A. Mafhungo a zwino kha shango

1. Mulaedza wa Muphuresidennde kha Lushaka (SoNA)

1.1. Khabinethe yo ṱanganedza SoNA ya 2022 ye ya ṋetshedzwa nga Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa kha Dzulo ḽo Ṱanganelaho ḽa Buthano ḽa Lushaka na Khoro ya Lushaka ya Mavundu ngei kha Holo ya Ḓorobo ya Kapa nga Ḽavhuṋa, ḽa 10 Luhuhi 2022, hone hune ha vha vhuṱanganeloni ha lushaka lwoṱhe. 

1.2. SoNA ndi vhuṱambo ha vhuṱhogwa kha khaḽenda ya muvhuso wa dimokirasi sa i zwi i tshi ṋetshedza Ṱhoho ya Khorondangi tshikhala tsha u sedza murahu kha vhuimo ha zwa poḽotiki na zwa ikonomi na matshilisano, na u dovha vha ṋetshedza pulane dza muvhuso dza ṅwaha u khou ḓaho na u fhira kha vhuimeli ha zwa poḽotiki ha vhathu na lushaka nga vhuphara. 

1.3. Kha vhege dzi khou ḓaho Dziminista u ya nga u fhambana vha ḓo dodombedza Mbekanyamushumo ya Nyito ya 2022, ine ya ḓo ḓivhadzwa nga Tshipitshi tsha Mugaganyagwama wa Lushaka une wa ḓo ṋetshedzwa nga Ḽavhuraru ḽa 23 Luhuhi 2022 khathihi na vouthu dza mugaganyagwama dza mihasho ya muvhuso yoṱhe.

2.  U dzhenela kha Mbalavhathu dza 2022

2.1. Khabinethe i ita khuwelelo kha vhadzulapo vhoṱhe na vhathu vha dzulaho kha ḽino shango u dzhenela kha Mbalavhathu dza 2022, dze dza thoma nga Ḽavhuṋa, ḽa 3 Luhuhi 2022 na u ḓo bvela phanḓa u swika nga Musumbuluwo wa ḽa 28 Luhuhi 2022. 

2.2. Hezwi ndi u vhalwa ha vhathu lwa vhuṋa nga murahu ha u wana dimokirasi nahone u vhalwa ha u fhedzisela ho itwa nga 2011. Mvelelo dza Mbalavhathu dzi tamba tshipiḓa tsha ndeme kha khovhelo ya zwiko u itela u swikelela nḓisedzo ya tshumelo na ṱhoḓea dza mutheo dza zwitshavha zwashu.

2.3. Maafrika Tshipembe vha nga nanga u dzhenela kha Mbalavhathu dza 2022 nga kha luṱingo, maitele a u vhala vhathu nga khomphyutha ya didzhithala kana maitele a u tou dzhena muḓi nga muḓi. Maitele u vhala vhathu nga khomphyutha ya didzhithala a shuma fhedzi kha avho vho ṅwalisaho kha online phanḓa ha ḽa 5 Luhuhi.

3. Mafhungo maswa nga ha Vhulwadze ha Tshitzhili tsha Corona (COVID-19) 

3.1. Khabinethe yo khoḓa Maafrika Tshipembe kha u isa phanḓa havho na vhuḓikumedzeli ha u lwa na COVID-19, zwe zwa thusa uri tshivhalo tsha u kavhiwa tshi vhe fhasi vhukuma naho ho vha na tshutshedzo ya gabelo ḽa vhuṋa.

3.2. COVID-19 i dzula i tshipiḓa tsha tshenzhemo ye ra i tshila, phurotokholo dzoṱhe dza vhutsireledzi na mutakalo dzi tea u tevhedzwa tshifhinga tshoṱhe, hu tshi katela na u vha kule na muṅwe muthu, u ṱamba na u sanithaiza zwanḓa, u ambara masiki une wa thivha ningo na mulomo musi vhe fhethu ha nnyi na nnyi. Musi vairasi i vhulayaho i tshi khou isa phanḓa na u lozwa matshilo, muhaelo u dzulela u vha tshone tshipileli tsha khwiṋesa. Musi vhathu vhanzhi vha tshi khou haelwa, zwi ḓo ita uri ri tsireledzee vhukuma sa lushaka.

