A. Mafhungo a zwino kha shango

1. Guvhangano ḽa vhu12 ḽa Brazil, Russia, India, China na Afrika Tshipembe (BRICS)

1.1. Khabinethe yo ṱanganedza mvelelo dza Guvhangano ḽa vhu12 ḽa BRICS ḽe ḽa vha ḽo farwa nga Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa. Guvhangano ḽe ḽa dzudzanywa nga Muphuresidennde Vho Vladimir Putin vha Muvhuso wa Russia, ḽo amba nga vhuḓalo nga ha vhufarisani ha BRICS u itela vhudziki ha ḽifhasi, khovhelano ya tsireledzo na nyaluwo ya zwa vhutumbuli.

1.2. Mvelelo dzi katela ṱhanganedzo ya Tshiṱirathedzhi tsho sedzuluswaho tsha Vhufarisani ha zwa Ikonomi ha BRICS (2020-2025) na ṱhanganedzo ya Tshiṱirathedzhi tsha U lwa na zwa Vhutherorisi tsha BRICS. Nḓivhadzo ya tshiofisi yo ṱanganedzwaho mafheloni a guvhangano yo sumbedzisa, vhukati ha maṅwe mafhungo, thikhedzo ya Adzhenda ya 2063 ya Mbumbano ya Afrika (AU) na ndingedzo kha u engedzedza ṱhanganelo na mveledziso kha dzhango, hu tshi katelwa u thoma u shumiswa ha Thendelano kha Vhupo ha Mbambadzelano ha Mahala ha Dzhango ḽa Afrika.

1.3. Guvhangano ḽo dovha ḽa vhona mvelaphanḓa yo swikelelwaho nga AU kha u tandulula magake a themamveledziso, nga maanḓa nga ngomu ha muhanga wa Vhushumisani Vhuswa ha Mveledziso ya Afrika, na vhuṱhogwa ha u ṱuṱuwedza vhubindudzi u tikedza mveledziso ya zwa nḓowetshumo, u sika mishumo, u khwaṱhisedza tsireledzo ya zwiḽiwa, u lwa na vhushai na u itela mveledziso yo khwaṱhaho ya Afrika.

2. Madalo a Mushumo nga Muphuresidennde wa Malawi

2.1. Khabinethe yo ṱanganedza Madalo a Mushumo a zwenezwino o tshimbilaho zwavhuḓi Afrika Tshipembe nga miraḓo ya Muvhuso wa Malawi vho rangwa phanḓa nga Muphuresidennde Vho Lazarus Chakwera. Muṱangano vhukati ha Muphuresidennde Vho Chakwera na Muphuresidennde Vho Ramaphosa wo haseledza mafhungo a dzangalelo ḽa vhoṱhe a kwamaho masia mavhili, dzingu na dzhango.

2.2. Afrika Tshipembe ḽi dzula ḽo ḓikumedzela u khwaṱhisedza na u khwaṱhisa vhushaka na Malawi nga kha mbambadzelano dzo ṱanḓavhuwaho na vhubindudzi hu na nḓivho ya u swikelela maitele a u ḓitshidza a khwiṋe kha mashango oṱhe. Mashango aya mavhili a na vhushaka vhu re na vhuthu u bva miṅwahani ya mahumi manzhi yo fhiraho.

2.3. Khabinethe yo dovha ya nyeṱulelwa nga ha fhungo ḽa Vho Shepherd na Vho Mary Bushiri, vhe vha shavhela Malawi musi vho wana beiḽi ya R200 000 muṅwe na muṅwe wavho nga murahu ha u hwelelwa milandu ya vhufhura na u ngalangadza tshelede.

2.4. Khabinethe yo fushea nga nḓila ye Tshigwada tsha Vhulamukanyi, Thivhelo ya Vhugevhenga na Vhutsireledzi tsha fara fhungo iḽi nahone tshigwada tshi ḓo ḓivhadza tshitshavha nga ha mvelaphanḓa ya fhungo iḽi. Maitele a u vha vhuisela kha ḽino uri vha livhane na milandu ye vha hwelelwa o no thoma.

3. Khethokati dza Masipala

3.1. Khabinethe i khoḓa Khomishini ya zwa Khetho yo Ḓiimisaho nga yothe kha u tshimbidza khethokati dza masipala nga nḓila yavhuḓi, dze dza farwa kha dziwadi dza 95 u mona na mimasipala ya 55 nga Ḽavhuraru, 11 Ḽara 2020. Khetho dza masipala dzi dzulela u vha thikho ya u ṱuṱula demokirasi yashu kha ḽeveḽe dza tshiṱiriki na dza masipala.

