A. Mafhungo a zwino kha Shango

1. Khonifarentsi ya Vhubindudzi ya Afrika Tshipembe (SAIC)

1.1. Khabinethe yo sedza kha mvelelo dzavhuḓi dza SAIC na Foramu ya Vhubindudzi ha Afrika (AIF) ye ya farwa u bva nga ḽa 5 u swika nga 7 Lara na u bva nga ḽa 11 u swika nga ḽa 13 Lara, u ya ngauralo.

1.2. Vhuḓikumedzeli ha vhubindudzi vhu linganaho R363 biḽioni ho ḓivhadzwa kha SAIC ya vhuvhili ya Afrika Tshipembe na vhuḓikumedzeli ha vhubindudzi vhu linganaho US$40 biḽioni ho ḓivhadzwa kha AIF. Hezwi zwi dovha hafhu zwa sumbedza fulufhelo ḽo khwaṱhaho kha ikonomi yashu. 

1.3. Khamphani khulwane vhukuma ya mabammbiri ya Sappi na khamphani khulwane vhukuma ya vhaṱombi vha bia Heineken dzo vha dziṅwe dza khamphani dzo vhalaho u ita muano wa dzibiḽioni dza dzirannda. Ṅwaha wo fhiraho, khonifarentsi ya vhubindudzi yo kuvhanganya vhuḓikumedzeli vhu swikaho R300 biḽioni na u  kokodza miano u bva kha, vhukati ha dziṅwe, khamphani ya dzitshaka ya Amazon ya bindu ḽi itwaho kha inthanethe, Aspen Pharmacare na khamphani ya thekhinoḽodzhi i bvaho Rwanda , Mara Corporation. Vhuḓikumedzeli ha vhubindudzi hoṱhe uvhu vhu bvela phanḓa na u khwaṱhisedza uri Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa vha kha gondo ḽone ḽa tshipikwa tsha vhubindudzi tsho pulaniwaho tsha  R1,2 thiriḽioni kha miṅwaha miṱanu i ḓaho. 

1.4. Kha vhege dzo fhiraho, Tshwane Automotive Special Economic Zone (SEZ) yo ḓivhadza vhubindudzi vhune ha khou lavhelelwa vhune ha ḓo kunga masheleni a ṱoḓaho u swika R3,6 biḽioni na u sika mishumo ya tshoṱhe ya  6 700. Ford SA, ine ya ḓo shuma u bva kha SEZ iyi, yo pulana u engedza mveledzo ya baki dza Ranger u bva kha mimoḓoro ya 520 u swika kha 720 nga ḓuvha ya hoṱhe kha mimakete ya fhano hayani na dzitshaka. Khamphani ya Japan, Isuzu, na yone yo ḓivhadza vhubindudzi ha R1, 2 biḽioni kha mveledzo yapo yayo ngei Port Elizabeth, ine ya ḓo engedza ikonomi ya Kapa Vhubvaḓuvha.

1.5. Khabinethe i livhisa ndivhuwo khulwane vhukuma kha vhabindudzi vhoṱhe na vhadzheneli vha khonifarentsi iṅwe yo dovhaho ya tshimbila zwavhuḓisa.. Nga u shumisana, ri nga isa Afrika Tshipembe phanḓa.  

2.  Khonifarentsi ya Dziminista dza Afrika nga ha Mupo (AMCEN)

2.1. Khabinethe i ṱanganedza u tholiwa ha Minista wa zwa Mupo, Maḓaka na Vhureakhovhe Vho Barbara Creecy sa Mudzulatshidulo wa AMCEN lwa miṅwaha mivhili i ḓaho.

2.2. Afrika Tshipembe ḽo dzhia vhuimo ha mudzulatshidulo wa AMCEN kha khonifarentsi ine ya vha hone luvhili kha ṅwaha he Ḓorobo ya Ethekwini ngei KwaZulu-Natal ya vha i ṋemuḓi wa khonfarentsi u bva nga ḽa 11 u swika 15 Lara 2019. Hei ndi foramu ya vhuṱhogwa ya Dziminista dza Afrika uri vha bveledzise zwiṱirathedzhi zwa u kona u ṱhogomela bayodaivesithi yo pfumaho ya Afrika. I dovha ya thusa dzhango u bveledzisa vhuimo ha u ambedzana vhu fanaho ha foramu dza dzitshaka dzi fanaho na Khonifarentsi ya Tshanduko ya Kilima ya Mashango Mbumbano ya vhu25 (COP25) ine ya khou ḓa u vha hone ngei Madrid, Spain, u bva nga ḽa 2 u swika 13 Nyendavhusiku 2019.  