3.3. Sa shango ri khou vhuya nga zwiṱuku kha matshilele o ḓoweleaho hune ikonomi na yone ya khou vula hafhu na zwikolo zwo no thoma u dzheniwa ḓuvha na ḓuvha, Khabinethe i ita khuwelelo kha vhathu vhoṱhe vha sa athu haelwaho vha miṅwaha i fhiraho 12 uri vha haelwe nga u ṱavhanyedza. Vha tou ya fhedzi vhuponi ha muhaelo, na musi vha songo buka, uri vha ṅwaliswe na u haelwa nga mahala.

3.4. Khabinethe i dovha ya ṱuṱuwedza avho vho fhedzaho u haelwa uri vha ye hafhu u wana khaelo ya u engedza maanḓa (booster) ine ya thusa u engedza ḽevele maswole a muvhili u itela u pfula vhuhali ha varienthe ya COVID-19.  
Khaelo dza u engedza maanḓa dzi khou wanala kha avho vho no haelwaho khaelo ya fhedzisela na khaelo ya mutheo miṅwedzi ya rathi yo fhiraho. U wana khaelo dzoṱhe a zwi thusi fhedzi u fhungudza khombo ya u lwalesa, u valelwa sibadela na lufu, zwi dovha zwa fhungudza khombo ya dziṅwe varienthe dza vhuhali dza tshifhinga tshi ḓaho.

4. Muvhigo wa Khomishini ya Vhuhaṱuli ya Ṱhoḓisiso kha U thubiwa ha Muvhuso 

4.1.  Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha tshipiḓa tsha u thoma na tsha vhuvhili tsha Muvhigo wa Khomishini ya Ṱhoḓisiso ya Vhuhaṱuli kha U thubiwa ha Muvhuso kha Muphuresidennde Vho Ramaphosa sa ḽiga ḽihulwane ḽo swikelelwaho kha nndwa ya zwiito zwa vhuaḓa. 

4.2. Khabinethe i khwaṱhisedza thikhedzo yayo kha maitele ane a ḓo ita uri Muphuresidennde vha dzudzanye maga ane a tea u dzhiwa u itela u thoma u shumisa themendelo dza khomishini musi vha tshi rumela muvhigo wo fhelelaho kha Phalamennde nga ḽa 30 Fulwi 2022. 

5. Muvhigo wa ṱhoḓisiso kha Khakhathi dza Tshitshavha dza Fulwana nga 2021  

5.1.  Khabinethe yo ṱanganela na Muphuresidennde Vho Ramaphosa kha u ṱanganedza u bviswa ha muvhigo wa Phanele ya Vhakoni yo tholwaho u sedzulusa phindulo ya muvhuso kha tshivhangi tsha khakhathi dza tshitshavha , mutshinyalo na tshinyadzo nga Fulwana 2021. Muphuresidennde vho swikisa muvhigo wa Phanele ya Vhakoni kha muṱangano wa Khoro ya Tsireledzo ya Lushaka nga Ḽavhuṱanu, ḽa 4 Luhuhi 2022 he vha fhedza vho ṋea thendelo ya uri u anḓadzwe.

5.2. Mudzulatshidzulo wa phanele iyi ho vha hu Vho Phurofesa Sandy Africa, hu tshi katela na Muimeleli Vho Mojanku Gumbi na Vho Silumko Sokupa sa miraḓo, na Vho Michael Sarjoo sa muṅwaleli wa phanele.

5.3. Phanele yo vha yo ṋewa mushumo wa u ṱola maga oṱhe a vhutsireledzi o dzhiwaho kha u tandulula khakhathi dze dza vha hone zwihulwane ngei KwaZulu-Natal na Gauteng na u ṋea themendelo dza uri vhukoni ha vhutsireledzi vhu nga khwaṱhiswa hani. Muvhigo na mihumbulo zwe ya ṋetshedza nga ha mushumo na khaedu dze tshumelo dza vhutsireledzi, mazhendedzi a vhukombetshedzi ha mulayo na madavhi a muvhuso o teaho zwa ṱangana nadzo dzi ḓo thusa kha phindulo ya muvhuso.

