A. Mafhungo a zwino kha Shango

1. Ndingedzo dza u vhuedzedza na u dovha u fhaṱa hafhu nga huswa nga murahu ha miḓalo  

1.1. Khabinethe yo khoḓa na u livhuwa vhathu vhoṱhe khathihi na madzangano ane a khou ḓidzhenisa kha ndingedzo dza u vhuedzedza na u fhaṱa hafhu nga huswa nga murahu ha miḓalo ya zwenezwino ye ya vhanga tshinyalelo khulwane kha zwiṅwe zwipiḓa zwa shango, nga maanḓa ngei KwaZulu-Natal. Khabinethe yo dovha hafhu ya livhuwa madzangano oṱhe ane a si vhe a muvhuso, madzangano a zwa vhurereli, vhadzulapo, vhoramabindu khathihi na madzangano a ṱhaḓulo kha zwiimo zwi sa takadzi e a ṋetshedza zwiḽiwa, zwiambaro, mabai, zwishumiswa zwa vhathu vha tshifumakadzi na yunifomo ya tshikolo kha miṱa yo kwameaho uri vha kone u swikela ṱhoḓea dzavho dza nga misi.      

1.2. Senthara ya Ndangulo ya Zwiwo ya Lushaka i khou bvela phanḓa na u ṱanganya masia oṱhe a muvhuso kha ndingedzo dzayo dza u ṋetshedza thuso ya ṱhaḓulo ya zwa vhuthu kha miṱa yoṱhe yo kwameaho. Tshumelo dza zwa vhudzulo dzi khou ṋetshedzwa kha vhathu vha fhiraho 7 000 kha zwiṱiriki zwiṋa zwo kwameseaho ngei KwaZulu-Natal. 

1.3.  Mushumo u kati wa u fhaṱa vhudzulo ha tshifhinganyana hu tshi itelwa miṱa yo kwameaho kha mavu ane a vha a muvhuso e a ḓo wanala fhaḽa kha ḽa KwaZulu-Natal ane vhathu avho vha ḓo pfulutshela khao. Khabinethe yo khwaṱhisedza vhuḓiimiseli ha muvhuso kha u langa masheleni a ṱhaḓulo ya tshiwo itshi tsha miḓalo nga nḓila ya u fulufhedzea nahone i re khagala. Muṱolambalelano wa Afrika Tshipembe vha khou ṋetshedza tshumelo dza vhulavhelesi dza u ḓadzisa kha idzo dzi re hone nahone uhu u kovhelwa hafhu ha masheleni ndi hune ha khou elana na sisṱeme ya muvhuso ya u dzudzanya mugaganyagwama.

2. Maswa nga ha Dwadze ḽa Khoronavairasi (COVID-19) 

2.1. Khabinethe i khou ṱuṱuwedza vhathu vhoṱhe vha fhano Afrika Tshipembe uri vha dzhie maga a tsireledzo u itela u thivhela u phaḓalala ha COVID-19 nga murahu ha mbalombalo dza zwenezwino dze dza sumbedza uri ho vha na u engedzea vhukuma ha tshivhalo tsha u kavhiwa nga malwadze ane a vha na vhushaka na khalaṅwaha ya vhuriha fhano shangoni. 

2.2. Khabinethe yo humbudza vhathu vhoṱhe uri vha bvele phanḓa na u ḓitsireledza khathihi na vhaṅwe vhathu nga u ṱamba zwanḓa kana u zwi sanithaiza misi yoṱhe, u ambara maski musi u nga ngomu ha tshifhaṱo, u sia tshikhala tsho tsireledzeaho vhukati hau na muṅwe muthu, u vula mafasiṱere u itela uri hu dzhene muya khathihi na u haelwa.

2.3. Muhaelo u kha ḓi vha yone philelo ya khwinesa kha dwadze ḽa COVID-19 sa izwi u tshi thivhela u lwalesa, u valelwa vhuongeloni kana lufu. A vha tei u thoma vha vha na ḓiresi ya vhudzulo uri vha kone u haelwa. Muthu muṅwe na muṅwe, a nga vha e na ḽiṅwalo ḽa vhuṋe kana a si na, a nga haelwa mahala kha vhupo vhuṅwe na vhuṅwe ha muhaelo ha nnyi na nnyi u mona na shango ḽoṱhe.  

