Tshitatamende tsha Muṱangano wa Khabinethe wa ḽa 13 Luhuhi 2019 Khabinethe yo ṱangana nga Ḽavhuaru , ḽa 13 Luhuhi 2019 ngei Tuynhuys Ḓoroboni ya Kapa.

A. Mafhungo a zwino kha Shango

1. Mulaedza wa Lushaka (SoNA)

1.1. Khabinethe yo ṱanganedza SoNA ya 2019 ya Phuresidennde Vho Cyril Ramaphosa. une wa sumbedza miṅwaha ya 25 u bva tsha Dzulo ḽo Ṱanganelaho ḽa u thoma ḽa Phalamennde kha dimokirasi ntswa ya Afrika Tshipembe. Vhunzhi ha MaAfrika Tshipembe vho ṱanganedza mulaedza, une wa bvela phanḓa na u ṋea fulufhelo na mvusuludzo..

1.2. Phuresidennde Vho Ramaphosa vho sedza kha mveledziso yo itwa kha ṅwaha wo fhiraho. U fhaṱa kha tswikelelo idzi, Phuresidennde vho sumbedzisa masia ane ha khou ḓo sedzwa khao ṅwaha uno. Hezwi zwi katela u bvela phanḓa na maga a thusedzo u ṱavhanyisa nyaluwo ya ikonomi yo katelaho na u sika mishumo; u khwinisa sisiteme ya pfunzo yashu na u bveledzisa zwikili zwa vhutshilo na u engedza nndwa ya u lwa na zwiito zwa vhuaḓa na u dzhiwa ha ndaulo ya muvhuso.

1.3. Kha vhege ino khou tevhela, Minista wa Gwama Vho Tito Mboweni vha ḓo dodombedza nga vhuḓalo pulane ya zwa masheleni musi vha tshi ṋetshedza Tshipitshi tsha Mugaganyagwama tshavho. Nga kha voutu dza mugaganyagwama wa mihasho, Dzimista dzi ḓo dodombedza nga vhuḓalo pulane dza kushumele  dzine dza ḓo bveledzise zwo ambiwaho kha SoNA ya Phuresidennde.

1.4. Khabinethe i dzula yo ḓikumedzela kha u swikisa shango kha Bono ḽa 2030 ḽa Pulane ya Mveledziso ya Lushaka (NDP), pulane ya u fhelisa vhushai na u fhungudza u sa lingana na vhushayamishumo shangoni nga 2030.

2. African Mining Indaba

2.1. Afrika Tshipembe ḽo kona u vha ṋemuḓi kha U bindudza ha ṅwaha nga ṅwaha ya vhu25 kha  Africa Mining Indaba, ine ya vha muṱangano muhulwanesa wa ḽifhasi kha vha vhalanguli na vhathu vha kwameaho kha zwa maini. Kha ndingedzo dza u kunga vhubindudzi kha zwa maini, Indaba ya ṅwaha uno yo farwa nga fhasi ha thero: “ U  tikedza Mveledziso ya zwa Ikonomi yo Khwaṱhaho ya Afrika” .

2.2. Khabinethe i ṱanganedza u sainiwa ha thendelano ya vhakwameaho kha zwa maini. Thendelano i ḓo thusa vhukuma kha u ṱuṱuwedza vhubindudzi ha tshoṱhe ha sili kha sekhithara dzo fhambanaho dza nḓowetshumo ya zwa maini.

2.3. Muvhuso nga kha  Pulane ya Nyito ya Mbekanyamaitele ya zwa Nḓowetshumo ya Muhasho wa Mbambadzo na Nḓowetshumo (dti) , wo topola maitele a khwinisaho ndeme ya ikonomi kha zwa maini sa ḽone sia ḽine ḽa ṋetshedza zwikhala zwinzhi vhukuma  zwine vhabindudzi vha nga zwi shumisa u alusa sekhithara ya zwa maini. Hezwi zwi ṋetshedza khonadzeo khulwane vhukuma ya u shela mulenzhe kha u alusa ikonomi ya shango, u sika mishumo, tshanduko na u fhelisa vhushaka.

