A.  Mafhungo a zwino kha shango

1. Ḽeveḽe ya Vhuṋa ya Tsivhudzo yo khwiṋiswaho

1.1. Khabinethe i khou khwaṱhisedza u sudzuluselwa ha shango kha Ḽeveḽe ya vhuṋa sa zwo ḓivhadzwaho nga Muhulisei Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa nga Swondaha ya, 27 Fulwi 2021 sa ḽiga ḽo teaho kha u lwa na gabelo ḽa vhuraru ḽa dwadze ḽa COVID-19 kha ḽa Afrika Tshipembe.

1.2. U khwaṱhiswa ha nyiledzo zwi ḓo khwaṱhisa vhukoni hashu kha u thivhela u engedzea ha u kavhiwa hune zwa ḓo fhungudza muhwalo kha sisiṱeme ya ndondolamutakalo yo no hoṱefhalaho.

1.3. Maṅwe maga a nyiledzo nyengedzedzwa aḓo sedzuluswa nga murahu ha maḓuvha a 14 na u fhungudza masiandaitwa a zwa ikonomi sa tshipiḓa tsha u isa phanḓa na u ḓisa ndinganyelo ya ṱhoḓea ya u vhulunga matshilo khathihi na vhuḓitshidzi.

1.4. Khabinethe yo khwaṱhisedza hafhu uri tshivhumbeo tsha vhulwadze   tsha Delta tshi a fhiriselea u ṱavhanya u fhirisa zwiṅwe zwivhumbeo zwo fhiraho, nahone tshi ṱoḓa vhuronwane kha matshilisano ashu a ḓuvha na ḓuvha ngauri vhunzhi ha vhathu vho kavhiwaho nga COVID-19 avha sumbedzi na tsumbadwadze na nthihi.

1.5. Tsumbamaitele dzo Ṱanganyiswaho dza Tsireledzo ya zwa Mutakalo Mishumoni dzo sikwaho nga Minisṱa wa zwa Mishumo na Vhashumi dzi ṋetshedza tsumbanḓila dzi khwaṱhisedzaho ṱhoḓea ya uri mabindu a dzule o vula fhedzi hu tshi khou dovha ha khwaṱhisedzwa uri muṅwe na muṅwe u na mutakalo na hone o tsireledzea mushumoni.

1.6. Nga tshifhinga itshi tsha khombo, zwi a eletshedzwa nahone zwa dovha hafhu zwa vha zwa ndeme u vhulunga matshilo nga u ṱutshela kule na fhethu ha nnyi na nnyi, u tevhedzela Milayo i Langulaho Tshiimo tsha Tshiwo tsha COVID-19 khathihi na u tevhedzela maga a tsireledzo ya mutakalo ane a sa vhe a mushonga u fana na u ambara masiki musi ri fhethu ha nnyi na nnyi, u ṱamba zwanḓa misi yoṱhe nga tshisibe na maḓi kana u shumisa sanithaiza ine ya vha na aḽikhohoḽi i linganaho 70%, u sia tshikhala tsha 1,5 wa mithara vhukati hau na muṅwe tshifhinga tshoṱhe.

2. U ṋetshedzwa ha khaelo dza COVID-19

2.1. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi khou isa phanḓa na u khwaṱhisa u Mbekanyamushumo ya Ṋetshedzo ya Khaelo ya COVID-19 hu u itela u tsireledza vhadzulapo kha masiandaitwa a vhavhaho a tshitzhili. Kha ḽa 30 Fulwi 2021, vhathu vha paḓaho 3 miḽioni (3, 026, 636) vho no haeliwa nahone khavho hu katelwa Vhashumi vha ndondolamutakalo, vhathu vha miṅwaha ya 60 ucya nṱha, khathihi na vhadededzi. Hezwi zwi katela na vhadededzi vha 238 315 vhe vha haeliwa.