6.  Khakhathi dzo Ḓisendekaho nga Mbeu na Mabulayo a vhatshisadzini (GBVF)

6.1. Sa tshipiḓa tsha nndwa ya shango ya u lwa na GBVF, Muphuresidennde Vho Ramaphosa zwenezwino vho saina Milayo miraru ine ya khwaṱhisa ndingedzo dza u fhedza GBVF – Mulayo wo Khwiniswaho wa zwa Vhugevhenga khathihi na Miṅwe Milandu i Elanaho Nayo , Mulayo wo Khwiniswaho wa Mulayo wa zwa Vhugevhenga (Milandu ya zwa Vhudzekani na Vhuṅwe Vhutshinyi vhu Elanaho Nayo) na Mulayo wa Khwiniso ya Mulayo wa Khakhathi dza Muṱani.

6.2.  Khabinethe i tenda uri u sainwa ha milayo miswa ndi mvelaphanḓa khulwane vhukuma kha u kunda GBVF nahone i ita khuwelelo kha Tshumelo ya Mapholisa ya Afrika Tshipembe na Maanḓalanga a Vhutshutshisi ha Lushaka uri vha wane mbetshelwa ntswa u itela u ṋetshedza vhulamukanyi kha avho vho lozwaho vhafunwa vhavho, dzikhonani kana vhashumisani kha muḽambilu aya.   

6.3.  Khabinethe i sedza phanḓa kha u ṱavhanyisa tshumiso ya milayo iyi u itela u ṋetshedza tsireledzo khulwane kha zwipondwa zwa khakhathi na u tambudzwa. 

6.4. Vha humbule u vhiga milandu ya GBVF tshiṱitshini tsha mapholisa a vhuponi ha havho, nga kha luṱingo lwa mahala lwa Crime Stop: 086 00 10111 kana kha nomboro ya luṱingo lu shumaho awara dza 24 lwa Senthara ya Ndaela ya GBV: 0800 428 428. 

7.   Madalo a Mushumo ngei Mozambique

7.1.  Khabinethe yo ṱanganedza khunyeledzo yavhuḓi ya Madalo a Mushumo ngei kha Riphabuḽiki ya Mozambique nga Muphuresidennde Vho Ramaphosa nga Ḽavhuṋa, ḽa 3 Luhuhi 2022, kha thambo i bvaho kha Muphuresidennde Vho Filipe Nyusi, Muphuresidennde wa Riphabuḽiki ya Mozambique. 

7.2. Kha vhuimo havho sa Mudzulatshidulo wa Tshitshavha tsha Mveledziso ya Tshipembe ha Afrika (SADC) Organ on Politics, Tshumisano ya Vhupileli na Vhutsireledzi, Muphuresidennde Vho Ramaphosa vho dalela mmbi dzine dza vha tshipiḓa tsha Mishini wa SADC ngei Mozambique na u dovha vha dzhenela vhuṱambo ha Tshihumbudzo ha vhu53 ha bulayo ḽa Vho Dokotela Eduardo Mondlane, mutumbuli na Muphuresidennde wa u thoma wa Mozambique Liberation Front (FRELIMO). 

7.3.  Muphuresidennde Vho Ramaphosa na mueḓani navho wa Mozambique vho haseledza nga ha mafhungo a mashango mavhili, a dzhango na a ḽifhasi, na u khwaṱhisedza hafhu vhuḓikumedzeli havho ha u bvela phanḓa na u shumisana kha mafhungo a kwamaho mashango manzhi.

8.  Samithi ya Mbumbano ya Afrika (AU)  

8.1.  Khabinethe yo ṱanganedza mvelelo ya Samithi ya AU ya vhu35 ye ya farelwa ngei Addis Ababa, Ethiopia nga ḽa 5 na 6 Luhuhi 2022, ine ya ṱoḓa u bveledza mulalo na tsireledzo kha dzhango na u sasaladza vhukuma tshanduko dzi siho kha ndayotewa dza mivhuso kha ḽa Afrika.

8.2.  Afrika Tshipembe ḽo ṋetshedza Muvhigo wa Vhuvhusi ha Afrika wa 2021 kha Buthano ḽa AU, u sumbedzaho mvelaphanḓa kha u bveledza dimokirasi na u ya kha ṱhanganelo ya zwa ikonomi nga kha thendelano ya Vhupo ha Mbambadzo ha Mahala kha Dzhango ḽa Afrika. Ḽo dovha ḽa themendela uri vharangaphanḓa vha dzhie maga nga u ṱavhanya u sedzana na zwivhangi zwa tshayavhudziki zwi fanaho na u hulela ha vhushayamushumo kha vhaswa, mihumbulo ya zwa poḽotiki yo kalulaho (extremism), mupfuluwo wa vhathu vhanzhi na u engedzea ha tshayandingano.