3. Eskom

3.1. Minista wa Mabindu a Tshitshavha Vho Pravin vho nyeṱulela Khabinethe nga ha phungudzo ya nḓisedzo ya muḓagasi ya zwenezwino ye ya kwama kushumele kwa ikonomi u mona na shango. U thithisea uhu ho vhanga masiandaitwa mahulwane vhukuma kha miṱa ya Afrika Tshipembe na kha ikonomi.

3.2. Ṋetshedzo ya fulufulu ya Afrika Tshipembe i dzulela u vha ya vhuṱhogwa vhukuma nahone tshiimo tsha zwino ngei Eskom tshi vhanga khovhakhombo khulwane vhukuma kha shango, vhudziki ha zwa masheleni aḽo na ikonomi. U khethekanywa nga vhuṱali ha Eskom ya vha zwiimiswa zwo fhandekanywaho zwiraru zwi langiwaho nga Muvhuso fhedzi – mveledziso, phiriselo na khovhekanyo – hu khou ṱoḓea u itela ṱhogomelo i sa nyeṱhi ya tshifhinga tshilapfu ya tshiimiswa tsha fulufulu na shango.

3.3. U lugisa tshiimo tsha zwenezwino, Phuresidennde Vho Ramaphosa vho ta Komiti ya Khabinethe ya Tshipentshela nga ha Eskom yo rangiwaho phanḓa nga Mufarisa Phuresidennde na u vhumbwa nga Dziminista dza Mabindu a Tshitshavha, Fulufulu, Masheleni, Vhuendi; Tsireledzo ya Lushaka  na Mapholisa. Komiti iyi i ḓo sedzana mafhungo a Eskom ḓuvha na ḓuvha na u ḓisa mivhigo ḓuvha na ḓuvha kha Phuresidennde nga ha vhukando vhune ha tea u dzhiwa uri hu vhe na ṋetshedzo ya fulufulu.

3.4. Thimu i khou lavhelelwa u ṱangana na vhathu vhoṱhe vhakwameaho u thusa u vhuedzedza vhudziki kha giridi na u wana nḓila ya u ya phanda ngeno ri khou khwaṱhisedza uri hu na mbandelo dza zwa ikonomi ṱhukhu kha vharengi na vhatheli.

4. Pfanelo ya u vouta

4.1. Khabinethe i fhululedza MaAfrika Tshipembe vhoṱhe, nga maanḓa zwigidi zwa  vhaswa na  vhane vha khou ḓo vouta lwa u tou thoma, vho dzhenelaho kha u ḓiṅwalisa ha vhakhethi mafheloni a vhege ya 26 na 27 Phando 2019 phanda ha musi shango ḽi tsha fara dzikhetho dza mavunḓu na dza lushaka dza dimokirasi dza vhurathi nga ḽa 8 Shundunthule 2019.

4.2. Khabinethe i ita khuwelelo kha vhakhethi vho lugelaho u vouta vhoṱhe u shumisa pfanelo dzavho nga vhuḓifhinduleli na u ita khumbelo kha MaAfrika Tshipembe vha sa athu ḓiṅwalisela u vouta, uri vha ite nga u ralo kha dziofisi dza Khomishini ya zwa Khethe yo Ḓiimisaho (IEC) dzine dzo vula u mona na shango. Vha nga dovha hafhu vha sedza vhuimo ha redzhisiṱeresheni ya mukhethi yavho nga u rumela SMS na nomboro ya vhuṋe kha 3810 (SMS iṅwe na iṅwe ndi R1) kana vha dzhenesa app kha luṱingothendeleki ya mahala ya IEC ya vhakhethi vha shumisa yone u sedza zwidodombedzwa zwavho redzhisiṱeresheni.

