Khabinethe yo ṱangana nga ḽa 19 Khubvumedzi 2018,ngei Union Buildings, Pretoria.

A. Mafhungo a zwino kha shango

1. Ikonomi

1.1. Khabinethe i ṱanganedza thuso yo ṋetshedzwaho nga mabindu ya u thola lwa tshifhinganyana vhoraphurofesheni vha sekithara ya phuraivethe kha muvhuso. Hezwi zwo bva kha muṱangano wa u ita nzudzanyo we wa farwa nga Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa na vharangaphanḓa vha mabindu, vhaofisiri vho imelaho vhubindudzi ho khetheaho na Vhurangeli ha CEO, phanḓa ha Samithi ya Mishumo na Khonfarentsi ya Vhubindudzi i khou ḓaho.  

1.2. Muṱangano wo tenda uri u khwinisea ha ikonomi ya Afrika Tshipembe hu ḓo ṱoḓa uri maga a u ṱuṱuwedza nyaluwo ya ikonomi a thome u shumiswa nga u ṱavhanyedza na tshanduko dza u khwaṱhisa nyaluwo ye ya fhulufhedziswa. Madzinginywa na one o ambiwa nga hao u itela u thoma vhurangeli ha mveledziso ya themamveledziso vhune ha kunga ndambedzo ya sekithara ya phuraivethe na vhukoni ha zwa nḓisedzo.  

2. Fulo ḽa Vhubindudzi    

2.1. Khabinethe i dovha ya ṱanganedza fulo ḽa vhubindudzi ḽa u ya Japan ḽo rangwaho phanḓa nga Muhasho wa Mbambadzo na Nḓowetshumo. Fulo ḽi khou lingedza u kunga vhubindudzi ha ndeme vhu swikaho US$100 biḽioni kha ikonomi ya Afrika Tshipembe kha miṅwaha miṱanu i ḓaho.  

2.2. Japan ndi kale ḽi ḽiṅwe ḽa vhafarisani kha zwa vhubindudzi vha Nṱha vha 10 na Afrika Tshipembe, na u vha na khamphani dzi fhiraho 140 dzine dza khou shuma shangoni ḽashu, ḽine ḽa dzhiiwa sa tshidziki tsha vhubveledzi kha dzingu  ḽa Afrika.  Khabinethe i ṱuṱuwedza dzikhamphani u bindudza na u alusa khamphani dzavho Afrika Tshipembe.  

3. Mbekanyamushumo dza vhupfumbudzi  

3.1. Khabinethe i ṱanganedza u rwelwa ṱari ha thandela ya u pfumbudza ya R22-miḽioni nga Minisiṱa wa Muhasho wa Vhashumi Vho Mildred Oliphant, ine i ḓo sika mishumo kha zwa vhufhufhi, bindu ḽa u tala maḓini na sekithara dza zwa vhulimi. Thandela i khou thomiwa nga kha vhufarisani ha Tshiimiswa tsha Dr John Langalibalele Dube na Tshikwama tsha Ndindakhombo ya vha sa Shumiho (UIF), ine ya vha tshiimiswa tsha Muhasho wa Vhashumi. Thandela i ḓo sedza kha avho vhe vha vha vha tshi khou badela kha UIF vhe vha fhelelwa nga mishumo.

3.2. Tshigwada tsha u thoma tsha vhavhuelwa tshi katela vhabadeli vha UIF vha 50 u bva Vhukavhamabufho ha Virginia Durban, vha 50 u bva kha thandela ya bindu ḽa u tala maḓini ya Scottsburg, KwaZulu-Natal, na uri vhafumakadzi vha 100 vha mahayani u bva Emadungeni vha ḓo pfumbudziwa u itela uri vha vhumbe bindutshumisano hune vha ḓo lima mitshelo, miroho na luguli zwi sa limiwi nga manyoro a tshikhuwa, hu tshi katelwa na maitele a engedzaho ndeme ya zwibveledzwa. Haya mabindutshumisano o saina thendelano na Pick n Pay uri vha ḓo vha rengisela miroho khathihi na Muhasho wa Mveledziso ya Matshilisano uri vha ḓo renga malabi khavho a u runga yunifomo dza tshikolo.

