Khabinethe yo ṱangana nga ḽa 24 Fulwana 2019 ngei Tuynhuys kha  Ḓorobo ya Kapa

A. Mafhungo a zwino kha Shango

1. Tshandukiso ya Ikonomi na tsiko ya mishumo

Khabinethe i ṱanganedza  u engedzea ha dzangalelo nga vhabindudzi vhane vha vha hone zwino na vha ne vha khou lavhelelwa u nanga Afrika Tshipembe sa ḽone shango ḽine vha tama u bindudza khaḽo. Nyambedzano dza zwenezwino dzo sumbedzisa izwi na dzone, dzi katela nyambedzano na kha sekhithara ya dzigoloi (Ford), nyengedzedzo ya ndeme ya khemikhala (BFG Rail) na zwipiḓa zwa nḓowetshumo ya zwa eḽekiṱhirikhaḽa (Aberdare) khathihi na khonadzeo ya vhubindudzi vhu fanaho na ha zwa vhulimi (PepsiCo) hezwi zwa u fhedzisela zwi ḓo bva kha vhathu vha kwameaho  na maitele a ndaulo.

1.2 R25 biḽioni ya PepsiCo i ṋetshedzaho u itela u wana Pioneer Foods yo khoḓiwa voutu ya fulufhelo kha ikonomi ya Afrika Tshipembe.

1.3 Khamphani i magaho dzigoloi ya Ford yo ḓivhadza uri pulane dza ṱhanḓavhudzo dzi ḓo sika mishumo ya 1200, u bva kha u thoma u bveledza vhuḓikumedzeli ha vhubindudzi ha R3 biḽioni. Ḽimaga ḽa Siverton ḽa khamphani ḽo dzhenisa khaphasithi ya u bveledza goloi dza Rangers na Everest  dza 168 000 nga ṅwaha – tshivhalo tsho gonya nga goloi dza 44 000 phanḓa ha ṱhanḓavhudzo

1.4 Zwiṅwe hafhu, vhubindudzi ha R50 miḽioni nga khamphani ya u maga ya BFG Rail kha tshiimiswa tsha u maga ngei Gauteng tshi ḓo bveledza tshiimiswa tsha u maga tsha ṱhanganyo tsha maimo a nṱhesa tshine tsha ḓo engedzedza maitele a zwa muinzhiniara o khwiniseaho hu tshi khou shumiswa thekhinoḽodzhi ya tshi zwino zwino.

1.5 Ngei Nelson Mandela Bay, Aberdare Cables yo ḓivhadza ṱhanḓavhudzo ya khaphasithi yayo nga kha u vula High-Voltage Power Cable Plant, i na vhubindudzi ha R135 miḽioni na u sika mishumo ya 58 i engedzaho kha mishumo ya 429 kha mishumo ya zwino ya khamphani vhuponi.

1.6 Vhubindudzi kha ḽimaga ḽiswa, zwishumiswa na mveledzo dzo ṱanḓavhudzwaho  zwi sika mishumo miswa na u alusa GDP. Sekhithara dzine mveledzo ntswa zwa ḓo vha hone dzoṱhe dzi nga ngomu ha sekhithara dzo topolwa nga Muphuresidennde Vhi Ramaphosa kha Mulaedza wa Lushaka wavho . Afrika Tshipembe ḽi ṋetshedza ṱhanganyelo yo  khetheaho ya themamveledziso ya ikonomi yo bveledzwaho vhukuma, ikonomi ya makete I takadzaho ire na mafulufulu  ine ya kha ḓi aluwa na u swikela makete wa dzhango ḽa Afrika une wa khou aluwa nga u ṱavhanya. Afrika Tshipembe ḽi dovha ḽa vha mukano wa sekhithara ntswa ya vhubindudzi u fana na ikonomi i shumisaho zwibveledzwa zwa mupo, ole, gese na u fhaṱa zwikepe na ikonomi ya malwanzheni.   

2. Muvhigo wa Ḽifhasi wa Mbekanyamushumo  ya Dzitshaka ya Vhuthihi yo Ṱanganelaho nga ha HIV na AIDS (UNAIDS)

2.1 Khabinethe yo ṱuṱuwedzwa nga Muvhigo wa Ḽifhasi wa UNAIDS wa zwino zwino, we zwenezwino wa rwelwa ṱari Afrika Tshipembe. U ya nga muvhigo, Afrika Tshipembe ḽo kona u fhungudza zwavhuḓi  u kavhiwa nga HIV  nga tshivhalo tshi fhiraho  40% na tshivhalo tsha mpfu dzi elanaho na AIDS tshi fhiraho  40% u bva 201o. Muvhigo u khwaṱhisedza  zwiṱirathedzhi zwashu zwa  thusedzo kha HIV na AIDS zwi fhungudzaho u kavhiwa huswa na u langa vhalwadze vhane vha khou tshila na vhulwadze zwi khou bveledza mvelelo dzavhuḓi.