3. Samithi ya Brazil, Russia, India, China na Afrika Tshipembe (BRICS) 

3.1. Khabinethe i ṱanganedza mvelelo dza Samithi ya BRICS ya vhu11 ye ya vha hone ngei Brasilia, Brazil nga fhasi ha thero: “Nyaluwo  ya Ikonomi ya Vhumatshelo ha Vhutumbula zwiswa”. 

3.2. Muphuresidennde Vho Ramaphosa na vharangaphanḓa vha BRICS vho dovha vha amba na Khoro ya zwa Mabindu ya BRICS u khwaṱhisa na u ṱuṱuwedza vhushaka ha zwa ikonomi, mbambadzo, mabindu na vhubindudzi vhukati ha miraḓo ya BRICS. Khabinethe i ṱanganedza u ṱanganedzwa ha Mulevho wa Samithi ya BRICS nga Ṱhoho dza Mashango.

3.3. Mulevho u katela vhuḓikumedzeli kha u lwa na maitele a u vhea mutengo wa fhasi u fhira mutengo wa vhukuma we wa badelwa kha thundu dzi bvaho kha mashango a nnḓa, na maga a u engedza u ṱoḓea ha zwithu ḽifhasini na nyaluwo. U dovha wa khwaṱhisedza ndingedzo ya u engedza nyanḓano kha ṱhoho dza mafhungo, dzine dza katela vhubindudzi kha mabindu ane a itwa kha inthanethe na mabindu maṱuku na a vhukati.

3.4. Afrika Tshipembe u vha haḽo muraḓo wa BRICS zwi ḽi vhea zwavhuḓi kha nḓila ya u engedza mbambadzo, vhubindudzi, vhuendelamashango, u fhaṱa vhukoni, pfukiselo ya zwikili na thekhinoḽodzhi, zwine ndi zwa ndeme kha fulo ḽashu ḽa u lingedza u tandulula khaedu tshararu dza vhushayamushumo, vhashai na tshayandingano. 

4. Miṅwaha ya25 ya Mbofholowo 

4.1. Khabinethe i ṱanganedza u rwelwa ṱari ha muvhigo wa Tsedzuluso ya Miṅwaha ya 25, une wa vha maṱhakhe a vhukwamani ho ṱanḓavhuwaho u mona na shango na dzhango ḽa Afrika. Muvhigo u ṱanganedza tswikelelo dzashu kha u vhuedzedza tshirunzi tsha vhathu na u khwaṱhisa u wana havho tshumelo dza mutheo. 

4.2. Dziṅwe dza tswikelelo dzi katela tswikelo nga vhoṱhe ya pfunzo ya mutheo, u ṱanḓavhudzwa ha tswikelo kha pfunzo ya nṱha, tswikelo kha tshumelo dza mutakalo dza mahala kha sekhithara dza tshitshavha na u shuma ha mindende ya matshilisano. Naho ro ita idzi mvelaphanḓa dzi vhonalaho vhukuma, ikonomi yashu i kha ḓi ṱoḓa u shandukiswa nga vhuḓalo na u ita uri i shumele muthu muṅwe na muṅwe. Hafhu, nzudzanyo ya vhupo ye ya ṱuṱuwedza khethekanyo ya vhathu nga muvhuso wa tshiṱalula a i athu shanduka, i kha ḓi vha hone vhukuma.

4.3. Muvhigo u themendela uri shango ḽi fanela u fhaṱa kha mbuelo dza miṅwaha ya 25 yo fhiraho ya dimokirasi nga maanḓa kha u dzhia tsheo ya u shandukisa ikonomi yashu khathihi na nzudzanyo ya vhupo ha shango ḽashu. Muvhigo u nga wanala u bva kha webusaithi ya Muhasho wa U Pulana, U vhea Iṱo na U Ela: www.dpme.gov.za.

5. Ndangulo ya Tshiwo 

5.1. Khabinethe i swikisa ndiliso dzayo kha vha miṱa ya MaAfrika Tshipembe vha 14 vhe vha lovha nga tshifhinga tsha mvula na maḓumbu a zwenezwino nge KwaZulu-Natal na u tamela  mashudu avho vho huvhalaho uri vha fhole nga u ṱavhanya.