8.3.  Kha u vhea ndaela ntswa dza mutakalo wa tshitshavha dza dzhango, samithi yo ṱanganedza muhumbulo wa Afrika Tshipembe wa u thoma tshikwama tsha u thusa kha dwadze tsha Afrika na madzinginywa a uri dzhango ḽi nga ḓitsireledza hani kha zwiṅwe zwiwo zwa mutakalo.

8.4.  Khabinethe yo ṱanganedza u khethwa ha Afrika Tshipembe kha Khoro ya Tsireledzo na Mulalo ya AU (AUPSC). AUPSC ndi tshiimiswa tsha u dzhia tsheo tsho imaho tsha AU u itela thivhelo, ndangulo na thandululo ya dzinndwa. Ndi vhutsireledzi ha vhoṱhe na nzudzanyo ya tsivhudzo i ṱavhanyaho u itelwa u dzhia vhukando ho khwaṱhaho na ho teaho musi hu na nndwa na zwiimo zwa vilili kha ḽa Afrika. I dovha ya vha thikho khulwane ya African Peace and Security Architecture, ine ya vha muhanga wa u bveledzisa mulalo, tsireledzo na vhudziki kha ḽa Afrika. AUPSC yo vhumbwa nga miraḓo ya 15 i re na maanḓa a u vouta a linganaho.  

8.5.  Vharangaphanḓa vha Afrika vha ḓo ṱangana ngei Brussels, Belgium kha Samithi ya vhurathi ya European Union-AU nga ḽa 17 na 18 Luhuhi 2022, ine ya ḓo sedzesa kha thaidzo dzine ḽifhasi ḽa khou livhana nadzo u fana na tshanduko ya kilima, na mvusuludzo ya mulalo na tsireledzo.

9.  African Peer Review Mechanism (APRM)

9.1.  Afrika Tshipembe ḽo khunyeledza vhuimo haḽo ha u vha mudzulatshidulo wa Foramu ya African Peer Review lwa miṅwaha mivhili, tshiimiswa tsha APRM, tsho livhiswaho kha u ṱuṱuwedza na u tsireledza pfanelo dza vhathu, u khwaṱhisa dimokirasi na u bveledzisa vhuvhusi havhuḓi na vhutevhedzi ha mulayo vhukati ha mashango a Afrika.

9.2.  Kha ndingo yaḽo ya tsedzuluso na mashango a linganaho (peer review assessment)  ya 2021, Afrika Tshipembe ḽo wana mivhigo i takalelwaho kha vhutevhedzi ha mulayo, zwiimiswa zwa vhulavhelesi u fana na zwiimiswa zwa Ndima ya 9 ya Mulayotewa, mveledziso ya pfanelo dza vhafumakadzi, tsireledzo ya tshavhi yo khwaṱhaho na mveledziso ya sisiṱeme dzashu dza zwa khetho, vhuvhusi ha mabindu mahulwane ho khwaṱhaho, maitele a mugaganyagwama are khagala na nyaluwo ya vhurangeli kha vhuḓifhinduleli ha mabindu mahulwane kha zwa matshilisano. Shango ḽo dovha ḽa khoḓelwa vhurangaphanḓa na vhulanguli haḽo ha dwadze ḽa COVID-19. 

9.3.  Masia a vhilaedzaho o sumbedziswa kha ndingo – u fana na u gonya ha tshayandingano na vhushayamushumo, zwiito zwa vhuaḓa, zwiwo zwa vengo ḽa vhabvannḓa na nḓisedzo dza tshumelo dzi si dzavhuḓi – zwi khou sedziwa kha pulane dzashu na mbekanyamushumo dza muvhuso.

10.  Pfufho dza Midia dza SADC

10.1.  Khabinethe i ṱuṱuwedza midia wa Afrika Tshipembe u dzhenela kha muṱaṱisano wa Pfufho dza Midia dza SADC dza 2022. Pfufho dzi ṱuṱuwedza ṱhanganelo ya dzingu na tshumisano, na u topola vhukoni kha zwa vhoramafhungo kha sia ḽa u ganḓisa, zwifanyiso, theḽevishini na radio, na u ṱuṱuwedza vhoramafhungo kha mashango ane a vha miraḓo ya SADC u vhiga nga ha zwithu zwi kwamaho dzingu.