3.2. Khabinethe yo livhuwa Maafrika Tshipembe vhoṱhe vhe vha dzhenela kha khethokati dza masipala, dze dza vha dza u thoma u bva tshe khetho dza imiswa nga Ṱhafamuhwe nga vhanga ḽa tshiwo tsha Vhulwadze ha Tshitzhili tsha Corona (COVID-19).

4. Maḓuvha maṱanu a malilo

4.1. Khabinethe i ṱuṱuwedza Maafrika Tshipembe u dzhenelela kha maḓuvha maṱanu a malilo a u humbula avho vho lozwaho matshilo avho nga vhanga ḽa COVID-19 na khakhathi dzo ḓitikaho nga mbeu na mabulayo a vhatshifumadzini (GBVF). Fuḽaga dzoṱhe dza lushaka dzi ḓo tsitselwa vhukati nga tshifhinga tsha maḓuvha maṱanu a malilo u thoma nga Ḽavhuraru ḽa 25 Ḽara u swika Swondaha ya ḽa 29 Ḽara 2020.

4.2. Kha maitele a vhuthihi a u ṱhonifha na u humbula avho vhoṱhe vho lovhaho nga vhanga ḽa COVID-19 na GBVF, vhadzulapo vhoṱhe vha khou ṱuṱuwedzwa u ambara zwiambaro na zwikhavhisi zwi sumbedzaho u vha maliloni zwi tshi ya nga mvelele, sialala ḽavho na lutendo lwa vhureleli havho.

5. U sainwa ha Pulane Khulwane ya Nḓowetshumo ya Swigiri

5.1. Khabinethe yo ṱanganedza  Pulane Khulwane ya Nḓowetshumo ya Swigiri yo sainwaho nga Minisṱa wa Vhulimivhufuwi, Mvusuludzo ya Mavu na Mveledziso ya Mahayani Vho Thoko Didiza na sekhithara ya nḓowetshumo ya swigiri.  Pulane Khulwane ya Nḓowetshumo ya Swigiri i khou ṱoḓa u dzhia vhukando nga u ṱavhanyedza u tsireledza zwigidi zwa mishumo, maitele a u ḓitshidza kha vhathu vha mahayani na mabindu, na u ita vhuhovheleli vhuswa ha tshifhinga tshi ḓaho nga tshifhinga tshithihi, vhune ha ṱoḓa u sika milonga ya mbuelo yo fhambanaho ya vhabveledzi vha swigiri, na u ḓisa zwikhala zwa mushumo miswa zwa vhuṱhogwa.

5.2. Nḓowetshumo ya swigiri ndi mutholi wa vhuṱhogwa wa vhashumi na vhubvo ha u ḓitshidza ha tshivhalo tshihulwane tsha zwitshavha zwa mahayani.

B. Tsheo dza Khabinethe

1. Tshiṱirathedzhi tsha U lwa na Zwiito zwa Vhuaḓa tsha Lushaka (NACS)

1.1. Khabinethe yo tendela NACS ine ya ṋetshedza muhanga wa thusedzo ya lushaka. Tshiṱirathedzhi ndi maṱhakhe a vhuvhudzisi ha shango ḽashu na sekhithara dzo fhambanaho, hu tshi katelwa mabindu, muvhuso na tshitshavha tsha vhadzulapo. NACS Reference Group, yo vhumbwaho nga tshitshavha tsha vhadzulapo, vhorapfunzo, vhaimeleli vha mabindu na muvhuso, vhe vha tikedza mveledzo ya tshiṱirathedzhi itshi.

1.2. NACS tshi katela thikho dza rathi, dzine dza katela u bveledzisa na ṱuṱuwedza vhudzheneli ha vhadzulapo, u ambulula, vhungoho na vhubvelakhagala, u bveledzisa vhukoni ha vhashumi, u khwiṋisa vhuvhusi kha zwiimiswa; na u khwaṱhisa ṋetshedzo ya zwiko na khonanyo ya kushumele na vhuḓifhinduleli.

1.3. Tshiṱirathedzhi tshi dovha tsha dzinginya Khoro ya Vhueletshedzi ya U lwa na Zwiito zwa Vhuaḓa ya tshifhinga nyana sa nzudzanyo i elanaho na zwiṱirakitsha u khwaṱhisedza u vhea iṱo huhulwane, vhuḓifhinduleli na vhubvelakhagala. Tshiṱirathedzhi tsha tshifhinga nyana itshi tshi ḓo thoma maitele a u dzudzanya tshiṱirakhitsha tsha zwa mulayo tsho ḓiimisaho tshi katelaho masia oṱhe tshine tsha ḓo vhiga thwii kha Phalamennde.