4.3. U bva tsha mabebo a dimokirasi yashu, ro fhaṱa dimokirasi ya ndayotewa i no khou bvelela na u luwa na zwiimiswa zwiṋe zwa khwaṱhisedza mbofholo na pfanelo dzashu dza mutheo. Zwiṅwe hafhu,  mbekanyamushumo dzo thoma u shumiswa u shandukisa nḓila yo dzudzanywaho ikonomi  na u tandulula khaedu nnzhi dzashu dza zwa ikonomi na matshilisano. Khetho dzi ḓaho ndi tshikhala tsha murafho muswa wa vhaswa vha Afrika Tshipembe u shumisa pfanelo yavho ya u vouta, na u vha na vhupfiwa kha vhumatshelo havho na uho ha shango ḽashu.

5. U tumbulwa ha gese na ole zwa Total

5.1. Sa tshipiḓa tsha ndingedzo dza lushaka u alusa ikonomi na u sika mishumo, muvhuso wo – nga kha Operation Phakisa YA Ikonomi ya Malwanzhe – wo tshimbidza zwikhala kha sekhithara ya gese na ole zwa shango zwa nyaluwo na vhubindudzi. Afrika Tshipembe ḽi na khonadzeo ya zwiko zwa dzibarele dza 11 biḽioni dza ole na 60 tcf (trillion cubic feet) kana dzibarele dza 11 biḽioni dza ole I fanaho  khunzikhunzini ya lwanzhe ya gese.

5.2. Khabinethe yo khoḓa u tumbulwa ha khunzikhunzi ya lwanzheni ya gese yo luḓiwaho nga khaphani ya ole Total ine ya nga vha i na dzibarele dza biḽioni nthihi dza zwiko, zwiṋe zwa ḓo thusedza zwihulwane ṋetshedzo ya gese na oli zwa shango

5.3. U tumbulwa ho itwa nga khamphani nga murahu ha u vhora ḽi na ndavhelelo kha Brulpadda kha Outeniqua basin, hune ha vha khiḽomitha dza 175 (km) nnḓa ha phendelashango ya Afrika Tshipembe.

6. Sesheni yo Ḓoweleaho ya vhu32 ya Mbumbano ya Afrika (AU)

6.1. Khabinethe i fhululedza u tholiwa ha Phuresidennde Vho Ramaphosa  sa Mudzulatshidulo wa AU wa 2020. Vha ḓo dzhena vhuimoni ha Phuresidennde wa Egypt Vho Abdel Fattah el-Sisi, vhane wa zwino vha khou shuma kha theme yavho ya 2019.

6.2. Phuresidennde Vho Ramaphosa vho rangaphanḓa vhurumelwa ha Afrika Tshipembe kha Sesheni yo Ḓoweleaho ya vhu32 ya Buthano ḽa Ṱhoho dza Muvhuso na Muvhuso wa AU, ye ya farelwa Addis Abba,  Federal Democratic Republic ya Ethiopia u bva nga ḽa 15 Phando u swika nga 11 Luhuhi  2019, nga fhasi ha thero “ Tshavhi, Vhavhuyi na Vhathu vha re na Vhuholefhali ha nga Ngomu: U ya kha Thandululo dzo Khwaṱhaho kha Mupfuluwo wa U kombetshedzwa Afrika”. Heyi yo ṋetshedza luvhanḓe lwa u sedza murahu na u amba nga ha zwivhangi zwihulwane zwa u mupfuluwo wa u kombetshedzwa Afrika. 

6.3. Afrika Tshipembe ḽo rumela Instrument of Ratification ya Thendelano kha Vhupo ya Mbambadzo ya Mahala kha Dzhango ḽa Afrika ((AfCFTA) nga tshifhinga tsha samithi. Mafhungo o ambiwaho nga hao o katela khakhululo ya zwimiswa na ndambedzo ya dzangano ḽa dzhango; Mulalo na Tsireledzo kha Dzingu, mveledziso dzi elanaho na AfCFTA; na nyambedzano dza thendelano ya tshumisano vhukati ha Afrika , Cariibbean na mashango ane a kha ḓi bvelela a Pacific na  European Union Post-2020.