2.2. Khabinethe yo fhululedza muhasho wa Mutakalo na wa Pfunzo dza Fhasi kha u shumana nga nḓila yo teaho na ṱhoḓea dza vhadededzi na vhaṅwe vhashumi vha nḓowetshumo ya zwa pfunzo ya muvhuso na ya phuraivethe nga u ṋetshedza mbekanyamushumo ya muhaelo yo ṱanganelanaho.

2.3. U haelwa ha vhashumi vha tsireledzo zwone zwi ḓo thoma nga Musumbuluwo, wa ḽa 5 Fulwana 2021 hune ha ḓo thomiwa nga miraḓo ya SAPS, nga Ḽavhuna, ḽa 8 Fulwana 2021 hu ḓo tevhela miraḓo ya Mmbi ya Vhupileli ya ḽa Afrika Tshipembe.

2.4. U ḓinwalisela u haeliwa kha EVDS zwo vulwa uri vhathu vha miṅwaha ya 50 na uya nṱha vha ḓiṅwalise, nahone u haelwa havho zwo dzudzanyelwa u thoma nga Ḽavhuna, ḽa 15 Fulwana 2021. Vhathu vha miṅwaha heyi vha khou ṱuṱuwedzwa u ḓiṅwalisa nga u dzhena kha https://vaccine.enroll.health.gov.za kana nga WhatsApp kha: 0600 123456

2.5. Datumu dza u haela vhashumi vha sekhithara dzi bveledzisaho ikonomi u fana na migodi, vhashumi vha mavhengeleni khathihi na vhaṅwe dzi ḓo ḓivhadzwa nga IMC wa Khaelo ine yo rangwa phanḓa nga Muthusa Phuresidennde.

3. Ḓuvha Ḽa Vhaswa

3.1. Khabinethe yo livhuwa vhadzulapo vhoṱhe vha Afrika Tshipembe kha u dzhenela mabembela a Ḓuvha ḽa Vhaswa nga Ḽavhuraru, ḽa 16 Fulwi 2021 nga fhasi ha thero ine ya ri: “Ṅwaha wa Vho Charlotte Mannya Maxeke: U engedzedza u tholwa ha vhaswa hu u itela lushaka lwo ṱanganelanaho na lwo khwiṋiseaho.”

3.2. Muphuresidennde Vho Ramaphosa vho rwela ṱari zwiteṅwa zwa u guda nga kha inthanethe na zwikhala zwa mishumo, Tshiimiswa tsha SA Youth na tsha mPowa, zwine zwo pika kha u sika zwikhala zwa thikhedzo ya masheleni na mishumo kha vhathu vhaswa nga u vha ṱumanya na vhatholi khathihi na vhaṋetshedzi vha masheleni. Vhaswa vha nga ṅwala ṱhaluso yavho, vha sedza zwikhala zwa u guda na u kona u wana masheleni, na u wana thikedzo nga kha nḓila nnzhi kha zwiteṅwa izwo.

3.3. Kha vha dalele http://SAYouth.mobi(link is external) kana vha rwele luṱingo nomboro ya mahala ya: 0800 72 72 72 u itela u swikele zwikhala zwinzhi  na thikhedzo nga kha Thusedzo ya Mishumo ya Vhaswa ya Muphuresidennde.

B. Tsheo Dza Khabinethe

1. Muvhigo wa Muvhuso Wapo

1.1. Khabinethe yo rera nga tshiimo tsha muvhuso wapo zwi tshi laedzwa nga mivhigo u bva kha Muhasho wa Tshumisano ya Mavhusele na Mafhungo a zwa Sialala (CoGTA), Muhasho wa Gwama khathihi na Muṱola-Mbalelano wa Afrika Tshipembe.   

1.2. Khabinethe yo dzhiela nṱha tshiimo tshi shushaho tsha miṅwe mimasipala na uri kha dziṅwe nyimele, muvhuso wa lushaka u ḓo tea u dzhenelela zwo khwaṱha u itela u khwiṋisa nḓisedzo ya tshumelo khathihi na vhukoni ha miṅwe mimasipala zwi tshi elana na mbetshelwa dza Tshiteṅwa tsha 139(7) tsha Ndayotewa ya ḽa Afrika Tshipembe ya 1996.