2.2  Khabinethe i ṱuṱuwedza MaAfrika Tshipembe vhoṱhe u tshila vhutshilo ha   mutakalo u fhungudza u kavhiwa huswa.

3. U lwa na vhugevhenga

3.1 Khabinethe i khwaṱhisedza nga huswa khaṱhulo na vhuḓikumedzeli hayo kha u sika vhupo ho tsireledzeaho zwitshavhani zwa hashu, Musi muvhuso na tshitshavha zwi tshi khou shumisa, ri nga fhelisa thambulo ya vhugevhenga, ra sika vhupo ha mulalo ho tsireledzeaho zwitshavhani zwa hashu ho teaho vhubindudzi.

3.2 Mishumo yo fhambanaho yo itwa zwenezwino nga madzhendedzi a vhutevhedzeli ha mulayo u mona na shango zwe zwa sia tshivhalo tsha vhahumbulelwa vha tshi khou fariwa na u waniwa ha zwidzidzivhadzi zwi siho mulayoni. Maswole a Mmbi ya Vhupileli ya Lushaka ya Afrika Tshipembe na vhone vho ḓiswa u shuma kha vhuṅwe vhupo vhu ḓivhelwaho vhugevhenga u itela u thusa miraḓo Tshumelo ya Mapholisa ya Afrika Tshipembe kha ndingedzo yayo yo khwaṱhaho ya u ita uri khakhathi dza zwigwada zwa vhugevhenga na u rengiswa ha zwidzidzivhadzi zwi vhe nga fhasi ha ndaulo.   

3.3 Khabinethe i humbela miraḓo ya tshitshavha uri vha dzule vho karuwa na u vhea nḓevhe khathihi na u vhiga zwiito zwoṱhe zwa vhugevhenga mapholisani, hu si na ndavha uri ndi nnyi a kwameaho.

B. Tsheo dza Khabinethe

1. Mbekanyamaitele na Sia ḽa Mbekanyamaitele ḽa U ṋetshedza Ḽaisentsi ya Sipekiṱhiramu tsha Ṱhoḓea ya Nṱha

1.1 Khabinethe yo tendela Mbekanyamaitele na Sia ḽa Mbekanyamaitele ḽa U ṋetshedza Ḽaisentsi ya Sipekiṱhiramu tsha Ṱhoḓea ya Nṱha nga murahu ha vhukwamani vhuhulwane vhukuma na sekhithara na tshitshavha. Mbekanyamaitele na Sia ḽa Mbekanyamaitele zwo vhekanywa sa muhanga wa tshandukiso ya sekhithara nga u ita uri vhu vhe na muṋango wa vhudzheneli vhaswa  kha makete hoyu wa vhuṱhogwa ngeno  nga tshifhinga tshithihi vha tshi khou ṱuṱuwedza vhubindudzi na vhutumbuli.. Minista wa Vhudavhidzani, Vho Stella Ndabeni-Abrahams, kha maḓuvha a ḓaho a si gathi vha ḓo ṋetshedza Khabinethe  mbekanyamaitele ya u fhedzisela yo ṱanganedzwaho na u amba na midia.

2. Phanele ya Vhueletshedzi ya Vhomakone ya Muphuresidennde nga ha Muvhigo wa Mbuedzedzo ya Mavu na Vhulimi

2.1 Khabinethe yo ṱanganedza muvhigo wa u fhedzisela u bva kha Phanele ya Vhueletshedzi ya Vhomakone ya Muphuresidennde nga ha  Mbuedzedzo ya Mavu na Vhulimi Muphuresidennde Vho Ramaphosa vho thola phanele nga Khubvumedzi 2018 u ṋetshedza kuvhonele kwa mbekanyamaitele yo vhumbaho nga ha mbuedzedzo ya mavu. Muvhigo u bveledza mawanwa mawanwa nga ha tshiimo tsha zwino na u ita themendelo dzine dza ḓo thusa u ṱavhanyisa mushumo wa muvhuso kha u khakhulula u sa lingana kha khovhelo ya mavu ha tshifhinga tsha kale.