2. Tshiṱirathedzhi tsha Ṱhanḓavhudzo ya Vhupo ho Tsireledzwaho ha Lushaka (NPAES)

2.1. Khabinethe yo tendela NPAES tsho sedzuluswaho u itela u thoma u shumiswa. Tshiṱirathedzhi tsho tendelwa u itela vhuvhudzisi ha tshitshavha nga Ḽara 2018. Vhuvhudzisi uvhu ho ita uri tshivhalo tsha mafhungodzheniswa o sedzuluswaho a engedzwe kha ndima dza ṱahe dza tshiṱirathedzhi itshi.

2.2. Afrika Tshipembe ndi ḽiṅwe ḽa mashango o pfumesaho zwi tshi ḓa kha tshaka dzo fhambanaho dza zwimela na zwipuka. Ḽo vhewa kha mutevhe wa u vha ḽiṅwe ḽa mashango mararu a nṱha a re na tshaka dzo fhambanaho. U langa na u vhulunga zwithu zwo fhambanaho zwi tshilaho ḽifhasini zwi dovha zwa shela mulenzhe kha u sika mishumo nga kha mbekanyamushumo dza vhuendelamashango na dza u vhulunga mupo, na u shuma sa fhethu ha u ita ṱhoḓisiso dza zwa saintsi.

3. Muhanga wa tshaka dzo fhambanaho dza zwi tshilaho ḽifhasini (Bayodaivesithi) wa Lushaka wo Sedzuluswaho (NBF)

3.1. Khabinethe yo tendela khanḓiso ya NBF u itela u wana mahumbulwa nga tshitshavha. Heyi ndi pulane ya nyito ya sekhithara ya u tandulula tshutshedzo dza bayodaivesithi dzo topolwaho nga tshifhinga tsha ndingo ya zwa saintsi ya tshiimo tsha bayodaivesithi na ekhosisiteme zwa Afrika Tshipembe zwo itwaho nga Tshiimiswa tsha Bayodaivesithi tsha Lushaka tsha Afrika Tshipembe nga 2019.

3.2. Masia a vhuṱhogwa vhukuma kha muvhigo wa ndingo a elana na ekhosisiteme ya maḓi o kunaho, milambo na milonga i re na khovhe maḓini o kunaho zwi re khomboni vhukuma u fhira tshaka dzoṱhe dza zwi tshilaho shangoni.

4. Pulane Khulwane ya Sekhithara ya Maḓaka a Vhubindudzi (CFS) ya Afrika Tshipembe (2020-2025)

4.1. Khabinethe yo tendela u thoma u shuma ha Pulane Khulwane ya CFS, ye ha tendelanwa ngayo nga nḓowetshumo, muvhuso na vhashumi. Pulane i linganyisa mbuelo kha mupo, matshilisano na zwa ikonomi u bva kha zwiko zwa maḓaka.

4.2. I sumbedzisa masia o sedzwaho a vhuṱhogwa a sumbe: (a) ṱhanḓavhudzo ya zwiko zwa maḓaka na ṱhogomelo/tsireledzo, (b) tshanduko ya sekhithara, (c) nyengedzo ya ndeme na mashumele, (d) u tswiwa ha mabulannga na zwiito zwi siho mulayoni, (e) ṱhoḓisiso, mveledziso, vhutumbuli na mveledziso ya zwikili, (f) zwithivheli zwihulwane kha nyaluwo ya sekhithara na (g) mveledziso ya zwiimiswa.

5. Muhanga wa lushaka wa u thoma u ita mushumo wa u khwiṋisa vhukoni na vhupfumbudzi ha vhashumi kha Tshumelo ya Tshitshavha

5.1. Khabinethe yo tendela khanḓiso ya mvetamveto ya muhanga wa lushaka wa u thoma u ita mushumo wa u khwiṋisa vhukoni na vhupfumbudzi ha vhashumi kha Tshumelo ya Tshitshavha. Hezwi zwi tshimbilelana na vhuḓikumedzeli ho itwaho kha ndaulo ya vhurathi u sika Tshumelo ya Tshitshavha i bveledzaho, ya mikhwa yavhuḓi na i re na vhukoni.

