A.    Mafhungo a zwino kha shango

1.    Ṋetshedzo ya Khaelo ya Vhulwadze ha tshitzhili tsha Corona (COVID-19)   

1.1.    Khabinethe yo khwaṱhisedza hafhu u thoma ha Luṱa lwa 2 lwa mbekanyamushumo ya Ṋetshedzo ya Khaelo nga Musumbuluwo wa ḽa 17 Shundunthule 2021. Luṱa ulu lu ḓo thoma kha u haelwa ha vhathu vha miṅwaha ya 60 u ya nṱha nahone mihasho ya zwa Mutakalo ya lushaka na ya mavunḓu i ḓo ḓivhadza mafhungo nga ha senthara dza fhethu ha u haela dzi fhiraho zwigidi zwiraru (3000).  

Mathomo a Luṱa lwa 2 a ḓo itea khathihi na u bvela phanḓa ha muhaelo wa vhashumi vha mutakalo (vhaHCW) vhane muhaelo wavho wo ḓa he wa khakhiswa nga thaidzo dza ndangulo ye ya kwamea vhukuma nga masiandaitwa a khaelo ya Johnson & Johnson ngei Amerika na Yuropa.  Pulane ya muhaelo wa Sisonke ye ya engedzwa u ya kha fhethu ha 95 u mona na shango yo no haela vhashumi vha ndondolamutakalo (vhaHCW) vha linganaho 434,980 u swika zwino nahone i ḓo fhedza nga ḽa 14 Shundunthule 2021. Khabinethe yo takalela uri vhaHCW vho salaho vha ḓo haelwa nga khaelo dza Pfizer u swikela zwenezwo.  

1.2.    Muvhuso u khou ita khuwelelo kha vhadzulapo vhoṱhe vha miṅwaha ya 60 u ya nṱha uri vha ḓiṅwalise kha Sisiṱeme ya Zwidodombedzwa zwa Muhaelo ya Eḽekiṱhironiki ya COVID-19 kha https://vaccine.enroll.health.gov.za. Avho vhane vha si vhe na tswikelelo ya inthanethe kana luṱingo lwu re na tswikelelo ya inthanethe vha nga kona u ḓiṅwalisa nga kha mulaedza wa SMS nga u rwela luṱingo kha *134*832*vha dzhenisa nomboro yavho ya vhuṋe vha fhedzisela nga u puṱedza#. Arali vha si na nomboro ya vhuṋe, kha vha rwele luṱingo kha *134*832#. U ḓiṅwalisela hu nga dovha hafhu ha itwa nga kha Whatsapp nga u rumela ipfi “REGISTER” kha nomboro ya COVID Whatsapp ya 0600 123 456. Vhadzulapo vha fanela u khwaṱhisedza uri vho dzhenisa nomboro dza luṱingo dza vhukuma khathihi na ḓiresi ya vhukuma ya hune vha dzula hone u itela uri vha kone u wana mafhungo nga ha mbekanyamushumo ya muhaelo, musi zwo fanela. Avho vhane vha sa vhe na tswikelelo ya thekhinoḽodzhi, vha nga kona u ḓiṅwalisela fhethu ha muhaelo ha tsinisa navho kana kha vhashumi vha mutakalo vha tshitshavha vhane vha ḓo dalela vhupo ho fhambanaho. 

1.3.    U ḓiṅwalisa ndi zwa ndeme kha vhathu u itela uri vha shele mulenzhe kha mbekanyamushumo ya muhaelo khathihi na u konisa kulondele u itela  u ṱolwa nga murahu ha dzilafho arali zwi tshi nga ṱoḓea tshifhingani tshi ḓaho.  

1.4.    A zwi ṱoḓi data kana tshelede ya u founa u wana tshumelo dza u ḓiṅwalisela nga SMS na nga WhatsApp. Avho vhane vha ṱangana na vhukonḓi musi vha tshi khou ḓiṅwalisa vha nga founela nomboro ya thuso ya zwa COVID-19 kha: 0800 029 999.

1.5.    Khabinethe yo nyeṱulelwa nga ha tshiimo tshi re hone zwino malugana na vhulwadze ha COVID-19 kha ḽa India ya tikedza tsheo ya u ṋetshedza mitshini ya u thusa u fema kha shango ḽa India sa tshipiḓa tsha ndingedzo dza Afrika Tshipembe ngauri nndwa ya u lwa na COVID-19 u mona na shango i ṱoḓa ndingedzo dzo ṱanganelaho.

1.6.    Khabinethe i limuwa hafhu mbilaelo dzi re vhukati ha Maafrika Tshipembe nga ha tshiimo tsha COVID-19 kha ḽa India, i khou tama u fulufhedzisa Maafrika Tshipembe uri Muhasho wa zwa Mutakalo khathihi na vhorasaintsi vhashu vha khou bvela phanḓa na u vhea iṱo mvelelo kha iḽo shango na u khwaṱhisedza uri maga a tsireledzo ya mutakalo o fanelaho o thomiwa u itela u tsireledza Maafrika Tshipembe. 

1.7.    Zwiṅwe hafhu, Khabinethe yo nyeṱulelwa nga ha u gonyela nṱha huṱuku ha u kavhiwa nga COVID-19 kha shango khathihi na tshumiso ya maga ane a khou itwa o fanelaho u itela u fhungudza u phaḓalala ha tshitzhili. 

