunga, vha ḓo ita nḓivhadzo malugana na heḽi fhungo.  

C. Milayotibe

12.1. Khabinethe yo tendela Mulayotibe wa Muholo wa Fhasisa wa Lushaka u kwamesaho vhashumi vhane vha badelwa tshelede ya fhasisa kha Maraga wa Vhashumi Afrika Tshipembe. Mulayotibe u vhidzelela uri mushumi muṅwe na muṅwe a songo badelwa muholo wa fhasi kha muholo wa fhasisa wa lushaka. Musi Mulayotibe u tshi tou thoma u shuma, vhatholi vha ḓo lavhelelwa u badela vhashumi vhavho muholo u siho fhasi ha muholo wa fhasisa wa lushaka, une u ḓo dzula u tshi dzudzanyululiwa ṅwaha nga ṅwaha.

12.2. Khabinethe yo dovha ya tendela u ṋetshedziwa ha Mulayotibe wa Khwiniso wa Mutheo wa Nyimele dza Mushumo wa 2017 Phalamenndeni. Hoyu mulayotibe u khwinisa Mulayo wa Mutheo wa Nyimele dza Mushumo,1997 (Mulayo 75 wa 1997)  u itela u vha na vhuṱanzi ha uri u tendelana na Mulayotibe wa Muholo wa Fhasisa.

12.3. Khabinethe yo tendela u ṋetshedziwa ha Mulayotibe wa Khwiniso wa Vhushaka ha Vhashumi wa 2017 Phalamenndeni. Mulayotibe wo vha hone nga murahu ha vhukwamani na vhakwamei vho teaho. U amba nga, ho tou topolwa kha zwinzhi, nḓila dza u phikhetha, migwalabo ya tshifhinga tshilapfu na zwiimiswa zwa vhueletshedzi ha vhulamuli.  

12.4. Khabinethe yo tendela u ṋetshedziwa ha Muvhuso Wapo: Mulayotibe wa Khwiniso wa Zwiimiswa zwa Masipala wa 2017 Phalamenndeni. Hoyu mulayotibe u khwinisa Mulayo wa Muvhuso Wapo: Mulayo wa Zwiimiswa zwa Masipala, 1998 (Mulayo 117 wa 1998). Mulayotibe u lilela u khwaṱhisa nzudzanyo dza mivhuso yo ṱanganelanaho na mavhusele a dimokirasi. U dovha wa sedza kha u tandulula mafhungo a ndaulo na vhulanguli ha khetho dza masipala, khathihi na u alusa mashumele a vhuḓi nga vhukoni ha Mulayo, khathihi na u khwaṱhisa vhulavhelesi na mavhusele a mimasipala.

12.5. Khabinethe yo tendela u ṋetshedziwa ha Mulayotibe wa Sisiṱeme dza Vhuṅwalisi ha Maṅwalo a Vhuṋe ha Zwifhaṱo nga lwa Eḽekiṱhironiki wa 2017

Mulayotibe wo no ya vhathuni u itela vhupfiwa ha nnyi na nnyi. U tendela u bveledziwa ha sisiṱeme ya vhuṅwalisi ha maṅwalo a vhuṋe ha zwifhaṱo nga lwa eḽekiṱhironiki (e-DRS), u itela u tshimbidziwa ha maṅwalo a vhuṋe ha zwifhaṱo, u itela uri zwi ṱavhanyise vhuṅwalisi ha maṅwalo a vhuṋe ha zwifhaṱo sa zwine zwa khou ṱoḓiswa zwone u ya nga ha vhurangeli ha mbuedzedzo dza mavu.

12.6. Sa tshipiḓa tsha u alusa u shumisiwa ha dziICT u itela u fhaṱa ikonomi i katelaho, Khabinethe yo tendela Mulayotibe wa iKamva wa Lushaka wa Tshiimiswa tsha Zwikili zwa eḽekiṱhironiki wa 2017 (Mulayotibe wa iNeSI) uri u anḓadziwe u itela vhupfiwa ha nnyi na nnyi.

Mulayotibe wa iNeSI u tendela u thomiwa ha iNeSI sa tshiimiswa tsha lushaka tshine tsha vha na milayo yatsho, u itela u tandulula ṱhahelelo ya zwikili zwa eḽekiṱhironiki zwine zwi kundisa vhubindudzi, mveledziso ya ikonomi ya matshilisano na mveledziso ya vhukoni shangoni ḽashu.

Hezwi zwi ḓo ḓisa u thomiwa ha zwiko zwa zwibveledzwa zwa ICT kha vundu ḽiṅwe na ḽiṅwe, zwine zwa ḓo kona u thusa iNeSI kha u bveledza na u ola mbekanyamushumo na matheriaḽa a u pfumbudza o teaho, u alusa na u ita vhuṱoḓisisi ha vhutumbuli vhuswa, khathihi na u ṋetshedza vhukoni ha vhuṱoḓisisi kha matshudeni vho no ambarelaho digirii dza u thoma.

