Khabinethe yo ṱangana nga ḽa 24 Tshimedzi 2018, ngei Tuynhuys Ḓoroboni ya Kapa

A. Mafhungo a zwino kha Shango

1. Tshitatamennde tsha Mbekanyamaitele ya Mugaganyagwama wa Vhukati ha Ṅwaha (MTBPS)

1.1 Khabinethe yo ṱanganedza MTBPS tsha u thoma nga Minista Vho Tito Mboweni, tsho livhiswaho kha muhumbulo wo khwaṱhaho wa uri hu na khonadzeo ya uri Afrika Tshipembe ḽi nga vusuludzwa.

1.2 MTBPS tsha 2018 tshi sumbedzisa tsheo dza zwa masheleni na  ikonomi dzi konḓaho dzo livhanaho na muvhuso kha miṅwaha miraru i ḓaho. Nyaluwo ya ikonomi ya 2018 yo sedzululwa u bva fhasi kha 1.5% u ya kha 0.7%, nahone nyimele ya ḽifhasi i dzulela u vha khaedu kha mimaraga yo no khou thoma u bvelela. MTBPS tsha 2018 tshi bveledza pulane ya u vusuludza na ṱhuṱhuwedzo ya nyaluwo ya ikonomi ya Muphuresidennde, ine ya ḓo tikedzwa nga vhudziki ha zwa masheleni na muvhalelano.

1.3 Muvhuso u dzulela u ḓiimisela kha u vha kha tshiimo tsha masheleni tsho khwaṱhaho tshi sa nyeṱhi, fhedzi ho vha na vhuṱudzeṱudze u bva tshe ha ṋetshedzwa Mugaganyagwama wa 2018 nga Luhuhi ṅwaha uno. Muvhuso u dzulela u ḓiimisela kha u fhungudza na u langa zwikolodo. Kha zwine zwa khou bvelela zwino kha ikonomi i konḓaho na nyimele ya zwa masheleni, khethekanyo ya mbuelo yo dzinginywaho i bvela phanḓa na u dzhiela nṱha u thoma mbekanyamushumo dza u shumisa masheleni kha tshitshavha tshihulwane dzine dza ḓo tikedza tshumelo dza pfunzo ya mutheo, mutakalo, ṱhogomelo ya tshitshavha, maḓi, tshampungane na muḓagasi.

2. Samithi ya Mutakalo ya Muphuresidennde

2.1 Khabinethe i ṱanganedza mvelelo ya Samithi ya Muphuresidennde yo livhiswaho kha u sedzana na khaedu dzo fhambanaho dzine sisteme ya mutakalo wa tshitshavha ya khou ṱangana nadzo. Mvelelo dzi ḓo khwaṱhisa ndugiselo ya u thoma u shuma ha Ndindakhombo ya Mutakalo ya Lushaka.

3. Mvusuludzo ya Mavu

3.1 Khabinethe i ṱanganedza u thoma u shuma ha mbekanyamushumo dza mvusuludzo ya mbuedzedzo ya mavu kha vhaṋe vhao dzine dza khou ya phanḓa na u khakhulula tshayavhulamukanyi ha tshifhinga tsho fhiraho na u thusa u alusa ikonomi.

3.2 Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa vho rangaphanḓa vhuṱambo ha mbuedzedzo ya mavu kha vhaṋe vhao, he hekithara dzi fhiraho 4 586 dza mavu dza ṋetshedzwa tshitshavha tsha KwaMkhwanazi ngei Empangeni, KwaZulu-Natal.

3.3 Tshitshavha tsha KwaMkhwanazi tshi ḓo dovha tsha ṱanganedza masheleni nga murahu ha thendelano ya u thoma na u wana thikhedzo ine ya ḓo vha thusa  u alusa zwihulwane lupfumo lune lwa nga vha hone lwa mavu. Hezwi zwi bvisa tshitshavha kha u ḓiunḓa u ya kha u vha vhadzheneli kha zwa mabindu na u vha vhaṋe vha mabindu kha zwibveledzwa zwa ndeme zwa ndaka kha mavu avho.