1.3. Nga nṱha ha zwenezwo, muvhuso wa lushaka wo rangwa phanḓa nga CoGTA, Muhasho wa Gwama khathihi na mihasho i sedzanaho na u ṋetshedzwa ha tshumelo I ḓo khwaṱhisa thikhedzo dzayo kha mimasipala zwi tshi yelana na Kuitele kwa Mveledziso yo ḓitikaho nga Tshiṱiriki (DDM) khathihi na vhuḓifhinduleli hayo sa zwo randelwaho kha Tshiteṅwa tsha 154 tsha Ndayotewa.

2. U Dzhenelela ha Tshitshavha tsha Mveledziso tsha Mashango a Tshipembe ha Afrika (SADC) kha ḽa Mozambique.

2.1. Khabinethe yo ṱanganedza tsheo dza Guvhangano ḽo Khetheaho ḽa Vharangaphanḓa vha Mashango na Muvhuso wa SADC ḽo farelwaho Maputo, kha ḽa Mozambique nga Ḽavhuraru, ḽa 23 Fulwi 2021.

2.2. Guvhangano iḽo ḽo tendela u shela mulenzhe ha mashango are miraḓo kha thikhedzo ya u dzhenela uri huvhe na vhudziki kha ḽa Mozambique. Sa tshipiḓa tsha SADC, Afrika Tshipembe na ḽone ḽi ḓo dzhenela kha vhuḓidini uvhu ho pikaho kha u vhuedzedza vhudziki kha dzingu.

3. U fara vhuṱambo ha vhu21 ha Ḽifhasi ha AIDS na maṅwe Malwadze a Pfukhelaho a Vhudzekani (STIs) kha ḽa Afrika (ICASA)

3.1. Khabinethe yo tenda uri Afrika Tshipembe ḽi farelwe khaḽo ICASA ya vhu21, ine ya ḓo farelwa Durban u bva nga ḽa 6 u swika ḽa 11 Nyendavhusiku 2021.

3.2. U farelwa ha ICASA kha ḽa Afrika Tshipembe zwi ḓo ṋea ḽino shango tshikhala tsha u sumbedza vhuḓiimiseli haḽo kha u fhindula kha zwipikwa zwa Mbumbano ya Mashango zwaa 90-90-90 zwa dzilafho u itela u thusa u fhelisa dwadze ḽa AIDS. Afrika Tshipembe ḽo no swikela mvelaphanḓa kha u lwa na HIV na AIDS, fhedzi hutshe na zwinzhi zwine zwa kha ḓi tea u itwa u itela u fhungudza u kavhiwa huswa.

3.3. Guvhangano iḽi ḽi ḓo dovha hafhu ḽa ṋetshedza tshikhala tsha u ambedzana na zwikhala zwa u guda malugana na nḓila dza u thivhela HIV na STIs musi ro livhana na dwadze ḽa COVID-19.

4. Maipfi a ndiliso kha vhadzulapo vha Zambia

4.1. Khabinethe yo livhisa maipfi a ndiliso kha vha muṱa na vhadzulapo vha Zambia kha u fhira fhano shangoni ha Muphuresidennde wa u thoma wa Republic of Zambia, Dokotela Vho Kenneth “KK” Kaunda (97), nga Ḽavhuṋa, ḽa 17 Fulwi 2021. Dokotela Vho Kaunda vho vha vhe muṅwe wa vhalwela pfanelo dza vhadzulapo vha Afrika, vha dovha vha vha ntende kha zwa u lwa na vhupuli, u lwela u vhona dzhango ḽa Afrika ḽine ḽa vha na vhuthihi na u bvelela.