1.8.    Khabinethe i khou humbudza Maafrika Tshipembe u bvela phanḓa na u tevhedza maga a tsireledzo ya mutakalo a si a mushonga u itela u thivhela u phaḓalala ha COVID-19, a u bvela phanḓa na u ambara masiki musi vhe fhethu ha nnyi na nnyi; u vha kule na muṅwe muthu lwa tshikhala tshi linganaho 1.5 mitha; u dzulela u ṱamba zwanḓa misi yoṱhe nga maḓi na tshisibe kana vha shumisa sanithaiza ine ya vha na 70% ya tshikambi; na u ṱutshela  u tshimbila hu si ha ndeme vha dzula hayani.

2.    Zwipiḓa zwi Elanaho na Mbambadzo ya ṋetshedzo (IP) ya Pfanelo ya Vhutsila ha Muhumbulo (TRIPS) kha khaelo dza COVID-19  

2.1.    Khabinethe yo ṱanganedza thikhedzo ya Amerika kha WTO ya u ṋetshedza ya TRIPS kha khaelo dza COVID-19. 

2.2.    Shango ḽa Afrika Tshipembe na ḽa India ndi kale a tshi khou ranga phanḓa mushumo kha Dzangano ḽa Mbambadzo ḽa Ḽifhasi u itela ṋetshedzo ya TRIPS. Ṋetshedzo ya TRIPS i ḓo konisa tswikelelo kha thekhinoḽodzhi dzine dza ḓo ṋetshedza ṱhuṱhuwedzo kha mveledziso yo angalalaho ya khaelo dza COVID-19. U phuletshedza ho ita uri mashango a paḓaho 100, hu tshi katelwa na China, a tikedze ndingedzo dza u shumisa ṋetshedzo ya pfanelo kha zwipiḓa zwa TRIPS ya WTO. 

2.3.    Ṱhahelelo ya tswikelelo kha COVID-19 yo thivhela vhunzhi ha mashango a khou bvelelaho nga u angaredza kha dzingu ḽa Afrika uri a ite mvelaphanḓa ya ndeme kha u lwa na COVID-19. Kuvhonele kwa Khabinethe ndi kwa uri u thivhela mashango kha u bveledza khaelo dzao one aṋe musi o livhana na tshivhalo tshi re nṱha tsha dzimpfu nga nṱhani ha tshitzhili tsha corona ndi vhuḓifari vhune ha sa ṱanganedzee na luthihi.  

2.4.    Kha zwi kwamaho iḽi fhungo, khabinethe i ṱanganedza thikhedzo ya masheleni a linganaho R3 biḽioni a u pfukisela thekhinoḽodzhi ya zwino zwino ya u bveledza khaelo na maitele a dzilafho a vhuedzedzaho maswole a muvhilini Afrika Tshipembe ye ya ḓivhadzwa nga Vho Dokotela Patrick Soon-Shiong, Muafrika Tshipembe – ramabindu a shumisaho thekhinoḽodzhi u bva kha ḓivhavhutshilo kana baoloḽodzhi wa Amerika. 

2.5.    Khabinethe yo takalela thikhedzo ine ya vha hone ya Vho Dokotela Soon-Shiong na vhaṅwe vhane vha shuma zwenezwo kha mafhungo a kwamaho u kovhiwa hu linganaho ha khaelo dza COVID-19, tsedzuluso ya vhulwadze khathihi na dzilafho ḽa malwadze. 

2.6.    Khabinethe i khou dovha hafhu ya livhuwa Vho Dokotela Soon-Shion kha u ṱanganedza havho mvelaphanḓa ya Afrika Tshipembe kha zwa saintsi, zwikili, nḓivho na tshenzhemo zwa vhathu, nḓadzo khathihi na lutamo lwa u bveledza khaelo dza murafho wa vhuvhili u itela u fhelisa tshaka dza vhulwadze ha tshitzhili tsha corona dzine dza nga ita uri khaelo dzi re hone dzi shume zwiṱuku. 

3.    Ṋetshedzo ya mavu kha vhadzulapo vha Covie  

3.1.    Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha vhuṋe ha mavu nga Mufarisamuphuresidennde Vho David Mabuza – kha mushumo wavho sa Mudzulatshidulo wa Komiti ya zwa Mihasho yo fhambanaho (IMC) kha zwa Mbuedzedzo ya Mavu – kha vhadzulapo vha Covie ngei Kapa Vhukovhela nga Ḽavhuṱanu, ḽa 30 Lambamai 2021.  

3.2.    U ṋetshedzwa ha mavu kha vhadzulapo vha Covie ndi tshipiḓa tsha mushumo u khou bvelaho phanḓa wa IMC kha Mbuedzedzo ya Mavu u itela u engedza tswikelelo kha mavu sa tshipiḓa tsha u vhofhololwa kha maitele a kale a Muvhuso wa Tshiṱalula. 

4.    Ḓuvha ḽa Vhashumi  (1 Shundunthule)

4.1.    Khabinethe yo khwaṱhisedza uri vhashumi vha dzula vha thikho ya ikonomi ya tshitshavha vha dovha hafhu vha vha vha ndeme kha u fhaṱa matshelo ḽa khwiṋe ḽa vhathu vhoṱhe.