3.4 Muvhuso wo ḓiimisela u tikedza mvelaphanḓa yo khwaṱhaho ya mabindu a zwa vhulimi ane a khou thoma, ane a katela thandela dzi elanaho na mvusuludzo ya mavu dza 262 u vhuedza vhaswa na vhafumakadzi u mona na mavunḓu oṱhe.

4. Tshinyadzo ya themamveledziso ya tshitshavha

4.1 Khabinethe yo sumbedzisa u vhilahela nga ha tshinyadzo ya themamveledziso ya vhuendi. Hezwi zwi nyadza vhuḓiimiseli ha muvhuso ha u isa tshumelo kha zwitshavha zwi shayaho u bva na kale. A hu na u sa fushea na huthihi hune ha nga swikisa kha tshinyadzo ya ndaka ya tshitshavha. Tshinyadzo yeneyo i tswela vhashai tshumelo dzi ṱoḓeaho vhukuma.

4.2 Khabinethe i ita khuwelelo kha miraḓo yoṱhe ya tshitshavha uri vha vule maṱo na u shumisana na mazhendedzi  a zwa vhutevhedzeli ha mulayo u itela uri avho vha kwameaho vha fariwe. Khabinethe yo dovha ya limuwa uri Tshigwada tsha Tsireledzo na Thivhelo ya Vhugevhenga na Vhulamukanyi tshi ḓo sedzana na fhungo iḽi nga nḓila yo fanelaho. 

5. Maitele a u thola Mulanguli wa Lushaka wa Vhutshutshisi ha Tshitshavha (NDPP) 

5.1 Khabinethe i ṱanganedza maitele maswa a u thola NDPP. Muphuresidennde Vho Ramaphosa vho thola Phanele ya Vhueletshedzi uri i topole na u tshimbidza inthaviwu dza vhathu vho teaho u ṱanganedzwa vhane vha ḓo dzhia vhuimo ha u vha Ṱhoho ya Ndaulo ya Vhutshutshisi ha Lushaka. Phanele yo ṱangana lwa u thoma vhege ino nahone i khou lavhelelwa u rumela mutevhe wa madzina a vho nangiwaho kha Muphuresidennde nga ḽa 7 Nyendavhusiku 2018.  

6. Khaṱhulo ya Khothe ya Ndayotewa

6.1 Khabinethe yo haseledza nga ha Khaṱhulo ya Khothe ya Ndayotewa nga ha kushumisele, ndimo na u vha na mbanzhe nga mualuwa fhethu ha phuraivethe/u dzi shumisa ene muṋe na masiandaitwa adzo. Miraḓo ya tshitshavha vha khou humbelwa uri vha pfesese zwavhuḓi khaṱhulo sa i zwi u shumisa mbanzhe vhuponi ha nnyi na nnyi zwi songo tendelwa. Zwiṅwe hafhu, khaṱhulo a i ngo fhelisa mulayo wa uri u rengisa mbanzhe ndi vhugevhenga.

6.2 Khabinethe i ṱanganedza uri khaṱhulo i khou vha hone nga kha miṅwe milayo ine ya nga shumiswa kha u shumisa, u ṱavha na u vha na mbanzhe.  Khabinethe i khou wana ngeletshedzo kha fhungo iḽi.

7. Samithi ya Vhutsireledzi Zwikoloni

7.1 Khabinethe i ṱanganedza Samithi ya Vhutsireledzi Zwikoloni ye ya vha hone zwenezwino, i tshi khou tshimbidzwa nga fhasi ha vhurangaphanḓa ha Minista wa Pfunzo ya Mutheo Vho Angie Motshekga. Samithi yo ṱanganya pfunzo na vhathu vha kwameaho vha nga nnḓa u wana thandululo kha mafhungo a vhutsireledzi o livhanaho na zwikolo shangoni khathihi na u lugisela u ya phanḓa na vhupo ho tsireledzeaho zwikoloni.