2.2 Khabinethe yo ṋea ndaela Minista dzoṱhe, nga kha mihasho yavho u ya nga u fhambana, uri vha gude muvhigo na themendelo dzo dzinginywaho vha vhuela murahu kha Khabinethe hu sa athu fhela miṅwedzi mivhili. Komiti ya Dziminista nga ha Mbuedzedzo ya Mavu ine Mufarisa Muphuresidennde Vho David Mabuza vha vha mudzulatshidulo wayo i ḓo ingamela maitele aya.

2.3 Khabinethe i livhisa ndivhuwo dzayo kha mushumo wavhuḓi wo itwaho nga phanele ine mudzulatshidulo wayo ndi Vho Dokotela Vuyokazi Mahlati na tendela uri muvhigo u a waniwa na nga tshitshavha.

2.4 Minista wa Vhulimi, Mbuedzedzo ya Mavu na Mveledziso ya Mahayani, Vho  Thoko Didiza, khathihi na phanele, vha ḓo fara muṱangano na vhoramafhungo muṅwe na muṅwe thungo u ṱalutshedza nga vhuḓalo zwi re nga ngomu kha muvhigo. Muṱangano na vhoramafhungo u ḓo vha hone nga Swondaha ya ḽa 28 Fulwana 2019 nga 10 nga matsheloni ngei  GCIS Ronnie Mamoepa Media Centre i re Hatfield hu na vhuṱumani nga vidio na Cape Town GCIS Imbizo Centre.

C. Mulayotibe

1. Mulayotibe wa Khwiniso ya U ṱanganedzwa lwa mulayo Mbingano dza Sialala wa 2019

1.1 Khabinethe yo ṱanganedza u swikiswa ha Mulayotibe wa Khwiniso ya U ṱanganedzwa lwa mulayo Mbingano dza Sialala wa 2019 Phalamenndeni

1.2.  Mulayotibe u ḓisa Khethekanyo ya 7(1) na (2) ya Mulayo wa U ṱanganedzwa lwa mulayo Mbingano dza Sialala (RCMA), wa 1998 (Mulayo 120 wa 1998) u tshimbilelanaho na khaṱhulo dza Khothe ya Ndayotewa, dzine dza amba uri khethekanyo a dzo ṱanganedzwa u ya nga ndayotewa. Khethekanyo dzi ṱalula vhafumakadzi nga nḓila i sa linganiho kha mbingano dza sialala

1.3 Mulayotibe u ṋetshedza kufarele ku linganaho kwa mufumakadzi maliwaho e eṱhe nga munna kha Mulayo wa mathomo na hune ha vha na mbingano ya tshihadzinga tsha maitele a mbingano ya sialala. Khwiniso i bvisa khethululano u ya nga mbeu kha mbingano ya tshihadzinga dzo itwaho phanḓa ha u thoma u shuma ha RCMA wa 1998. Vhathu vho malanaho zwa zwino vha ḓo vha na pfanelo dza vhuṋe malugana na ndaka ya mbingano

D. Zwi khou Ḓaho

1. Presidential Health Compact

1.1 Muphuresidennde Vho Ramaphosa vha ḓo rangaphanḓa vhuṱambo a u sainiwa ha Presidential Health Compact  ngei Dr George Mukhari Academic Hospital  Ga-Rankuwa, Ḓorobon ya Tshwane, nga Ḽavhuṋa ḽa 25 Fulwana 2019. Health Compact ndi mvelelo ya Samithi ya Mutakalo ya Muphuresidennde ye ya farwa nga Tshimedzi 2018. Vhuṱambo ndi tshiga tsha tswikelelo kha maitele o ṱanganelaho u swikelela sisiteme ya mutakalo ya khwaḽithi i sa nyeṱhi.   

2. Foramu ya Nyambedzano ya Mbekanyamaitele ya Ṅwaha nga ṅwaha ya Ḽevele ya Nṱha nga ha Pfunzo ya Sekondari

2.1 Muhasho wa Pfunzo ya Mutheo u ḓo vha ṋemuḓi wa Foramu ya Nyambedzano ya Mbekanyamaitele ya Ṅwaha nga ṅwaha ya Ḽevele ya Nṱha  nga ha Pfunzo ya Sekondari Afrika ya Mathomo: U dzudzanyela Vhaswa Vhumatshelo ha Mushumo, na Dzangano ḽa Muhasho wa Pfunzo Afrika. 