4. Muhasho wa Muno

4.1. Khabinethe i ṱanganedza u vulwa lwa tshiofisi ofisi ntswa dza Muhasho wa Muno nga Muphuresidennde Vho Ramaphosa ngei Hluhluwe KwaZulu-Natal.  

4.2. U engedzwa ha ṋetshedzo dza tshumelo kha vhadzulapo kha zwitshavha zwe zwa vha zwo sielwa nnḓa zwi na mushumo muhulwane kha u khwaṱhisa dimokirasi na u ṋetshedza zwikhala zwi linganaho. Hezwi ndi tshipiḓa tsha u ḓikumedzela nga muvhuso kha u ḓisa tshumelo tsinisa na vhathu.

5. Mbekanyamushumo ya Mupfuluwo wa Khasho ya Didzhithaḽa

5.1. Khabinethe i khou fushea nga zwine zwa khou swikelelwa kha mupfuluwo wa shango ḽi tshi bva kha anaḽogo u ya kha didzhithaḽa. Sa tshipiḓa tsha u vhalela maḓuvha ri tshi ya mafheloni a Nyendavhusiku 2018 hune Free State ḽa ḓo Dzimelwa Anaḽogo, ṱhiransimitha ya u thoma ya Senekal ngei Free State i ḓo dzimiwa nga ḽa 20 Khubvumedzi 2018. Hezwi zwi tshimbilelana na u ḓivhofha he ha tendelaniwa khaho na Dzangano ḽa Vhudavhidzani ha Dziṱhingo ha Dzitshaka.  

5.2. Fulo ḽa vhudavhidzani ḽi kati u khwaṱhisedza uri miṱa yoṱhe yo lugela u dzimelwa. Miṱa i re na sethe dza teḽevishini (TV) dza anaḽogo ine ya khou ṱoḓa u renga ntswa i eletshedzwa u nanga dzine dza vha na tshuna ya didzhithaḽa yo ṱanganyiswaho. Miṱa i holaho masheleni a re nṱha ha tshikalo tsha R3 200 nga ṅwedzi vha nga nanga u renga sethe ya TV ntswa ya didzhithaḽa yo ṱanganyiswaho i na dikhouda ya TV ya Theresiṱiriaḽa ya Didzhithaḽa yo fhaṱelwaho ngomu, dzine dzi wanala mavhengeleni oṱhe mahulwane.

6. U fhungudzwa ha vhathu mishumoni

6.1. Zwi tshi tshimbilelana na khuwelelo nga Muphuresidennde Vho Ramaphosa ya uri fhungo ḽa u fhungudzwa ha vhathu mishumoni zwi tshi khou itiswa nga nyimele dza ikonomi shangoni ḽashu ḽi vhe ḽo fhahewa, Khabinethe na yone i dovholola u humbela vhatholi uri u fhungudza vhathu mishumoni zwi tou vha fhungo ḽa u fhedzisela, khathihi na uri dziṅwe nḓila dza u thoma zwiswa na dzi re hone dza u langa tshinyalelo dzi sedziwe u itela u vhulunga mishumo.

7. Mbalombalo dza vhugevhenga

7.1. Khabinethe i rwela ṱari thusedzo nga Tshigwada tsha Vhulamukanyi, Thivhelo ya Vhugevhenga na Vhutsireledzi ya u dzhenela nga u ṱavhanya kha fhungo ḽa tshiṱirathedzhi tsho fhelelaho tsha u sedzana na mafhungo o fhambanaho o simuwaho u bva kha mbalombalo dza vhugevhenga dzine dza kha ḓi bva u bviswa.

