Khabinethe yo ṱangana nga Ḽavhuraru ḽa 26 Fulwi 2019 ngei Tuynhuys  Ḓoroboni ya Kapa

A. Mafhungo a zwino kha Shango

1. Mulaedza wa Lushaka (SoNA)

1.1. SoNA ya u thoma ya Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa ya ndaulo ya vhurathi ya vhege yo fhiraho, yo ṱuṱuwedza MaAfrika Tshipembe vhoṱhe u vha tshi ya phanḓa kha vhumatshelo havhuḓi ho bvelelaho ha muṅwe na muṅwe. SoNA ya 2019 yo dzudzanya nḓila ya mathomo a ndaela u bva kha khetho ye ya ṱanganedzwa nga ḽihoro ḽi vhusaho u bva kha vhathu vhashu

1.2. Hezwi zwi sumbedza uri ra shumisana, ri ḓo khwinisa matshilo a MaAfrika na u alusa Ikonomi ya shango ḽashu, nga u sedzana na ngoho i sa khou yaho fhethu ya vhushayamushumo, vhushai na u sa lingana. Khuwelelo ya Muphuresidennde Vho Ramaphosa ya thendelano ya matshilisano ntswa i ṱoḓa u shela mulenzhe ha MaAfrika Tshipembe vhoṱhe vha tshi khou shumisana u kunda khaedu dzashu na u vhe shango ḽashu kha nḓila ya nyaluwo khulwane.

1.3. Hezwi zwi katela u ṱanḓavhudza sekithara ya nḓowetshumo, u khwaṱhisa nḓowetshumo ya mimaini, u tikedza sekithara dza vhulimi, u khwinisa mutheo wa zwikili wa vhaswa vhashu na u ita uri zwi lelutshele vhaendelamashango u dalela shango ḽashu. Sa MaAfrika Tshipembe, ri fanela u bvela phanḓa u ṱuṱuwedza na u tikedza nḓowetshumo dza fhano hayani na zwibveledzwa zwa fhano hayani.

1.4. Mushumo muhulwane une muvhuso wa ḓo u ita wo khwaṱhisedzwa nga vhuvhekanyandeme vhuhulwane ha sumbe uri vhune ha ḓo tevhelwa kha miṅwaha miṱanu i ḓaho, na u ita uri Pulane ya Mveledziso ya Lushaka NDP i shume na fulo ḽashu Bono ḽa 2030.

1.5. Khanedzano ya SoNA yo sumbedzisa vhuṱhogwa ha uri ri lugise ikonomi na u lugisa zwipiḓa zwo tshinyalaho zwa mitshini ya muvhuso kha u thoma bveledza ndaela dza zwa khetho. Hezwi zwi ḓo ri ita uri ri swikele Afrika Tshipembe ḽine ra ḽi ṱoḓa na Afrika Tshipembe ḽa miloro yashu sa zwe sumbedziswa nga u angaredza kha Bono ḽa 2030 ḽa NDP..

1.6. Khabinethe i ita khuwelelo madzangano a vhushumisani, mabindu, vhashumi, tshitshavha na madzangano a polotiki, u khwaṱhisedza ndingedzo dza vhushumisani kha u ita uri shango ḽashu ḽi vhe fhethu ha khwine ha vhoṱhe na u kovhelana vhuḓifhinduleli ha u ṱavhanyisa gondo ḽa nyaluwo.

1.7. Kha tshipiḓa tshashu sa muvhuso ri ḓo engedza kavhili na kararu ndingedzo yashu sa zwe sumbedziswa nga Muphuresidennde u bvisa zwikhakhisi zwa nyaluwo kha ikonomi yashu na u fhaṱa khaphasithi ya zwiimiswa zwa muvhuso zwashu uri zwi shumele vhathu vhashu. Nga Fulwana, Minista u ya nga u fhambana hadzo vha ḓo ṋetshedza zwitatamennde zwa Voutu ya Mugaganyagwama, hune pulana dzi teaho u itwa dza ḓo ḓivhadzwa u itela u swikelela bonp ḽine Muphuresidennde a ḽi ṋetshedza lushaka..  