3. Kha vha fhelise khethululo nga lukanda!

3.1. Khabinethe i khou sasaladza tshoṱhe zwiito zwoṱhe zwa khethululo nga lukanda fhano shangoni, hu tshi katelwa na zwiwo zwo vhigwaho fhaḽa Tshikoloni tsha Nṱha tsha Good Hope Seminary na fhaḽa Yunivesithi ya Stellenbosch ngei kha vunḓu ḽa Kapa Vhukovhela. Hezwi zwiito zwo vhifhaho ngaurali zwi lwa na mikhwa ine ya vha hone kha ndayotewa ye shango ḽashu ḽa dimokirasi ḽa ḓitika khayo ine ya katela tshirunzi tsha vhuthu, u sa vha na khethululo nga lukanda, u sa khethulula nga mbeu, vhulamukanyi kha zwa matshilisano, ndinganelo na ṱhonifho.  

3.2. Ndayotewa ya Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe ya ṅwaha wa 1996 ndi yone ndededzi yashu musi ro livha kha u fhelisa zwiito zwi vhavhaho zwa u khethululana na tshayavhulamukanyi zwa tshifhingani tsho fhelaho. Vhabebi vha khou ṱuṱuwedzwa u gudisa vhana vhavho uri vha hanedzane na zwiito zwa khethululo nga lukanda na u ṱanganedza zwa u fhambana ha vhathu u ya nga mvelele dzavho, sa tshipiḓa tsha ndingedzo dzashu dzo khwaṱhaho dza u lingedza u ṱuṱuwedza zwa u fhaṱa lushaka na vhuthihi. 

3.3. Kha ri shumisane, ri bvisele khagala zwiito zwa khethululo nga lukanda afho hune zwa dzhiiwa sa vhuḓifari ho teaho nahone ri dovhe hafhu ri rumele mulaedza u re khagala wa uri zwiito zwa khethululo nga lukanda a zwi na vhudzulo kha shango ḽashu ḽa demokirasi.

4. Vhushaka ha Afrika Tshipembe na shango ḽa Dzheremane

4.1. Khabinethe yo ṱanganedza Madalo a Tshiofisi e a tshimbila zwavhuḓi a Mutshantseḽara wa Riphabuḽiki ya Muvhuso wa Feḓeraḽa wa shango ḽa Dzheremane, Muhulisei Vho Olaf Scholz, fhano kha ḽa Afrika Tshipembe nga Ḽavhuvhili, ḽa 24 Shundunthule 2022. 

4.2.  Madalo a Tshiofisi a Mutshantseḽara Vho Scholz’s o vha hone nga murahu ha thambo ya Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa, vhane vha khou ranga phanḓa fulo ḽa muvhuso ḽa u fhaṱa vhushaka havhuḓi ha dzingu na ha dzitshaka, hu tshi katelwa na u kunga vhubindudzi vhune ha ṱoḓea vhukuma.

4.3. Zwiṅwe zwe vharangaphanḓa avha vhavhili vha amba nga hazwo ho vha nḓila dza u khwaṱhisa tshumisano kha masia a fanaho na fulufulu khathihi na tshanduko ya kilima, mbambadzo na vhubindudzi hu tshi katelwa na maga a u lwa na COVID-19 khathihi na ṱhoḓea ya khaelo. Vho dovha hafhu vha sedza na kha zwine zwa khou bvelela kha dzhango ḽa Afrika khathihi na ḽifhasi nga u angaredza, hu tshi katelwa na khuḓano ya ngei Ukraine khathihi na masiandaitwa ayo kha ikonomi ya ḽifhasi na u wanala ha zwiḽiwa na fulufulu. 

4.4. Shango ḽa Dzheremane a ḽi tou vha fhedzi muvhambadzelani wa vhuvhili muhulwanesa na ḽino ḽashu ḽa Afrika Tshipembe, ḽi dovha hafhu ḽa vha tshiko tsha vhuraru tshihulwanesa tsha vhaendelamashango vha bvaho seli ha malwanzhe, mubindudzi muhulwanesa na mushumisani kha zwa mveledziso. 

5.  Muṱangano wa Ḽifhasi wa vhuṱanu wa nga ha u Fheliswa ha zwiito zwa u dzhia Vhana sa Vhashumi

5.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u khunyeledzwa zwavhuḓi ha Muṱangano wa Ḽifhasi wa Vhuṱanu wa nga ha u Fheliswa ha zwiito zwa u dzhia Vhana sa Vhashumi we wa farelwa fhaḽa ḓoroboni ya Durban nga ḽa 15 u swika 20 Shundunthule 2022.  Vhathu vhoṱhe vha kwameaho u mona na ḽifhasi vho dzhenela muṱangano uyu we wa fariwa nga tshumisano na Dzangano ḽa Vhashumi ḽa Ḽifhasi.  

