Khabinethe yo ṱangana nga Ḽavhuraru, 20 Fulwi 2018 ngei Union Buildings, Pretoria.

A. Mafhungo a zwino kha shango

1. Khoro ya Vhutsireledziha  Mashangombumbano (UNSC)

1.1. Khabinethe i swikisa ndivhuwo kha miraḓo ya Mashangombumbano (UN) vhe vha tikedza  Afrika Tshipembe nga huhulu uri ḽi shume sa muraḓo u si wa tshoṱhe kha UNSC u bva nga 2019 u swika 2020.

1.2. Khetho dzi khou vha hone nga murahu ha thendelano ya vhanzhi ya u fara Samithi ya Mulalo wa Ḽifhasi u itela u hulisa Muphuresidennde wa kale Vho Nelson Rolihlahla Mandela nga Khubvumedzi 2018, une wa vha ṅwaha wa senthinari ya khotsi o ḓisaho mbofholowo Afrika Tshipembe. Vhufaramuraḓo hashu kha UNSC ri hu kumedzela kha u hulisa ifa ḽa Vho Madiba. 

1.3. Afrika Tshipembe ḽi ḓo shumisa vhufaramuraḓo haḽo kha UNSC u bveledzisa zwithu zwine zwa vha zwa vhuṱhogwa zwa Adzhenda ya Mbumbano ya Afrika ya 2063, zwine zwa vha muhanga wa pulane ya vhuṱali ya tshanduko ya ikonomi ya matshilisano ya dzhango kha miṅwaha ya 50 i ḓaho.

2. Nyambedzano dza miholo dza Eskom
2.1. Khabinethe i ṱanganedza vhudzheneleli ho itwaho nga Minisṱa wa Mabindu a Tshitshavha Vho Pravin Gordhan kha phambano dza nyambedzano dza miholo vhukati ha ndangulo ya Eskom na vhashumi. Nḓisedzo ya muḓagasi ndi iṅwe ya tshumelo dza vhuṱhogwa kha nyaluwo ya ikonomi yashu na u sika miṅwe mishumo minzhi.

2.2. Khabinethe i ita khuwelelo kha madzangano oṱhe uri vha shume nga u ṱavhanyedza kha u tandulula nyambedzano dza u gonyiselwa miholo u itela vhuvha ha ikonomi ya shango. 

3. Migwalabo kha magondo mahulwane 

3.1. Khabinethe i sasaladza zwihulwane u thivhiwa ha magondo mahulwane ha zwenezwino nga vhagwalabi kha zwiṅwe zwipiḓa zwa shango. Magondo mahulwane ndi tshipiḓa tsha vhuṱhogwa tsha themamveledziso ya vhuendi tshine tsha tikedza u endedzwa ha thundu na tshumelo dza sekhithara dzo vhalaho dza ikonomi. Dimokirasi ya ndayotewa yashu i ṋetshedza luvhanḓe lune vhathu vha nga isa mbilaelo dzavho hu si na u thithisa tshithu na luthihi. 

3.2. Zwiito zwa vhugevhenga zwa swili  na u thithisa a zwi nga ḓo konḓelelwa nahone Khabinethe i ita khuwelelo kha vhaofisiri vha zwa vhutevhedzeli ha mulayo u dzhia maga o teaho u ya nga Mulayotewa wa Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe wa 1996, u vhona uri vhatshinyi vha khou livhana na mulayo. 
 
B. Tsheo dza khabinethe

4. Mbekanyamushumo ya Vhege ya U ṋea Mivhigo ya Mishumo yo itwaho

4.1. Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha mivhigo i ṋewaho luvhili kha ṅwaha ya vhukalavhukoni ha kushumele ya tshifhinga tsha u bva nga ḽa 1 Tshimedzi 2017 u swikela nga ḽa 30 Ṱhafamuhwe 2018. Khabinethe i livhuwa mvelaphanḓa yo itwaho kha mvelelo ṱhukhu dzo vhalaho dza zwipikwa zwa vhuṱhogwa zwa 14 na u ṱanganedza vhudzheneleli ho dzinginywaho kha maṅwe masia ane a khou sumbedza mvelaphanḓa ṱhukhu. Zwigwada zwoṱhe zwi ḓo fara miṱangano ya u nyeṱulela vha nyanḓadzamafhungo nga vhuḓalo nga ha mvelaphanḓa na nga ha masia a ṱoḓaho vhudzheneleli.  