4.2.    Khabinethe yo dzhiela nṱha masiandaitwa a dwadze ḽa COVID-19 kha vhashumi, hu na vhunzhi ha vhashumi vhane vha khou ṱangana na u fhelelwa nga mishumo, u fhungudzwa ha miholo musi vhatholi vha tshi khou rangisa phanḓa hafhu zwiko kha mishumo u itela u phulusa matshilo.

4.3.    Naho hu na vhukonḓi kha ikonomi, muvhuso u dzula wo lavhelesa kha ndingedzo dzawo u itela u khwaṱhisedza uri Afrika Tshipembe ḽi khou bvela phanḓa na u tikedza khathihi na u tsireledza pfanelo dza vhashumi.   

5.    Ḓuvha ḽa Vhaongi ḽa Ḽifhasi (12 Shundunthule)

5.1     Khabinethe yo dzhiela nzhele uri muṱangano wayo u khou farwa nga ḓuvha ḽe ḽa tiwa nga ḽifhasi sa Ḓuvha ḽa Vhaongi ḽa Ḽifhasi ya dovha hafhu ya dovholola mulaedza wayo wa ndivhuwo kha vhaongi vha Afrika Tshipembe, dzhango ḽa Afrika khathihi na ḽifhasi kha vhuḓidini na vhuḓikumedzeli havho kha u ranga phanḓa nndwa ya u lwa na dwadzetshifu ḽa COVID-19.

5.2    Vhaongi, khathihi na vhaṅwe vhashumi vha mutakalo, vha khou bvela phanḓa na u vha vharangaphanḓa kha nndwa ya u lwa na COVID-19 vho vhea matshilo avho khathihi na miṱa yavho khomboni ya u kavhiwa. Muvhuso u dzulela u livhuwa u sa fhedzi vhukonḓeleli, vhuḓiṋekedzeli na u vha na tshivhindi ha vhaongi vha Afrika Tshipembe kha nndwa ya u lwa na COVID-19. 

6.    Ṋetshedzo ya malofha

6.1.    Khabinethe yo ita khuwelelo kha Maafrika Tshipembe vha re na mutakalo wavhuḓi uri vha ṋetshedze malofha kha vha Tshumelo ya Malofha ya Lushaka ya Afrika Tshipembe (SANBS), ine ya khou ṱangana na ṱhahelelo khulwane ya malofha. 

6.2.    SANBS yo dzhia maga a tsirakhombo o angalalaho u itela u khwaṱhisedza tsireledzo ya vhaṋetshedzi vha malofha nga u ṱola vhathu vhoṱhe vhane vha khou swika kiḽiniki dza vhaṋetshedzi vha malofha. 

6.3.    U itela u wana mafhungo manzhi, vhaṋetshedzi vha malofha vha konaho vha nga kwama SANBS kha nomboro ya mahala ya: 0800 11 9031 u bva nga Musumbuluwo u swika nga Ḽavhuṱanu (07:00 – 17:00).

7.    Shango ḽa Palestine

7.1    Khabinethe yo sasaladza zwihulwane u ṱhaselwa ha vhagwalabi vha Palestine ngei Al Aqsa Mosque na tshifhaṱoni tsha kereke tsha Jerusalema khathihi na u shakuliswa hu siho mulayoni ha vhadzulapo vha Palestine mahayani avho ngei Sheikh al Jarrah kha Jerusalema Vhubvaḓuvha ḽo thubiwaho u itela  madzulo a vhathu vha Israel. zwiito zwa Israel ndi u pfuka lwo kalulaho mulayo wa dzitshaka, na u nyadza tshoṱhe Thendelano dza Khoro ya Tsireledzo ya Mashangombumbano (UNSC) hu tshi katelwa na Thendelano dza 446 (1979) na a 2334 (2016) dzine dza khou ita khuwelelo i re khagala  ya u fheliswa ha madzulo a Israeli khathihi na u khunyeledzwa ha pfanelo dza vhathu vha Palestine, hu tshi katelwa vhuḓiimiseli khathihi na vhuḓilangi.

7.2    Khabinethe i khou ita khuwelelo kha shango ḽa Israel uri ḽi imise zwiito zwa u ṱhasela nga vhuhwarahwara vhathu vha Palestine, ḽi ḓiiimisele kha ndingedzo dza dzitshaka dzo lavhelesaho kha u dzudzanya maitele a poḽotiki, ane a ḓo livhisa kha u thomiwa ha muvhuso u shumaho wa Palestine, une wa ḓo shuma hoṱhe nahone nga mulalo na shango ḽa Israel vhukati ha mikano i ṱanganedzwaho nga dzitshaka, u bva kha iyo yo vhaho hone nga ḽa 4 Fulwi 1967, hune Jerusalem Vhubvaḓuvha ḽa vha ḓorobo khulwane ya Palestine. 

8.    Maga o dzhiiwaho nga shango ḽa United Kingdom (UK) u itela u tikedza vhuḓidini ha  mazhendedzi a khombetshedzo ya mulayo a Afrika Tshipembe. 

8.1    Khabinethe yo ṱanganedza maga e a dzhiiwa nga vha UK kha u thusa Afrika Tshipembe kha nndwa ya u lwa na zwiito zwa vhuaḓa nga u dzhiela vhukando vhathu vhe vha humbulelwa u ita vhufhura na zwiito zwa vhuaḓa kha shango ḽashu.