5.2. Nga murahu ha u ambedzana nga ha maitele avhuḓi ane a shumiswa nga mashango o fhambanaho, u bvisela khagala vhuṱudzeṱudze vhune ha vha hone khathihi na maga a tshihaḓu ane a ṱoḓea u itela u ṱavhanyedzisa zwa u fheliswa ha zwiito zwa u shumiswa ha vhana na u shumiswa nga nḓila ya khombekhombe, ho swika he ha ṱanganedzwa thendelano dze dza ḓivhiwa sa ‘Durban Call to Action’ hu tshi itelwa u lwa na samba heḽi ḽa u dzhiiwa ha vhana vha tshi itwa vhashumi.

5.3. Zwa u dzhiiwa ha vhana vha itwa vhashumi ndi zwiito zwi vhavhaho vhukuma kha tshitshavha nahone zwi vhea vhana kha nyimele dza khombo vhukuma. Zwi dzhiiwa sa zwiito zwa u tambudza nahone zwi khakhisa vhana uri vha si kone u wana pfunzo khathihi na zwiṅwe zwikhala zwa u aluwa. Ṅwana muṅwe na muṅwe fhano Afrika Tshipembe u na pfanelo dzine ha tei u dzhielwa dzone dza u tsireledzwa kha zwiito zwa u shumiswa nga nḓila ya u tambudzwa.   

5.4. Pfanelo ya u wana pfunzo ya mutheo i hone kha Ndayotewa yashu nahone u ya nga Mulayo wa Zwikolo zwa Afrika Tshipembe, wa ṅwaha wa 1996 (Mulayo 84 wa 1996), “mubebi muṅwe na muṅwe u tea u ita uri mugudi muṅwe na muṅwe ane a vha nga fhasi ha ndango yawe a dzhene tshikolo u tou bva kha ḓuvha ḽa u thoma ḽa tshikolo kha ṅwaha wonoyo une mugudi a  khou fara miṅwaha ya sumbe ngaḽo u vhuya u swikela ḓuvha ḽa tshikolo ḽa u fhedzisela kha ṅwaha wonoyo une mugudi uyo a khou fara miṅwaha ya 15 kana gireidi ya vhuṱahe, kana zwenezwo zwine zwa ḓa u thoma”.  

5.5. U ya nga Mulayo wa Vhana, wa ṅwaha wa 2005 (Mulayo 38 wa 2005), “a hu na muthu ane a tea u shumisa, u wana, u ṋetshedza kana u thola ṅwana a tshi itela u mu shumisa sa mushumi”.

B. Tsheo dza Khabinethe

1. U ṱanganedza Thendelano dza Dzitshaka dza nga ha u Tsireledzwa ha Vhathu vhoṱhe kha zwiito zwa u Ngalangadzwa ha vhathu nga Khombekhombe nga vha mazhendedzi a zwa mulayo (ICPPED)  

1.1. Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha ICPPED kha Phaḽamennde uri hu sedzwe fhungo ḽa u ṱanganedza thendelano dzenedzo nga shango ḽa Afrika Tshipembe. Hedzi ndi thendelano dza Dzangano ḽa Mbumbano ya Dzitshaka (UN) dzine dza tou vha mbofho ya ḽifhasi ḽoṱhe dzi sedzaho kha zwa u kandekanywa ha pfanelo dza vhuthu nga zwiito zwa u ngalangadzwa ha vhathu nga nḓila ya khombekhombe nga vha mazhendedzi a zwa mulayo.   

1.2. Thendelano dzi ṱalutshedza zwa u ngalangala nga nḓila ya khombekhombe sa zwithu zwi katelaho u thubiwa, u fariwa, u hoṋelwa tshiṱokisini hu si na u senga kana nḓila iṅwe na iṅwe ine ya nga ita uri avho vhaiti vha zwiito zwenezwo vha hane u ṱanganedza kana vha dzumbe fhethuvhupo hune zwipondwa zwenezwo zwa zwiito zwenezwo zwa vha hone. 

1.3. Musi zwo no tendelwa uri zwi vhe tshipiḓa tsha milayo yashu, Afrika Tshipembe ḽi ḓo lavhelelwa u ṋetshedza muvhigo nga murahu ha miṅwaha mivhili kha vha UN u sumbedzaho uri ndi zwifhio zwine ḽa khou ita nga ha thendelano dzenedzo. 