4.2. GCIS i ḓo vha yone ine ya ḓo vha i tshi khou tshimbidza miṱangano ya tshigwada tsha u nyeṱulela vha nyanḓadzamafhungo na u ganḓisa sheduḽu kha www.gov.za musi tshifhinga tshi tshi swika. 

5. U ṋea muvhigo nga ha vhukwamani na vha zwa migodi

5.1. Khabinethe yo ṋewa muvhigo nga Minisṱa wa Zwiko zwa Minerala Vho Gwede Mantashe wa muṱangano wa maḓuvha mavhili we wa farwa nga Ṱhafamuhwe 2018 na vhafarisani vha zwa matshilisano vho imelwaho nga dzangano ḽo dzudzanywaho ḽa mabindu na ḽa vhashumi. Madzangano oṱhe a matshilisano o tendelana kha ṱhoḓea ya u vusuludza nyambedzano dza matshilisano kha sekhithara ya migodi na u topola vhudzheneleli ha vhuṱhogwa vhu ṱoḓeaho u vhona uri sekhithara ya migodi i khou vhewa nḓilani ya nyaluwo yo katelaho i sa nyeṱhi. 

5.2. Vhafarisani vha matshilisano vho  dovha vha sumbedza u tsela fhasi ha mveledziso ya zwa migodini kha kotara ya u fhedzisela khathihi na maitele o ṱanḓavhuwaho a elanaho na vhubindudzi ha zwa migodini, mveledziso na mushumo. Vho  tendelana nga ha ṱhoḓea ya u sedza kha bono ḽi fanaho ḽa sekhithara ya zwa migodi, na u dovha u themendela tshumisano na pfarisano vhukati ha tshanduko na vhukoni ha u bveledza zwa nṱhesa.  

5.3. Khabinethe yo dovha ya ṋewa muvhigo nga ha zwigwada zwivhili zwa vhakwamei vho fhambanaho zwo vhumbiwaho u itela u khunyeledza Thendelanomviswa  ya zwa Migodi. Musi maitele a vhukwamani  hoṱhe o no khunyeledzwa, thendelanomviswa i ḓo ṋetshedzwa Khabinethe uri i ṱanganedzwe lwa u fhedzisela. 

6. Mvetomveto ya Muhanga wa Mugaganyagwama wa Lushaka ya 2019 (Mandate Paper) 

6.1. Khabinethe yo ṱanganedza u bviswa ha Budget Prioritisation Framework ya Mugaganyagwama wa 2019 nga tshifhinga tsha u khunyeledza Budget Prioritisation Framework ya Mugaganyagwama wa 2020.  

6.2. Muhanga wo dzinginya mbekanyamushumo dzine dza tea u dzhielwa nṱha u thoma dza Mugaganyagwama wa 2019 dzine dza ḓo ita uri muvhuso u kone u lwa na khaedu tshararu dza vhushai, vhushayamushumo na u sa lingana kha zwiko zwine zwa vha hone. 

7. Fulufulu  

7.1. Khabinethe yo ṱanganedza vhuḓifhinduleli ha U bvisa zwithu zwa khombo na U humisela murahu tshumelo dzo ṱumanaho na Zwiimiswa zwa  Tshiṱirathedzhi tsha Nyukiḽia zwi si tsha Shumaho (Ḽiga ḽa 1) na zwiimiswa zwine zwa khou shuma zwino (Ḽiga ḽa 2) ngei Phelindaba. Vhuḓifhinduleli uhu zwa zwino vhu khou sumbedzwa kha dzibugu dza Koporasi ya Fulufulu ḽa Nyukiḽia ya Afrika Tshipembe. Khabinethe yo ṱanganedza uri mashumele aya a  fanela u iswa phanḓa hu na vhukwamani na Vhufaragwama ha  Lushaka.