2. Ṅwedzi wa Vhaswa

2.1. Ṅwedzi wa Vhaswa wa Fulwi ndi tshihumbudzo tsha vhuṱanzi ha mushumo we wa itwa nga vhaswa vhashu kha u sika nyimele ye ya swikisa kha mbofholowo yashu. SoNA ya Muphuresidennde i vhea u aluwa ha ikonomi yashu tsiko ya mishumo ya vhaswa kha tshidziki tsha mushumo wa ndaulo wa Vhurathi. Muphuresidennde vho ambedzana na sekhithara dzo fhambanaho dza vhaswa hu tshi katelwa na avho vha re na vhuholefhali, vhaswa vhe re kha mabindu, kha vhupo ha zwa vhutsila na zwa pfunzo phanḓa ha SoNA yavho ho dzudzanyiwaho nga Dzhendedzi ḽa Mveledziso ya Vhaswa ḽa Lushaka nga fhasi thero: “miṅwaha ya 25 dimokirasi – u pembelela vhuhali ha vhaswa”. Nyambedzano ya Vhaswa na Muphuresidennde i khwaṱhisedza vhuleme vhune vhu kha ḓi bvela phanḓa na khaedu dzo livhanaho na vhaswa vhashu vha ṱoḓaho thusedzo muvhuso washu.

2.2. Malugana na izwi ri khou khwaṱhisedza mbekanyamushumo dza muvhuso dzo fhambanaho, hu tshi katelwa na Mbekanyamushumo ya U ṋea Tshikhala Tshavhuvhili  ya Muhasho wa Pfunzo ya Mutheo, Tshumelo ya Vhaswa na vhurangeli ha Tshumelo ya Mishumo ya Vhaswa, dzi ḓo thusa vhukuma kha u dzudzanyela vhaswa vhashu kha vhupo ha mushumo.

2.3. Fhedziha ri fanela u engedza kavhili na kararu ndingedzo dzashu sa shango kha u sika mishumo minzhi ine ya khou ṱoḓea vhukuma ya vhaswa vhashu. Uri riṋe ri kone u ita nga u ralo ndi vhuḓifhinduleli vhu re nṱha ha mahaḓa ashu u thoma mulilo wa nyaluwo ya ikonomi yashu sa zwe zwa sumbedziswa nga Muphuresidennde. Ri a zwi ḓivha uri a zwi nga ḓo leluwa,  ri a zwi ḓivha uri a hu na thandululo ya tshihaḓu kha u shandukisa ikonomi fhedzi ri dovha hafhu ra zwi ḓivha uri zwi fanela u itwa u itela shango ḽashu na vhaswa vhashu.

2.4. Khabinethe i ita khuwelelo kha sekhithara dzoṱhe uri dzi dzhie zwo ambiwa nga Muphuresidennde na u ambedzana na vhaswa nga ha tshumisano ya u wana thandululo i vhonalaho kha khaedu dzine vha khou livhana nadzo. N riṋe ri ḓo ita tshashu tshipiḓa kha u khwinisa kushumele kwa ikonomi yashu na u sika mishumo ya vhaswa vhashu.

3. Nzudzanyo nga huswa ya muvhuso

3.1. MaAfrika Tshipembe vho ṋea ndaulo ya vhurathi ndaela i re khagala ya u ṱavhanyisa ikonomi yo katelaho, u shuma nga u ṱavhanyedza u lwa na vhushayi, u khwinisa tshumelo ya muvhuso, u lwa na zwiito vhuaḓa na u dzhenela kha ndaulo ya muvhuso.

3.2. Khabinethe yo khwaṱhisedza uri u dzudzanya nga huswa ha muvhuso i ḓo leludza na u khwinisa nḓisedzo ya tshumelo kha vhathu vhashu nga kha muvhuso u shumaho zwavhuḓi nga nḓila i leluwaho na i sa ḓuriho ine ya ṋetshedza MaAfrika Tshipembe tshumelo dzine vha dzi ṱhoga.

4. Thendelano dza mbambadzo

4.1. Khabinethe yo ṱanganedza u sainiwa ha thendelano dza fuṱahe tharu (93) vhukati ha vhabveledzi vha Afrika Tshipembe na khamphani dza China, u renga zwibveledzwa zwa fhano hayani u itela u zwi vhambadza China, hu na khonṱiraka i yo rekanyelwaho u swika kha R27 biḽioni, ine ya ḓo khwaṱhisa nyaluwo na u tsiko ya mishumo.