6.4. Kha ṅwaha uno, Phuresidennde Vho Ramaphosa vha khou lavhelelwa u dzhia vhuimo ha mudzulatshidulo kha muṱangano wa Komiti ya Ṱhoho dza Muvhuso na Muvhuso wa nga ha Tshanduko ya Kilima  (CAHOSCC). CAHOSCC yo thomiwa nga  2009 nga Buthano ḽa AU  ḽa Ṱhoho dza Muvhuso  na Muvhuso u rangaphanḓa Vhuimo vhu Fanaho ha Afrika nga ha Tshanduko ya Kilima na nyambedzano dza tshanduko ya kilima dza ḽifhasi.

6.5. Musi Phuresidennde Vho Ramaphosa vha tshi dzhia vhuimo ha u vha mudzulatshidulo, vha ḓo shuma na dziṅwe ṱhoho dza muvhuso u khwaṱhisedza u thoma u shuma zwavhuḓi ha Thendelano ya Paris ya tshiga tsha muvhuso u fhungudza na u ḓowela tshanduko ya kilima. Nga kha CAHOSCC, Afrika ḽi ḓo shela mulenzhe zwihulwane kha ndingedzo ya ḽifhasi ya u bveledzise ya kilima i konḓelelaho ya khabono ya fhasi.

7. Pfunzo ya Nṱha

7.1. Khabinethe i swikisa ndiliso dzayo kha muṱa wa mutshudeni wa Durban University of Technology, Mlungisi Madonsela. U thithisea ha ngudo na u valwa ha zwiimiswa zwa ngudo ya nṱha, nga maanḓa ngei KwaZulu-Natal, he ha nga maḽisambilu ha vhanga lufu lwa mutshudeni uyu, zwi khou vhilaedzisa vhukuma.

7.2. Khabinethe i ita khuwelelo kha vhoṱhe vha kwameaho u tandulula mafhungo nga nḓila ya mulalo. Shango ḽashu ḽi ṱoḓa vhathu vhaswa u shela mulenzhe kha mveledziso yashu.

7.3. Muvhuso, nga kha Muhasho wa Pfunzo ya Nṱha na Vhupfumbudzi, u khou thusa zwiimiswa zwa ngudo ya nṱha hune ha vha na dzikhaedu. Minista wa Pfunzo ya Nṱha na Vhupfumbudzi Vho Naledi Pandor vho ṋea ndaela vhalauli vha Tshikimu tsha Thusedzo ya Masheleni tsha Matshudeni tsha Lushaka u fhindula mbudziso dza matshudeni dzoṱhe nga u ṱavhanyedza.

8. U langea ha vhulwadze ha mulomo na khwanḓwa (FMD)

8.1. Kha u tsireledza mutakalo wa lushaka, Khabinethe yo takadzwa nga thusedzo ye ya ṋetshedzwa u thivhela u phaḓalala ha dwadze ḽa FMD kha Tshiṱiriki tsha  Vhembe ngei Limpopo. Muhasho wa zwa Vhulimi, Maḓaka na Vhureakhovhe, khathihi na Dzangano ḽa Ṋama Tswuku na vhaṅwe vha kwameaho , vha khou shuma u tandulula fhungo iḽi nga nḓila yo ṱanganelaho.

8.2. Muhaelo wo thoma nga ḽa 17 Phando 2019,  nga kholomo dza miḓanani yo kwameaho, khathihi na kholomo kha masia a welaho kha 20 km u bva kha miḓanani yo kwameaho. U swika zwino, tshivhalo tsha kholomo dzo haelwaho tshi fhira 10 000; dzi khou swayiwa uri dzi kone u fhambanyiswa dzi vhukati ha dziṅwe.