5.2. Tshumelo ya Ndangulo ya Zwiwo i khou sedzana na tshinyadzo u bva kha mazwikule we wa tshinyadza themamveledziso ya tshitshavha na u kwama miṱa i fhiraho 798 ngei New Hanover na Bergville ngei KwaZulu-Natal. 

5.3. MaAfrika Tshipembe vha khou ṱuṱuwedzwa uri vha dzule vho vula maṱo na u dzhia tsirakhombo dzo teaho sa i zwi khovhakhombo ya mvula dza tshirulu na dza mvula dza maḓumbu khulwane vhukuma dzi tshi kha ḓi vha hone kha zwiṅwe zwipiḓa zwa shango.

6.  Eskom

6.1.  Khabinethe yo tikedza u tholiwa ha Vho Andre de Ruyter sa Mulanguli Muhulwane (CEO) wa Eskom. U tholiwa ha CEO  wa tshoṱhe ndi ḽiga ḽa vhuṱhogwa ḽa u thoma kha u khwaṱhisa Eskom, u dzhia tsheo dzo khwaṱhaho kha khaedu dza  muvhuso na kha ndangulo ya zwa masheleni kha mishumo zwine zwa ḓo khwaṱhisedza ṋetshedzo ya muḓagasi yo dzikaho kha lushaka.

6.2. Vho de Ruyter zwa zwino ndi CEO ya khamphani ya zwa u paka ya Nampak. Vho vhuya vha fara vhuimo vhuhulwane kha zwa mulayo, u maketa na zwa mashumele a ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe ngei Sasol fhano Afrika Tshipembe, Germany na China. – he vhuimo havho ha u fhedzisela ngei Sasol ho vha ha Mulanguli Muhulwane wa Mashumele a ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe Afrika Tshipembe. 

6.3. Kha vhuimo havho Vho de Ruyter vha ḓa na tshenzhemo ya dzitshaka ya vhuṱhogwa, tshenzhemo khulwanesa kha u shuma na mivhuso na ndaulo kha tshaka dzo fhambanaho dza maanḓa a mulayo, zwikili zwa u shandukisa tshiimo tshi si tshavhuḓi nga u dzhia tsheo dza maga o khwaṱhaho a u fhungudza u ḓurelwa, khwiniso ya phurofithi, na u dzudzanyulula dzangano nga huswa, rekhodo yavhuḓi ya tshifhinga tsho fhiraho ya u ḓisa phurofithi dzi sa nyeṱhi na ṱhompho ya vhakwamei, tshiṱirathedzhi tsho khwaṱhaho na vhuṱaṱisani ha nḓisedzo ho sedzeswa kha  kuhumbulele na u ṱanganya mimodele ya kushumele kwa khamphani na nḓisedzo nga nḓila ya vhuṱali.

6.4. Khabinethe i tenda uri Vho de Ruyter vha ḓo shuma na vhurangaphanḓa ha Eskom u tshimbidza thusedzo ya Eskom yo dzinginywaho sa zwe ya sumbedziswa kha bammbiri ḽa Eskom nga fhasi ha ṱhoho ya “ Pulane ya vhuṱali ya Eskom kha Nḓowetshumo ya Ṋetshedzo ya Muḓagasi yo Vusuludzwaho”. 

6.5. Khabinethe i ḓo bvela phanḓa na u tikedza Eskom kha ndingedzo dzayo dza u dzikisa vhukoni ha u ṋetshedza nḓisedzo ya muḓagasi hu si na u khaulwa.

7. Tshiṱereke tsha vhashumi vha South African Airways (SAA) 

7.1. Khabinethe i ita khumbelo kha masia oṱhe a kwameaho kha tshiṱereke tsha SAA uri a shumisane u wana thandululo dzine dza ḓo vhuedza vhoṱhe, nga maanḓa shango. 

7.2. Naho Mulayotewa wa Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe wa 1996 u tshi ṋetshedza pfanelo ya vhashumi ya u ṱereka, honeha ri ṋea tsivhudzo ya u lwa na zwi ambiwaho tshitshavhani nga nḓila ya u sa londa na tshutshedzo kha vhutsireledzi ha vhaṋameli kana miṱa yavho nga tshifhinga itshi. Maitele a sa khakhisiho tshoṱhe na nga nḓila ya mulalo ya u tandulula dziphambano ndi one a ṱoḓeaho tshifhinga tshoṱhe. Khabinethe i dzula i na fulufhelo ḽa uri thandululo ya pfano i ḓo wanala kha tshiṱereke tshine tsha khou lapfesa tsha SAA. 