8.2    Kha zwi kwamaho fhungo iḽi, Khabinethe yo ṱanganedza u farwa ha Vho Michael Lomas shangoni ḽa UK kha zwi kwamaho mulandu wa zwiito zwa vhuaḓa na vhufhura kha tshiṱitshi tsha muḓagasi tsha Kusile fhano Afrika Tshipembe ya dovha hafhu ya ṱanganedza u hweswa ha milayo ya beiḽi i konḓaho vhukuma  nga khothe dza UK. 

8.3    Zwiṅwe hafhu, Khabinethe yo ṱanganedza u hweswa ndaṱiso nga muvhuso wa United Kingdom ha vharathu na vhakomana, Vho Ajay, Vho Atul na Vho Rajesh Gupta, na shaka ḽavho Vho Salim Essa kha u shela mulenzhe havho kha “maitele o bvelaho phanḓa a zwiito zwa Afrika Tshipembe zwe zwa vhanga mutshinyalo muhulwanesa” kha ikonomi ya Afrika Tshipembe na vhathu vhaḽo.

9.    Khuḓano  dza shangoni ḽa Mozambique 

9.1.    Khabinethe i khou dzula i tshi vhilaedzwa nga tshiimo tshi re shangoni ḽa Mozambique nahone i khou bvela phanḓa na u lavhelesa mvelelo. Nga zwenezwo, Khabinethe yo sumbedza thikhedzo yayo yo fhelelaho kha ndingedzo dza Tshitshavha tsha Mveledziso tsha Tshipembe ha Afrika u itela u ḓisa mulalo na tsireledzo ya tshifhinga tshilapfu, khathihi na u pfumedzana na mveledziso ngei Mozambique.

10.    Ndambedzo ya masheleni a u renga Muḓagasi nga ACWA u bva kha Mutshini wo Dziaho wa Masana a ḓuvha wa Redstone (Redstone Concentrated Solar Power Point)  

10.1    Khabinethe yo ṱanganedza nḓivhadzo ya uri tshiṱitshi tsha Muḓagasi tsha ACWA tsho kona u wana masheleni a linganaho R11.6 biḽioni u renga Muḓagasi u bva kha Mutshini wo Dziaho wa Masana a ḓuvha wa Redstone ngei vunḓuni ḽa Kapa Devhula. U dzheniswa ha muḓagasi ndi tshipiḓa tsha thandela khulwane dza themamveledziso khulwane dza Afrika Tshipembe na vhubindudzi ha fulufulu ḽi vusuludzeaho ḽihulwane kha shango ḽashu. 

10.2    Mutshini wa Redstone wa u bveledza muḓagasi wo itelwa u bveledza 100 Megawatts ya fulufulu ḽi vusuludzeaho ḽine ḽa khou lavhelelwa u ṋetshedzwa mafheloni a ṅwaha wa 2023 nahone u ḓo ṋetshedza ṋetshedzo ya muḓagasi yo khwaṱhaho kha miṱa ine ya fhira 200 000.

B.     Tsheo dza Khabinethe

1.    Mbekanyamushumo ya Tshihumbudzo ya Lushaka ya miṅwaha ya 25 ya Ndayotewa ya Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe ya 1996

1.1.    Uno ṅwaha u sumbedza miṅwaha ya 25 u bva tshe Afrika Tshipembe ḽa thoma u shumisa Ndayotewa yaḽo nga ḽa 8 Shundunthule 1996, Ndayotewa ine ya kha ḓi rendwa sa ya khwiṋesa kha ḽifhasi ḽoṱhe.  

1.2.    Kha fhungo iḽi, Khabinethe yo ṱanganedza Mbekanyamushumo ya Tshihumbudzo ya Lushaka ya miṅwaha ya 25 ya Ndayotewa ya Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe ya 1996 ine u shumiswa hayo ha ḓo rangwa phanḓa nga Muhasho wa Vhulamukanyi na Mveledziso ya Ndayotewa. 

2.    Muṱangano wa Vhuṱanu wa Dziminisṱa dza Ḽifhasi nga ha u Fheliswa ha u Tholwa ha Vhana

2.1.    Khabinethe yo tendela uri Afrika Tshipembe ḽi vhe ṋemuḓi wa Muṱangano wa Vhuṱanu wa Dziminisṱa dza Ḽifhasi nga ha u Fheliswa ha u Tholwa ha Vhana une wa ḓo vha hone u bva nga ḽa 2 u swika nga ḽa 4 Shundunthule 2022. Muṱangano u farwa miṅwaha miraru miṅwe na miṅwe nga fhasi ha vhurangaphanḓa ha Dzangano ḽa Mishumo ya Dzitshaka. Nga mulandu wa dwadze ḽa COVID-19, wo ḓo fhiriselwa phanḓa u bva kha ṅwaha wa 2021 u ya kha 2022.

2.2.    Muṱangano u ḓo lavhelesa kha vhuḓidini ha ḽifhasi ha u fhelisa thaidzo ya u tholiwa ha vhana. Miraḓo ya muvhuso vha ḓo wana tshikhala tsha u sumbedza mushumo wavho kha u fhelisa u tholwa ha vhana kha mashango avho. Afrika Tshipembe ḽi na Mbekanyamushumo ya U dzhia Vhukando kha u Tholwa ha Vhana, ine ya ṋetshedza maano a shango a kwamaho u fhelisa zwa u tholwa ha vhana.  