Zwiṅwe hafhu kha izwo, iṅwe ya thendelano yo sainiwaho ho vha thendelano a vhubindudzi ine ya katela vhubindudzi ha  Beijing Auto Industrial Cooperation kha mamaga a u bveledza mimoḓoro kha zounu ya mveledziso ya zwa nḓowetshumo ya Coega. Ndi vhubindudzi ha u fhaṱa mimoḓoro Afrika Tshipembe ha makete wa MaAfrika Tshipembe fhedzi na u dovha ha makete huṅwe fhethu. Thendelano idzi ndi tshipiḓa tsha vhuḓikumedzeli vhe ha bveledzwa nga thendelano ine ya vha hone ya vhushumisani ha tshiṱirathedzhi ho katelaho ha 2010, na vhuḓikumedzeli vhuhulwane ha malo ho itwaho ngei kha Foramu nga ha Tshumisano ya Afrika na China.

5. Mbalombalo dza mushumo dza kotara

5.1. Vha Mbalombalo Afrika Tshipembe vho bvisa Savei ya Mushumo ya Kotara ya kotara ya u thoma ya 2019 vhege yo fhiraho.

5.2. Mvelelo dzo sumbedza u gonya ha mishumo ha  22 000 (+0.2%) u bva kha 10 152 000 u ya kha 10 174 000 kha sekhithara ya zwa mabindu a si a vhulimi a fomaḽa. Hezwi zwo itiswa nga maanḓa nga u gonya ha nḓowetshumo dzi tevhelavho: tshumelo dza tshitshavha, zwa maini na zwa u pwasha matombo, tshumelo dza mabindu na mamaga.

5.3. Ṱhanganyelo ya mishumo yo gonya nga  76 000 kana 0,8% ṅwaha nga ṅwaha vhukati ha Ṱhafamuhwe 2018  na Ṱhafamuhwe 2019. 

5.4. Khabinethe dzhiela nṱha mveledziso yavhuḓi fhedzi i kholwa tshoṱhe uri lwendo lu kha ḓi vha lulapfu kha u khwinisa kushumele kwa sekhithara dzoṱhe dza ikonomi yashu na u sika mishumo ine ya khou ṱoḓea vhukuma shangoni ḽashu.

6. Khalaṅwaha ya Muthelo

6.1. Mbuelo yo itwaho u bva kha muthelo wa miholo u khwaṱhisedza uri muvhuso u na khaphasithi ya u ṋetshedza tshumelo dzine dza khou ṱoḓea vhukuma na thikhedzo ya matshilisano kha miḽioni dza zwitshavha zwi shayaho.

6.2. Khabinethe i ṱuṱuwedza MaAfrika Tshipembe u dzudzanya ṋetshedzo ya mithelo yavho ya khalaṅwaha ya muthelo ya 2018/19. U kuvhanganyiwa ha mbuelo ho teaho hu ḓo ita uri muvhuso u kone khwaṱhisedza ndaulo khulwane ya muvhalelano.

6.3. Vhatheli vho ṅwalisaho kha eFiling kana vha shumisaho MobiAp ya Tshumelo ya Mbuelo ya Afrika Tshipembe u faila mbuelo dza muthelo wavho u bva nga ḽa 1 Fulwana 2019. Afrika Tshipembe vhane muholo wavho wa vha fhasi ha R500 000 nga ṅwaha na u swikelela dziṅwe ṱhoḓea, a vha tei u faila mbuelo ya muthelo.

7. U lwa na vhugevhenga

7.1. Khabinethe yo dzhiela nzhele nga mbilaelo zwiwo zwi dovhololaho zwa mabulayo a miraḓo u ya mapholisa. Nga Khubvumedzi 2018, ho vha mabulayo a miraḓo ya fumbili malo (28) ya mapholisa. U bva mathomoni a 2019, mapholisa a fumbili rathi (26) vho vhulawa. 

7.2. Tshiwo tsha zwenezwino ho vha tsha Sedzheni  Zephania Dladla, Khonstabulu  Nomasonto Mhlanga na Khonstabulu Nhlamulo Vukeya. Khabinethe i swikisa ndiliso dzayo kha miṱa yavho, khonani na vhashumisani.