4.2. Musi vha tshi khou vha hulisa, Muphuresidennde Vho Ramaphosa vho rwela ṱari maḓuvha a 10 a u lila u thoma nga Ḽavhuṱanu, ḽa 18 Fulwi 2021 u swika vhusiku ha Swondaha, ya ḽa 27 Fulwi 2021, ane khao ho vha ho katelwa u fhefheḓiswa ha fuḽaga zwiṱitshini zwoṱhe zwa dzifuḽaga.

4.3. Vhutshilo havho hoṱhe, Dokotela Vho Kaunda vho shuma vha sa neti vha tshi lwela mvelaphanḓa ya dzhango ḽa Afrika kha zwa ikonomi, matshilisano na poḽotiki, nahone vho dovha hafhu vha vha muhaga wa u Lwela dzhango ḽa Afrika uri ḽi vhofhololwe kha vhupuli na muvhuso wa tshiṱalula. Vho ranga phanḓa vhuthihi ha vhadzulapo vha ḽa Afrika, nahone vha ḓo humbulwa nga vhurangaphanḓa havho vhu tamisaho kha u thomiwa ha dzangano ḽa Non-Aligned Movement (dzangano ḽo ḓiimisaho nga ḽoṱhe) ḽe ḽa vha Organisation of African Unity (Dzangano ḽa Vhuthihi ha Afrika), ḽine zwa zwino ḽa vho ḓivhea sa African Union (Mbumbano ya Afrika).

4.4. Khabinethe yo tendela mbekanyamushumo yo rangwaho phanḓa nga Muhasho wa zwa Mitambo, Vhutsila na Mvelele ya uri hu humbulwe vhutshilo na mishumo ya Dokotela Vho Kaunda kha u lwela mbofholowo shangoni ḽavho na kha dzhango nga vhuphara, zwihulwanesa dzingu ḽa Tshipembe ha Afrika. Muphuresidennde Vho Ramaphosa vha ḓo dzhenelela mbulungo ine ya ḓo farelwa Lusaka nga Ḽavhuṱanu, ḽa 2 Fulwana 2021.

C. Milayotibe

1. Mulayotibe wo Dzudzanyululwaho wa u Ṅwalisa Ṱhanziela dza vhuṋe

1.1. Khabinethe yo tendela u anḓadzwa ha Mulayotibe wo Dzudzanyululwaho wa u Ṅwalisa Ṱhanziela dza vhuṋe uri vhathu vha kone u swikisa vhuḓipfi havho nga hawo. Mulayotibe uyu u khou shandukisa Mulayo wa u Ṅwaliswa ha Ṱhanziela dza vhuṋe wa 1937 (Mulayo wa vhu47 wa 1937), une wo fhelelwa nga tshifhinga kha maitele awo.

1.2. Nga nnḓa ha u dzudzanyulula maitele a kushumele kwa ofisi ya u Ṅwalisa Ṱhanziela dza vhuṋe, Mulayotibe uyu u khou dovha wa ṋetshedza sisiṱeme ya eḽekiṱhironiki ya u shumana na khumbelo, ine ya ḓo khwiṋisa maitele a u shumela vhaṋe vha Ndaka khathihi na tshitshavha nga u angaredza. U dovha hafhu wa dzinginya uri hu tholwe Muṅwalisi wa Ṱhanziela dza vhuṋe, Muthusa Muṅwalisi wa Ṱhanziela dza vhuṋe khathihi na Muthusi wa Muṅwalisi wa Ṱhanziela dza vhuṋe. 
  
2. Mvetomveto ya Mulatibe wa Koporasi ya Khasho ya Afrika Tshipembe wa 2020

2.1. Khabinethe yo ṱanganedzwa u anḓadzwa ha Mulayotibe wa SABC wa 2020 u itela uri vhathu vha kone u bvisa mihumbulo yavho nga hawo khathihi na u ambedzana nga hawo. Musi wo no phasiswa u vha mulayo, Mulayotibe u ḓo ita uri hu shandukiswe Mulayo wa zwino wa Khasho, wa 1999 (Mulayo wa 4 wa 1999). U khou ṱoḓa u khwaṱhisa mashumele avhuḓi a khasho ya tshitshavha.