3.    Maitele a u dzhenisa tshitshavha kha mathomo a mushumo wa thandela dza themamveledziso

3.1.    Khabinethe yo tendela ḓivhamaitele ya Maitele a u dzhenisa Tshitshavha, nḓila na maitele a u thoma thandela dza themamveledziso, sa zwe dza ṋetshedzwa nga Muhasho wa Mishumo ya Tshitshavha na Themamveledziso (DPWI). Maitele a u tshimbidza a ḓo shela mulenzhe kha u khwaṱhisedza maitele a kale a u dzhenisa tshitshavha kha thandela dza u fhaṱa tshitshavhani.  

3.2.    Ḓivhamaitele i ṋetshedza maitele a kushumele kwo linganaho e a thomiwa ane a ḓo khwaṱhisa tshumisano khathihi na u fulufhelana vhukati ha muvhuso na tshitshavha. 

4.    U engedzwa ha Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka 

4.1.    Khabinethe yo ṱanganedza u engedzwa ha Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka tsha COVID-19 u swika ḽa 15 Fulwi 2021. U engedzwa hu nga fhasi ha tshitenwa tsha 27(5)(c) tsha Mulayo wa Ndangulo ya Tshiwo wa 2002 (Mulayo 57 wa 2002). U engedzwa hu lavhelesa ṱhoḓea dza u bvela phanḓa na u ṱanganyisa ndaulo i re hone khathihi na nzudzanyo dzo dzhiiwaho nga madavhi a muvhuso u itela u lwa na masiandaitwa a tshiwo kha matshilo na vhuḓitshidzi ha vhathu. 

5.    Thikhedzo ya Masipala wa Vhupo ha Lekwa 

5.1.    Khabinethe yo ṱanganedza muvhigo nga ha Ndaela ya Khothe ye ya ṋea ndaela Vhufaragwama ha Lushaka uri vhu shele mulenzhe kha u tshimbidzwa ha Masipala wa Vhupo ha Lekwa ngei vunḓuni ḽa Mpumalanga, zwi tshi tevhela zwe zwa ambiwa nga Tshiteṅwa tsha 139 (7) tsha Ndayotewa tshine tsha tendela thikhedzo yo ṱanganelaho nga Vhufaragwama ha Lushaka na Muhasho wa Vhuvhusi ha Tshumisano na zwa Sialala uri zwi tandulule u kundelwa ha sisiṱeme ya zwa masheleni na vhuvhusi ya masipala.   

5.2.    Khabinethe yo tendela u ya phanḓa ha u fheliswa ha Khoro ya Masipala ya masipala wa Lekwa. Dziminisṱa dza zwa Masheleni na Vhuvhusi ha Tshumisano na zwa Sialala hu si kale vha ḓo ḓivhadza nzudzanyo dza zwiimiswa dzine dza ḓo thomiwa u itela i dzikisa masipala na u khwaṱhisedza u vhuyelela hawo kha zwa nḓisedzo ya tshumelo.

C.    Milayotibe

1.    Mulayotibe wa Khwiṋiso ya Zwigidi wa 2021

1.1.    Khabinethe yo ṱanganedza u anḓadzwa ha Mulayotibe wa Khwiṋiso wa Zwigidi wa 2021 u itela vhupfiwa ha tshitshavha. Mulayotibe u dzinginya milayo na ndangulo ya zwigidi khathihi na u thomiwa ha u Ridzhisiṱara ya Zwigidi ya Lushaka. Tshanduko dzi ḓo thusa kha u fhungudza tshivhalo tsha zwigidi kha vhafari vha zwigidi vha phuraivethe na u fhungudza zwiwo zwa vhugevhenga ha dzikhakhathi. Mulayotibe u dovha hafhu wa khwiṋisa maitele, ndangulo ya zwigidi khathihi na sisiṱeme ya u ita khumbelo. 

2.    Mulayotibe wa Khwiṋiso ya Tsireledzo ya Demokirasi ya Ndayotewa kha Mufheṱashango na Mishumo i Elanaho 

2.1.    Khabinethe yo ṱanganedza Mulayotibe wa Khwiṋiso ya Tsireledzo ya Demokirasi ya Ndayotewa kha Mufheṱashango na Mishumo i Elanaho  u itela vhupfiwa ha tshitshavha. Tsedzuluso dzi ṱoḓa u livhanya muhanga wa vhusimamilayo  wa Afrika Tshipembe na milayo ya dzitshaka ine ya ṱoḓa u lwisa zwa vhufheṱashango. 

2.2.    Khoro ya Tsireledzo ya UNSC yo wana thandululo dza u engedzedza dza tshivhalo u itela u khwaṱhisa maga a u lwa na zwa vhufheṱashango ha ḽifhasi. Miraḓo ya muvhuso i na pfanelo ya u shumisa maga aya. 

2.3.    Khwiṋiso dzi ṱalutshedza dziṅwe dza ṱhalutshedzo kha Mulayo na u longela milandu ya u engedzedza, nga maanḓa kha vhathu vhane vha ṱuwa, vha re nḓilani kana u swika kha shango ḽiṅwe na ḽiṅwe u itela zwipikwa zwa u dzhenela kana u tikedza zwigwada zwa vhafheṱashango. U iledza khanḓiso dzi re na mafhungo a elanaho na vhufheṱashango. Khwiṋiso dzi dovha hafhu dza fhindula kha magake e a sumbedzwa nga Bodo ya Vhulanguli ya  Khorondanguli ya U lwa na  Vhufheṱashango ya UN.

