Khabinethe yo ṱangana nga Ḽavhuraru ḽa 23 Shundunthule 2018, ngei Tuynhuys Ḓoroboni ya Kapa.

A. Mafhungo a zwino kha Shango

1. Khakhathi dzo Ḓisendekaho  nga Mbeu (GBV)

1.1. Khabinethe i sathula zwihulwane khakhathi dzi itelwaho vhafumakadzi na vhana. Zwiwo zwa zwenezwino zwa Nonkululeko Mpanza na Nompumelelo Mhlongo ngei Thokoza, Ekurhuleni; Katlego Joja wa Mamelodi, Tshwane; Promise Mthembu ngei KwaZulu-Natal; na Jabulile Nhlapo, mutshudeni wa Unisa, zwi ita uri ri tou vhonesa u vhifha ha khakhathi dzine dza khou shushedza vhutshilo ha vhana na vhafumakadzi vhashu.  

1.2. Khabinethe i livhisa ndiliso dza vhuṱungu vhuhulu kha miṱa na khonani dza avha vhana na vhafumakadzi. Fhungo ḽa vhugevhenga vhu itelwaho vhana na vhafumakadzi ḽi ṱoḓa uri roṱhe ri ḓidzhenise tshoṱhe kha u lwa naho. 

1.3. Khabinethe i bvela phanḓa na u khwaṱhisa mazhendedzi a u vhona uri mulayo u a tevhedzwa kha nndwa ya u lwa na u fhelisa GBV. Kha Milayotibe yo tendelwaho kha Khabinethe yo fhiraho hu na Mulayotibe wa Khwiniso ya Matshimbidzele a zwa Vhugevhenga wa 2018, une wa khou khwinisa Mulayo wa Matshimbidzele a zwa Vhugevhenga wa 1977 (Mulayo 51 wa 1977). Mulayotibe u ḓo engedza mutevhe wa vhutshinyi ha zwa vhudzekani zwi tshi elana na u sengiswa zwine hezwo zwi ḓo ita uri milandu ya zwa vhudzekani i kone u ya khothe na nga murahu ha miṅwaha ya 20.

1.4. U dzhenelela uhu hu engedza tshivhalo tsha maga ane muvhuso wo no a vhekanya. Senthara dza Ndondolo dza 54 nga tshivhalo dzo vulwa u mona na shango ḽoṱhe nga vhuphara uri dzi shume sa fhethu hune zwoṱhe zwa ḓo shumelwa hone u itela u fhungudza u dovha u pondiwa na u fhungudza tshifhinga tsha u vala hei milandu ya zwa vhudzekani.  

1.5. Muvhuso wo vhekanya Khothe dza Milandu ya zwa Vhudzekani dzo tou itelwaho zwone fhedzi dza 75 uri dzi shumane na milandu i itelwaho vhana na vhafumakadzi hu si na u ṱungunudza. U ḓadzisa kha izwo, Tshumelo ya Mapholisa ya Afrika Tshipembe yo thoma zwiimiswa zwa 1 047 zwine zwa ḓo tou shumela vhapondwa fhedzi zwiṱitshini zwa mapholisa u mona na shango ḽoṱhe nga vhuphara u itela u ḓo ṱanganedza na u thusa vhapondwa vha GBV.

1.6. Vhege ya Tsireledzo ya Vhana i ḓo farwa u bva nga ḽa 27 Shundunthule u swika 2 Fulwi 2018. Khabinethe i ita khuwelelo kha vhoṱhe, vhabebi, vhaunḓi na zwitshavha uri vha shumisane na mazhendedzi a u vhona uri mulayo u a tevhedzwa u tsireledza vhana. Khabinethe i amba ya dovholola uri arali vha tshi khou humbulela uri ṅwana wavho a nga vha o xela, vha tea u ṱavhanya vha vhiga tshiṱitshini tsha mapholisa tsha tsinisa. 