2.2 I ḓo farwa u bva nga ḽa 29 u swika 30 Fulwana 2019 ngei  Emperors Palace, Johannesburg.  Foramu i ḓo ṱanganya Minista dzoṱhe vhane vha vha na vhuḓifhinduleli kha pfunzo, vhaswa na mshumo u mona na dzhango la Afrika, vhorapfunzo, vhasiki vha mbekanyamaitele; vhuimeli ha ḽevele ya nṱha u bva kha vhafarisani vha mveledziso; sekhithara dza phuraivethe, tshitshavha, vhadededzi na madzangano a vhabebi; madzangano a vhaswa na midia..

2.3 Nyambedzano dzi ḓo sedza kha dizaini na u thoma u shuma ha modele ya vhutumbuli i ṱoḓeaho kha pfunzo ya sekondari Afrika u pfumbudza  khwine vhadededzi na u lugisela matshudeni vhumatshelo ha mushumo. Khabinethe i bvela phanḓa na u livhuwa vhudzheneli hashu kha nyambedzano dzi manḓafhadzaho nga u rali.

3. Ṅwedzi wa Vhafumakadzi

3.1 Vhuṱambo ha u pembelela Ḓuvha ḽa Vhafumakadzi ḽa Lushaka ngei  Vryburg, kha Tshiṱiriki tsha Ruth Mompati Devhula Vhukovhela nga Ḽavhuṱanu ḽa  9 Ṱhangule 2019, ḽi ḓo vha ḽi tshi khou pembelelwa nga fhasi ha thero “Miṅwaha ya 25 ya Dimokirasi: U alusa Afrika Tshipembe Roṱhe u itela Mbofholowo ya Vhafumakadzi”.

3.2 Vhuṱambo vhu khou ṱhonifha vhafumakadzi vha fhiraho 20 000 vhe vha matsha vha tshi ya  Union Buildings nga ḽa  9 Ṱhangule 1956  vha tshi khou gwalabela nyengedzedzo ya Milayo ya U tshimbila wo Fara Basa kha vhafumakadzi. Mugwalabo uyu wo ḓo ḓisa tshanduko kha nndwa yashu ya u lwela mbofholowo na tshitshavha tsha dimokirasi.

3.3 Nga nnḓa ha tswikelelo dzashu khulwane dzi mangadzaho dza u bveledzise mbofholowo ya vhafumakadzi zwitshavhani zwashu, thambulo ya khakhathi na u tambudzwa ha vhafumakadzi kha lushaka lwa hashu zwi khou bvela phanḓa.  Zwigwevho zwihulwanesa zwo ṋetshedzwaho milandu ya khakhathi dza vhudzekani ngei Gauteng zwi sumbedza uri vhapondi vha vhugevhenga ha zwa vhudzekani na miṅwe milandu i elanaho a zwi nga ḓo ponya tshanḓa tsha vhulamukanyi.

3.4 Khabinethe i ita khuwelelo kha sekhithara dzoṱhe dza tshitshavha u lwisa khakhathi dziṅwe na dziṅwe, na ita ndingedzo nga vhoṱhe u fhungudza tshivhalo tsha milandu ya zwa vhudzekani na u ṱaselwa ha vhafumakadzi na vhana u ya kha u fhelisa tshoṱhe zwiito zwa vhugevhenga izwi.

E. Milaedza

1. Ndiliso

1.1 Khabinethe i kha vhuṱungu ha u xelelwa nga mulwelambofholowo wa kale Ntate Vho Isaac Lesibe ‘Bra Ike’ Maphoto, vhe vha lovha vha na miṅwaha ya 88. Muphuresidennde Vho Ramaphosa vho ḓivhadza uri Vho Bra Ike vha itelwe Mbulungo ya Tshiofisi yo Khetheaho, vho ṱuwa Afrika Tshipembe nga 1961 vha ita vhupfumbudzi ha zwa poḽotiki na vhuswole ngei Beirut na Soviet Union ya kale vhukati ha 1961na 1963 phanḓa ha musi vha tshi dzhena kha Luthuli Detachment ya vhahulwane ya Umkhonto we Sizwe. Nga 2006, vhe vha vha vhe Muphuresidennde Vho Thabo Mbeki vho  ṋetshedza Tshiphugaṱhalu tsha Lushaka tsha Silivhere kha Vho Bra Ike, kha u shela mulenzhe kha u lwela mbofholowo na dimokirasi.