2. Muvhigo wa Shango wa vhuṋa wa Afrika Tshipembe wa zwa u Tsireledzwa na U Ṱuṱuwedzwa ha Pfanelo dza Vhuthu 

2.1. Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha Muvhigo wa Shango wa vhuṋa wa zwa u Tsireledzwa na u Ṱuṱuwedzwa ha Pfanelo dza Vhuthu kha vha Khoro ya Pfanelo dza Vhuthu ya Dzangano ḽa Vhuthihi ha Dzitshaka. Tsenguluso ya Ḽifhasi ya nga murahu ha Tshifhinga ya vha ha UN i ḓo sengulusa muvhigo ngavhuya ṅwaha uno. U tou bva tshe ḽa saina Thendelano dza Pfanelo dza Vhuthu dza UN, Afrika Tshipembe ḽo no senguluswa luraru, he tsenguluso ya u fhedzisela ya itwa nga ṅwedzi wa Khubvumedzi 2017.

2.2. Muvhigo uyu u sumbedza zwiswa nga ha themendelo dza 187 dzo ṱanganedzwaho u bva kha mushumo wa u sengulusa wa ṅwaha wa 2017. Ho dzhiiwa makumedzwa u bva kha data dzi fulufhedzeaho, mafhungo u bva kha mihasho yo teaho, zwiimiswa zwi tikedzaho demokirasi na ndayotewa ya shango khathihi na madzangano a vhadzulapo o teaho.

2.3. Khabinethe yo fushea nga mvelaphanḓa yo swikelwaho kha zwa u thoma u shumiswa ha themendelo khathihi na kha ayo maṅwe masia ane khao mushumo wa kha ḓi bvela phanḓa. Muvhigo u ḓo anḓadzwa kha nnyi na nnyi zwenezwo musi wo no ḓivhadzwa kha vha UN nga ṅwedzi wa Ṱhangule 2022.

3. Mbekanyamaitele ya Ndangulo ya Maḓi a Migodini ya ṅwaha wa 2022

3.1. Khabinethe yo ṱanganedza Mbekanyamaitele ya Ndangulo ya Maḓi a Migodini ya ṅwaha wa 2022 uri i thome u shumiswa. Mbekanyamaitele iyi i ṋetshedza nḓila dza u tsireledza na u vhulunga kushumisele kwa maḓi. I ita ndinganyelo vhukati ha mishumo ya zwa ikonomi henefho kha migodi na vhuḓifhinduleli ha u ṋetshedza nḓila dza kushumisele kwa maḓi lwa tshifhinga tshilapfu fhano shangoni ḽashu. 

3.2. Zwiṅwe zwa zwine mbekanyamaitele iyi ya ita, ndi u bvisela khagala mishumo na vhuḓifhinduleli vhukati ha masia mararu a muvhuso nga ha mafhungo a kwamaho maḓi a migodini. Tshanduko dzine dza khou dzinginywa dzi ḓo tandulula khaedu dza u ṋetshedza ndaṱiso kha vhatshikafhadzi khathihi na u ita uri zwi leluwe u shumisa maitele a uri mutshikafhadzi u tea u badela. Mbekanyamaitele yo bveledzwa hu tshi tevhelwa Mulayo wa Maḓi wa Lushaka, wa 1998 (Mulayo 36 wa 1998).

4. Muvhigo nga ha Muhanga wa Vhupuḽani vhune ha Dzhiela Nṱha zwa Mbeu, Mugaganyagwama, Vhulavhelesi na Vhusengulusi khathihi na Muvhalelano

4.1. Khabinethe yo ṱanganedza muvhigo wa mvelaphanḓa nga ha u thoma u shumiswa ha Muhanga wa Vhupuḽani vhune ha Dzhiela Nṱha zwa Mbeu, Vhupuḽani, Mugaganyagwama, Vhulavhelesi na Vhusengulusi khathihi na Muvhalelano.   

4.2. Khabinethe yo takalela mvelaphanḓa khulwane ye ya itwa nga vhunzhi ha mihasho ya muvhuso kha zwa u dzhia muhanga uyu we wa ṱanganedzwa nga ṅwaha wa 2019 hu tshi itelwa uri u thome u shumiswa wa vho vha tshipiḓa tshayo tsha mashumele.  