3.    Mulayotibe wa Khwiṋiso ya Maitele a Tshibveledzwa tsha Vhulimi 

3.1.    Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha Mulayotibe wa Khwiṋiso ya Maitele a Zwibveledzwa zwa Vhulimi wa 1990 (Mulayo 119 wa 1990) u tendela zwa u langwa ha thengiso na zwa u ṱunḓwa ha zwiṅwe zwibveledzwa zwa vhulimi khathihi na u ṱuṱuwedza tsireledzo ya zwiḽiwa.

3.2.    Thikhedzo dzi khou ṱoḓa u tsireledza vharengi. Khwiṋiso dzo dzinginywaho dzi khwaṱhisa muhanga wa ndaulo u itela mveledzo ya vhulimi, mutakalo na tsireledzo ya zwiḽiwa zwa zwiṅwe zwibveledzwa zwa vhulimi. Mulayotibe u khwaṱhisa sisiṱeme ya ndangulo kha sia ḽa zwithu zwi re kha zwiḽiwa kha zwibveledzwa zwine zwa khou rengiswa, wa dovha hafhu wa ḓivhadza ṱholo dzo fhambanaho na maitele a u oditha, vhukati ha zwiṅwe. 

3.3.    Mulayotibe wo no fhira kha nyambedzano dza tshitshavha na vhashelamulenzhe vho fanelaho nahone u ḓo dovha hafhu wa fhira kha maṅwe maitele a vhuronwane a Phalamennde phanḓa ha musi u tshi phasiswa wa vha mulayo.

4.    Mulayotibe wa Mutakalo wa Zwimela (Phytosanitary) wa 2020

4.1.    Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha Mulayotibe wa Mutakalo wa Zwimela wa 2020 u itela u rumelwa Phalamenndeni. Mulayotibe u ṱoḓa u khwiṋisa tsireledzo kha zwi kwamaho u pfuluswa ha zwibveledzwa zwa zwimela u itela zwa u rengiselwa nnḓa khathihi na zwa u ṱunḓa. U khwiṋisa maga ane a thivhela u ḓiswa ha zwikhokhonono zwo valelwaho zwa mashangoni a nnḓa na malwadze, wa langa zwikhokhonono zwi songo valelwaho. Khwiṋiso idzi dzo livhanywa na zwishumiswa zwa dzitshaka zwine Afrika Tshipembe naḽo ḽa vha musaini wazwo.   

4.2.     Afrika Tshipembe ndi musaini kha thendelano ya WTO kha khumbelo ya Thendelano ya Maga a Mbofholowo ya zwikhokhonono na Vhuthathazwitshili (Application of Sanitary and Phytosanitary Measures Agreement) khathihi na Thendelano ya Tsireledzo ya Zwimela ya Dzitshaka.  

4.3.    Mulayotibe u ḓo fhelisa Mulayo wa Zwikhokhonono zwa Vhulimi u re hone, wa 1983 (Act 36 of 1983) une wa sa dzhiele nṱha Thendelano ya WTO na Thendelano ya Tsireledzo ya Zwimela ya Dzitshaka. U ḓo dovha hafhu wa ṱuṱuwedza mbambadzo ya zwa thengiselonnḓa khathihi na zwa u ṱunḓa zwo tsireledzeaho Afrika Tshipembe.  

5.    Mulayotibe wa Khwiṋiso ya Tshiimiswa tsha Ndangulo ya Nyukḽia ya Lushaka

5.1.    Khabinethe yo ṱanganedza u anḓwadzwa ha Mulayotibe wa Khwiṋiso ya Tshiimiswa tsha Ndangulo ya  Nyukḽia ya Lushaka u itela vhupfiwa ha tshitshavha.  Mulayotibe u khou ṱoḓa u vala magake ane a vha hone kha Mulayo wa Tshiimiswa tsha Ndangulo ya Nyukḽia ya Lushaka wa 1999 (Act 47 of 1999). U khwaṱhisa ndugiselo dza khombetshedzo dza dziṱholi khathihi na khovhakhombo dza tsireledzo ya madzulo kha vhashumi vha muyani. U khou dovha hafhu wa ṱoḓa u livhanya ndaela dza Zhendedzi ḽa Fulufulu ḽa Athomo ḽa Dzitshaka na mishumo yawo. Afrika Tshipembe ndi muraḓo wa Zhendedzi ḽa Fulufulu ḽa Athomo ḽa Dzitshaka. 

6.    Mvetamveto ya Mulayotibe wa Mveledziso ya Zwiko zwa Peṱiroḽiamu mbisi

6.1.    Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha Mvetomveto ya Mulayotibe wa Mveledziso ya Zwiko zwa Peṱiroḽiamu mbisi kha Phalamennde. Mulayo u tendela muhanga wa mulayo na ndaulo uri u sike vhupo ho fanelaho vhubindudzi, nyaluwo khathihi na u sikwa ha mishumo kha maraga wa mveledziso ya zwiko zwa peṱiroḽiamu . U dovha hafhu wa ṋetshedza ṱhalutshedzo kha, vhukati ha zwiṅwe, sisiṱeme ya khumbelo; thendelo na pfanelo dza ṋetshedzo; khonadzeo ya u pfukiselwa ha pfanelo; u shela mulenzhe ha vharema; u shela mulenzhe ha muvhuso; ṱhoḓea dzi shandukaho khathihi na ṱhoḓea dza maano a thengiso kha vhafari vha peṱiroḽiamu ya Muvhuso uri vha rengisele phesenthe ya peṱiroḽiamu mbisi nga mutengo wa maraga wo ḓoweleaho kha Khamphani ya Peṱiroḽiamu ya Muvhuso. 