7.3. Khabinethe i sasaladza tshoṱhe ṱhaselo idzi na mabulayo. Mapholisa vha vhea vhutshilo havho khomboni u tsireledza zwitshavha zwashu. Roṱhe ri fanela u shumisana na madzhendedzi a vhutevhedzeli ha mulayo u khwatisedza uri vha vha vhugevhenga uvhu ha tshiṱuhu vha farwe na u livhana na tshanḓa tsho khwaṱhaho tsha mulayo.

7.4. Khabinethe i khoḓa sisiteme ya vhulamukanyi ye ya ita uri vhaiti vha vhugevhenga uvhu vha ṱahe vha gwevhiwe u dzula dzhele vhutshilo havho hoṱhe, kha ṅwaha uno fhedzi.

8. Tshiwo tsha u thuntshana mukanoni wa Mozambique

8.1. Khabinethe i dzhiela nzhele uri Muvhuso wa Afrika Tshipembe wo rumela thimu ya phanele ya maimo a nṱha ngei Mozambique nga murahu ha tshiwo tsha u thuntshana he mapholisa mavhili a Mozambique a lovha kha mukano wa KwaZulu-Natal. 

8.2. Thimu i na miraḓo ya Mmbi ya Vhupileli ya Lushaka ya Afrika Tshipembe (SANDF) na Tshumelo ya Mapholisa a Afrika Tshipembe (SAPS), nahone vha ḓo ṱangana na thimu ya vhupileli na mapholisa a Mozambique. Vho rangwa phanḓa nga Muhulwane wa SANDF wa Mishumo yo Ṱanganelaho  Liuthenethe – Dzhenerala Vho Barney Hlatshwayo na Mufarisa Khomishinari wa Lushaka wa SAPS Liuthenethe- Dzhenerala Vho Sehlahle Masemola.

8.3. Tshigwada tshi kha mushumo wa u wana ngoho kha tshiwo tsha u thuntshana. Vha khou lavhelelwa u, kha zwiṅwe, u amba nga ha ṱhoḓisiso yo ṱanganelaho vhukati ha Mozambique na Afrika Tshipembe.

8.4. Khabinethe i humbela MaAfrika Tshipembe vhoṱhe uri vha lindele khunyeledzo na mvelelo dza ṱhoḓisiso dzo ṱanganelaho idzi. Ri dzula ro ḓikumedzela u shumisana na muvhuso wa Mozambique sa vhahura vhavhuḓi u itela u khwinisa matshilo a vhadzulapo vhashu vhoṱhe.

9. Khoniferentsi ya Dzangano ḽa Mishumo ya Dzitshaka

9.1. Khabinethe i ṱanganedza vhudzheneli ya Muphuresidennde Vho Ramaphosa kha Sesheni ya vhu 108 (Senthinari) ya Khoniferentsi ya Mishumo ya Dzitshaka vhukati ha 10 na 21 Fulwi 2019. Muphuresidennde vho rumela muvhigo lwa tshiofisi wa Khomishini ya Ḽifhasi nga ha Vhumatshelo ha Mushumo, he vha vha vhe muṅwe wa vhadzulatshidulo na Minista Muhulwane wa Sweden, Vho Sweden, H.E. Stephan Lofven, kha khoniferentsi.

9.2. Minista wa Mushumo na zwa Mishumo, Vho Thulas Nxesi, vho fhelekedza Muphuresidennde na u dovha vha rangaphanḓa vhurumelwa ha zwipiḓa zwiraru he ha dzhenela kha komiti dzo fhambanaho dza khoniferentsi na sesheni dza u haseledza dze dza haseledza nga muvhigo wa Mulanguli Muhulwane wa Dzangano ḽa zwa Mishumo ḽa Dzitshaka.

9.3. Mvelelo dza vhuṱhogwa dza khoniferentsi dzi katela Mulevho wo Senthinari wo ṱanganelaho wa madzangano. Zwiṅwe hafhu, khoniferentsi yo ṱanganedza Buthano ḽiswa nga ha Khakhathi na U tambudzwa Mishumoni ḽo itelwaho u engedza tsireledzo ya vhashumi vha re khomboni. Mvelelo idzi ndi dza vhuṱhogwa kha u vhea tshikalo dza dzitshaka na tsumbanḓila dza u amba na u tsireledza pfanelo na zwitandadi zwa mishumo.