9. Samithi ya Fiḽimu ya Afrika Tshipembe

9.1. Nḓowetshumo ya fiḽimu ya Afrika Tshipembe lwa tshifhinga tshilapfu yo ḓi dzhiwa sa tshiḓisatshanduko kha nyaluwo ya ikonomi na vhusikamushumo Afrika Tshipembe. Nḓowetshumo ya zwa mvelele na vhusiki, nga maanḓa kha sekhithara ya fiḽimu, na yone yo tamba tshipiḓa tshihulwane kha u bveledzise tshiṱori tsha Afrika Tshipembe na u shela mulenzhe kha ndingedzo ya u fhaṱa lushaka na vhuthihi ha matshilisano.

9.2. Zwi tshi elana na kuitele uku, Khabinethe i ṱanganedza Samithi ya Fiḽimu ya Afrika Tshipembe ya u tou thoma, ye ya farelwa ngei Johannesburg u bva nga ḽa 4 u swika nga 5 Luhuhi 2019 nga fhasi ha thero: “ Tshanduko na vhubveledzi kha Nḓowetshumo ya Fiḽimu/Zwifanyiso na Muungo ya Afrika Tshipembe na Nḓowetshumu dzine dza khou shumisa thekhinoḽodzhi ya  zwino (4IR). Ro ḓi lugisela tshanduko?”

9.3. Mvelelo dza samithi dzi khou lavhelelwa u shela mulenzhe kha u sika na vhupo hu konaho ha nḓowetshumo uri i bvelele. Muvhuso u dzulela u ḓikumedzela u lambedza dzithandela nga kha Koporasi ya Mveledziso ya zwa Nḓowetshumo na dti.

B. Tsheo dza Khabinethe

10. Vhuthihi ha matshilisano na u fhaṱa lushaka

10.1. Musi shango ḽashu ḽo ita maga mahulwane vhukuma u bva 1994, zwithithisi zwa tshiedza zwi bvaho kha muvhala, vhuimo na phambano dza mvelele zwi tshi khou bvela phanḓa na u nyadza u bvelela hashu. Malugana na izwi, Khabinethe yo Kupfesesele kwa zwa Poḽitiki, kune kwa ṋetshedza muhanga wa mbekanyamaitele na vhusimamilayo u tikedza vhuthihi ha matshilisano vhuhulwane na u fhaṱa lushaka hu yaho phanḓa.

10.2. Muhanga u ḓo vha na vha na tshanduko khulwane ya vhuṱhogwa kha u thoma u shumisa ndivho dza u fhaṱa “vhathu vho faranaho na tshitshavha tsha vhuthihi a si ndivho dza lushaka fhedzi; dzi dovha dza vha nḓila dza u fhelisa vhushai,” sa zwe zwa sumbedzwa kha NDP.

10.3. Sekhithara dzoṱhe dza tshitshavha dzi ṱuṱuwedzwa u tikedza muhanga ha mbekanyamaitele nga u pembela phambano dzashu na u fhaṱa tshitshavha tshi humiselaho murahu ḽifa la vhukoloni na muvhuso wa tshiṱalula,

10.4. Muhasho wa Vhutsila na Mvelele u ḓo fara Khonferensi ya Thendelano ya Matshilisano mafheloni  a Ṱhafamuhwe 2019 ngei Johannesburg hune sekhithara dzo fhambanaho dza tshitshavha – hu tshi katelwa vhadzulapo, mishumo, bindu, zwa pfunzo na vhathu vho funzeaho, zwa vhureleli na midia – ri ḓo ḓikumedzela kha thandela ya vhuthihi ha matshilisano na u fhaṱa lushaka. Vhukwamani na sekhithara zwi ḓo itwa nga Luhuhi na vhukati ha Ṱhafamuhwe 2019.

C. Milayotibe

11. Khwiniso ya Mulayotibe wa Vhana wa f 2019

11.1. Khabinethe yo tendela makumedzwa  a Khwiniso ya Mulayotibe wa Vhana wa 2019 Phalamenndeni u khwaṱhisa mushumo wa lushaka kha u tsireledza pfanelo dza vhana.