1.7. Ri tea u shuma roṱhe sa lushaka lune lwa funa mulalo lwa dovha lwa ṱhompha mulayo u itela uri ri imedzane na vhugevhenga vhu itelwaho vhana na vhafumakadzi. Khabinethe i ita khuwelelo kha vhoṱhe vhane vha ḓivha vhugevhenga vhu itelwaho vhana uri vha lidzele luṱingo lwa mahala lwa zwa nga Vhana (Childline) kha 0800 055 555 kana u Imisa Vhugevhenga (Crime Stop) kha 086 0010111. Arali vha mufumakadzi ane a khou tambudzwa kana vha tshi ḓivha muṅwe mufumakadzi ane a khou tambudzwa, nomboro ya luṱingo lwa mahala lwa Senthara ya Ndango ya GBV 0800 428 428 kana (0800 GBV GBV).          

1.8. Khabinethe i ita khuwelelo kha roṱhe uri ri shumisane u itela uri ri ite nga nungo dzoṱhe u thivhela khakhathi dzi itelwaho vhana na vhafumakadzi, u tikedza vhaponyi vha u tambudzwa na u vhona uri vhatambudzi vha livhana na mulayo. Ndi mushumo wa muṅwe na muṅwe u vhiga vhane vha vhaisa, u fara nga nḓila i vhaisaho na u tambudza vhana na vhafumakadzi u itela uri vhatambudzi vha farwe nahone vha gwevhiwe. 

2. Ikonomi 

Khabinethe i ṱanganedza nyaluwo yavhuḓi kha u tholwa mishumoni ha vha zwigidi zwa maḓana mavhili na rathi zwe zwa sumbedzwa kha kotara ya u thoma ya 2018, u bva kha Savei ya zwa Mishumo ya Kotara nga Kotara ye ya bviswa nga vha Mbalombalo Afrika Tshipembe. U gonya ha zwa mishumo zwo ṱuṱuwedzwa nga nyaluwo ya nḓowetshumo dza rathi kha dza 10. Honeha, vhushayamushumo kha vhaswa vhashu hu kha ḓi vha nṱha kha 52.4%, ho tou tholwa vha tshivhalo tsha 12.2% fhedzi. Khabinethe i ita khuwelelo kha sekithara dzoṱhe kha lushaka uri ri ite mutingati kha u lwa na vhushayamushumo kha vhaswa.

Nga muya wa ‘Thuma Mina – Ruma Nṋe’ zwo ṱuṱuwedzwa nga Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa kha Mulaedza wavho wa Lushaka nga Luhuhi 2018, Khabinethe i ita khuwelelo kha MaAfrika Tshipembe vhoṱhe, nga maanḓa sekithara dza phuraivethe, u thusa u sika mishumo na vhubindudzi hapo u itela uri MaAfrika Tshipembe vha dzheniswe kha ikonomi nga vhunzhi.

3. Fulufulu

Khabinethe i ṱanganedza u rwelwa ṱari ha Thandela ya Xina Solar One Concentrated Solar Power ngei Kapa Devhula sa tshithu tshihulwane tsho swikelwaho. Ndi iṅwe ya Thandela dza sumbe dza Concentrated Solar Power nga fhasi ha Mbekanyamushumo ya Muhasho wa Fulufulu ya Thengo ya Tshumelo ya Vhabveledzi vha Muḓagasi vho Ḓiimisaho.

Puḽanthi Nthihi ya Xina Solar One i ḓo bveledzela Eskom fulufulu ḽo kunaho nga fhasi ha thendelano ya thengo ya muḓagasi ya miṅwaha ya 20. Hezwi zwi amba uri miṱa ya 95 000 ya MaAfrika Tshipembe vha ḓo vha vha tshi khou wana fulufulu ḽo kunaho, nga maanḓa nga zwifhinga zwine muḓagasi wa vha u tshi khou shumiseswa.

4. Devhula Vhukovhela 

4.1. Khabinethe yo ṱanganedza  muvhigo wa vhuvhili u bva kha Komiti ya Minisiṱa dza Tshivhalo (IMC) nga ha Devhula Vhukovhela, na uri yo fushea nga zwo no swikelwaho kha u dzikisa vundu.