7.2 Hezwi zwi khou ḓa nga murahu ha khakhathi kha zwiṅwe zwikolo, hu tshi katelwa na lufu lu pfisaho vhuṱungu lwa mudededzi wa miṅwaha ya 24, Vho Gadimang Daniel Mokolobate, vhe vha lovha nga u ṱhavhiwa nga mugudi wa Ramotshere Secondary School ngei Zeerust, Devhula Vhukovhela.

7.3 Vhathu vhoṱhe vha kwameaho vho tenda uri khakhathi nga u angaredza, zwikoloni nga maanḓa, a dzi ngo ṱanganedzea na uri tshumisano u ya phanḓa i khou  ṱoḓea u khwaṱhisedza uri zwikolo zwi khou tsireledzea kha vhagudi na vhadededzi.

8. Mulingo wa Maṱiriki

8.1 Khabinethe i tamela mashudu vhagudi vhoṱhe, zwihulwane vhugudi vha Gireidi ya 12, nga tshifhinga itshi. Lwa u tou thoma, muhasho ṋaṅwaha u ḓo ṋetshedza mulingo nga Sign Language ya Afrika Tshipembe kha ḽevele ya Luambo lwa Hayani kha vhagudiswa vha 58 u mona na zwikolo zwa 10. Mulingo u dzhia vhege ṱhanu na hafu nahone u ḓo fhela nga ḽa 28 Lara.

8.2 Vhagudi u mona na shango vha ḓo saina mbofho i sa kombetshedzwi ya u ḓikumedzela u tevhedza vhungoho ha mulingo nga u sa dzhenela kha zwiito zwi sa ḓivhalekani zwiṅwe na zwiṅwe.  Vhabebi na vhaunḓi vha ṱuṱuwedzwa u tikedza vhagudi nga tshifhinga itshi tsha vhuṱhogwa kha lwendo lwavho lwa zwa pfunzo. Ndi zwa ndeme hafhu u ṱuṱuwedza vhagudi uri vha khunyeledze tshikolo tshavho.

B. Tsheo dza Khabinethe

9. Khabinethe yo tendela mulevho wa Vhupo ho Tsireledzeaho ha zwa Maḓini ha 20 (dziMPA) sa tshipiḓa tsha Operation Phakisa: Neteweke ya Vhuimeli ha dziMPA dza Ikonomi ya Lwanzheni.  

Mbuelo ya vhupo ho engedzwaho, vhukati ha zwinzhi i ḓo tendela mveledziso dziṅwe dza ecotourism na mveledziso ya u swikelela zwiko zwi langiwaho zwo khwaṱhaho u itela mabindu a vhureakhovhe maṱuku. Vhupo ho dzinginywaho hu khou ḓa nga murahu ha nyambedzano na vhathu vha kwameaho vho teaho. DziMPA dzi ḓo ganḓiswa kha Gazethe ya Muvhuso.

10. Khabinethe yo tendela Mbekanyamushumo ya Revised and Aligned Second National Action (NAP) u Fhelisa U sa limea ha Mavu. U ṱhoṱhela Mavu na U fhungudza Tshinyadzo ya Gomelelo (2018-2030). NAP i ṱoḓa u longa tshanḓa kha kushumisele na u kuvhulungele kwo khwaṱhaho kwa mavu ashu na zwiṅwe zwiko zwa mupo.

Afrika Tshipembe ḽo tendelana na Buthano ḽa Mashango Mbumbano kha Pheliso ya U sa Limea nga 1997. U ya nga Atikili ya 9 ya buthano, madzangano a ṱoḓea uri a bveledzise, a lugisele  na u thoma u shumisa NAP sa tshipiḓa tsha vhukati tsha tshiṱirathedzhi tsha u fhelisa u sa limea ha mavu na u fhungudza tshinyadzo ya gomelelo. Afrika Tshipembe ḽo bveledza NAP yaḽo nga  2004.

C. Milayotibe

11. Khabinethe yo ṱanganedza khanḓiso ya Mulayotibe wa Vhana wo Khwiniswaho kha Gazethe ya Muvhuso u itela u wana mahumbulwa nga tshitshavha. Mulayotibe u ṱoḓa u khwaṱhisa khonanyo ya ndondolo ya vhana na sisteme ya tsireledzo nga kha tshumisano ya mihasho minzhi na sekhithara nnzhi. 