D.    Vhuṱambo vhune ha khou ḓa

1.    Ḓuvha ḽa Afrika

1.1.    Afrika Tshipembe ḽi ḓo ṱanganela na dzhango ḽoṱhe u itela u sumbedza Ḓuvha ḽa Afrika nga Ḽavhuvhili ḽa 25 Shundunthule 2021. Ḓuvha iḽi ndi tshikhala tsha u ṱuṱuwedza vhuthihi ha Afrika, u engedza ṱhanganyo ya dzingu khathihi na u vhuedzedza hafhu Afrika kha vhuyo ho ḓoweleaho.

1.2.    Ḓuvha ḽa Afrika khathihi na Ṅwedzi wa Afrika zwi ri thusa u pfesesa khwiṋe vhaṅwe vhathu sa Maafrika, zwoṱhe kha dzhango na kha zwitshavha zwo hasekanaho (diaspora). Musi ri tshi pembelela Ḓuvha ḽa Afrika, ri ita izwo hu na u humbula uri COVID-19 i khou bvela phanḓa na u vha tshishushedzi tsha tshaka dzoṱhe na kha dzhango. Roṱhe ri fanela u farana kha u lwa na tshitzhili na u khwaṱhisedza tsireledzo ya vhathu vhoṱhe kha dzhango.

2.    Muṱangano wa zwa Mutakalo wa Ḽifhasi

2.1    Nga ḽa 21 Shundunthule 2021, Muphuresidennde Vho Ramaphosa vha ḓo shela mulenzhe nga vidio kha Muṱangano wa zwa Mutakalo wa Ḽifhasi une wa ḓo farwa nga Khomishini ya Yuropa na Italy sa Vhadzulatshidulo vha G20.

2.2    Muṱangano uyu ndi tshikhala kha G20 na vharangaphanḓa vho rambiwaho, vharangaphanḓa vha madzangano a dzitshaka na vha madzingu, na vhaimeli vha madzangano a zwa mutakalo wa ḽifhasi, tsha u kovhelana zwe zwa gudwa u bva kha dwadze ḽa COVID-19, na u bveledzisa khathihi na u khwaṱhisedzo ya ‘Nḓivhadzo ya Rome’ ya milayo. 

2.3    Zwo lavhelelwa uri milayo i ḓo sumbedza tshumisano ya kuvhonele kwo fhambanaho i khou bvelaho phanḓa na nyito yo ṱanganelaho ya u thivhela zwiwo zwa mutakalo wa ḽifhasi zwine zwa kha ḓi ḓa, khathihi na ndingedzo yo ṱanganelaho ya u fhaṱa shango ḽo takalaho, ḽo tsireledzeaho, ḽi sa dzhii sia na ḽi bvelelaho.  

3.    Madalo a  Mushumo a Muphuresidennde kha ḽa France

3.1    Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa vha ḓo vha na Madalo a Mushumo kha ḽa Paris, France, u bva nga ḽa 17 u swika nga ḽa 19 Shundunthule 2021, u itela u dzhenela Muṱangano wa nga ha Ndambedzo ya Ikonomi dza Afrika ine ya ḓo rangwa phanḓa nga Muphuresidennde wa France Vho Emmanuel Macron nga ḽa 18 Shundunthule.

3.2    Muṱangano u khou itiswa nga u vhona uri dwadze ḽa COVID-19 ḽo livhisa kha vhuleme vhu sa athu vhonwa ha mutakalo na ikonomi u mona na shango ḽoṱhe. Naho zwo ralo, ikonomi dza Afrika, nga u angaredza mashango a Tshipembe ha Sahara Afrika, o kwamea zwihulwane nga u ima ha nyaluwo zwine zwa vha ḓivhazwakale nga 2020 nga murahu ha miṅwaha ya 25 ya nyaluwo ye ya vha i tshi khou bvela phanḓa, na mushumo wo anganyelwaho wa mvusuludzo wa 2021 u khou sumbedza u shaya nungo. Nga tshenetsho tshifhinga, dzhango ḽi na maanḓa manzhi kha zwi kwamaho nyaluwo khulwane dzo fhambanaho khathihi na zwilavhelelwa zwa nyaluwo.

3.3    Muṱangano u ḓo kuvhanganya vharangaphanḓa vha vhashumisani vha Afrika, kha vhurangaphanḓa ha zwiimiswa zwa masheleni zwa dzitshaka, hu na kuhumbulele kwa u wana mishumo kune kwa ḓo thusa u khwiṋisa mvusuludzo yo khwaṱhaho nahone i katelaho. Mvusuludzo iyi i ḓo ḓitika nga sekhithara ya phuraivethe ine ya vha na maanḓa  na u ṱhuṱhuwedzo ya mveledziso khathihi na nyengedzedzo kha zwa mabindu. Pulane ya u vusuludza ikonomi i ḓo ṱoḓa u ṱuṱuwedza mveledziso ya lupfumo na u ṱavhanyisa tshanduko kha zwa didzhithala na kha ikonomi ya i sa tshinyadzi mupo zwi tshi elana na Zwipikwa zwa Mveledziso ya i sa Nyeṱhi na Thendelano ya Paris nga ha Tshanduko ya Kilima.