2.2. Mulayotibe u dzinginya, vhukati ha dziṅwe tshanduko, u dzudzanyululwa ha Bodo ya SABC, ine ya ḓo khwaṱhisa vhuḓifhinduleli hayo . U dovha hafhu wa dzinginya tshanduko kha nḓila dza u ṋetshedza masheleni dza SABC khathihi na sisiṱeme ya ḽaisentse dza theḽevishini (TV).

D. Vhuṱambo vhune ha khou ḓa

1. Ṅwedzi wa Vho Nelson Mandela

1.1. Ṅwaha muṅwe na muṅwe nga ḽa 18 Fulwana, Vhadzulapo vha Afrika Tshipembe na vhaṅwe u mona na ḽifhasi vha hulisa Muphuresidennde washu wa kale ane a dovha a vha muhali wa ḽifhasi – Dokotela Vho Nelson Rolihlahla Mandela – nga u pembelela ḓuvha ḽa Dzitshaka ḽa Vho Nelson Mandela.

1.2. Kha tshifhinga tshino tsha u lingedza, ri ḓitika nga muya wa lushaka wa vhuthihi na vhuthu sa zwo sumbedzwaho nga Vho Madiba u vhona uri ri kone u thusana nga tshashu. Nga kha u elelwa Vho Madiba, Khabinethe i khou ṱuṱuwedza vhadzulapo vha Afrika Tshipembe uri vha takuwe vha imedzane kha khaedu na u tikedzana avho vhadzulapo nga riṋe vho ṱhaselwaho nga masiandaitwa a COVID-19. Ri nga kona u kuvhatedza mvumbo ya Vho Madiba ra dovha ra hulisa zwivhuya zwavho zwe vha sia nga kha matshilisano mavhuya khathihi na u tikedza avho vhane vho huvhadzwa zwihulu nga masiandaitwa a tshitzhili.

2. Khalaṅwaha ya Muthelo

2.1. Khalaṅwaha ya muthelo ya 2021 i khou vula nga Ḽavhuṋa, ḽa 1 Fulwana 2021 u swika Ḽavhuvhili, ḽa 23 Ḽara 2021. Vhatheli vha khou ṱuṱuwedzwa u ḓadza zwidodombedzwa zwavho zwa muthelo kha eFiling (www.sars.gov.za) kana kha App ya South African Revenue Service Mobi-App (App ya Tshumelo ya Muthelo ya Afrika Tshipembe).

2.2. Uno ṅwaha vhatheli vhanzhi vha ḓo dovha hafhu vha ṱhaṱhuvhiwa nga khomphuyutha u itela u leludza maitele. U humisa muthelo nga tshifhinga na hone nga u fulufhedzea zwi ita uri vhatheli vha dzule vha khou tevhedzela ndaela khathihi na u thusa muvhuso uri u kone u ṋetshedza tshumelo kha vhadzulapo vha Afrika Tshipembe vhane vha khou i ṱoḓesa.

E. Milaedza

1. U fhululedza

Khabinethe i khou fhululedza:

- Vho Nicholas Dlamini, murema wa u tou thoma wa u gidima mbambe ya Tour de France wa Afrika tshipembe.

- Thimu ya Kaizer Chiefs FC kha u kona u swikela makhaulatshele a Vhugweṋa ha Tshiphuga tsha CAF ano ḓo farelwa kha ḽa Morocco nga Mugivhela, wa ḽa 17 Fulwana 2021, khathihi na mugudisi Vho Pitso kha u ranga phanḓa thimu ya Ahl Aly ya Egypt kha makhaulatshele a muṱaṱisano wonoyo.