Khwiniso i khou fhindula Khaṱhulo ya Khothe Khulwane ya Devhula ha Gauteng ya Lara 2017, he Muhasho wa Mveledziso ya Matshilisano wa ṋewa ndaela ya u lugisela na u ḓivhadza khwiniso kha Mulayo wa Vhana, 2005 (Mulayo 38 wa 2005) malugana na thandululo ya mulayo  yo livhiswaho kha sisteme ya u londa na u unḓa.

12. Khabinethe yo ṱanganedza nḓivhadzo ya Mulayotibe wa Khwiniso ya Tshumelo ya Poswo Phalamenndeni. Mulayo u ḓisa Ḽidzinginywa ḽa Mbekanyamaitele ya ICT yo Ṱanganywaho ya Lushaka ḽe ḽa tendelwa nga Khabinethe nga 2016.

Mvelelo dzo lindelwaho dzi tea u bveledza Poswo ya Afrika Tshipembe i re na vhuṱaṱisani, i shumaho na yo khwaṱhaho ine ya ṋetshedza/u tshimbidza tshumelo  dzoṱhe na tswikelelo khathihi na tshanduko kha sekhithara ya poswo, Mulayo u dovha wa ṋetshedza maitele a u ṋetshedza ḓiresi dza mahayani kha zwitshavha zwa sialala na zwa mahayani. Mulayo wo davhidzwanwa ngawo na tshitshavha.

D. Zwi khou ḓaho

13. Khoniferentsi ya Vhubindudzi ha Dzitshaka ya Afrika Tshipembe

Muphuresidennde Vho Ramaphosa , nga Ḽavhuṱanu ḽa 26 Tshimedzi vha ḓo langa dzulo ḽa u rwela ṱari Khoniferentsi ya Vhubindudzi Afrika Tshipembe ngei  Sandton Convention Centre ngei Johannesburg. Hetshi ndi tshipiḓa tsha ndingedzo dzo ṱanganaho dza u kunga vhubindudzi na u alusa ikonomi yashu.

Zwiṅwe hafhu, tshigwada tsha vhuimeli tsha vhubindudzi tshe tsha tholiwa nga Muphuresidennde tshi ḓo vhiga murahu mvelaphanḓa yo itwaho kha khoniferentsi.

14. Samithi ya Tshigwada tsha Fumbili (G20)

Muphuresidennde Vho Ramaphosa vho rambiwa nga Federal Chancellor wa Germany, Vho Dokotela Angela Merkel, u dzhenela kha Samithi ya Vhubindudzi ya G20 – Mabindu a German na Mashango a Compact na Afrika (CwA) , na Business Roundtable, zwoṱhe zwi ḓo farelwa ngei Berlin, Germany nga ḽa 30 Tshimedzi2018.

Samithi ya Vhubindudzi ya G20 i ḓo ṱanganya mabindu a German na Mashango a CwA u ṱoḓa zwikhala zwa vhubindudzi nga fhasi ha muhanga wa Vhufarisani ha G20 na Afrika, Vhabindudzi vha German vha ḓo ṋetshedza thandela dza khwinesa dza zwibveledzwa dzine zwa zwino dza khou langiwa nga Mashango a CwA na u ṱoḓa zwiṅwe zwikhala kha dzhango. Muphuresidennde vha ḓo dzhenela samithi vha kha vhuimo havho sa muṅwe wa Vhadzulatshidulo vha Tshigwada tsha Vhueletshedzi tsha Afrika tsha G20.

Khonfarensi ya G20 kha CwA i ḓo sedza kha nḓila dzine G20, mashango a Afrika na zwiimiswa zwa mveledziso zwine zwi nga shumiswa u bveledzisa vhubindudzi ha phuraivethe na vhudzheneli kha ikonomi kha mashango a Afrika. Muṱangano u ḓo dovha wa  ḓiṋekedzela mushumo wa ndugiselo kha sia iḽi ḽa Samithi ya G20 ngei  Buenos Aires, Argentina.