8. Vhulwadze ha Khwanḓa na Mulomo (FMD)

8.1. Khabinethe yo nyeṱulelwa nga ha FMD ya zwenezwino kha zwiṅwe zwipiḓa zwa shango. Naho vhulwadze vhu sa vhangi khombo kha mutakalo wa vhathu, vhu na phirela nga maanḓa kha zwipuka zwi re na khwanḓa. Khabinethe i ita khuwelelo kha zwitshavha zwo kwameaho zwoṱhe ngei Limpopo uri zwi tevhedze phurothokhoḽo ya vhutsireledzi sa maga a u  fhelisa u phaḓalala ha vhulwadze.   
8.2. Vhorabulasi vha humbelwa uri vha songo kuvhanganya zwifuwo fhethu huthihi u itela u rengisi, maṱano kana miṅwe mishumo. Vha dovha vha humbelwa uri vha dzule vha tshi sedza u itela u vhona tsumbadzwadze dza vhulwadze uhu na u kwama dokotela wa zwipuka kana vhashumeli vha mutakalo wa zwipuka, arali zwo tea.

9.  Mishini wa Vhurumelwa ho Khetheaho ha Tshipembe ha Sudan

9.1. Khabinethe i ṱanganedza mvelaphanḓa yo itwaho u ya kha thandululo ya tshoṱhe ya khuḓano na u ḓisa vhudziki ngei Tshipembe ha Sudan. Afrika Tshipembe ḽi khou ṋetshedza thikhedzo kha ndingedzo dzoṱhe dza u thoma u shuma ha Thendelano ya Mvusuludzo kha Tshipembe ha Sudan zwi tshi elana na vhuḓifhinduleli ha Vhurumelwa ho Khetheaho.

9.2. Mufarisa Muphuresidennde Vho David Mabuza, nga vhone vhaṋe sa Murumelwa o Khetheaho kha Tshipembe ha Sudan, vho tshimbidza vhukwamani ha dzingu na Muphuresidennde wa Uganda Vho Yoweri Museveni na Muphuresidennde wa Khoro  ya Tshanduko yaTshifhinganyana ya Sudan ngei Khartoum Abdalftah Alburhan A. Alrahman.

9.3. Vhukwamani ho vha ho livhiswa kha  u thoma u shuma ha Thendelano yo Vusuludzwaho nga ha Thandululo ya Khuḓano kha Riphabuliki ya Tshipembe ha Sudan.

10. Samithi ya Mveledziso na Tshitshavha 

10.1. Khonifarentsi ya zwenezwino ya Dzitshaka nga ha Samithi ya Mveledziso na Tshitshavha (ICPD25) ngei Nairobi, Kenya, yo ṋea ṱhuṱhuwedzo Mbekanyamushumo ya ICPD ya Nyito u engedza tshivhalo u itela u thoma u shumisa Adzhenda ya 2030 ya Mveledziso yo Khwaṱhaho. 

10.2. Afrika Tshipembe ḽo sumbedzisa vhuḓikumedzeli haḽo ha u ṱanganya tswikelelo nga ha ndinganyo ya mbeu nga kha u maanḓafhadza vhafumakadzi na vhasidzana u mona na Afrika Tshipembe na vhurangeli vhune ha katela mafhungo a vhupulani ha zwa mbebo na tshumelo; u sa tsha vha hone na luthihi ha mpfu dza vhana na vhomme nga tshifhinga tsha mbebo na tswikelo ya pfanelo dza mutakalo kha zwa u beba na zwa vhudzekani khathihi na u khwaṱhisa thusedzo dza u fhelisa khakhathi dzo ḓitikaho nga mbeu na zwa vhudzekani na mabulayo a vha tshifumakadzini (GBVF) na maitele oṱhe a vhaisaho ane a itwa kha vhafumakadzi na vhasidzana.