5.2. Muhanga u dzinginya thikho ṱhanu dza ndeme dza u khwiṋiswa vhukoni na vhupfumbudzi ha vhashumi dze dza rangwa phanḓa nga Tshikolo tsha Vhupfumbudzi ha Lushaka tsha Muvhuso (NSG), tshi tshi khou shumisana na zwiimiswa zwo fhambanaho zwa ngudo. Thikho ṱhanu dzi katela luṱa lwa mathomo lwa u thola na u nanga nga ngomu kha Tshumelo ya Tshitshavha; u dzheniswa na u ṱanganedzwa ha vhashumi, u pulana na ndangulo ya kushumele; mveledziso ya kushumele kwa vhukoni na u guda ha tshifhinga tshoṱhe, na mvelaphanḓa kha buḓo na zwiitea zwa buḓo.

6. Madzinginywa a mbekanyamaitele ya u khwiṋisa Mulayo wa Ndangulo ya Ndaulo ya Tshumelo ya Tshitshavha (PAMA) ya 2014 na Mulayo wa Tshumelo ya Tshitshavha (PSA) wa 1994

6.1. Khabinethe yo tendela madzinginywa a mbekanyamaitele ane a ṱoḓa u khwiṋisa PAMA, 2014 (Act 11 of 2014) na PSA, 1994 (Act 103 of 1994). Vhukati ha zwiṅwe zwithu, a dzinginya u sendela u ya kha Tshumelo ya Tshitshavha nthihi, u vhulungwa ha vhuimo ha NSG sa muhasho wa lushaka na u ṱalusa mushumo wa Ofisi ya Vhutevhedzeli ha Zwilinganyo zwa Mutakalo malugana na nḓila dza u konanya mikhwa na zwilinganyo kha ndaulo ya tshitshavha.

6.2. Madzinginywa a mbekanyamaitele a PSA a katela u ṱalusa ṱhoho dza muhasho kha Ofisi ya Mulangavunḓu na Ofisi ya Muphuresidennde, na u dovha u lulamisa maṅwe Mafhungo o vhangwaho nga khaṱhulo dza khothe.

6.3. Khwiṋiso dzi ḓivhadza u thoma ha u isa phanḓa vhurangeli ha Ndaulo ya Tshitshavha Vhuthihi ya dovha ya ṋea mveledzo ya mbekanyamaitele yo lavhelelwaho kha Pulane ya Mveledziso ya Lushaka u itela u fhaṱa tshumelo ya tshitshavha i re na vhukoni.

6.4. Vhurangeli ha Ndaulo ya Tshitshavha Vhuthihi ho tikedzwa nga mulayo u itela u khwaṱhisedza nḓisedzo ya tshumelo ya vhukoni, ya mbonaleo, ya tshumisano na i re na vhuḓifhinduleli.

7. Mbekanyamaitele ya Ndangulo ya Ṱhaluso ya Mvumbo ya Tshiofisi

7.1. Khabinethe yo tendela Mbekanyamaitele ya Ndangulo ya Ṱhaluso ya Mvumbo ya muthu ya Tshiofisi uri i anḓadzwe u itela u wana mahumbulwa nga tshitshavha. Mbekanyamitele i dzinginya tshanduko dzo vhalaho, hu tshi katelwa na u khwiṋisa Mulayo wa Ṱhaluso ya Mvumbo, wa, 1997 (Act 68 of 1997) na Mulayo wa Tshandukiso ya Ṱhaluso ya Mbeu na Vhuimo kha zwa Mbeu, (Act 40 of 2003) u itela u i livhanyisa na Mulayotewa wa Mulayo wa Afrika Tshipembe wa 1996 na Mulayo wa Tsireledzo ya Zwidodombedzwa zwa Vhuṋe wa 2013 (Act 4 of 2013).

7.2. I dovha ya dzinginya ṱhanganelo ya Ridzhisiṱara ya Tshitshavha ya Lushaka u tendela muhumbulo muthihi wa muthu ane a vha na mbonalo ya u shumisana na sisiṱeme dza ndangulo ya ṱhaluso ya mvumbo kha sekhithara ya phuraivethe na muṅwe muvhuso. I ḓo ṱanganya sisiṱeme dza zwino dza vha Sisiṱeme ya Ṱhaluso ya Mvumbo ya Lushaka i konaho u topola zwiṱalusi na mikhwa ya muthu.  Ridzhisiṱara ya tshitshavha ntswa yo dzinginywaho i ḓo vhumba mutheo wa ṱhaluso ya mvumbo ya eḽekiṱhironiki ya tshiofisi ine ya ḓo shuma sa thikho ya muvhuso na puḽatifomo dza didzhithala ya phuraivethe.  