4.2. Kha muṱangano wayo wo fhiraho, Khabinethe yo tendela uri Devhula Vhukovhela ḽi vheiwe nga fhasi ha Khethekanyo ya 100 (1) ya Mulayotewa wa Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe wa 1996. Khabinethe yo dovha ya engedza miraḓo ya IMC nga Dziminisiṱa dza Muhasho wa Pfunzo ya Mutheo; Tshumelo ya Muvhuso na Ndaulo, Madzulo a Vhathu; Mveledziso ya Matshilisano; Vhuendelamashango; zwa Mupo na Vhuendi.

4.3. IMC yo dovha ya humbelwa u ita muṅwe mushumo hafhu kha vundu na uri i eletshedze Khabinethe uri ndi ifhio mihasho ya vundu ine ya tea u vhewa nga fhasi ha Khethekanyo ya 100 (1) (a) kana khethekanyo ya 100 (1) (b) tsha Mulayotewa

4.4. U itwa ha hoyu mushumo zwo ita uri Khabinethe i tendele u vheiwa ha mihasho miṱanu ya vundu nga fhasi ha Khethekanyo ya 100 (1) (b):

• Ofisi ya Mulangavundu;
• Muhasho wa Tsireledzo na Vhulanguli ha Vhuendi.
• Muhasho wa Pfunzo ya Mutheo na Mveledziso ya Mitambo;
• Muhasho wa Mutakalo; na
• Muhasho wa Mishumo ya Muvhuso na Dzibada.

Mihasho miṱanu ine ya khou ḓa u vheiwa nga fhasi ha khethekanyo ya 100 (1) (a):

• Muhasho wa Gwama, Ikonomi na Mveledziso ya Mabindu;
• Muhasho wa Muvhuso Wapo na Madzulo a Vhathu;
• Muhasho wa Mveledziso ya Mahayani, Mupo na zwa Vhulimi; 
• Muhasho wa Mveledziso ya zwa Matshilisano; na
• Muhasho wa Vhuendelamashango.

Khabinethe yo tenda uri vhudavhidzani ho teaho vhu rumelwe kha Khoro ya Lushaka ya Mavundu na uri vhudavhidzani vhu vhe hone na vhakwameaho vho teaho vha Devhula Vhukovhela. Mushumo wa ṱhoḓuluso nga Tshigwada tsha Vhulamukanyi, Thivhelo ya Vhugevhenga na Vhutsireledzi u bvele phanḓa kha mafhungo oṱhe ane a ṱoḓa uri mazhendedzi a no vhona uri mulayo u a tevhedzwa a dzhenelele. 

5. Vhushaka ha Dzitshaka

5.1. Khabinethe yo sathula vhukuma zwiito zwa dzikhakhathi nga tshiṱuhu zwe zwa itwa nga mmbi dzo ḓiṱamaho dza Israeli mikanoni ya Gaza, zwe zwa sia ho lovha tshivhalo tshinzhi tsha vhadzulapo zwavho. Nga u vhona u kalula ha u tshoṱela hu ngafha ha zwenezwino he hu sa ṱalule, muvhuso wa Afrika Tshipembe wo mboḓi dzhia tsheo ya u vhuisa Muambasada Vho Sisa Ngombane u swika zwenezwo. 

5.2. Khabinethe i ita khuwelelo kha Mmbi ya Vhupileli ya Israeli uri i bve kha Gaza Strip na u fhelisa dzikhakhathi na u tshoṱela vha tshi tshinyadza vhupo ha Palestine. Zwiito izwi zwine vha dzulela u zwi ita zwi khou vha tshiṅwe tshikhakhisi tsha u wana thandululo ya tshoṱhe ya hedzi khakhathi, ine ya tea u waniwa nga kha aya mashango mavhili, Palestine na Israel, o ima oṱhe nahone nga mulalo.

5.3. Khabinethe na yone i dovha ya ita khuwelelo yeneyo ye ya itwa nga miṅwe miraḓo ya mashango a Mbumbano ya Dzitshaka vhe vha ri kha hu itiwe tsedzuluso kha haya mabulayo, hu u itela uri vhavhulahi avho vha ḓo hwedzwa vhuḓifhinduleli.  