11.2. Nga 2017 Senthahara ya Mulayo wa Ṅwana yo dzhia vhukando ha mulayo kha Muhasho wa Mveledziso ya Matshilisano kha u salalela murahu ha ndondolo ya u unḓa.

11.3. Khothe Khulwane yo ṋea ndaela Minista wa Mveledziso na Matshilisano kha, vhukati ha zwiṅwe, u dzudzanya na u ḓisa phanḓa ha Phalamennde  khwiniso yo teaho kha Mulayo wa Vhana, wa 2005 (Mulayo wa 38 wa 2005) na/kana Mulayo wa Thusedzo ya Matshilisano, wa 2004 (Mulayo wa 13 wa 2004) u ṋetshedza thandululo ya mulayo yo katelaho zwoṱhe u sedzana na khaedu dza ndondolo ya u unḓa.

11.4. Vhana vhoṱhe vha fanela u ḓiphiṅa nga tswikelelo ya tshumelo dzo livhiswa kha u tshimbidza tsireledzo yavho, ndondolo na tsireledzo; na sisiteme ya ndondolavhathu na matshilisano, Mulayotibe u sedzana na, vhukati ha zwiṅwe, khaedu dzi elanaho na mbetshelwa na ndaulo ya ndondolo ya u unḓa, maṅwe mafhungo a elanaho na tshireledzi na ndondolo a ṅwana.

D. Zwi khou ḓaho

12. Samithi ya Ikonomi ya Didzhithala

12.1. Ḽifhasi ḽi khou ya kha thekhinoḽodzhi yo ṱuṱuwedzwaho nga 4IR i ḓisa zwikhala zwiswa u fhaṱa tshitshavha na ikonomi. U u vha phanḓa kha maitele a zwa thekhinoḽodzhi, shango ḽi ḓo vha ṋemuḓi wa Samithi ya Ikonomi ya Didzhithala nga Ṱhafamuhwe 2019.

12.2. Samithi i khou vha hone nga fhasi ha bena ḽa 4IR ya Afrika Tshipembe (4IRSA), vhushumisani vhukati ha Muhasho wa Vhudavhidzani ha Ṱhingo na Tshumelo dza Poswo, Telkom, Yunivesithi ya  the Witwatersrand, Yunivesithi ya Johannesburg na Yunivesithi ya Fort Hare.

12.3. #4IRSA yo livhiswa kha u sedzana na khaedu dzine Afrika Tshipembe ḽa livhana nadzn kha Tshifhinga tsha Didzhithala u itela u wana thandululo ya katelaho i elanaho ya shango.

13. Pfufho dza Midia dza Tshitshavha tsha Mveledziso tsha Tshipembe ha Afrika dza (SADC)

13.1. Sa tshipiḓa tsha u ṱuṱuwedza ṱhanganelo ya dzingu, tshumisano na u tumbula vhukoni ha nṱhesa kha zwa vhoramafhungo, midia wa Afrika Tshipembe i khou rambiwa u rumela  maṅwalo a u dzhenela kha muṱaṱisano wa Pfufho dza Midia dza SADC wa 2019 nga ḽa 28 Luhuhi 2019. Pfufho dzi kha masia a u ganḓisa, radio, thelevishini na vhuramafhungo ha zwifanyiso.

E. Milaedza

14. Ndiliso

14.1. Khabinethe i ṱanganela na Phuresidennde Vho Ramaphosa na MaAfrika Tshipembe vhoṱhe u swikisa ndiliso kha miṱa na khonani dza vhagudi vhe vha lovha nga murahu ha musi  muratho u tshi wa ngei Hoërskool Driehoek Vanderbijlpark nga Ḽavhuṱanu ḽa 1 Luhuhi 2019. Khabinethe i dovha hafhu ya tamela mashudu vhagudi vhoṱhe vho huvhalaho uri vha fhole nga u ṱavhanya.