B. Tsheo dza Khabinethe

11. Maḓuvha a 16 a  fulo ḽa U lwa na Khakhathi dzi itelwaho Vhafumakadzi na Vhana

11.1. Khabinethe i ṱanganela na Muphuresidennde Vho  Ramaphosa kha u ṱanganedza zwigwevho zwa vhutshilo hoṱhe zwiraru zwo ṋewaho mutzhipi na muvhulahi wa mutshudeni wa Yunivesithi ya Ḓorobo ya Kapa Uyinene Mrwetyana nga Khothe Khulwane ya Kapa. Hetshi ndi tshiṅwe tsha zwigwevho zwa tshivhalo zwo ṋetshedzwaho nga khothe dzashu kha ṅwedzi wo fhiraho. Ri dzula ro ima ro khwaṱhisa uri avho vha itaho vhugevhenga ha tshiṱuhu ho raloho kha vhafumakadzi na vhana a vha na vhudzulo kha tshitshavha tshashu nahone vha tea u livhana na tshanḓa tsho fhelelaho tsha maanḓa a mulayo. 

11.2. Afrika Tshipembe ḽi ḓo ṱanganela na tshitshavha tsha ḽifhasi kha Maḓuvha a 16 a fulo ḽa U lwa na Khakhathi dzi itelwaho Vhafumakadzi na Vhana u bva nga ḽa 25 Lara u swika ḽa 10 Nyendavhusiku – Ḓuvha ḽa Pfanelo dza Vhathu ḽa Dzitshaka), u ita tsivhudzo ya GBVF shangoni.

11.3. Khabinethe yo themendela ṱhanḓavhudzo ya Maḓuvha a 16 a U lwa u vha mbekanyamushumo ya Maḓuvha a 365 ine ya ḓo khwaṱhiswa nga mbekanyamushumo dza tsivhudzo, thikhedzo na pfunzo u fhelisa khakhathi dzi itelwaho miraḓo ya tshitshavha i shayaho tsireledzo, nga maanḓa vhafumakadzi na vhana.

11.4. Maḓuvha a 16 a U lwa , ane a sedzesa kha u engedzedza nzudzanyo na tsivhudzo, a ḓo rwelwa ṱari nga Muhulisei Muphuresidennde wa Riphabuḽiki, Vho Cyril Ramaphosa nga ḽa 25 Lara ngei Muḓanani wa Ga-Seleka Limpopo. Thero,, “Zwi guma henefha: Roṱhe ri ṱavhanyisa mathomo a mushumo wa u fhelisa khakhathi dzo ḓitikaho nga mbeu”, u fhaṱa kha mvelaphanḓa yo itwaho u bveledzisa vhushelamulenzhe ho katelaho zwoṱhe nga sekhithara nnzhi kha GBVF.

11.5. Khabinethe i ita khuwelelo kha MaAfrika Tshipembe vhoṱhe u ima na uri vha vhalwe kha avho vha shelaho mulenzhe kha u lwa na khakhathi dzo ḓitikaho nga mbeu u itela u sika mahaya o tsireledzeaho, zwitshavha zwo tsireledzeaho na vhupo ha tshitshavha ho tsireledzaho ha vhoṱhe. 

12. Mvelelo dza odithi ya 2018/19 dza mihasho ya kha mavundu na a lushaka

12.1. Muoditha Dzhenerala (AG) Vho Kimi Makwetu vho nyeṱulela Khabinethe nga ha mvelelo dza odithi ya mavundu na ya lushaka ya 2018/19. Khabinethe i khou vhilaedzwa nga u bvela phanḓa ha u gonya ha kushumisele kwa masheleni nga nḓila i si yavhuḓi. Zwiimiswa zwa fumimbili zwo nangiwa uri zwi odithwe kha kushumisele kwa masheleni ku si kwavhuḓi. Zwa malo kha izwi zwo vha na zwiito zwa kushumisele kwa masheleni nga nḓila i si yavhuḓi. Zwa sumbe zwo vha Mihasho ya Mavundu kha Mutakalo, Vhudzulo ha Vhathu, Pfunzo; Muhasho wa Lushaka wa Maḓi na Tshampungane na Muhasho wa Lushaka wa Pfunzo ya Mutheo khathihi na Tshiimiswa tsha Muvhuso tsha Zhendedzi ḽa Vhuendi ha Tshiporoni vhu Endedzaho vhathu ḽa Afrika Tshipembe (PRASA). 

12.2. Mulayo wa Khwiniso wa Odithi ya Tshitshavha wa 2018 (Mulayo wa 5 wa 2018), we wa thoma u shuma u bva nga ḽa 1 Lambamai 2019, u khou lavhelelwa u khwaṱhisa mushumo wa Ofisi ya AG  na u vhona uri muvhuso u thoma u dzhia tsheo yo khwaṱhaho malugana na mihasho ine ya bvela phanḓa na u nyadza muhanga wa vhuvhusi.  