7.2. Hezwi zwi katela Samithi ya Lushaka nga ha Thivhelo ya Dzikhakhathi na Vhugevhenga ye ya farwa nga fhasi ha thero “U fhaṱa zwitshavha zwo tsireledzeaho nga kha maitele a zwa mveledziso yo ṱanganelaho kha u lwa na vhugevhenga na thivhelo ya dzikhakhathi”, ine yo bveledza bono ḽo ṱanganelaho hune tsireledzo ya khou sedzwa sa vhuḓifhinduleli ha vhoṱhe, khathihi na u ṋetshedza luvhanḓe lwa vhakwamei vhahulwane na vhaḓivhi uri vha ḓidzhenise kha u thoma u shumisa Nḓivhadzamulayotibe wa Tsireledzo na Vhutsireledzi wa 2016 nga nḓila i shumaho u mona na sekithara dzoṱhe.

8. Zwiwo zwa dzikhakhathi

8.1. Khabinethe i khou vhilaedzwa nga tshikalo tsha khakhathi tshitshavhani tshashu na uri i ita khuwelelo kha sekithara dzoṱhe, zwitshavha na mazhendedzi u khwaṱhisedza uri mulayo u a tevhedzwa uri vha shumisane u itela u vhona uri zwikolo zwashu na fhethu ha nnyi na nnyi ho tsireledzea na uri hu na tsireledzo.

8.2. Zwiito zwa khakhathi zwo bvelelaho kha zwipiḓa zwiṅwe zwa shango a zwi ṱanganadzei na uri zwi lwa na Mulayotewa washu. Khabinethe i khoḓa Tshumelo ya Mapholisa ya Afrika Tshipembe kha u shuma havho nga u ṱavhanya vha fara avho vhane vha khou humbulelwa uri vho ḓidzhenisa kha khakhathi dza zwitshavhani na u wanala vha na thundu dzine dza humbulelwa uri dzo tou tswiwa.

9. U ṱaha ha Klebsiella

9.1. Khabinethe i livhisa ndiliso dzayo kha miṱa ya vhana vha rathi vhe vha lovha nga murahu ha u ṱaha ha nyumonia ya Klebsiella Tshibadela tsha Thelle Mogoerane ngei Vosloorus.  
9.2. U ṱaha ha dwadze iḽo zwa zwino hu khou langea. Minisiṱa wa Mutakalo Vho Dokotela Aaron Motsoaledi, vho no ḓi ḓivhadza u fhiriselwa ha vhana na vhomme avho kha Tshibadela tsha Vhana tsha Nelson Mandela na Tshibadela tsha Charlotte Maxeke Johannesburg Academic.
9.3. Hezwi zwi fha tshifhinga muhasho wa mutakalo wa vundu u koropa nga vhuronwane na u fafadzela hafho fhethu, khathihi na u sedza kha mafhungo a kushumele kwa zwiimiswa hu si na u khakhisiwa.  

B. Tsheo

10. Maga a u ṱuṱuwedza nyaluwo ya ikonomi (Stimulus package)

Khabinethe yo haseledza na u ṱanganedza maga a u ṱuṱuwedza nyaluwo ya ikonomi e a dzinginywa ane a dzinginya  maga a u kuṱedza ikonomi u bva kha tshivhalo tsha dziphothifoḽio dza zwi tshimbilelanaho nazwo. U amba na vhaanḓadzamafhungo ho rangwaho phanḓa nga Muphuresidennde Vho Ramaphosa hu ḓo farwa nga Ḽavhuṱanu ḽa 21 Khubvumedzi u itela u ṋetshedza maga aya.

11. Tshanduko dzi tshimbilelanaho na zwa VISA

Khabinethe yo dovha ya ṱanganedza muvhigo wo ṱanganelaho u bva kha Minisiṱa dza Muno na Vhuendelamashango, nga ha tshivhalo tsha tshanduko dzi tshimbilelanaho na zwa visa dzine dza ḓo leludzela vhaendelamashango, vhoramabindu na vhoradzipfunzo u ḓa Afrika Tshipembe.