12.7. Khabinethe yo tendela u anḓadziwa ha Mulayotibe wa Khwiniso wa Tshumelo dza Dziposwo kha Gazethe ya Muvhuso u itela vhupfiwa ha nnyi na nnyi. Hoyu mulayotibe u khwinisa Mulayo wa Khwiniso wa Tshumelo dza Dziposwo Mulayo No. 124 wa 1998.

Mulayotibe u tendela u vusuludzwa ha sekithara ya dziposwo nga u angaredza u itela u ḓo thusa kha mbetshelwa dza tswikelo ya ḽifhasi kha vhutumbuli vhuswa ha tshumelo dza eḽekhiṱhironiki ngeno dzi tshi khou bvela phanḓa na u ṋetshedza tshumelo dza ndeme nahone dzo tsireledzeaho nga maitele a kale.

Hezwi zwi a thusa kha u lingana na tshirunzi tsha vhathu nga kha u swikela mafhungo na tshumelo dza dziposwo dzi swikeleleaho, zwine zwi leludza mveledziso ya matshilisano na u khwinisa matshilo a muthu nga muthu na zwitshavha.

D. Zwi khou ḓaho      

Khabinethe i dovha ya dzhiela nṱha zwiṅwe zwa zwine zwa ḓo vha zwi tshi khou itwa kha khaḽenda ya muvhuso.  

13. Mbekanyamushumo ya Vhuvheaiṱo ya Siyahlola ya Ofisi ya Muphuresidennde

13.1. Muphuresidennde Vho Zuma vho dzudzanyelwa u dalela Tshibadela tsha Akhademi tsha Steve Biko ngei Tshwane nga Ḽavhuṱanu, 3 Lara 2017 u ṱola nḓisedzo ya tshumelo dza ndondolamutakalo sa tshipiḓa tsha Mbekanyamushumo ya Vhuvheaiṱo ya Siyahlola ya Ofisi ya Muphuresidennde. Tshibadela itshi ndi tshiṅwe tsha zwibadela zwa nnyi na nnyi zwine zwa khou shuma zwavhuḓi shangoni ḽashu, na uri tsho irwa dzina ḽa Vho Steve Biko, munnawavhaṋe muhali mulwelambofholowo, mutshudeni wa kale wa zwa mishonga kha Yunivesithi ye kale ya vha i tshi pfi ya Natal, (ine zwino ya vhidzwa Yunivesithi ya KwaZulu-Natal).    

Madalo a Muphuresidennde Vho Zuma ndi tshipiḓa tsha mbekanyamushumo ya vhuvheaiṱo ya muvhuso ine ya vha yo sedza kha u tandulula thaidzo dzine zwibadela zwa nnyi na nnyi dzo livhana nadzo khathihi na u khwinisa sisiṱeme ya ndondolamutakalo shangoni ḽashu, zwine zwa vha tshiṅwe tsha vhuvhekanyandeme vhuhulwane.  

14. Ṅwedzi wa  Lushaka wa Tsivhudzo dza Pfanelo dza Vhuholefhali  

14.1. Khabinethe i vhidzelela MaAfrika Tshipembe vhoṱhe u tikedza Ṅwedzi wa Lushaka wa Tshivhudzo dza Pfanelo dza Vhuholefhali vhukati ha ḽa 3 Lara na ḽa 3  Nyendavhusiku 2017, une u khou ṱangana na Ḓuvha ḽa Dzitshaka ḽa Vhathu     vha re na Vhuholefhali. MaAfrika Tshipembe vha khou ṱuṱuwedzwa u takula  tsivhudzo na u tsireledza pfanelo dza vhathu vha re na vhuholefhali, ngeno      vha tshi khou dzhiela nṱha mbuelo dze dza kaniwa u itela u tandulula khaedu dzine  vhathu vha re na vhuholefhali vho livhana nadzo.

15. Khonifarentsi ya Lushaka ya Mveledziso ya Ikonomi Yapo

15.1. Muhasho wa Tshumisano ya Mavhusele na Muhasho wa Mveledziso ya     Mabindu Maṱuku vha ḓo ramba Khonifarentsi ya Mveledziso ya Ikonomi     Yapo nga ḽa 9 na ḽa 10 Lara 2017 ngei Gauteng.

Khonifarentsi ndi luvhanḓe lwo humbulelwaho u itela nyambedzano vhukati ha sekithara dza tshitshavha na dza phuraivethe nga ha mafhungo a zwino a ndeme a tshimbilelanaho na u ṱuṱuwedza ikonomi dzapo nga u sika vhupo ha khonadzeo u itela u swikela mveledziso ya ikonomi i katelaho.     