1.2 Khabinethe I kovhelana vhuṱungu ho welaho lushaka na muṱa, khonani na vhafuni vha muimbi we a wina pfufho na muṅwali wa dzinyimbo Vho  Jonathan ‘Johnny’ Clegg, vhe vha shumisa muzika u ṱuṱuwedza tshitshavha tshi sa khethululano nga muvhala. Vho ḓo humbulwa nga vhuḓikumedzeli kha u fhaṱa lushaka, vhuthihi ha matshilisano na u sa vha na khethululano nga muvhala. Vho vha muṱanganedzi wa Tshiphugaṱhalu tsha Lushaka tsha Ikhamanga tsha Silivhere, kha mushumo wavhuḓi vhukuma kha sia ḽa muzika na u pfuka mukano wa muzika wa sialala wa Afrika Tshipembe wa maṅwe maitele a muzika .

2. U fhululedza

Khabinethe i fhululedza:

2.1 Thimu ya lushaka ya nethibola  Proteas, , kha kutambele kwavho kwa maimo a nṱha na u fhefheḓisa Fuḽaga ya Afrika Tshipembe nga u swikelela kha semifinals dza Tshiphuga tsa Ḽifhasi ngei Liverpool. Khwiniso yavho u bva kha vhuimo ha vhuṱanu u ya ha vhuimo ha vhuṋa kha maimo a ḽifhasi zwi a khoḓea vhukuma. Hafhu, i fhululedza Vho Karla Pretorius nga u vha nangiwa na u ḓivhadzwa sa Mutambi wa thonamenthe ya Tshiphuga tsha Ḽifhasi.

2.2 Vhatambi vha Afrika Tshipembe nga u shuma zwavhuḓi kha International Association of Athletics Federations Diamond League ngei London. Mufari wa rekhodo ya ḽifhasi Akani Simbine o vha a kha tshivhumbeo tshavhuḓi vhukuma kha mutambo wa u fhufha ha vhukule wa vhanna kha 100m, musi a tshi wina kha luṱa lwa u fhedzisela kha mukoni wa khalaṅwaha kha 9.93m. Kha mutambo wa u fhufhela nṱha,  Luvo Manyonga we a wina kha mutambo wa u fhufhela nṱha wa vhanna kha mukoni wa khalaṅwaha wa  8.37m, na mudzulapo wa hawe Ruswahl Samaai vho fara vhuimo ha vhuraru nga u thamuwa ha 8. 11m.

2.3 Ndlovu Youth Choir, ye u imba havho vha na mafulufulu vhukuma ho ita uri vha fhirele kha luṱa lu tevhelavho lwa mbekanyamushumo ine ya pfi  America’s Got Talent live shows.

2.4 Thimu yashu ya Rugby , Springboks, ye ya wina  35-17 kha Australia ngei Johannesburg nga tshifhinga tsha 2019 Rugby Championship. Thonamenthe  ndi ya vhuṱhogwa kha vhuṱambo ya mitambo ine ya katela mashango a fanaho na Afrika Tshipembe, New Zealand, Australia na Argentina. Ri vha tamela mashudu musi vha tshi khou bvela phanḓa na thonamenthe.

2.5 TeamSA, vhe vha thusa u ṅwalulula ḓivhazwakale ya Afrika kha nzudzanyo ya vhu 30 ya Feḓeresheni ya Mitambo ya Yunivesithi ya Dzitshaka ngei Napoli, Italy. Afrika ḽo wina medala i linganaho 26 yo ṱangana yoṱhe. Kha ya Afrika Tshipembe ya 18, ya rathi khayo yo vha ya musuku, ya silivhere ya malo na nṋa ya buronzi.

F. U tholiwa

U tholwa hoṱhe hu ḓo itwa ho thoma ha khwaṱhisedzwa ndalukanyo dza vho tholwaho na u sedzwa arali vha si na milandu.

1. Vhalanguli vha tshifhinga nyana kha Bodo ya Dzhendedzi ḽa Masheleni a Mabindu Maṱuku (SEFA):
(a) Ms Mphokolo Makara;
(b) Adv Nomathemba Mlonzi;
(c) Ms Delicate Mabuza;
(d) Mr Martin Mahosi;
(e) Mr Justice Kganyago; 
(f)  Mr Maurice Radebe; and
(g) Ms Nonkululeko Dlamini – (reappointment). 

Mbudziso:
Vho Phumla Williams – Muambeli wa Khabinethe o tou Farelaho
Luṱingo: 083 501 0139