Tshanduko dzi katela khwiniso kha milayo ine ya shumiselwa vhana vhaṱuku vhane vha khou endela Afrika Tshipembe, dzine dzi ḓo anḓadzwa nga Tshimedzi. Nyambedzano dza u sa tsha ṱoḓa visa na u sa tsha konḓiselwa kha maṅwe mashango na zwone zwi khou khunyeledzwa. Zwidodombedzwa nga vhuḓalo zwi ḓo ḓivhadzwa ino vhege.

C. Milayotibe

12. Khabinethe yo tendela Milayotibe i tevhelaho uri i anḓadzwe u itela vhupfiwa ha nnyi na nnyi:

12.1. Mulayotibe wa Khwiniso wa Ndinganyiso ya zwa Mishumo wa 2017. Khwiniso dzi khou lingedza u khwaṱhisa nḓila dza vhutevhedzeli na u ḓo tendela u vhekanywa ha tshivhalo tsha zwipikwa zwa sekithara yo khetheaho zwa ndinganyiso ya mushumo. Minisiṱa wa Vhashumi, vha tshi khou ambedzana na vhakwamei kha sekithara, vha ḓo kona u vhekanya tshivhalo tsha zwipikwa zwa sekithara yo khetheaho zwa ndinganyiso ya mushumo.  

12.2. Mulayotibe wa Khwiniso ya Milayo ya Sekithara ya zwa Masheleni wa 2018:

Khwiniso dzi khou lingedza u khwaṱhisa mbetshelwa dza zwa ndaulo ya masheleni a dzibannga, ho katelwa bannga dza tshitshavha na bannga dza mabindutshumisano, khathihi na dziṅwe dzi si dzibannga. Tshanduko dzi ḓo khwaṱhisedza uri arali zwiṅwe zwa zwiimiswa izwi zwi nga ṱangana na vhuleme, zwi nga thusiwa nga nḓila ine ya nga tsireledza vhashayatsireledzo vha vhulungaho masheleni hu si na u khakhisea hu hulwane kha sisiṱeme ya zwa masheleni na ikonomi nga vhuphara.

D. Zwi khou Ḓaho

13. Ḓuvha ḽa Vhufa

13.1. Vhuṱambo ha u pembelela Ḓuvha ḽa Vhufa ḽa 2018 nga fhasi ha thero: “Ṅwaha wa Vho Nelson Mandela: U bveledza tshanduko ya mbonalo ya vhufa ya Afrika Tshipembe”, vhu ḓo farwa Tshiṱediamu tsha Riverview ngei Kokstad, KwaZulu-Natal. Hetshi ndi tshipiḓa tsha mbekanyamushumo ya ṅwedzi woṱhe ya zwine zwa ḓo vha zwi tshi khou itwa zwi sedzanaho na mafhungo a tshanduko, u alusa na u vhulunga vhufa ha Afrika Tshipembe ho fhambanaho ha dovha ha pfuma, vhuṋe ha lushaka, u fhaṱa lushaka na mbofho ya matshilisano.  

13.2. Vhuṱambo ha u pembelela Ḓuvha ḽa Vhufa vhu ḓo vha ho livhiswa kha u hulisa Vho Adam Kok na tshitshavha tsha Griqua kha u vha na tshivhindi, vhuḓiimiseli na nungo dza u hanedzana na vhudzulo ha vhukoloni.

13.3. Khabinethe i ita khuwelelo kha tshitshavha u pembelela vhuthihi naho ro fhambana musi ri tshi khou ḓi shumisana u itela u fhaṱa shango ḽine vhathu vhoṱhe vhaḽo vha londana vha dovha vha ṱhomphana.  