12.3. Nga zwenezwo, Khabinethe yo themendela vhukombetshedzi ha Mulayo uyu, nga maanḓa kha zwiito zwi si zwavhuḓi zwo kalulaho zwine zwa ṱoḓa AG uri a fhirisele vhutshinyi honoho uri hu itwe dziṅwe ṱhodisiso, hu tshi katela na zwiimiswa zwa vhukombetshedzi ha mulayo.

12.4. Khabinethe i dzula yo ḓikumedza kha u khwaṱhisedza vhuvhusi ho kunaho nga ngomu ha zwiimiswa zwi tshimbidzwaho nga muvhuso. Tshikolo tsha Lushaka tsha Muvhuso tsho ṋewa ndaela ya u ṋetshedza vhupfumbudzi ho teaho na thikhedzo kha zwiimiswa zwi ṱoḓaho vhuṅwe vhupfumbudzi ha vhashumi vhazwo. Avho vhane vha tou pfuka muhanga wa ndangulo ya masheleni a tshitshavha nga khole vha ḓo livhana na masiandaitwa a u shumisa zwiko zwa muvhuso nga nḓila i si yavhuḓi. 

13. Thandela ya  Khuliso ya Vhufa ha Lushaka  ha Mbofholowo na Khanedzo (RLHR) 

13.1. Khabinethe yo ṱanganedza muvhigo wa mvelaphanḓa nga ha Thandela ya RLHR u bva kha Minista wa Mitambo, Vhutsila na Mvelele Vho Nathi Mthethwa. Muhasho wa Vhutsila na Mvelele  – u tshi khou shumisana na Khoro ya Vhufa ha Lushaka na Zhendedzi ḽa Zwiko zwa Vhufa ḽa Afrika Tshipembe – i ḓo topola, u kuvhanganya, na u ṱuṱuwedza ndondolo ya ḓivhazwakale ya zwa, na fhethu afho ha zwa ḓivhazwakale kha dzhango hune ha vha na vhuṱumani na vhufa ha mbofholowo ha Afrika Tshipembe.   
13.2. Thandela i shuma sa ndima ya shango ya Mbekanyamushumo ya Vhufa ha Mbofholowo kha dzhango ḽa Afrika. Themamveledziso ya zwa ḓivhazwakale na fhethu zwo topolwa kha mavundu oṱhe a ṱahe nahone zwiṅwe zwi shuma sa senthara dza vhuendelamashango dza vhufa. Khabinethe yo themendela pulane ya u thoma u shuma ya miṅwaha miraru ye ya ṋetshedzwa.

C. Milayotibe

14. Mulayotibe wa Vhuendi wa Ndaulo ya zwa Ikonomi  wa  2019

14.1. Khabinethe yo tendela u rumelwa ha Mulayotibe wa Vhuendi wa Ndaulo ya zwa Ikonomi wa 2019 Phalamenndeni. Mulayotibe u ṱanganya ndaulo dza ikonomi ya vhuendi ya vha muhanga muthihi. U dzinginya mathomo a Ndaulo ya zwa Ikonomi ya Vhuendi Nthihi na Khoro ya zwa Ikonomi ya Vhuendi. Mulayotibe u ḓo shuma kha vhuḓivhavhufhufhi, maḓanzhe, sekhithara ya vhuendi ha badani na ha tshiporoni.

14.2. Mulayotibe wo iswa kha vhukwamani na tshitshavha luvhili nga 2018. Mahumbulwa u bva kha maitele a vhukwamani na tshitshavha o ṱanganyiswa kha Mulayotibe uyu wo sedzuluswaho. Mawanwa a u shumisa Mulayotibe uyu a ḓo thusa kha u lwisa ha Khabinethe kha u leludza u ita bindu Afrika Tshipembe. Mabindu zwa zwino a vho ḓo langiwa nga tshiimiswa tsha  therifi nthihi musi a tshi khou shumana na nḓowetshumo ya zwa vhuendi shangoni. Tshiimiswa tsha vhushayasia tsha u ingamela mushumo uyu tshi khou dzinginywa u ḓo vha fhasi ha Minista wa Vhuendi.

D. Zwi khou ḓaho

15. Modeḽe wa Mveledziso ya Tshiṱiriki

15.1. Muhulisei Muphuresidennde wa Riphabuḽiki, Vho Cyril Ramaphosa vha ḓo rwela ṱari Modeḽe wa Mveledziso ya Tshiṱiriki kha Tshiṱiriki tsha Waterberg nga Ḽavhuvhili ḽa 26 Lara 2019 Mudavhini wa Mitambo wa Shongoane ngei Lephalale, Limpopo. 