6. Vhuvhava ha u Hombokwa ha Tshelede i khou Endedzwaho (CIT) 

Khabinethe i khou vhilaedzwa zwihulu nga u dovha u vuwa ha vhuvhava ha CIT na u dovha ya sathula vhukuma izwi zwiito zwa vhugevhenga. I dovha ya fhululedza mazhendedzi a no vhona uri mulayo u a tevhedzwa kha u shuma havho nga luvhilo u fara vhahumbulelwa khathihi na u livhuwa miraḓo ya tshitshavha vhe vha thusa vha no vhona uri mulayo u a tevhedzwa kha u fara avho vhathu.

Miraḓo ya tshitshavha ine ya nga wana vhuṱanzi zwi sa athu itea vha khou ṱuṱuwedzwa u thusa na uri vha kwame mazhendedzi a no vhona uri mulayo u a tevhedzwa. 

B. Tsheo dza Khabinethe

7. Khoro ya Muphuresidennde ya Mabindu a Muvhuso (PSEC) 

Khabinethe yo tendela u thomiwa ha PSEC ine Mudzulatshidulo wayo ha ḓo vha Muphuresidennde Vho Ramaphosa. Zwine zwa ḓo vha zwi tshi khou sedziwa nga vhuphara ndi u dovha u vhekanya hafhu mabindu a muvhuso (dziSOE) sa tshomedzo dza mveledziso ya ikonomi.

PSEC i ḓo ṋetshedza vhulavhelesi ha poḽotiki na vhulangi ha vhuṱali. Tshiṅwe tsha zwine ya ḓo sedza khatsho ndi u khwaṱhisa muhanga wa dziSOE na u vha na vhuṱanzi ha uri vhuṱhaḓuli ho teaho vhu khou shumiswa u itela u dzikisa hezwi zwiimiswa.

Vhafaramuraḓo kha PSEC vha ḓo katela Dziminisiṱa dzo teaho, vhomakone, vhashumi na vhadzulapo vha tshitshavha. Madzina a miraḓo ya PSEC a ḓo ḓivhadzwa hu si kale. PSEC i ḓo vha i tshi khou tou isa phanḓa kha mushumo we wa thomiwa nga IMC – SOE ye ya thomiwa nga Luhuhi 2015, he Mudzulatshidulo wayo ho vha Tshanḓa tsha Muphuresidennde.

8. Khabinethe yo tendela Mbekanyamaitele ya Ndaka ya Vhutsila(IP) ya Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe - Luṱa 1. Mbekanyamaitele yo ṱanganyisa vhupfiwa u bva kha zwe zwa ṋekedzwa nga vhakwameaho na vhaimeleli. I khou fhindula kha thambo ya Pulane ya Mveledziso ya Lushaka (NDP) ya u thoma zwiswa, u khwinisa zwibveledzwa na u ḓidzhenisa tshoṱhe kha u ṱoḓa nḓivho ntswa ya ikonomi.

Luṱa I lwa Mbekanyamaitele ya lP lwo ḓivhadzwa nga , ro tou topola, Mulayotewa, NDP, Pulane Khulwane ya Lushaka ya Zwidzidzivhadzi, Muhanga wa Mbekanyamaitele ya Nḓowetshumo ya Lushaka na dziṅwe ndovhololo dza Pulane ya Nyito ya Mbekanyamaitele ya Nḓowetshumo. 

I ḓo shuma sa tshishumiswa tsha mbekanyamaitele tsha vhuṱhogwa kha u bveledzisa zwiswa, u tshimbidza thekhinoḽodzhi, vhuṱoḓisisi, vhutsila, tsireledzo ya murengi, mveledziso ya nḓowetshumo  nga u ṱanḓavhuwa, nyaluwo ya ikonomi. 

9. Khabinethe yo tendela khwaṱhisedzo ya Thendelano ya Nyiledzo ya Zwiṱhavhane zwa Nyukiḽia nga Phalamennde. Thendelano yo swikelwa sa vhurangeli ha ṱhogomelo ya vhathu kha zwiṱhavhane zwa nyukiḽia he ha rwelwa ṱari nga 2010. Ndi vhudzheneleli ha vhuṱali kha fhungo ḽa u ṱangulwa zwiṱhavhane na thendelano ya tshifhinga tshilapfu nga dzitshaka kha nyambedzano dza u ṱangulwa zwiṱhavhane. 