8. Thendelano ya u thoma kha Mulayo wa maanḓa a Vhusimamilayo ha AU Malugana na Phalamennde ya Lushaka lwa Afrika (PAP)

8.1. Khabinethe yo tendela makumedzwa a Thendelano ya u thoma kha Mulayo wa maanḓa a Vhusimamulayo ha AU Malugana na Phalamennde ya Lushaka lwa Afrika u itela khwaṱhisedzo. Uri thendelano iyi ya u thoma i shume, miraḓo ya mivhuso i fanela u i khwaṱhisedza nga kha phalamennde dzayo dzo fhambanaho. Afrika Tshipembe ḽi dzudzanya PAP, ine ya vha davhi ḽa vhusimamilayo ha AU.

C. Milayotibe

1. Mulayotibe wa Khwiṋiso ya Mabindu Maṱuku a Lushaka (NSEA) wa 2020

1.1. Khabinethe yo tendela u anḓadzwa ha NSEA u itela u wana mahumbulwa nga tshitshavha, une wa ṱoḓa u khwiṋisa Mulayo wa Mabindu Maṱuku a Lushaka, wa 1996 (Act 102 of 1996). Khwiṋiso dzi ṋetshedza Ofisi ya Tshumelo ya Mulavhelesi wa muvhuso (Ombud) wa Mabindu Maṱuku na u fhelisa thendelo u itela mathomo a Dzangano ḽa Vhueletshedzi.

1.2. Mulayotibe u ṱanḓavhudza tswikelelo kha vhulamukanyi ha mabindu maṱuku nga kha Tshumelo ya Mulavhelesi wa muvhuso (Ombud), ine ya ḓo ṋewa mushumo wa u ṱanganedza na u tandulula mbilaelo nga mabindu maṱuku.

1.3. U thoma u shuma ha khwiṋiso hu ḓo ḓisa vhudziki vhuhulwane kha sekhithara na u bveledza tshikhala tsha zwa ikonomi nga kha tsiko ya zwikhala zwa mishumo nga mabindu maṱuku, a vhukati na maṱukusa.

2. Mulayotibe wa Khwiṋiso ya Zhendedzi ḽa Mveledziso ya Vhaswa ḽa Lushaka (NYDA)

2.1. Khabinethe yo tendela makumedzwa a Mulayotibe wa Khwiṋiso ya NYDA u itela u wana mahumbulwa nga tshitshavha. Khwiṋiso dzo engedzedza kushumele kwa zwa mushumo kwa NYDA kha u ṱanḓavhudza hune ḽa tea u swika hone na u engedza kufhindulele kwaḽo kha ṱhoḓea dza vhaswa.

2.2. Vhaswa vha vhumba tshivhalo tshi ṱoḓaho u swika tshararu tsha tshitshavha tsha Afrika Tshipembe nahone u thoma u shumisa Mulayotibe uyu zwi ḓo engedzedza u shela mulenzhe kha u fhaṱa vhashumi vha re na zwikili zwihulwane vhukuma na u dovha u engedza thikhedzo ya vhuramabindu. Hezwi zwi ḓo shela mulenzhe kha u tandulula khaedu dza zwa mveledziso tharu dza vhushai, tshayandingano na vhushayamushumo.

D. Zwi khou ḓaho

1. Maḓuvha a 16 a fulo ḽa U lwa na Khakhathi dzi itelwaho Vhafumakadzi na Vhana

1.1. Khabinethe yo tendela thero ya: “Vhulamukanyi ha zwa Ikonomi ha Vhafumakadzi kha u swikelela Afrika Tshipembe ḽi si ḽa dzikhakhathi nahone ḽi sa ṱaluli nga mbeu” ya fulo ḽa Maḓuvha a 16 a U lwa na Khakhathi dzi itelwaho Vhafumakadzi na Vhana, ḽine ḽa vha maṱhakheni a Maḓuvha a 365 a fulo ḽa U lwa na GBVF. Nga vhanga ḽa milayo ya Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka ine ya thivhela maguvhangano mahulwane, Muphuresidennde Vho Ramaphosa vha ḓo rwela ṱari fulo vha tshi khou shumisa vidio nga Ḽavhuraru ḽa 25 Ḽara 2020. Pulane ya Nyito ya Phindulo ya Shishi ya u lwa na GBVF ye ya tendelwa nga 2019 yo thoma u ita mushumo wa u tikedza vhaponyi; u engedza mafulo a thivhelo na a tsivhudzo; u khwiṋisa milayo na mbekanyamaitele; u ṱuṱuwedza u maanḓafhadzwa ha vhafumakadzi kha zwa ikonomi, na u khwaṱhisa sisiṱeme ya vhulamukanyi ha vhugevhenga.