15.2. Vhupo ha Waterberg ndi vhupo ha mveledzo ya puḽatinamu vhuhulwanesa kha vundu, nahone u gwiwa ha malasha kha mimaini na mveledziso ya peṱiroḽiamu zwo gonyisa ṱhoḓea ya tshivhambadzwa tsha mveledzo ya muḓagasi. Lephalale hu dovha ha vha hayani ha tshaka dzo fhambanaho dza mishumo ya zwa vhulimi.

16. Ṅwedzi wa Tsivhudzo ya Pfanelo dza Vhuholefhali 

16.1. Afrika Tshipembe ḽi ṱhompha Ṅwedzi wa Tsivhudzo ya Pfanelo dza Vhuholefhali we wa thoma nga ḽa 3 Lara wa ḓo fhela nga ḽa 5 Nyendavhusiku 2019. Thero ya ṅwaha uno. : “Roṱhe ri fhaṱa Afrika Tshipembe ḽi katelaho vhoṱhe ḽi na Pfanelo dza Vhuholefhali”.

16.2. Muvhuso wo ita mvelaphanḓa kha u ṋetshedza tsireledzo ya matshilisano kha vhathu vha re na vhuholefhali na u bvela phanḓa na u fhaṱa u tshi ya phanḓa mbekanyamushumo dzawo dzine dza dzhiela nṱha u thoma u katelwa ha vhathu vha re na vhuholefhali.

17. Ḓuvha ḽa AIDS ḽa Ḽifhasi

17.1. Mufarisa Muphuresidennde Vho Mabuza, kha vhuimo havho sa Mudzulatshidulo wa Khoro ya Lushaka ya AIDS ya Afrika Tshipembe, vha ḓo ranga phanḓa u humbulwa ha Ḓuvha ḽa AIDS  ḽa Ḽifhasi nga ḽa 1 Nyendavhusiku 2019 ngei Orkney, Devhula Vhukovhela, Thero ya Ḓuvha ḽa AIDS ḽa Ḽifhasi ya 2019 ndi : Zwitshavha zwi ita tshanduko”. 

17.2. Ḓuvha ḽa AIDS ḽa Ḽifhasi ḽa 2019 ndi tshikhala tsha mashango u mona na ḽifhasi u sedza kha vhushelamulenzhe hao one aṋe kha u lwa na u phaḓalala ha HIV na AIDS. Thero ya ṅwaha uno i ṱanganedza mushumo wa ndeme we zwitshavha zwa ita na u bvela phanḓa na u lwa na HIV na AIDS.

17.3. Afrika Tshipembe ḽi khou bvela phanḓa ḽo khwaṱhisa kha mishini waḽo wa u shandukisa dwadze ḽa HIV, AIDS na TB, hu na tswikelelo dzi vhonalaho dzine dza katela khwiniso kha zwa saintsi kha dzilafho ḽa HIV na vhathu vhanzhi vhane vha khou wana dzilafho ḽa anthirithrovaiḽara.
17.4. Tswikelo kha dzilafho ḽa anthirithrovaiḽara kha sekhithara ya mutakalo ya tshitshavha yo aluwa u bva kha vhalwadze vha  45 500 nga 2004 u fhira 4,7 miḽioni nga 2019. Hezwi zwi tikedzwa nga mbekanyamushumo dza tshanduko ya vhuḓifari dzi katelaho u dzulela u ita ndingo, na u shumisa dzikhondomo dza vhanna na dza vhafumakadzi u fhungudza tshivhalo tsha u kavhiwa.

E. Milaedza

18. Ndiliso

Khabinethe i rumela ndiliso kha:

• Muṱa wa Vhuhosini wa AmaXhosa na tshitshavha tshoṱhe, kha u xa ha mativha a Muhulisei, Khosi,  Vho Mpendulo Calvin Zwelonke Sigcawu.
• Muṱa na dzikhonani dza muhashi na murangaphanḓa makone,  Vho  Xolani Gwala. Muphuresidennde Vho Ramaphosa vho ḓo ṋetshedza Khethekanyo ya 2 ya Mbulungo ya Tshiofisi yo Khetheaho ya Vundu ya Vho Gwala. Vho vhulungwa ngei Impendle KwaZulu-Natal nga Mugivhela , wa ḽa 9 Lara 2019.
• Muṱa na dzikhonani dza Mulanguli Muhulwane wa SABC wa kale Vho Solly Mokoetle. 
• muṱa na dzikhonani dza ramabindu,  Vho Allan Gray, vhe vha tumbula khamphani ya ndangulo ya ndaka ya dzina ḽi fanaho na ḽavho.
• muṱa na dzikhonani dza muṅwali wa Afrika Tshipembe a ḓivheaho vhukuma, mulwelapfanelo na murendi,  Vho Sandile Dikeni. 
• muṱa na dzikhonani dza mutambi wa zwiṱori, Vho Andile Gumbi, vhe vha vha vha tshi ḓivhiwa vhukuma kha tshipiḓa tshe vha tamba kha  Isibaya na The Lion King. 
• muṱa na dzikhonani dza mutshimbidzi wa YoTV wa kale na muraḓo wa tshigwada tsha muzika tsha,  Jozi, Vho Luther Cohen.

19. U fhululedza

Khabinethe i fhululedza: 

• Minista wa zwa Vhulimi, Mvusuludzo ya Mavu na Mveledziso ya Mahayani Vho Thoko Didiza, sa Mudzulatshidulo o khethiwaho wa Komiti ya Thekhinikhaḽa yo Khetheaho ya Mbumbano ya Afrika nga ha Vhulimi na Mveledziso ya Mahayani.
• MaAfrika Tshipembe vhoṱhe vhe vha bva nga vhunzhi u yo ṱanganedza thimu ya rugby ya vhakundi ya lushaka, Springboks u bva kha Tshiphuga tsha Ḽifhasi tsha Rugby ngei  Japan.
• Brad Binder kha u vha mukundi kha Malaysian Moto2 Grand Prix. Ri mu tamela mashudu kha khalaṅwaha i tevhelaho musi a tshi ḓo vha a tshi khou dzhenela muṱaṱisano wa  kiḽasi ya MotoGP na thimu ya  Red Bull KTM Factory Racing.
• Chad le Clos kha u wina medaḽa wa musuku kha 100 na 200 metres butterfly kha Tshiphuga tsha Ḽifhasi tsha u Bammbela tsha FINA kha ḽa Doha, Qatar.
• Caitlin Rooskrantz kha u kona u yo dzhenela kha Dzioḽimpiki dza 2020 ngei Japan nga murahu ha u vha Muafrika Tshipembe wa u thoma u wina medaḽa wa musuku kha  2019 World Artistic Gymnastics Championships.
• Teddy Nzama, we a wina 2019 Starbucks Europe, Middle East na Africa Barista Champion ya muṱaṱisano wa dzitshaka we wa farelwa ngei London.
• Thimu ya SA ya vhatambi vha zwipotso ye ya imela shango kha World Para Athletics Championships ngei Dubai. Mimedaḽa i swikaho 11 he mivhili ya vha ya musuku. Anrune Weyers: 400m T47 ya Vhafumakadzi (Musuku), 200m T47 ya Vhafumakadzi (Siḽivhere),  100m T47 ya Vhafumakadzi (Buronzo); Ntando Mahlangu: 100m T61 ya Vhanna (Musuku); Simone Kruger: Discus ya Vhafumakadzi F38 (Siḽivhere); Mpumelelo Mhlongo: 100m T64 ya Vhanna (Siḽivhere),  Nzambo ya Fhasi  ya Vhanna T64 (Buronzo); Charl Du Toit: 400m T37 ya Vhanna (Buronzo); Reinhardt Hamman: Men's Javelin Throw F38 (Buronzo); Anika Johanna Pretorius: 100m T13 ya Vhafumakadzi (Buronzo); and Sheryl James: 400m T37 ya Vhafumakadzi (Buronzo).
• Luyolo Yiba, we a wina Idols ya Afrika Tshipembe ya khalaṅwaha ya vhu15. 
   

F. U tholiwa

U tholwa hoṱhe hu ḓo itwa ho thoma ha khwaṱhisedzwa ndalukanyo dza vho tholwaho na u sedzwa arali vha si na milandu. 

20. Khomishini ya Tshumelo ya Mmbi ya Vhupileli:

a.    Adv Vho Motlatjo Josephine Ralefatane;
b.    Adv Vho Linda Mbana; na
c.    Vho Salome Velma Mabilane. 

Mbudziso: Vho Phumla Williams – Muambeli wa Khabinethe o tou Farelaho  
Sele: 083 501 0139