Thendelano i tshimbilelana na mbekanyamaitele dza u ṱangulwa zwiṱhavhane dza kale dza Afrika Tshipembe, mulayo wa fhano na ṱhoḓea dza dzitshaka. 

10. Khabinethe yo tendela Khwiniso ya Thendelano ya Tsireledzo i Vhonalaho ya Zwishumiswa zwa Nyukiḽia, uri i ḓivhadzwe Phalamenndeni.

Thendelano ya Tsireledzo i Vhonalaho ya Zwishumiswa zwa Nyukiḽia ndi yone i yoṱhe tshishumiswa tsha dzitshaka tshi re mulayoni kha zwa tsireledzo i vhonalaho ya zwishumiswa zwa nyukiḽia. Thendelano yo khwiniswaho ndi tswikelo ya vhuṱhogwa kha  ndingedzo ya dzitshaka u itela u khwinisa tsireledzo i vhonalaho ya zwishumiswa na zwiimiswa zwa nyukiḽia nga u vhea matsireledzele a fanaho.

I katela, ro topola kha zwinzhi, tsireledzo i vhonalaho ya zwishumiswa zwa nyukiḽia zwi tshi khou shumiswa hayani, u vhulunga na u endedza, na u tsireledzwa ha zwishumiswa na zwiimiswa zwa nyukiḽia u itela uri zwi songo tshinyadzwa. 

11. Khabinethe yo tendela vhuṋemuṱa ha mashango mavhili a Khonfarentse ya Vhu10 ya Dzitshaka ya Ombud ya Zwiimiswa zwa Dzimmbi dzo Ḓiṱamaho, nga Ofisi ya Ombud ya Vhuswole, ine yo vhetshelwa u vha hone nga Tshimedzi 2018. 

Hoyu mushumo wa ṅwaha nga ṅwaha une wa dzudzanywa nga Senthara ya Vhulanguli ha Tshidimokirasi ha Mmbi dzo Ḓiṱamaho, ine ya vha Geneva, Switzerland, ine lwa u tou thoma, Afrika na ḽone ḽi ḓo vha ḽi ṋemuṱa.

C. Milayotibe

12. Khabinethe yo tendela Mulayotibe wa Khwiniso ya Zwikimu zwa Dzilafho wa 2018 uri u anḓadzwe kha Gazethe ya Muvhuso u itela vhupfiwa ha nnyi na nnyi.

Mulayotibe u khwinisa Mulayo wa 1998 (Mulayo 131 wa 1998) u itela uri u tshimbilelane na Nḓivhadzamulayotibe ya Ndindakhombo ya Mutakalo ya Lushaka (NHI) na Mvetomveto ya Mulayotibe wa Tshikwama tsha NHI. Mulayotibe u ṱoḓa u, ro topola kha zwinzhi, khwinisa kulangelwe kwa nḓowetshumo ya zwikimu zwa dzilafho na u dovha hafhu u vhona uri muhanga wa kulangele u tshimbilelana na tshanduko dzo vhaho hone kha sekithara kha miṅwaha ya fumi yo fhiraho.  

Mulayotibe u ḓo dovha wa vhona uri vhavhuelwa vho tsireledzea khwine na u dovha u alusa tswikelo ya khwine kha ndambedzo ya mutakalo ya phuraivethe.

13. Khabinethe yo tendela u ḓivhadziwa ha Mulayotibe wa Khwiniso ya Vhuḓifhinduleli nga Muvhuso wa 2018 Phalamenndeni. Mulayotibe u khwinisa Mulayo wa Vhuḓifhinduleli nga Muvhuso wa 1957. U ṋetshedza tshivhumbeo tsha kubadelele kwa mbilo dzine dza itelwa Muvhuso dzine dza vhangwa nga u  ṋetshedza vhathu dzilafho ḽi si ḽone nga vhashumeli vha Muvhuso. Hezwi zwi ḓo fhungudza u hoṱefhadzwa ha migaganyagwama ya zwibadela zwa nnyi na nnyi nga u badelwa ha masheleni manzhi. 

Khwiniso dzi ḓo engedza zwiko zwa masheleni ane a vha hone kha zwibadela zwa mavundu na tshumelo dza ndondolamutakalo.