B. Tsheo dza Khabinethe

1. Samithi ya Maimo a Nṱhesa ya vhu 12

1.1. Khabinethe yo nyeṱulelwa nga ha Samithi ya Maimo a Nṱha ya vhu 12 u rwela ṱari luṱa lwa mushumo wa Vhupo ya Mbambadzo yo Vhofholowaho ya Dzhango ḽa Afrika (AfCFTA) na Muṱangano wa Khonanyo wa Vhukati ha Ṅwaha wa Mathomo wa Vhuthihi ha Afrika (AU) na Zwitshavha zwa Ikonomi zwa Dzhango (dziREC).

1.2. Muphuresidennde Vho Ramaphosa vha khou lavhelelwa u ḓo ranga phanḓa vhurumelwa ha Afrika Tshipembe musi Samithi ya Maimo a Nṱhesa ya vhu 12 i tshi ḓo farwa nga ḽa 07 Fulwana 2019 ngei Niamey, Niger. 

1.3. Afrika Tshipembe ḽi ḓo dzhia vhuimo ha Mudzulatshidulo wa AU nga tshi fhinga tsha semina musi dzhango ḽi tshi ḓo vha ḽi khou thoma u shumisa  AfCFTA, ine ya ḓo ita uri Afrika ḽi vhe makete muthihi muhulwanesa ḽifhasini. AfCFTA i ḓo khwinisa mbambadzelano vhukati ha mashango a Afrika, u vusuludza zwa nḓowetshumo, na u lugisa nḓila ya ṱhanganelo i pfadzaho ya Afrika uri ḽi engedze ndeme ya zwibveledzwa zwaḽo na ikonomi ya ḽifhasi nga u angaredza.

1.4. Afrika Tshipembe ḽi dzula ḽo ḓikumedzela kha Adzhenda ya Afrika, na u tikedza ṱhanganelo ya zwa polotiki na zwa ikonomi ya dzingu. Hezwi zwi katela khwaṱhiso ya khonanyo vhukati ha Khomishini ya AU na dziREC u swikelela mveledziso yo khwaṱhaho kha Afrika ḽa mulalo sa zwe zwa sumbedziswa kha Adzhenda ya 2063.

1.5. Afrika Tshipembe ḽo ḓikumedzela tshoṱhe kha maitele a AfCFTA nga vhanga ḽa vhuṱhogwa ha tshiṱirathedzhi tshaḽo kha adzhenda ya ṱhanganelo ya dzhango ḽa Afrika na adzhenda ya mveledziso ya Afrika Tshipembe.

2. Khetho dza Masipala dza 2021

2.1. Kha u lugisela Khetho dza Masipala dza 2021 , Khabinethe i tendela mathomo a Komiti ya Dziminsta (IMC) nga ha Khetho dza Masipala, khathihi na foramu ya thekhinikhala ya thikhedzo yayo.

2.2. Khetho dza Masipala dza 2021 dzi ḓo vha khetho dzo raliho dza vhuṱanu bva tshe dimokirasi ya swika. IMC i ḓo shuma na Khomishini ya zwa Khetho yo Ḓiimisaho na madzangano o teaho u itela u khwaṱhisedza uri maitele a u ya kha khetho dza muvhuso wapo a tshimbila zwavhuḓi.. 

2.3. Miraḓo ya IMC vhumbwa nga Minista dzi tevhelaho: wa Vhuvhusi ha Tshumisano na zwa Sialala (Mudzulatshidulo); wa zwa Muno;  wa Tshumelo dza Vhululamisi na Vhulamukanyi; wa zwa Gwama; wa Tsireledzo ya Muvhuso na Minista wa ofisi ya Muphuresidennde..   Thimu ya Thikhedzo ya Thekhinikhala hu ḓo vha Vhalanguli Vhahulwane u bva kha mihasho yeneyo.