1.2. Pulane ya Tshiṱirathedzhi ya Lushaka (NSP) yo ṱanganedzwaho , ye ya wanwa nga Muphuresidennde Vho Ramaphosa mathomoni a ṅwaha uno, i isa phanḓa thusedzo ya phindulo ya shishi ye ya thomiwa nga 2019. Komiti ya Dziminisṱa nga ha GBVF yo rangiwa phanḓa nga Minisṱa kha Ofisi ya Muphuresidennde ya Vhafumakadzi, Vhana na Vhathu vha re na Vhuholefhali, Vho Maite Nkoana-Mashabane, i bvela phanḓa na u vhea iṱo kushumele kwa tshimbidzo ya mbekanyamushumo dza NSP.

2. Ḓuvha ḽa AIDS ḽa Ḽifhasi– 01 Nyendavhusiku 2020

2.1. Thero ya Ḓuvha ḽa AIDS ḽa Ḽifhasi nga ḽa 01 Nyendavhusiku 2020: “Ri roṱhe kha izwi, Cheka Impilo!” i ombedzela vhuḓifhinduleli ha muthu nga eṱhe u khwaṱhisedza uri mbuelo dzo itwaho u swika zwino kha u lwa na malwadze a HIV na Lufhiha (TB) a si ḽi fhedzi.

2.2. Afrika Tshipembe ḽi na tshivhalo tsha nṱhesa tsha dwadze ḽa HIV ḽifhasini, hune ha vha na vhathu vha ṱoḓaho u swika 7.7 miḽioni vha khou tshilaho na HIV, nahone tshi lingana tshararu tsha malwadze maswa oṱhe kha Tshipembe ha Afrika. Vhathu vhanzhi zwa zwino vha ita ndingo dza HIV. Afrika Tshipembe ḽi na mbekanyamushumo ya antiretroviral therapy khulwanesa ḽifhasini. Ndi ḽone shango ḽa u thoma tshipembe ha Sahara kha ḽa Afrika u tendela nga vhuḓalo dzilafho ḽa HIV ḽe ḽa ranga u bviselwa khagala, ḽine zwa zwino ḽa khou waniwa nga avho vhane vha vha khomboni khulwane ya u kavhiwa nga vhulwadze.

2.3. Khabinethe i ṱuṱuwedza Maafrika Tshipembe u tevhedza maga mararu a Cheka Impilo: Ḽa u thoma, kha vha ṱolwe mutakalo, kha vha ite ndingo dza HIV na TB nga mahala kha kiḽiniki iṅwe na iṅwe ine ya vha tsini na ha havho. Ḽa vhuvhili, kha vha dzhie vhukando nga khathihi musi vha tshi tou ḓivha mvelelo dzavho, vha thome u shumisa mishonga nga u ṱavhanyedza kana vha bvele phanḓa na u shumisa mishonga. Ḽa u fhedzisa, kha vha tshile nga vhuṱali, vha tshile nga nḓila ya mutakalo wavhuḓi nga u ṱutshela zwiito zwa vhudzekani vhu songo tsireledzeaho, vha ṱutshele mikhwa ya vhutshilo vhu si na mutakalo wavhuḓi, vha ḽe zwiḽiwa zwa mutakalo zwi re na pfushi dzoṱhe tshifhinga tshoṱhe.

3.  Guvhangano  ḽa Tshigwada tsha Vharangaphanḓa vha Fumbili (G20)

3.1. Muphuresidennde Vho Ramaphosa vha ḓo ranga phanḓa vhurumelwa ha Afrika Tshipembe kha Guvhangano ḽa Vharangaphanḓa vha G20 ḽine ḽa ḓo itwa nga kha vidio nga Mugivhela wa ḽa 21 Ḽara na Swondaha ya ḽa 22 Ḽara.

3.2. Guvhangano ḽa Vharangaphanḓa vha G20 ḽo rambiwa nga Muvhuso wa  Saudi Arabia ho sedzwa kha u khwaṱhisedza tshumisano ya ḽifhasi nga fhasi ha thero ya: “U swikelela Zwikhala zwa Sentshari ya vhu21 zwa Vhoṱhe”. Guvhangano  ḽo dzudzanyelwa u ranga phanḓa ndingedzo dza dzitshaka u bveledza phindulo ya ḽifhasi yo konanywaho yo khwaṱhaho u lwa na dwadze ḽa COVID-19, u tsireledza ikonomi ya ḽifhasi na u khwaṱhisa tshumisano ya dzitshaka.