C. Zwi khou ḓaho

8. Muṱangano wa Nyambedzano wa Foramu ya Ikonomi ya Ḽifhasi (WEF) 

8.1. Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa vha ḓo vha ṋemuḓi wa Muṱangano wa Nyambedzano wa WEF ngei Park Hyatt Hotel Rosebank nga ḽa 28 Fulwi  2018 nga fhasi ha thero: “U vhumba Mvusuludzo ya Ikonomi ya Afrika Tshipembe – mushumo wa Mabindu.” Vhuṱambo vhu ḓo ṱanganya vhathu vha re na mabindu vha mashango a sili na vha fhano hayani vha linganaho 1000 na vhaofisiri vha Muvhuso wa Afrika Tshipembe u ambedzana nga ha zwikhala zwa vhubindudzi na vhushumisani.

8.2. Muṱangano na tshitshavha tsha mabindu tsha WEF  ndi  thangeli ya Khoniferentsi ya Muvhuso ya Vhubindudzi yo dzudzanyelwaho u vha hone musi ṅwaha uno u tshi ya mafheloni, ine ndivho yayo ha ḓo vha u kuvhanganya vhubindudzi vhu linganaho US$100 biḽioni u ya kha miṅwaha miṱanu i ḓaho.

9. Samithi ya Mbumbano ya Maitele a Tshipembe ha Afrika (SACU)

9.1. Muphuresidennde Vho Ramaphosa vha ḓo ranga phanḓa vhurumelwa vhune ha ḓo dzhenela Samithi ya SACU ine ya ḓo vha hone nga ḽa 29  Fulwi 2018 ngei Botswana. Muphuresidennde vha ḓo shumisa muṱangano uyu u ṱangana na Vhuṅwaleli ha Tshitshavha tsha Mveledziso ya Tshipembe ha Afrika (SADC) u haseledza nga ha u thoma u shuma ha mbekanyamushumo dza dzingu.  

9.2. Sa Mudzulatshidulo wa SADC wa zwino, Afrika Tshipembe ḽo bvela phanḓa na u tikedza ṱhanganelo ya dzingu yo ṱanḓavhuwaho nga kha SACU na SADC, na u bveledza ṱhanganelo na zwa nḓowetshumo kha dzingu nga kha maitele o fhambanaho a nyaluwo. 

10. Khoniferentsi ya Tshiimiswa tsha Maḓi tsha Afrika Tshipembe (WISA) 

10.1. Ṱano na Khoniferentsi ya Biennial ya WISA 2018  i ḓo vha hone u bva nga ḽa 24 u swika 27 Fulwi 2018 ngei Ḓoroboni ya Kapa. Dzingu ḽa Tshipembe ha Afrika ḽo livhana na u hulela ha u sa ḓivha uri hu ḓo itea mini khathihi na u vha khomboni zwi tshi ya kha nḓisedzo ya maḓi, nahone zwipiḓa zwinzhi zwa Afrika Tshipembe zwo ṱangana na nyimele dza gomelelo lwa tshifhinga tshilapfu.

10.2. Khoniferentsi i khou lavhelelwa u kunga vhurumelwa ha 2 000 vhune ha ḓo haseledza nga ha nḓila dza u khwaṱhisedza uri tswikelelo ya Tshipikwa tsha Mveledziso i sa Nyeṱhi ya UN ya vhurathi, tshine tsho ḓitika kha u ṋetshedza tswikelelo ya maḓi o kunaho na vhuthathatshili kha vhathu vhoṱhe nga 2030. 

D.  Milaedza
11. Ndiliso

Khabinethe i swikisa ndiliso kha:

11.1. Muṱa na khonani dza Muhulisei Vho Sibusiso Radebe, Muraḓo wa Phalamennde wa dzangano ḽa African National Congress u bva ngei Mpumalanga, vhe vha ḓo vhulawa nga tshifhinga tsha ndingedzo ya u thuba ngei Gauteng. Muhulisei Vho Radebe vha ḓo humbulwa sa mulwela mbofholowo wa vhaswa vhe vha shuma nga maanḓa u khwinisa matshilo a MaAfrika Tshipembe. 