C. Zwi khou Ḓaho

1. Samithi ya Tshigwada tsha Vharangaphanḓa vha Fumbili (G20)

1.1. Muphuresidennde Vho Ramaphosa vha khou ranga phanḓa vhurumelwa ha Afrika Tshipembe – ho vhumbwaho nga Minista wa Vhushaka ha Dzitshaka na Tshumisano, Vho Dokotela Naledi Pandor; Minista wa Gwama, Vho Tito Mboweni, na Minista wa Mbambadzo na Nḓowetshumo, Vho Ebrahim Patel – vhane vha ḓo dzhenela kha Samithi ya Vharangaphanḓa vha G20 ya 2019.

1.2. Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa vha ḓo dovha vha rangaphanḓa vhurumelwa  ha vhaofisiri na vhoramabindu vhahulwane vha Afrika Tshipembe kha muṱangano wa therisano na vhoramabindu vhahulwane vho bvelelaho vha Japan. Muṱangano u ḓo livhiswa kha u ṱuṱuwedza tsivhudzo ya zwikhala zwa mbambadzo na vhubindudzi  Afrika Tshipembe, u amba nga mbilaelo dza khonadzeo ya vhafarisani kha zwa mabindu vha Japan, na u topola na u bveledzise khonadzeo ya mbambadzo na zwibuli zwa vhubindudzi.

1.3. Muṱangano u kati wa Vhufarisani na Khoro ya Mabindu ya U pfesesana  ha Dzitshaka (BCIU), tshiimiswa tsha bindu tsha dzitshaka tsha America tsho rangaho phanḓa, na Dzangano ḽa Mbambadzo ya nga Nnḓa ya Japan (Jetro).

1.4. Muṱangano u dzhiwa u tshi khou tevhekana na vhuṱambo ha tshifhinga tshiḓaho, hune ha ḓo vha hone kha mikano ya Khoniferentsi ya Dzitshaka ya Tokyo nga ha Mveledziso ya Afrika (TICAD) ine ya ḓo fariwa u bva nga ḽa 28 u swika 30 Ṱhangule 2019 ngei Yokohama, Japan. Japan ndi mufarisani kha zwivhambadzwaseli muhulwanesa wa vhuṱanu wa Afrika Tshipembe.

1.5. Vhudzheneli ha Afrika Tshipembe ḽi khou dededzwa nga thikho khulwane dzi tevhelavho: U bveledzisa dzangalelo ḽa lushaka u swikelela zwipikwa zwa fhano hayani; U bveledzisa Adzhenda ya Afrika na u ṱuṱuwedza mveledziso yo khwaṱhaho ya Afrika, U ṱuṱuwedza pulane dza thendelano dza madzangano manzhi; na U bveledzise adzhenda ya Tshipembe nga kha u khwaṱhisa Tshumisano ya Tshipembe –Tshipembe na Nyambedzano dza Tshipembe- Devhula.

2. Ṅwedzi wa Mandela

2.1. Musi ri tshi khou sendela anivesari ya vhufumi ya Ḓuvha ḽa Dzitshaka ḽa Mandela nga Fulwana, Khabinethe i ita khuwelelo kha MaAfrika Tshipembe oṱhe u shumisa ṅwedzi u tikedza ifa ḽa Vho Mandela, nga fhasi ha thero: : “U dzhia Vhukando, U ṱuṱuwedza tshanduko, Kha vha ite uri ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe ḽi vhe Ḓuvha ḽa Mandela”, nga u dzhia vhukando hoṱhe ha u lwa na vhushai.

2.2. MaAfrika Tshipembe vha nga dzhenela kha u vha vhadzulapo vha shumaho nga ṱanganela na zwitshavha zwa havho na madzangano o fhambanaho ane a ḓo tshimbidza vhurangeli ha u fhelisa nḓala na vhushayahaya, u fhaṱa zwitshavha zwo tsireledzeaho na u khwaṱhisedza uri vhana vha khou wana pfunzo.

2.3. Kha ri dzhenele roṱhe kha vhurangeli ha ḽifhasi ho ṋewaho dzina ḽa muṅwe wa vharangaphanḓa vha vhahali na u fhaṱa mbekanyamushumo dzo khwaṱhaho dzine dza ḓo bvelela na nga murahu ha ṅwedzi wa Fulwana. Kha ri dzhie vhukando, ri ṱuṱuwedze tshanduko, na u ita uri ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe ḽi vhe Ḓuvha ḽa Mandela. 