14. Khabinethe yo tendela u anḓadziwa ha Mulayotibe wa Lushaka wa Tshanduko ya Kilima wa 2018 u itela vhupfiwa ha nnyi na nnyi. Mulayotibe u tendela ndivhanyo ya mbekanyamaitele dzine dza ṱuṱuwedza kuṱanganedzele kwa  tshanduko dza kilima Afrika Tshipembe. U ḓo khwaṱhisedza tshanduko ya shango ḽi tshi ya kha ikonomi i konḓelelaho kilima na u vha na khaboni ṱhukhu.

Hezwi i tou vha ḽiga ḽa u ḓadzisa kha u ndingedzo dza Afrika Tshipembe dza u shumisa Mbekanyamaitele ya Lushaka ya u Fhindula kha Tshanduko ya Kilima u itela u alusa mveledziso ya tshoṱhe na u swikela zwo teaho zwa mupo une u si vhe tshinyadzo kha mutakalo kana muthu, sa zwe zwa vhekanyiswa zwone kha Mulayotewa.

15. Khabinethe yo tendela u ḓivhadziwa ha Mulayotibe wa Khwiniso ya Matshimbidzele a zwa Vhugevhenga wa 2018, une wa khwinisa Mulayo wa Matshimbidzele a zwa Vhugevhenga wa 1977, Phalamenndeni. 

Mulayotibe wa Khwiniso wo dzinginywaho u ḓo engedza mutevhe wa vhutshinyi ha zwa vhudzekani zwi tshi ya nga u sengiswa na u ḓo tendela uri u hweswa mulandu hu ḓi dovha hu tendelwe naho hu nga murahu ha miṅwaha ya 20. Khwiniso dzi ita uri khaṱhulo ye ya ṋetshedzwa khothe Khulwane ya South Gauteng kha mulandu wa Vho Levenstein i vhe yone.

Mulandu wo sumbedzisa uri Khethekanyo ya 18 ya Mulayo wa Matshimbidzele a zwa Vhugevhenga wa 1977 a u tshimbilelani na Mulayotewa na uri a u tsha shuma lwe wa swika hune wa thivhela, kha nyimele dzoṱhe, pfanelo dza u hwedza mulandu u itela uri u ye tsengoni kha vhutshinyi hoṱhe ha zwa vhudzekani, nga nnḓani ha uvho ho ambiwaho kha khethekanyo ya 18 (f), (h) na (i) ya hoyu Mulayo nga murahu ha musi miṅwaha ya 20 yo no fhira u bva tshe mulandu wa itiwa. 

Khwiniso dzi ḓo tendela Ndango ya Vhutshutshisi ha Lushaka u nanga ho ṱanḓavhuwaho u sengisa kha vhutshinyi ha zwa vhudzekani u ya nga Ndima ya 2 ya Mulayotewa.

D. Zwi khou ḓaho

16. Ḽekitshara ya Miṅwaha ya Ḓana ya Vho Nelson Mandela ya Ḓuvha ḽa Afrika

Muphuresidennde Vho Ramaphosa vha ḓo ṋetshedza Ḽekitshara ya Miṅwaha ya Ḓana ya Vho Nelson Mandela ya Ḓuvha ḽa Afrika kha Khoniferentsi ya Mbebuluwo ya Afrika, nga ḽa 24 Shundunthule 2018 ngei Inkosi Albert Luthuli International Convention Centre ngei Durban.

Mushumo uyu ndi tshipiḓa tsha minyanya ya ṅwaha woṱhe ya u pembelela miṅwaha ya ḓana ya matshilo a Muphuresidennde washu wa u thoma wa dimokirasi Tata Vho Nelson Rolihlahla Mandela na Mulwela mbofholowo Mama Vho Albertina Nontsikelelo Sisulu, ane a khou farwa u mona na dzhango na ḽifhasi ḽoṱhe nga vhuphara.  

17. Ḓuvha ḽa Afrika

Ḓuvha ḽa Afrika ḽi farwa ṅwaha muṅwe na muṅwe nga ḽa 25 Shundunthule u mona na dzhango ḽoṱhe sa luswayo lwa u tumbulwa ha tshe tsha vha tshi tshi ḓivhea sa Dzangano ḽa Vhuthihi ha Afrika – ḽine  zwino ḽa vho ḓivhea nga uri Mbumbano ya Afrika – nga 1963. Ndi munyanya wa u pembelela tshaka dzo fhambanaho dza Afrika na u ita khuwelelo ya vhuthihi ha dzhango.