E.    Milaedza

1.    U fhululedza

Khabinethe yo livhisa maipfi a ndivhuwo dzayo kha: 

• Tshigwada tsha 4x100 mitha tsha riḽei kha u wana mendele wa musuku kha Vhugweṋa ha World Relay Championships ngei Silesia‚ kha ḽa Poland. 
• Vhabveledzi vha mbekanyamushumo ya vhukuma ya Netflix, My Octopus Teacher, vhe vha thuba tshipiḓa tsha Oscar Best Documentary.
• Kiḽaba ya bola ya milenzhe i ḓivheho sa Tshakhuma Tsha Madzivhandila, kha u ita ḓivhazwakale nga u kunda  Chippa United 1-0 kha muṱaṱisano wa vhugweṋa ha Nedbank Cup ngei Siṱediamu tsha Free State, kha ḽa Bloemfontein nga Mugivhela, wa ḽa 8 Shundunthule 2021, kha khalaṅwaha yayo ya u thoma ya muṱaṱisano wa DStv Premiership. thimu iyo zwazwino i ḓo imela shango kha vhugweṋa ha CAF Confederation Cup khalaṋwaha i ḓaho.

2.    Ndiliso 

Khabinethe yo livhisa milaedza ya ndiliso kha vha muṱa na khonani dza: 

• Vho Abderrahmane Benkhalfa (72), muḓivhi wa zwa masheleni na Minisṱa wa kale wa zwa Masheleni wa Algeria. Nga tshifhinga tsha themo ya ṅwaha woṱhe ya vhurangaphanḓa ha Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa kha AU, vho nanga Vho Benkhalfa sa muṅwe wa Vhaimeli vha Tshipentshela vha AU vha COVID-19 kha zwa u tshimbidza masheleni a dzitshaka na dziṅwe thikhedzo kha vhuḓidini ha dzhango ḽa Afrika kha u lwa na dwadze ḽa COVID-19.
• Mufumakadzi Vho Nadia Goetham (46), muanḓadzi we a nanga buḓo ḽawe kha nyanḓadzamafhungo ya u ganḓisa vha bvela phanḓa na u thoma buḓo ḽi vhuedzaho mitshelo kha vhugalatenga ha u anḓadza, he vha bveledza mvelelo khulwane. Vho vha vhe ngweṋa ya dzibugu na u ṱalutshedza zwiṱori, vho vha vhe na lutamo lwa u bveledzisa vhaṅwe vhathu.
• Vho Isaac Mogase (78), vhe vha khethwa sa Ṋeḓorobo wa demokirasi ya Ḓorobo ya  Johannesburg u bva nga 1995 u swika nga 2000. Vho vha vhe mulwelambofholowo na mulanguli wa ḽihoro ḽa vhadzulapo. 
• Khosi ya Mufumakadzi Vho Shiyiwe Mantfombi Dlamini Zulu (65), Khosipfareli ya Lushaka lwa Mazulu. Vho vha vho vhewa sa Khosipfareli ya Lushaka lwa Mazulu zwi tshi tevhela u dzama ha munna wavho, Khosi Vho Goodwill Zwelithini kaBhekuzulu (73) nga ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe 2021. 

F.     U tholwa

U tholwa hoṱhe hu fhira nga fhasi ha ndingo na u ṱanzwiwa dzina ho fanelaho.

1.    Miraḓo ya Khoro, Khoro ya zwa Mbambadzo ya zwa Vhulimi ya Lushaka 
(i)    Vho Gerhard Schutte;
(ii)    Vho Angelo Petersen;
(iii)    Muphurofesa Vho Mzukisi Qobo;
(iv)    Vho André Jooste;
(v)    Mufumakadzi vho Thandeka Ntshangase;
(vi)    Vho Sifiso Julius Mhlaba;
(vii)    Mufumakadzi Vho Nonie Mokose;
(viii)    Mufumakadzi Vho Shandini Naidoo;
(ix)    Mufumakadzi Vho Fezeka Mkile; na
(x)    Mufumakadzi Vho Dokotela Sharon Thembi Xaba.

2.    Mufumakadzi Vho Susan Clare Middleton sa Muthusamulangi Muhulwane (DDG): kha Ndangulo ya Vhureakhovhe kha Muhasho wa Vhusimamiri na Vhureakhovhe na zwa Mupo. 
3.    Mufumakadzi Vho Thembisa Futshane sa DDG: kha zwa Pfunzo ya Tshitshavha na Pfumbudzo kha Muhasho wa Pfunzo dza Nṱha na Pfumbudzo. 
4.    Vho Khumbula Ndaba sa DDG: Kha zwa Tshumelo dza Thikhedzo ya Tshumisano kha Muhasho wa Mveledziso ya Tshitshavha. 
5.    Mufumakadzi Vho Sebolelo Mercedes Zwane sa DDG: kha zwa Vhupulani ha Tshiimiswa  na Thikhedzo kha Muhasho wa Saintsi na Vhutumbuli. 
6.    Dokotela Vho Kgosientso David Ramokgopa sa Ṱhoho: Kha zwa Themamveledziso ya Afrika Tshipembe kha DPWI. 

Mbudziso: Mufumakadzi Vho Phumla Williams – Muambeli wa Khabinethe 
Luṱingo: 083 501 0139