- Vho Lesetja Kganyago, muluvhisi wa Bannga ya Vhukati ya Afrika Tshipembe (SARB), vhe vha ṋetshedzwa tshiphuga tsha Muluvhisi wa Bannga ya Vhukati wa Ṅwaha kha zwiphuga zwa Bannga dza Afrika dza uno ṅwaha wa 2021. Nga fhasi ha vhurangaphanḓa havho, vha SARB vho dzhia tsheo nga nḓila yavhuḓi kha u lwa na masiandaitwa a COVID-19 kha ikonomi.

- Dokotela Vho Ngwako Stephen Sebopetsa, Ṱhoho ya tshikolo tsha Fhasi tsha Rathaga kha Sekhethe ya 1 ya Rakwadu, Tshiṱirikini tsha Mopani Vhubvaḓuvha, Limpopo, kha u ṱanganedza Pfufho ya Ḽifhasi ya Vharangaphanḓa vha zwikolo kha kushumele kwavhuḓisa sa murangaphanḓa, mushumo wa nṱhesa khathihi na u shela mulenzhe kha sia ḽa zwa pfunzo.

- SARB, kha u pembelela miṅwaha yavho ya ḓana ye vha i fara nga Ḽavhuraru, ḽa 30 Fulwi 2021. Bannga yo thoma u shuma nga ḽa 30 Fulwi 1921 na hone ndi yone bannga ya vhukati ya kalesa dzhangoni ḽa Afrika. SARB ina mushumo muhulwanesa we ya tetshelwa nga ndayotewa u vhona uri huna vhudziki kha mitengo hu tshi itelwa nyaluwo ya ikonomi yo dzikaho na hone yo khwaṱhaho. Bannga yo bvisa tshelede ya tsimbi ya R5 ya u pembelela miṅwaha yayo ya 100. 

2. Ndiliso

Khabinethe yo swikisa maipfi a ndiliso kha vha muṱa na vhangana vha:

- Dokotela Vho Jabu Mabuza (63), ramabindu wa Afrika Tshipembe na murangaphanḓa wa mabindu vhe vha shuma sa Muofisiri Mulangi Muhulwane (CEO) wa khamphani ya Tsogo Sun Holdings, Mudzulatshidulo wa Bodo ya Eskom khathihi na u vha Murangaphanḓa wa Business Unity South Africa (Vhuthihi ha Mabindu a ḽa Afrika Tshipembe).

- Muphrofesa Vho Mzilikazi Khumalo (89) na mufumakadzi wavho Mufumakadzi wavho Vho Rose Khumalo (88). Prof Vho Khumalo vho vha vhe muthu wa ndeme kha zwa pfunzo kha ḽa Afrika Tshipembe, muḓivhi wa zwa mvelele na kudzudzanyele kwa vhathu. Vho dovha hafhu vha ḓivhea sa mudzudzanyi wa bvumo wa zwidade, muṅwali wa nyimbo dza khwairi na mulanguli wa khwairi. Vho thusa u vhekanya opera ya u thoma ya Tshizulu, Princess Magogo kaDinuzulu.  Muphrofesa Vho Khumalo vha ḓivhea zwihulu kha u vha tshipiḓa tsha komiti ye ya ṱanganyisa thabelo ya Nkosi Sikelel’ iAfrika khathihi na luimbo lwa lushaka lwa muvhuso wa tshiṱalula, Die Stem, uri hu kone u sikiwa Luimbo Lwa Lushaka Lwa Afrika Tshipembe nga murahu ha muvhuso wa tshiṱalula.

F. U tholwa

U tholiwa hoṱhe ho fhira nga fhasi ha khwaṱhisedzo ya ndalukano na u ṱanzwiwa dzina ho teaho..  

1. Mufumakadzi Vho Tirhane Alinah Fosi sa CEO wa Mishumo ya Khanḓiso ya Muvhuso, lwa miṅwaha miṱanu.

Mbudziso:
Mufumakadzi Vho Phumla Williams – Muambeli wa Khabinethe
Luṱingo: 083 501 0139