Afrika Tshipembe ḽi pembelela Ḓuvha ḽa Afrika nga kha vhuṱambo ha Ṅwedzi wa Afrika vhune ha ḓo itwa ṅwedzi woṱhe ho ḓalaho madakalo na u dovha ha vha na pfunzo, hu na mbuelo dza zwa matshilisano-ikonomi kha vhathu vhashu vha Afrika Tshipembe na kha Dzhango. Thero ya naṅwaha ya Ṅwedzi wa Afrika i ri: “Ṅwaha wa Vho Nelson Mandela – U Fhaṱa Afrika ḽa Khwine na Ḽifhasi ḽa Khwine”.

E. Milaedza

18. Ndiliso

Khabinethe yo livhisa ndiliso dzayo kha muṱa na dzikhonani dza munnawavhaṋe ḽizhakanḓila razwifanyiso na muavhelwa wa National Order ya Ikhamanga, Vho Sam Nzima, vhe vha shumisa khamera yavho u ṱana tshiṱuhu tsha muvhuso wa tshiṱalula. Vha ḓo elelwa nga tshifanyiso tshavho tshi ḓivheaho vhukuma tsha  Hector Pieterson‚ nga 16 Fulwi 1976, tshe tsha kombetshedza ḽifhasi uri ḽi dzhiele nṱha na u lwa na muvhuso wa tshiṱalula.

Khabinethe i livhisa ndiliso dzayo nga vhuṱungu vhuhulu kha muṱa wa Vho Dokotela Phillip Nchipi Tabane, vhe vha ri sia nga murahu ha vhulwadze ha tshifhinga tshilapfu nga ḽa 18 Shundunthule 2018. Sa vhone mutumbuli wa Malombo Jazzmen, vho vha vha muṅwe wa vhaimbi vha re na mpho khulwane vha Afrika Tshipembe.  

Khabinethe i livhisa ndiliso dzayo kha muṱa na dzikhonani dza Vho Sonwabo Eddie Funde vhe vha vha vhe Muambasada wa kale wa Afrika Tshipembe ngei Germany vha dovha vha vha Mudzulatshidulo wa Bodo ya Khasho ya Koporasi ya Afrika Tshipembe (SABC).

Khabinethe yo vhaiswa vhukuma nga mpfu dza vhasidzanyana vhavhili vhe vha lovha nga u welwa nga luvhondo ngei Durban. Ri livhisa ndiliso dzashu nga vhuṱungu kha miṱa yavho. 

19. U fhululedza

Khabinethe i fhululedza Vusumuzi Ndlovu we a wana vhuimo ha vhusumbe kha zwiphuga zwa S. Pellegrino Young Chef 2018 zwe zwa farelwa Milan zwenezwino. Afrika Tshipembe ḽi ḓihudza ngae nga zwe a zwi swikela. 

Khabinethe i fhululedza vhane vha kha ḓi bva u rwelwa ṱari sa ngweṋa dza Federesheni ya Vhoramavili ya Dzitshakatshaka (IBF)‚ Asosiesheni ya Vhoramavili ya Ḽifhasi (WBA) Super na vhugwena ha fhasi ha mulemethunzi ha Ring Magazine, Vho Hekkie "Hexecutioner" Budler, vhe vha vha MuAFrika Tshipembe wa u tou thoma u vha na khare mbili khulwane nga khathihi nga murahu ha musi vho wina vhuimo ha fhasi ha mulemethunzi ha IBF na WBA.          

F. U tholwa

U tholwa hu ḓo itwa ho thoma ha khwaṱhisedzwa ndalukanyo dza vho tholwaho na u sedzwa arali vha si na milandu.