10.2. Vhawini vha pfufho ya vhuimo ha u thoma vha ḓo ḓivhadzwa fheloni a Samithi ya SADC ya vhu42 ya Ṱhoho dza Muvhuso. Dzifomo na milayo ya muṱaṱisano wa 2022 dzi nga wanala kha  www.gcis.gov.za/newsroom/media-releases/launch-2022-sadc-media-awards-co....

11. Pfunzo

11.1. Khabinethe yo khoḓa Kiḽasi ya 2021 na u livhuwa vhathu vhoṱhe vho shelaho mulenzhe kha tswikelo yo rekhodiwaho nga vhagudi naho hu na khaedu dzo ḓiswaho nga COVID-19. Ṱhanganyeloguṱe ya vhagudi vha 897 163 vho ṅwala mulingo wa Ṱhanziela ya Maṱiriki ya Lushaka (NSC) wa 2021, tshivhalo tshine tsho engedzea nga 23,6% u bva kha tsha 2020.

11.2. Phimo ya 76, 8% ya vho phasaho NSC nga 2021, hu na vhagudi vha 256 000 vha lugelaho u dzhena yunivesithi ndi khwiniso ya 0,2% u bva kha phimo ya vho phasaho ya 76,2% nga 2020.

11.3.  Khabinethe i tamela mashudu vhagudi vhoṱhe musi vha tshi khou dzhena kha miṅwaha ya pfunzo dza nṱha u ya nga u fhambana, Nga kha Tshikimu tsha Thuso ya zwa Masheleni kha Matshudeni tsha Lushaka, muvhuso u tikedza nga masheleni matshudeni vho teaho u bva kha miṱa i shayaho vha tamaho u guda yunivesithi kana kha gudedzi ḽa Vhupfumbudzi ha Mishumo ya Zwanḓa na zwa Thekhinikhala (TVET).

B. Tsheo dza Khabinethe

1.  Mivhigo ya mvelaphanḓa ya kushumele ya vhuvhili kha ṅwaha

1.1. Khabinethe yo ṱanganedza mivhigo ya mvelaphanḓa ya kushumele ya vhuvhili kha ṅwaha ya u bva nga ḽa 1 Lambamai u swika ḽa 30 Khubvumedzi 2021. Mivhigo i vhumba tshipiḓa tsha Muhanga wa Tshiṱirathedzhi wa Vhukati ha Ṅwaha wa 2019-2024. Mivhigo ya tshigwada tsha mihasho i sedza kha zwithu zwa ndeme zwa sumbe zwa muvhuso na thusedzo dzo teaho dza ndaulo ya vhurathi.

1.2.  Khabinethe i ṱanganedza masia e ha vha na mvelaphanḓa kha zwipikwa zwo tiwaho lwa tshifhinga tshine tsha khou sedzuluswa. Yo dovha ya dzhiela nzhele pulane dza thusedzo u tandulula thaidzo ya u lenga u swikela zwiṅwe zwipikwa.  

1.3. Miṱangano yo vhalaho na vhoramafhungo ya tshigwada tsha Dziminista i ḓo dzudzanywa nga kha GCIS u itela uri mihasho i kone amba nga vhuḓalo nga ha mivhigo iyi ya kushumele.

2.  U rumelwa ha Vhupo ha Pleistocene ha Afrika Tshipembe uri vhu tiwe sa vhupo ha Vhufa ha Ḽifhasi

2.1. Khabinethe yo ṱanganedza u rumelwa ha vhupo ha rathi ha Emergence of Modern Humans: vhupo ha Pleistocene uri vhu ṱanganedzwe na u ṅwaliwa sa vhupo ha Vhufa ha Ḽifhasi. Vhuraru ha vhupo uvhu hu Kapa Vhukovhela (Diepkloof Rock Shelter; Pinnacle Point Site Complex na Blombos Cave); vhuthihi vhu Kapa Vhubvaḓuvha (Klasies River Caves) na vhuvhili ngei KwaZulu-Natal (Sibhudu Cave na Border Cave).