11.2. Muṱa na khonani dza Vho Joyce Mashamba, vhe nga tshifhinga tsha musi vha tshi lovha vho vha vhe MEC wa zwa Vhulimi ngei Limpopo. Mulwela mbofholowo vha kale vho shumaho sa MEC kha phothifoḽio dza vundu dzo fhambanaho u bva tshe ra wana dimokirasi.

11.3. Muṱa na khonani dza Vho Billy Modise, vhe vha vha vhe Muhulwane wa Phurotokholo ya Muvhuso wa Afrika Tshipembe wa kale vha dovha vha vha muṱanganedzi wa Tshiphuga tsha National Order for Luthuli. Vha ḓivhea nga mushumo wavho kha u fhaṱa dzangano ḽa u lwa na tshiṱalula  kha mashango a Nordic nga tshifhinga tsha miṅwaha ya vho 1960.

11.4. Miṱa ya vhashumi vha migodini miraru vhe vha lovha ngei Sibanye-Stillwater’s Kloof Ikamva Mine tsini na Westonaria ngei Gauteng na u ita khuwelelo kha vhathu vha kwameaho kha sekhithara uri vha bvele phanḓa na u dzhiela nṱha tsireledzo ya vhashumi vha migodini yashu.

11.5. Tshitshavha tsha Amampondo kha u lovha ha Mme a Khosikadzi ya Amampondo aseNyandeni, Khosikadzi Vho Fikelephi ‘Bongolethu’ Ndamase.

11.6. Miṱa na khonani dza Vho Ismail Bassa na Vho Sayaad Hitig, vhe vha vhulawa nga tshifhinga tsha ṱhaselo kha mosque wa Malmesbury ngei Kapa Vhukovhela.

12. U fhululedza

Khabinethe i swikisa mulaedza wa u fhululedza kha vhathu vha tevhelaho:

12.1. Vho Dokotela Robert Gess, vhane vha vha muhulwane kha zwa vhuṱoḓisisi Afrika Tshipembe kha sia ḽa ekhosisteme ya zwa lwanzheni mikanoni ya Devonia na zwipuka zwi re na muṱoḓo zwa maḓini zwa kale kana khovhe dza tshifhinga tsha kale kale na  zwipuka zwa milenzhe miṋa. Vho tumbula zwithu zwine zwa khou dzhiiwa uri ndi fosiḽi ya miṅwaha ya miḽioni dza 360. Tshaka mbili ntswa dza zwipuka, zwine zwa pfi Tutusius na Umzantsia, zwipuka zwi re na muṱoḓo zwa milenzhe miṋa zwine zwa ḓivhea zwa kale kale zwa Afrika u bva miṅwahani i mangadzaho ya 70 miḽioni. U tumbulwa uhu hu dovha ha khwaṱhisedza vhuimo hashu sa vharangaphanḓa vha ḽifhasi kha saintsi na zwa vhuṱoḓisisi.

12.2. Bongumusa Mthembu kha u tsireledza tshiphuga tshawe kha Comrades Marathon na Ann Ashworth kha u wina mbambe ya vhafumakadzi. Khabinethe i dovha ya fhululedza Xolani Luvuno kha vhuḓiimiseli na u konḓelela hawe musi a tshi fhedza mugidomo wa marathoni a tshi khou tshimbila nga matanda. 

12.3. Vho Dokotela Siyabonga Cwele, Minisṱa wa Vhudavhidzani nga Ṱhingo na Tshumelo dza Poswo, nga murahu ha u khethiwa sa Mudzulatshidulo wa Dzangano ḽa Satheḽaithi ya Vhudavhidzani nga Ṱhingo dza Dzitshaka (ITSO). Afrika Tshipembe ndi mudzulatshidulo wa ITSO lwa u tou thoma nahone ḽi ḓo fara vhuimo uhu lwa miṅwaha mivhili. Shango ḽi ḓo shumisa vhuimo ha mudzulatshidulo haḽo u bveledzisa dzangalelo ḽa dzhango ḽa Afrika na mashango ane a kha ḓi bvelela kha madzangano a thendelano.

Mbudziso:
Vho Phumla Williams – Muambeli wa Khabinethe o Farelaho 
Luṱingothendeleki: 083 501 0139