3.3. Nyambedzano dzi ḓo vha dzo sedzesa kha u maanḓafhadza vhathu, u tsireledza pulanethe na thandululo dza khaedu dza ḽifhasi nga kha thandululo dzine dza vhuedza vhathu vhoṱhe.

A. Milaedza

1. U fhululedza

Khabinethe i fhululedza na u tamela mashudu kha:

• Muphuresidennde Vho Ramaphosa kha u pembela ḓuvha ḽavho ḽa mabebo nga Ḽavhuvhili ḽa 17 Ḽara 2020, musi vha tshi khou fara ṅwaha wa vhu68.
• Muphuresidennde Vho Alassane Ouattara na vhathu vha Cote d’Ivoire nga u fara khetho dze dza tshimbila zwavhuḓi.
• Muphuresidennde o khethiwaho wa United States of America (USA) Vho Joseph R. Biden, na vhathu vha USA, nga murahu ha khetho dze dza tshimbila zwavhuḓi.
• Master KG kha u wina Best African Act Award kha MTV EMA’s nga murahu ha luimbo lwe lwa bvuma vhukuma Jerusalema lwe a lu imba na Nomcebo Zikode, lwe lwa ḓo vha luṅwe lwa nyimbo khulwanesa ḽifhasini ḽoṱhe.
• Banyana Banyana vhe vha wina pfufho ya COSAFA Women's Championship lwa vhuṋa nga u tou tevhelelana musi vha tshi kunda Botswana nga zwikoro zwa 2-1.
• Bafana Bafana vhe vha khunyeledza masia oṱhe kha mitambo na Sao Tome na Principe u vha kha vhuimo havhuḓi ha u dzhenela kha mitambo ya 2022 Africa Cup of Nations.

2. Ndiliso

Khabinethe i swikisa ndiliso kha:

•  Vhathu vha Ghana na muṱa na dzikhonani dza Muphuresidennde wa kale wa Ghana Vho Jerry Rawlings.
• Muṱa, khonani na vhashumisani vha Muoditha Dzheneraḽa we a vha a tshi khou fhedza u shuma Vho Kimi Makwetu vhe vha shumela shango ḽashu nga vhukoni ha nṱhesa na u shela mulenzhe kha u funza mvelele ya vhuḓifhinduleli kha kushumisele kwa zwiko zwa muvhuso.  Lufu lwa Vho Makwetu lwo vha ndozwo khulwanesa kha phurofesheni ya u oditha na kha mushumo wa u bvela phanḓa na u fhaṱa ndaulo i re na vhuḓifhinduleli. Khabinethe i a ḓihudza nga uri Vho Makwetu vhe vha vha vho khethwa nga themendelo ya vhukoni havho kha Komiti ya Vhueletshedzi ha u Oditha yo Ḓiimisaho ya Mashango Mbumbano, mushumo we vha ita, hu si na u timatima, vho u ita nga vhukoni ha nṱhesa.   
• Muvhuso na vhathu vha Palestina nga murahu ha u lovha ha Vho Dokotela Saeb Erekat. Vho Dokotela Erekat vho vha vhe Muṅwaleli Muhulwane wa Khorotshitumbe ya Dzangano ḽa Mbofholowo ḽa Palestina, muraḓo wa Komiti ya Vhukati ya Fatah na rapfunzo a ṱhonifheaho, murangaphanḓa kha nyambedzano dza mulalo dza Palestina na khonani ya tsinisa ya Afrika Tshipembe.  

E. U tholwa

U tholwa hoṱhe ho fhira kha khwaṱhisedzo ya ndalukano na thendelo yo teaho.

1. Dzangano ḽi vhusaho ḽa Khomishini ya Vhupfumedzani, Vhukonanyi na Vhulamukanyi:
a. Vho Enos Ngutshane (Mudzulatshidulo);
b. Vho Siobhan Leyden;
c. Vho Kaizer Moyane;
d. Vho Sifiso Lukhele;
e. Vho Riefdah Ajam;
f. Vho Narius Moloto;
g. Vho Bheki Ntshalintshali;
h. Vho Thembinkosi Mkalipi;
i. Vho Thabitha Constance Mametja; na
j. Vho Tshepo Mahlaela.