Vhupo uvhu, vhune hoṱhe ha shela mulenzhe kha u pfesesa tshanduko ya muthu, ho no ḓi ḓivhadzwa sa vhupo ha Vhufa ha Lushaka u ya nga Mulayo wa Zwiko zwa Vhufa ha Lushaka, wa, 1999 (Act 25 of 1999). Vhu ṱana mutevhe mulapfu wa vhudzulo ha vhathu u bva miṅwahani i fhiraho mahumi a zwigidi hu na vhuṱanzi vhu sumbedzaho tshifhinga tsha u bva u tumbulwani ha vhathu vha zwino.

2.2. U rumelwa ha vhupo uvhu ho livhanywa na Mulayo wa Thendelano ya Vhufa ha Ḽifhasi wa, 1999 (Act 49 of 1999), une wa ita uri mashango vha ite makumedzwa aya sa tshipiḓa tsha uri ḽifhasi ḽi pfesese maitele a tshanduko ya vhathu.

3.  U engedzedzwa ha Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka 

3.1. Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha mushumo we wa itwa nga kha Tshiimiswa tsha Lushaka tsha Vhusevhi na Kushumele kwo Ṱanganelaho u sumbedzisaho uri vhulanguli ha dwadze ḽa COVID-19 vhu kha ḓi ṱoḓa Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka tshi tshi bvela phanḓa. Mahumbulwa o ṱanganedzwa u bva kha mihasho yo fhambanaho u sumbedzisa masia ayo o fhambanaho a mushumo une wa khou khunyeledzwa kana u vha tsini na u khunyeledzwa.

3.2.  Honeha, nga murahu u vhona uri miṅwe ya mihasho mihulwane yo sedzanaho na COVID-19 a i athu khunyeledza misaukanyo yavho, Khabinethe yo tendela nyengedzedzo ya u fhedzisela ya Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka u swika 15 Ṱhafamuhwe 2022, u ya nga Khethekanyo ya 27(5)(c) ya Mulayo wa Ndangulo ya Tshiwo, 2002 (Act 57 of 2002).

4.  Mvetomveto ya Mbekanyamaitele ya Mitengo ya Muḓagasi (EPP)

4.1. Khabinethe yo ṱanganedza khanḓiso ya tsedzuluso ya EPP u itela mahumbulwa nga tshitshavha. EPP yo sedzuluswaho i ṱoḓa ndinganyiso vhukati ha mitengo ya muḓagasi i sa ḓuriho u itela vharengi vha miholo miṱuku na mitengo ya muḓagasi u sa tou ḓuresa une wa kona u shumiswa tshifhinga tshilapfu nga vhaṅwe vharengi vhoṱhe.  

4.2.  Mbekanyamitele i ṋetshedza milayo ya u ta mitengo yo angaredzaho, tshiimiswa tsha u ta mitengo ya tshimbidzo ya muḓagasi, zwiimiswa zwi rengaho na u rengisa muḓagasi, na tshiimiswa tsha u ta mitengo ya khovhelo na mitengo ya mavhengeleni. EPP i ḓo anḓadzwa kha Gazete ya Muvhuso nahone i nga wanala kha webusaithi ya Muhasho wa Zwiko zwa Minerala na Fulufulu (DMRE): www.dmr.gov.za.

C. Milayotibe

1.  Mulayotibe wa Khwiniso ya Mulayo wa Zhendedzi ḽa Mveledziso ya Vhaswa ḽa Lushaka (NYDA) 2022

1.1. Khabinethe yo ṱanganedza u rumelwa ha Mulayotibe wa Khwiniso ya Mulayo wa NYDA 2022 Phalamenndeni. Tshanduko dzo dzinginywaho dzi khwinisa Mulayo wa NYDA, wa 2008 (Act 54 of 2008). Mulayo wa zwino u ṋetshedza muhanga wa vhusimamilayo u itela mbetshelwa ya Tshumelo ya Vhaswa ya Lushaka, thikhedzo kha vhudzheneli ha zwa ikonomi, vhueletshedzi ha vhaswa na tshumelo dza mafhungo. 

1.2. Khwiniso dzo dzinginywaho dzi khwaṱhisa masia o khetheaho a thusedzo kha khaedu dzine vhaswa vha livhana nadzo; u ṱalusa vhushaka ha zwa poḽotiki na tshiimiswa na u dovha u dzinginya u engedzedzwa ha tshivhalo tsha miraḓo ya Bodo u bva kha ya sumbe u ya kha miraḓo ya fumi. I itela u dzudzanywa ha tshumelo dza NYDA kha ḽevele yapo, nga maanḓa vhaswa vha vhuponi ha mahayani vhane vha sa kone u wana tshumelo dza NYDA.