E. Milaedza

16.1. Khabinethe i ṱanganedza nḓivhadzo ya masheleni a vhubindudzi a fhiraho biḽioni nthihi ya dzidoḽara dza US ane a khou ḓa u bindudzwa kha miṅwedzi ya tshivhalo i ḓaho kha Ikonomi ya Afrika Tshipembe ya mabindu a thekhinoḽodzhi, pfunzo na zwa vhulimi. Hezwi zwo ḓivhadzwa nga Muambasada Vho Harold Doley, Jr, Muluvhisi wa Bannga ya Mveledziso ya Afrika.  

16.2. Khabinethe i fhululedza Dr Vho Nono Simelela Kha u tholwa havho sa Muthusa Mulanguli Muhulwane wa Tshiimiswa tsha Mutakalo tsha Ḽifhasi (WHO). Dr Vho Simelela vha ḓo vha ṱhoho ya Khethekanyo ya WHO ya Miṱa, Vhafumakadzi, Vhana, Vhasidzanyana na Vhaṱhanngana u bva nga ḽa 13 Lara 2017. Ndi vhone mufumakadzi wa u tou thoma wa Murema wa u vha dokotela ḽa vhafumakadzi Afrika Tshipembe.

16.3. Khabinethe i ṱanganedza nḓivhadzo nga Rugby ya Ḽifhasi ye ya ita themendelo ya uri Afrika Tshipembe ḽi khou takalelwa u vha ṋemuṱa wa thonamennde ya Tshiphuga tsha Ḽifhasi tsha Rugby nga 2023. Khabinethe i dovha ya takalela mushumo wa Minisiṱa wa Mitambo na Vhuḓimvumvusi Vho Thulas Nxesi, Tshanḓa tsha Muphuresidennde Vho Ramaphosa na tshigwada tsha u bida tsha Dzangano ḽa Rugby ḽa Afrika Tshipembe. Rugby ya Ḽifhasi i ḓo ḓivhadza tsheo yo fhelelaho nga ḽa 15 Lara 2017.  

16.4. Khabinethe i fhululedza vhadzheneleli vhoṱhe na vhawini vha Awadi dza vhu15 dza Ṅwaha nga Ṅwaha dza Sekithara ya Tshitshavha ya Vhutumbuli Vhuswa. Hedzi awadi dzi dzhiela nṱha thangeli dza nḓisedzo dza tshumelo dzi khou shumaho zwavhuḓi dze dza swikelwa nga kha u shumisa mashumele a u shumisa maitele maswa, kushumele kuswa na thulusi ntswa.           

16.5. Khabinethe i fhululedza SuperSport United FC kha u swikela makhaulatshele a CAF Confederation Cup nga murahu ha musi vho fhenya sia ḽa Tunisia Club Africa 3-1 na 4-2 dzo no ṱanganyiswa. Thimu iyi i no ḓivhea zwavhuḓi nga ḽa Matsatsantsa i ḓo ṱangana na TP Mazembe kha luṱa lwa vhuvhili lwa muṱaṱisano wa makhaulatshele wa kiḽabu dza dzhango ṅwedzi u ḓaho.

16.6. Khabinethe i livhisa ndiliso dzayo kha muṱa na khonani dza Vho Ian McLeod, vhe u lovha havho ha vha ndozwo khulu kha bola ya milenzhe ya Afrika Tshipembe. Vho vha vhone MuAfika Tshipembe wa u tou thoma u vha malogwane wa thonamennde ya Tshiphuga tsha Ḽifhasi ya FIFA, musi vha tshi khou tshimbidza mutambo wa ḽifhasi ngei France nga 1998.

F. U tholwa

U tholwa hu ḓo itwa ho thoma ha khwaṱhisedzwa ndalukanyo dza vho tholwaho na u sedzwa arali vha si na milandu.

17.1. Vhalanguli vha Bodo ya Export Credit Insurance Corporation of South Africa SOC Limited:
a. Vho Lerato Herriette Mothae; na
b. Vho Sisa Mayekiso.

17.2. Miraḓo ya tshoṱhe ya Ṱhiribunaḽa ya Lushaka ya Murengi:   
a. Vho Hazel Viloshni Devraj; na
b. Adv Vho John Rinton Simpson.

17.3. U dovha u tholwa hafhu ha miraḓo mivhili ya u shuma nga tshifhinga kha Ṱhiribunaḽa ya Muṱaṱisano:
a. Prof Vho Imraan Valodia; na
b. Vho Anton Roskan.

17.4. Bodo ya Khoro ya Vhuṱodisisi ha Saintsi dza Vhathu:   
a. Prof Vho Mvuyo Tom – (Mudzulatshidulo);
b. Prof Vho Lindiwe Zungu;
c. Vho Nasima Badsha;
d. Prof Vho Relebohile Moletsane;
e. Prof Vho Haroon Bhorat;
f. Prof Vho Shireen Hassim;
g. Vho Precious Nompumelelo Sibiya;
h. Prof Vho Mark Bussain;
i. Adv Vho Roshan Dehal; na
j. Dr Vho Abdalia Hamdok.

Mbudziso:
Vho Phumla Williams – Mufarela Mulanguli Guṱe (GCIS)
Luṱingo: 083 501 0139