2. Miraḓo i si ya khorondangi kha Bodo ya Vhalanguli vha Koporasi ya Zwiṱhavhane na Tshomedzo zwa Mmbi ya Afrika Tshipembe:
a. Muambasada Vho Jeanette Thokozile Ndhlovu (vho dovha vha tholiwa);
b. Dokotela Reginald Cassius Lubisi;
c. Vho Dokotela Phillip David Dexter;
d. Vho Refilwe Matenche;
e. Muofisiri Muhulwane (vho bvaho phensheni) Vho Lungile Christian Pepani;
f. Vho Fundiswa Skweyiya-Gushu;
g. Vho Timothy Mandla Sukazi; na
h. Vho Peta Nonceba Mashinini.

3. Themo ya Vhurathi kha Khoro ya Khoro ya Vhuinzhiniara ya Afrika Tshipembe:
1. Vho Refilwe Buthelezi;
2. Vho Prudence Madiba;
3. Vho Tshwaraganang Ramagofu;
4. Vho John Daniels;
5. Vho Mashao Lawrence Lebea;
6. Vho Kasango Nyembwe;
7. Vho Simphiwe Nathaniel Zimu;
8. Vho Thembinkosi Cedric Madikane;
9. Vho Sipo Mkhize;
10. Vho Nirvanna Rampersad;
11. Vho Liezl Smith Smith;
12. Vho Refilwe Lesufi;
13. Vho Sarah Skorpen;
14. Vho Abimbola Olukunle;
15. Vho Sandiswa Jekwa;
16. Vho Linda Njomane;
17. Vho Mpho Ramuhulu;
18. Vho Philile Precious Mdletshe;
19. Vho Lesetja Boshomane;
20. Vho Amelia Mtshali;
21. Vho Thulebona Memela;
22. Vho Simangele Mngomezulu;
23. Vho Otilia Mthethwa;
24. Vho Thembinkosi Gamedze;
25. Vho Phumza Zweni;
26. Vho Bhekinkosi WilliaVhoon Mvovo;
27. Vho Patronella Fikile Sibiya;
28. Vho Cingisa Mbola;
29. Vho Thulisile Mwelase;
30. Vho KeVhoaj Ramgobind Ojageer;
31. Vho Enson Muranganwa Mangwengwende;
32. Vho Thandeka Chili;
33. Vho Sifiso Keswa;
34. Vho Sejako Morejwane;
35. Vho Nirasha Sampson;
36. Vho Sewela Mutileni;
37. Vho Nokhana Moerane;
38. Vho Mamadi Isau Mailula;
39. Vho Natalie Skeepers;
40. Vho Matome Edmund Modipa;
41. Vho Dokotela Reginald Sethole Legoabe.
42. Vho Carlo Van Zyl;
43. Vho Ranthekeng Moloisane;
44. Vho Njabulo Nhleko;
45. Vho Elizabeth Theron;
46. Vho Arnold Heinz Sommer;
47. Vho Rachel Ledwaba;
48. Vho Nic Smit; na
49. Vho Sekete Zachia David Botsane;

4. Khomishini ya Ndinganyiso ya kutholele
a. Vho Tabea Kabinde (Mudzulatshidulo);
b. Vho Bhabhali kaMaPhikela Nhlapho;
c. Vho Lebogang Mulaisi;
d. Vho Puleng Tsebe;
e. Vho Mpho Vuma;
f.  Thembi Chagonda;
g. Vho Zinzisa Pearl Mgobondela;
h. Vho Stieneke Jensma; and
i. Vho Dineo Mmako.

5. Vho Mashwahle Joseph Diphofa – Nyengedzedzo ya khonṱhiraka ya miṅwaha miṱanu sa Mulangi Muhulwane (DG) wa Muhasho wa zwa Sialala.
6. Vho Dokotela Phil Mjwara – Nyengedzedzo ya khonṱhiraka ya miṅwaha mivhili sa DG wa Muhasho wa Saintsi na Vhutumbuli.
7. Vho Dokotela Duncan Ettienne Pieterse – Tshanḓa tsha DG (DDG): Mbekanyamaitele ya zwa Ikonomi, Muhasho wa Vhufaragwama ha Lushaka.
8. Vho Dokotela Thuli Nomsa Khumalo – DDG: Ndangulo ya Tshanduko ya Kilima na Vhunzani ha Mufhe, Muhasho wa zwa Mupo, Maḓaka na Vhureakhovhe.

Mbudziso: Vho Phumla Williams – Muambeli wa Khabinethe
Luṱingo: 083 501 0139