20. Vho Boitumelo Mosako sa Muofisiri Muhulwane wa Masheleni wa Bannga ya Mveledziso ya Afrika Tshipembe.

21. Vhalangi vha sa shumiho hone vha Bodo ya Bannga ya Mveledziso ya Vhulimi: 

a. Vho Mabotha Arthur Moloto (Mudzulatshidulo vho tou tholwaho hafhu);
b. Vho Dudu Hlatshwayo (Mufarisa Mudzulatshidulo vho tou tholwaho hafhu);
c. Vho Susan Ann Lund (vho tou tholwa hafhu);
d. Vho Matome Sydney Makgoba; na
e. Vho Dokotela Steven Thomas Cornelius.

22. Bodo ya Vhuendelamashango ya Afrika Tshipembe:

a. Vho Dokotela Tanya Ethel Abrahamse (vho tou tholwa hafhu);
b. Vho Enver Duminy (vho tou tholwa hafhu);
c. Vho Michelle Julie Constant (vho tou tholwa hafhu);
d. Vho Thebeetsile Ikalafeng (vho tou tholwa hafhu);
e. Vho Yacoob Abba Omar (vho tou tholwa hafhu);
f. Vho Monwabisi Peter Fandeso (Mudzulatshidulo);
g. Vho Pamela Bulelwa Yako;
h. Vho Kathleen Elizabeth Rivett-Carnac;
i. Vho Dawn Elizabeth Robertson;
j. Vho Ravi Nadasen;
k. Vho Lindiwe Sangweni-Siddo;
l. Vho Mohamed Baba; na
m. Vho Nomzamo Bhengu (muimeleli wa Muhasho wa Vhuendelamashango).

23. Vho Dinizulu Kumalo Percival Sechemane sa Muofisiri Mulangi Muhulwane (CEO) wa Rand Water.

24. Mueletshedzi Vho (Dokotela) Seswantsho Godfrey Lebeya sa Ṱhoho ya Khethekanyo ya Ṱhoḓuluso ya Vhugevhenga Vhuhulwane.

25. Vho Goodman Ntandazo Vimba sa CEO kha Dzhendedzi ḽa Thikhedzo ya Themamveledziso dza Masipala kha Muhasho wa Tshumisano ya Mavhusele na Mafhungo a Sialala. 

26. Vho Lindokuhle Cedric Mkhumane sa Tshanḓa tsha Mulanguli Guṱe: Mveledziso ya Mabindu na zwa Mabindu, kha Muhasho wa Mveledziso ya Mabindu Maṱuku.

27. Vho Phakamani Hadebe sa Mulanguli Muhulwane wa Tshigwada kha Eskom Holdings SOC Ltd (Eskom) vha dovha vha vha muraḓo wa Bodo vhe mushumi wa tshiimiswa (Mulanguli wa Bodo vhe Mushumi).

28. Vhalanguli vha si vha shumi vha tshiimiswa:  Bodo ya South African Express:

a. Vho Mmakeaya Magoro Tryphosa Ramano (Mudzulatshidulo);
b. Vho Ronald Ozzy Lamola;
c. Vho Thulani Matiki Norman Kgomo;
d. Vho Thandiwe January-McLean;
e. Vho Kugan Harikrishna Thaver;
f. Vho Bongisiwe Mpondo;
g. Vho Hlengiwe Thandeka Makhathini;
h. Vho Dokotela Thabi Leoka;
i. Vho Ahmed Ismail Bassa; na
j. Vho Trevor Abrahams (u tholwa hafhu).

29. Vhalanguli vha sa shumiho hone vha Bodo ya Transnet:

a. Vho Popo Molefe (Mudzulatshidulo);
b. Vho Mpho Emily Letlape;
c. Vho Louis Leon von Zeuner;
d. Vho Ursula Nobulali Fikelepi;
e. Vho Dimakatso Catherine Matshoga;
f. Vho Ramasela Joyce Ganda;
g.  Vho Phurofesa  Edward Christian Kieswetter;
h. Vho Aluwani Percy Ramabulana;
i. Vho Dokotela Fholisani Sydney Mufamadi;
j. Vho Vivien McMenamin;
k. Mueletshedzi Vho Oupa Motaung; na
l. Vho Gratitude Ramaphaka.

Mbudziso:
Vho Phumla Williams – Muambeli Mufareli wa Khabinethe
Luṱingothendeleki: 083 501 0139