14. Buthano Guṱe ḽa Mbumbano ya Dzitshaka (UNGA) 

14.1. Kha u shela mulenzhe havho kha miṅwaha ya ḓana ya Muphuresidennde wa kale Vho Nelson Mandela, UNGA ḽi ḓo fara muṱangano wo dzudzanywaho wa vhuimo ha nṱha nga ḽa 24 Khubvumedzi 2018 wa nga ha mulalo wa ḽifhasi sa Samithi ya Mulalo ya Vho Nelson Mandela, sa khuliso ya miṅwaha ya ḓana ya Vho Madiba.  

14.2. Muṱangano wo vhekanyelwa u ḓo ṱanganedza mulevho wa zwa polotiki wo tendelwanaho nga Miraḓo ya Mashango a UNGA. Hezwi zwi ḓa nga murahu ha vhukwamani nga Vhaimeli vha Tshoṱhe vha Afrika Tshipembe na Ireland, vhane vha khou shuma sa vhatshimbidzi, khathihi na mivhuso i tshi khou tendelana kha zwi re kha mulevho. Muphuresidennde Vho Ramaphosa vha khou lavhelelwa u ḓo dzhenela Muṱangano wa UN wa Maimo a Nṱha nga ha TB nga ḽa 26 Khubvumedzi 2018. TB ndi vhulwadze vhuhulwane Afrika nahone maṅwe a mashango o tsigwaho vhukuma nga TB a kha dzhango.

E. Milaedza

15. Ndiliso

Khabinethe i livhisa ndiliso dzayo kha miṱa ye ya xelelwa nga vhafunwa vhayo kha khombo ya bisi ye ya bvelela kha N1-25 tsini na Tobias kha Masipala wa Tshiṱiriki wa Waterberg ngei Limpopo. Khabinethe i dovha ya tamela mashudu avho vho huvhalaho uri vha ṱavhanye vha fhole.

16. U fhululedza

Khabinethe i fhululedza Minisiṱa wa Mveledziso ya Mabindu Maṱuku, Vho Lindiwe Zulu, kha u ṱanganedzwa havho kha vhuimo ha nṱhesa kha Order ya Rio Branco (Ordem de Rio Branco), na Grand Cross u bva kha Muvhuso wa Brazil.

Hezwi ndi u dzhiela nṱha ndingedzo nga Minisiṱa vha sa neti kha u khwaṱhisa vhushaka vhukati ha mashango aya mavhili, Brazil na Afrika Tshipembe. Hetshi tshiga tsha khuliso tsha Brazil tshi fhiwa avho vhane vha ḓikhetha kha vhaṅwe nga mishumo ya tshumelo dza nṱhesa na dza ndeme kha tshitshavha. Minisiṱa Vho Zulu vho vha vhe Muambasada wa Afrika Tshipembe ngei Brazil vhukati ha 2004 na 2008.  

F. U tholwa

U tholwa hoṱhe hu ḓo itwa ho thoma ha khwaṱhisedzwa ndalukanyo dza vho tholwaho na u sedzwa arali vha si na milandu.

17. Bodo ya Rand Water:

a. Mueletshedzi Vho Faith Matshidiso Hashatse (Mudzulatshidulo);
b. Vho Massacha Khulekelwe Glynnis Mbonambi (Mufarisa Mudzulatshidulo);
c. Vho LL Makibinyane;
d. Vho Phindile Sweetness Mbanjwa;
e. Vho Ahmed Mohammed Pandor;
f. Vho Mahlatse Martha Kabi;
g. Vho Mankone Ntsaba;
h. Vho Nomsa Georgina Mbileni;
i. Vho Protas Thamsanqa Phili;
j. Vho Sophie Fende Molokoane;
k. Vho Savannah Nonhlanhla Maziya; na
l. Vho Ramateu Johannes Monyokolo.

18. Vho Percival Sechemane sa Muofisiri Muhulwane wa Trans-Caledon Tunnel Authority.

Hu vhudziswa:
Vho Phumla Williams – Muambeli wa Khabinethe vho tou Farelaho
Luṱingothendeleki: 083 501 1039