1.3. Khwiniso dzo dzinginywaho dzo vha hone nga murahu ha vhukwamani vhuhulwane vhukuma na vhathu vhoṱhe vha kwameaho kha mavundu oṱhe a ṱahe.

2. Mulayotibe wa Tshikafhadzo ya Ole Lwanzheni (Ndugiselo, Phindulo na Tshumisano) (OPRC) wa f 2022

2.1.  Khabinethe yo ṱanganedza u rumelwa ha Mulayotibe wa OPRC wa 2022 Phalamenndeni, we wa ṱanganedzwa uri u iswe vhathuni u wana vhupfiwa havho nga Tshimedzi 2019. Mahumbulwa manzhi vhukuma o ṱanganedzwaho u bva kha vhathu vha kwameaho vho fhambanaho o ṱanganyiswa a vha Mulayotibe.

2.2. Wa vhuya wa phasiswa wa vha mulayo, Mulayotibe u ḓo ṋetshedza ndangulo na vhulanguli ha phindulo ya shango kha zwiwo zwa tshikafhadzo ya ole lwanzheni kha maḓanzhe a phendelashango ya shango.

2.3.  Afrika Tshipembe ḽo dzula thungo ha maḓanzhe a shumiswaho vhukuma nahone nḓila dza zwikepe dzi phaḓalala kha Lwanzhe lwa India, Atlantic na lwa Tshipembe, dza phaḓalala u swika kha hafu ya dzingu ḽa Antarctic. Shango ḽi dovha ḽa vha ḽiṅwe ḽa vhasaini vha Thendelano ya OPRC.

3.   Mvetomveto ya Mbekanyamaitele ya Mupfuluwo nga zwa Mushumo ya Lushaka (NLMP) na Mulayotibe wa Khwiniso  ya Tshumelo dza zwa Mishumo (ESAB) wo Dzinginywaho.

3.1. Khabinethe yo ṱanganedza mathomo a vhukwamani na tshitshavha na vhathu vha kwameaho nga ha mvetomveto ya mbekanyamaitele ya mupfuluwo nga zwa mushumo na ESAB yo dzinginywaho. Mbekanyamaitele i ṋetshedza ndinganyiso vhukati ha tsireledzo ya mishumo ya Maafrika Tshipembe ngeno hu tshi khou dzhielwa nṱha fhungo ḽa zwikili zwi ṱoḓiwaho nga shango. I dovha a sedza mbofho dza shango kha SADC, AU na dziṅwe phurotokholo dza mupfuluwo nga zwa mushumo dza dzitshaka.

3.2.  NLMP i ṋetshedza muhanga na mutheo wa mulayo u langa nḓila dzine vhatholi vha nga kona u thola vhabvannḓa kha mabindu avho ngeno vha tshi vha vha khou tsireledza pfanelo dza vhapfuluwi. Mbekanyamaitele i ṋetshedza mutheo wa ESAB wo dzinginywaho.

3.3. Khabinethe yo ṱanganedza uri Muhasho wa zwa U thola na Mishumo u nga thoma vhukwamani na tshitshavha nga ha mbekanyamaitele, zwine zwa ḓo ṋea vhadzulapo na vhathu vha kwameaho tshikhala tsha u ṋetshedza mahumbulwa kha NLMP ya shango.

4.  Mulayotibe wa Khwiniso ya Ndangulo ya Muḓagasi 

4.1. Khabinethe yo ṱanganedza khanḓiso ya Mulayotibe wa Khwiniso ya Ndangulo ya Muḓagasi. Mulayotibe u dzinginya khwiniso ya Mulayo wa Ndangulo ya Muḓagasi, 2007 (Act 28 of 2007). Khwiniso dzo dzinginywaho dzi ṱanḓavhudza muhanga wa zwa ndangulo ya nḓowetshumo ya ṋetshedzo ya muḓagasi. Dzi livhanyisa shango na maitele a khwinesa a dzitshaka kha zwa fulufulu na u ṋetshedza mishumo ya Tshiimiswa tsha Tshimbidzo ya Muḓagasi (Transmission System Operator), na u itela muhanga wa zwa ḽaisentsi ya mveledziso ya muḓagasi, tshimbidzo, khovhelo na thengiso.