15. Vhege ya Imbizo ya Lushaka

Miraḓo ya Khorotshitumbe i ḓo dzhenela kha Vhege ya Imbizo ya Lushaka ya vhuṱahe ya GCIS ya ndaulo ya dimokirasi ya vhuṱanu, ine ya ḓo vha hone nga ḽa 12 u swika nga 25 Lara  2018. Hezwi zwi khou vha hone nga tshifhinga tshithihi na Mbekanyamushumo ya Khabinethe ya Vhege ya U vhiga  Mishumo. 

Vhege ya Imbizo i ḓo ṋetshedza luvhanḓe miraḓo ya Khorotshitumbe ya Lushaka khathihi na vharangaphanḓa vha muvhuso wapo na mavundu u ḓiṋetshedzela kha u dzhenela miṱangano ya tshitshavha na  Izimbizo u mona na shango, kha tshifhinga itshi, u sumbedzisa mathomo a mushumo nga muvhuso a Muhanga wa Tshiṱirathedzhi tsha Themo ya Vhuvhili wa  2014-2019  na u fhindula mafhungo ane a ḓo ṱahiswa nga vhadzulapo, ane a kwama vhutsireledzi, nyaluwo na mveledziso ya zwitshavha zwashu.

Vhege mbili dza vhulwela pfanelo dzi vha hone nga tshifhinga tshine ha khou pembelelwa senthinari dza Vhahali Vho  Mama Albertina Sisulu na Tata Nelson Mandela, he vhuvhili havho vha sumbedzisa ndeme dza vhukwamani tshifhinga tshoṱhe na vhudavhidzani na zwitshavha zwe vha vha vha tshi zwi shumela.   

E. Milaedza

U fhululedza

16. Khabinethe I fhululedza Minista wa zwa Mutakalo Vho Dokotela Aaron Motsoaledi, vhe vha ṱanganedza pfufho mbili dza maimo a nṱha dza Kochon, kha vhuṱambo ha zwiphuga he ha farelwa The Hague, The Netherlands. Pfufho ya u thoma ndi ya Minista vhone vhaṋe kha mushumo we vha u ita na vhurangaphanḓa ha poḽotiki kha u lwa na dwadze ḽa lufhiha (TB) u mona na ḽifhasi.

Pfufho ya vhuvhili, ine Minista vha ḓo kovhelana na  Muhulisei Vho Nick Hebert, Muraḓo wa Phalamennde (MP) vha ngei United Kingdom, i ḓo vha i ya vhone vhaṋe sa vhadzulatshidulo vha Global TB Caucus ya  dziMP u bva ḽifhasini ḽoṱhe. Pfufho ya Kochon i pfufhiwa ṅwaha muṅwe na muṅwe kha vhathu na/kana madzangano vhe vha longa tshanḓa zwihulwane kha u lwa na TB kha mashango a havho kana ḽifhasini.

17. Khabinethe i ṱanganedza  Tshiphuga tsha U enda tsha Ḽifhasi tsha 2018 tshe tsha vouta Afrika Tshipembe sa shango ḽi re Phanḓa kha U vha fhethu ha U endela . Durban ngei KwaZulu-Natal na yone yo khethiwa sa Ḓorobo ya Rangaho phanḓa kha u vha fhethu ha U endela ha khwinesa kha ḽa Afrika  na u wina thaitili ya maimo ha nṱha ḽy  Africa’s Leading Cruise Port. Ḓorobo ya Kapa, ngei Kapa Vhukovhela yo wina thaitili ya u vha Africa’s Leading Festival na Event Destination.