D. Mialedza

1. Ndiliso

1.1. Khabinethe i rumela ndiliso dza pfelovhuṱungu kha miṱa ya vhalidzi vhoṱhe na dzikhonani vhe vha xelelwa vhafunwa vhavho kha maḽisambilu a khombo ya badani. U bva kha khombo ya R81 ngei Maphalle, Limpopo ye ya vhaswa vha lozwa matshilo avho, na u bvela phanḓa ha maḽisambilu a khombo dza badani ane MaAfrika Tshipembe vha ṱangana nao u mona na shango. Khabinethe i humbela vhashumisi vhoṱhe vha bada u tevhedza milayo ya badani, ine ya ṱoḓa u dzula wo fhaṱuwa na u kona shumisa bada vhaṅwe 

2. U fhululedza

Khabinethe i khoḓa vha tevhelaho:

2.1. Thimu ya lushaka ya vhafumakadzi, Banyana Banyana, nga fhefhedzisa fuḽaga yashu nṱha kha u dzhenela havho lwa u tou thoma kha Tshiphuga tsha Ḽifhasi  tsha Bola ya Milenzhe ya Vhafumakadzi tsha FIFA.

2.2. Vho Botha Msila, mufuni wa mitambo wa Afrika Tshipembe, vhe vha swika Egypt nga tshifhinga tsha u vulwa ha mitambo ya bola ya Tshiphuga Afrika tsha 2019 tsha Dzitshaka. Vho Msila, vhe vha tshimbila nga u humbela ḽifithi u bva Ḓoroboni ya Kapa, vho thuswa nga muhashi wa mitambo Vho Robert Marawa, u wana bupo u bva Kenya u swika Cairo u tikedza Bafana Bafana.

2.3. Muimbi wa Afrika Tshipembe na muṅwali wa nyimbo  Sho Madjozi, we a wina Best New International Act Award kha 2019 BET Awards ngei Los Angeles, USA.

2.4. Thimu ya matshudeni vha rathi vha sa athu khunyeledza pfunzo dza nṱha vha Afrika Tshipembe (u bva Yunivesithi ya Cape Town na Yunivesithi ya  Witwatersrand) vho wina pfufho ya vhuimo ha u thoma kha thimu dza 13 kha Khonferentsi ya Supercomputing ya Dzitshaka ngei Frankfurt, Germany.

Thimu yo vha i nga fhasi ha vhulavhelesi ha Khoro ya zwa Senthara ya Saintsi na Ṱhoḓisiso ya zwa Nḓowetshumo ya High Performance Computing, ine ya vha vhurangeli ha Muhasho wa Pfunzo ya Nṱha, Saintsi na Thekhinolodzhi, Nahone ndi iṅwe ya thikho tharu ya sisiteme ya  cyberinfrastructure ya Afrika Tshipembe.

2.5. Thimu ya Junior Springboks, vhe u ḓikumedzela tshoṱhe havho ho ita uri vha wine medala wa buronzo kha World Rugby Under-20 Championship.

Khabinethe i tamela mashudu vhoṱhe vha tevhelavho:

2.6. Thimu ya lushaka ya vhanna, Bafana Bafana, khaTshiphuga Bola ya milenzhe tsha Mashango a Afrika  2019 ngei  Egypt.

2.7. Thimu ya netibola ya lushaka ya Proteas , musi vha tshi khou ṱaṱisana kha Tshiphuga tsha Ḽifhasi tsha Netibola ngei Liverpool, England, u bva nga ḽa 12 u swika 21 Fulwana 2019.Thimu ya netibola ya lushaka zwa zwino i kha vhuimo ha nṱha Afrika na u vha kha vhuimo ha vhuṱanu kha ḽifhasi. Minista wa Mitambo, Vhutsila na Saintsi, Vho Nathi Mthethwa, vho fhelekedza  Proteas u tikedza thimu khathihi na u ṱanganedza ṋetshedzo musi Afrika Tshipembe ḽi khou ḓilugisela u vha ṋemuḓi wa Tshiphuga tsha Ḽifhasi tsha Netibola tsha vhu 16 nga  2023.

Mbudziso:
Vho Phumla Williams – Muambeli wa Khabinethe o tou Farelaho
Luṱingo: 083 501 0139