4.2.  Khwiniso dzo dzinginywaho dzi vha tshipiḓa tsha maga maṅwe ane shango ḽa khou a dzhia u vusuludza sekhithara ya muḓagasi u itela u swikelela ṋetshedzo ya muḓagasi yo dzikaho na yo tsireledzeaho. Dzi ḓo dovha dza khwaṱhisa kushumele kwa nḓowetshumo ya muḓagasi kune kwa ḓo fhedza kwo sika vhupo vhu konisaho nyaluwo ya ikonomi.

4.3.  Mulayotibe u ḓo phaḓaladza kha Gazete ya Muvhuso nahone u nga wa wanala hafhu kha webusaithi ya DMRE: www.dmr.gov.za.

D.  Milaedza

1. U fhululedza

Khabinethe yo livhisa maipfi ayo a u fhululedza na u tamela mashudu kha: 

1.1.  Muhulisei Nkosikazi Nomandla Dorothy Mhlauli, Mudzulatshidulo o khethiwaho muswa wa Nnḓu ya Lushaka ya Vharangaphanḓa vha zwa Sialala na Khoi-San. Nkosikazi Mhlauli ndi mufumakadzi wa u thoma u rangaphanḓa tshiimiswa tsha vharangaphanḓa vha sialala. Vho khethiwa nga murahu ha u dzama ha mudzulatshidulo wa kale Ikosi Sipho Mahlangu

E. U tholwa

U tholwa hoṱhe hu fhira nga fhasi ha khwaṱhisedzo ya ndalukano na u ṱanzwiwa dzina ho fanelaho. 

1.  Miraḓo ya Khoro ya Vhueletshedzi ha zwa Maḓaka ya Lushaka (NFAC).

Khabinethe i tendelana na Minista wa zwa Maḓaka, Vhureakhovhe na Mupo u thola miraḓo ya Bodo ya NFAC lwa miṅwaha miraru:

a.      Mufumakadzi Vho Nosisa Euticus Nzuza (Mudzulatshidulo); 
b.      Dokotela Vho Pulane Elsie Molokwane (Tshanḓa tsha Mudzulatshidulo);
c.      Mufumakadzi Vho Getrude Mathithwa Nonginzi; 
d.      Mufumakadzi Vho Maropeng Dipitseng Manamela;
e.      Vho Bhutinyana Calvin Chirwa;
f.       Mufumakadzi Vho Phindiwe Keletso Mokoena;
g.      Mufumakadzi Vho Manushka Moodley;
h.      Vho Bishop Ngobeli;
i.       Mufumakadzi Vho Nombuso Mlambo;
j.       Vho Mzwandile Roy Mendu;
k.      Vho Sikhumbuzo Sipho Masuku;
l.       Vho Thabo Simon Moloi;
m.     Mufumakadzi Vho Felicity Blakeway;
n.      Vho Jim Matsho;
o.      Mufumakadzi Vho Fefekazi Sefara;
p.      Vho Phemelo Sebitlo;
q.      Vho Goodman Gcaba;
r.       Vho Nkosipendule Quvile;
s.      Vho Sixolile Msayi; na
t.       Vho Makale Ngwenya.

2.       Dokotela Vho Jennifer Molwantwa – Muofisiri Muhulwane wa Khorondangi (CEO) wa Khomishini ya Tsedzuluso ya zwa Maḓi. 
3.       Vho Petrus Maselaganye Matji – CEO ya Amatola Water. 
4.       Vho Frans Moatshe – Muofisiri Muhulwane wa zwa Masheleni kha Muhasho wa Maḓi na Tshampungane.
5.       Mubrigadia Vho Mokgadi Bertha Bokaba – Ṱhoho ya Vundu ya Vhulangi ha Ṱhoḓisiso ya Vhugevhenga ho Khetheaho (DPCI) ngei Free State.
6.       Mubrigadia Vho Mathipha Solomon Makgato – Ṱhoho ya Vundu ya DPCI ngei Kapa Vhukovhela.

Mbudziso:
Mufumakadzi Vho Phumla Williams
Muambeli wa Khabinethe kha 083 501 0139