18. Khabinethe i ṱanganedza u ḓo sumbedzwa ha fiḽimu ya fhano hayani ine ya vhidzwa u pfi Nommer 37 nga rafiḽimu  Joshua Bradley ngei United States nga ḽa 2 Lara 2018. Tshiṱori tshi ambaho nga ha vhugevhenga ngei Cape Flats tsho lambedzwa nga Muhasho wa Nḓowetshumo na Vhuvhambadzi nga kha tshikimu tsha South African Emerging Black Filmmakers Incentive . Hezwi zwi ḓo longa tshanḓa kha u kunga vhubindudzi ha mashango a sili u ḓa Afrika Tshipembe nga kha fiḽimu.

Ndiliso

19. Khabinethe i ṱanganela na Muphuresidennde Vho Ramaphosa kha u pfa vhuṱungu na u swikisa ndiliso:

19.1 Kha u lovha nga nḓila i pfisaho vhuṱungu ha vhathu vha fhiraho 27, kha khombo ya mimoḓoro minzhi kha bada ya N1 Devhula Ḽimpopo. Vhashumisi vha badani vha humbelwa u vha na vhulondo badani dzashu na u khwaṱhisedza uri vha tevhedza milayo ya badani tshifhinga tshoṱhe.

19.2 u lovha ha muhali wa u wela Mbofholowo, Vho Mama Agnes Msimang.  Mama Msimang vho vha vha mulwela pfanelo dza mbeu o ḓiimiselaho na u vha Mufarisa Phuresidennde wa Ḽigi ya Vhafumakadzi ya African National Congress (ANC)   Vho vha vhe vhukati ha vhafumakadzi vhanzhi vhanzhi vhe vha kuvhanganya zwitshavha zwa havho u mona na Afrika Tshipembe u lwa na sisteme ya muvhuso wa tshiṱalula. Vha ḓo vhulungwa nga Ḽavhuṱanu la 26 Tshimedzi. Mushumo wa mbulungo u ḓo thoma nga 08:00 kerekeni ya  Our Lady of Cedars Catholic Church ngei Woodmead, Johannesburg.

19.3 u lovha ha Muhali wa Mbofholowo na u muṱanganedzi wa  National Order of Mendi for Bravery ya in Silivhere, Vho Eric “Stalin” Mtshali.

19.4 u lovha ha ḽizhakanḓila la ANC Vho Moss Chikane. Vho Chikane vho vha  MP nga 1994 nga murahu ha khetho dza dimokirasi dza u thoma dza shango. Nga 2005, vho ḓo tholiwa sa Muambasada wa Afrika Tshipembe ngei Germany.

19.5 kha vhathu vha Sweden khathihi na muṱa wa Vho Ms Lisbet Palme‚ 87‚ vho lovhaho. Vho Palme vho vha vhe tshilikadzi ya Phuraimi Minista wa Swedish Vho Olof Palme vhe vha vhulawa nga 1986 vhe Muphuresidennde Vho Ramaphosa vha vha ṱalusa sa “Khonani ya Afrika Tshipembe.

20. U tholwa

U tholwa hoṱhe hu ḓo itwa ho thoma ha khwaṱhisedzwa ndalukanyo dza vho tholwaho na u sedzwa arali vha si na milandu

21. Bodo ya SENTECH SOC LIMITED:
a. Vho Maureen Makole Manyama (mulanguli a sa shumiho henefho); na
b. Vho Precious Nompumelelo Sibiya (mulanguli a sa shumiho henefho).

21. U tholiwa hafhu ha Vho Gugulethu Brightness Nokukhanya (Poppy) Khoza sa Mulanguli wa zwa Mabupo wa Bodo ya Vhulanguli ha zwa Mabupo ha Afrika Tshipembe.
22. Vho Dokotela Molefi Motuku sa Muofisiri Muhulwane wa Mintek (dzangano ḽa zwa ṱhoḓisiso ya zwa minerala ya lushaka ḽa Afrika Tshipembe).
23. Vho Terries Salani Ndove sa Muthusa Mulanguli Muhulwane: Khovhekanyo hafhu ya Mavu na Mveledziso kha Muhasho wa Mvusuludzo ya Mavu na Mveledziso ya Mahayani.

Mbudziso:
Vho Phumla Williams – Muambeli wa Khabinethe vho  tou Farelaho
Luṱingo: 083 501 0139