15. U fhululedza

15.1. Khabinethe i fhululedza:

Soweto Gospel Choir kha u ita uri Afrika Tshipembe ḽi ḓihudze hafhu nga murahu ha u wina Grammy kha u vha na aḽibamu ya muzika ya khwinesa ḽifhasini. Tshigwada tsho wina kha aḽibamu yavho ya  Freedom – renditions of well-known liberation struggle songs.  Heyi ndi Awadi ya Grammy ya vhuraru ya khwayara iyi.

Bannga ya Mveledziso ya Tshipembe ha Afrika (DBSA) kha u wina Awadi ya Mbekanyamushumo ya Fulufulu ḽo Vusuludzwaho ḽa Afrika u bva kha tshiimiswa tshi re London, Dzitshaka dza zwa Masheleni a Thandela. DBSA yo pfufhiwa kha ndambedzo ya vhubveledzisi hayo ha thandela dza fulufulu ḽo vusuludzwaho dza 14 kha Mbekanyamushumo ya Vhabveledzi vha Muḓagasi vho Ḓiimisaho dza Fulufulu ḽo Vusuludzwaho dza shango.

Vhavhili vha vhorasaintsi vhashu vho wina Awadi dza Nkrumah Khwame dza AU dza maimo a nṱha dza Vhukoni ha nṱhesa ha zwa Saintsi ha nzudzanyo ya 2018 ngei Addis Ababa, Ethiopia nga ḽa 11 Luhuhi 2019:

 Phurofesa Vho Aletta Schutte vho wina awadi ya Rasaintsi wa Mufumakadzi ya US$20 000 kha khethekanyo ya Santsi ya Vhutshilo na Ḽifhasi. Vha Phurofesa  ya Physiology ngei Yunivesithi ya Devhula Vhukovhela. Phurofesa Vho Schutte vha na SARChI kha U topola nga U ṱavhanya na Thivhelo ya Malwadze a Mbilu na tsinga dza malofha Afrika, mudzulatshidulo wa ṱhoḓisisoo vho lambedzwa nga Muhasho wa Saintsi na Thekhinoḽodzhi (DST). Ṱhoḓisiso dzavho dzo sedza kha haiphathesheni na mveledziso yayo kha zwitshavha zwa Afrika.

Phurofesa Vho David Mark Richardson vho wina awadi ya dzhango ya US$100 000  ya khethekanyo ya Saintsi ya Vhutshilo na Ḽifhasi..  Vha Phurofesa vho Khetheheaho vha Ikhoḽodzhi ngei Yunivesithi ya Stellenbosch, na Mulanguli wa DST- Senthara wa Faundesheni ya Ṱhoḓisiso ya Lushaka ya Vhukoni ha nṱhesa ha  Ḓivhavhutshilo ya  Inivesheni. Ṱhoḓisiso yavho i nga ha mafhungo a kupfesesele malugana na u tshoṱelwa ha ha zwipisisi zwa miri i sili. 

Thimu ya bola ya milenzhe ya vha miṅwaha ya Fhasi ha 20 ya Afrika Tshipembe, Amajita, kha u swikelela u dzhenela kha Khaphu ya Ḽifhasi ya vha miṅwaha ya Fhasi ha 20  ya FIFA 2019, ine ya ḓo farelwa Poland nga Shundunthule 2019.  Amajita vho wana tshikhala tshavho tsha u dzhenela nga murahu ha musi vho wina kha semi-final ya Khonfeḓaresheni ya Khaphu ya Afrika ya vha fhasi ha miṅwaha ya 20 ya Bola ya Milenzhe ya Afrika ya Mivhuso ine i kati zwino ngei Niger.

Hu vhudziswa:
Vho Phumla Williams – Muambeli wa Khabinethe o tou Farelaho
Luṱingothendeleki: 083 501 0139