4.3. Vhunzhi ha mihasho u swika zwino yo no thoma u dzudzanya mbekanyamaitele dzayo dzine dza ḓo thusa kha u ranga phanḓa mbekanyamushumo khulwane dzine dzo livhiswa kha vhafumakadzi, vhaswa na vhathu vha re na vhuholefhali. Khabinethe yo dovha hafhu ya ita khuwelelo ya uri hu vhe na vhulavhelesi na u vhiga ho khwaṱhaho, nga maanḓa kha miṅwe ya mihasho ine a i athu ṋetshedza mivhigo yayo.

5. Fulo ḽa Nyambedzano dza vhukati ha Vhaswa ḽa Vho Nelson Mandela (NMYD)

5.1. Khabinethe yo khwaṱhisedza zwa uri NMYD i vho ḓo vha hone ṅwaha muṅwe na muṅwe, u bva zwino nga ṅwaha wa 2022. NMYD ya u thoma i ḓo vha hone u bva nga ḽa 7 u swika ḽa 20 Fulwana 2022. Hedzi ndi ndingedzo dza Phresidennde dza u ṋea vhaswa vha Dzhango ḽino tshikhala tsha u ḓidzhenisa kha nyambedzano dza u fhaṱa dza nga ha mafhungo ane a vha kwama.   

5.2. Hedzi nyambedzano, dzine dza ḓo ḓitika kha ḽizhakanḓila ḽashu ḽi ḓivheaho ḽifhasini Phresidennde washu wa kale Vho Nelson Rolihlahla Mandela, dzi ḓo mbo ḓi thoma na zwenezwo hu tshi itelwa u ṱuṱuwedza maitele a vhurangaphanḓa vhu re na mikhwa fhano kha dzhango ḽa Afrika. 

5.3. Dzi ḓo ṋea vhaswa tshikhala tsha u kovhana nga ha vhufa ho ḓalaho zwinzhi vhukuma vhune ha sumbedza mvelele dzavho. Hedzi ndingedzo dzi ḓo dovha hafhu dza khwaṱhisa vhushaka ha muthu nga muthu vhukati ha vhaswa vha ḽino dzhango. Muhasho wa Vhafumakadzi, Vhaswa na Vhathu vha re na Vhuholefhali u ḓo ṋetshedza zwidodombedzwa zwa mbekanyamushumo ya vhuṱambo uvhu ngavhuya.

6. Muvhigo wa Vhulavhelesi ha Mashumele a nga Ṅwaha wa ṅwaha wa 2021/22 kha zwa u Maanḓafhadza Vhafumakadzi na Ndinganyelo ya Mbeu, Mveledziso ya Vhaswa khathihi na Ṱhuṱhuwedzo ya Pfanelo dza Vhathu vha re na Vhuholefhali

6.1. Khabinethe yo ṱanganedza muvhigo wa vhulavhelesi ha mashumele wa nga ṅwaha nga ha u maanḓafhadzwa ha vhafumakadzi, vhaswa na vhathu vha re na vhuholefhali. Muvhigo uyu u sala murahu zwithu zwa ndeme kha u ṱuṱuwedzwa ha ndinganyelo, maimo kha zwa mishumo khathihi na vhuṋe na u shela mulenzhe ha zwigwada izwi kha mishumo ya mihasho na mabindu a muvhuso.   

6.2. Muvhigo uyu wo dzudzanywa ho sedzwa zwa vhupuḽani ha mugaganyagwama une wa dzhiela nṱha zwa mbeu, zwa vhulavhelesi, vhusengulusi na muhanga wa Muvhalelano we wa ṱanganedzwa nga Khabinethe nga ṅwaha wa 2019.

C. Milayotibe

1. Mulayotibe wa Khwiniso ya Mutakalo na Tsireledzo Migodini 

1.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u anḓadzwa ha Mulayotibe wa Khwiniso ya Mutakalo na Tsireledzo Migodini hu tshi itelwa uri hu kone u vha na vhupfiwa ha nnyi na nnyi. Mulayotibe uyu ndi une wa khou lavhelelwa u khwinisa mutakalo na tsireledzo ya vhashumi vha migodini, hu tshi katelwa na vhupo honoho vhune zwa migodi zwa khou bveledzwa khaho. Mulayotibe uyu u khou khwinisa Mulayo wa Mutakalo na Tsireledzo ya Migodini, wa 1996 (Mulayo 29 wa 1996) une wa vha hone zwazwino.   

1.2. Khwiniso idzi dzo shandukiswaho ndi dzine dza bvisela khagala maṅwe a maipfi kha Mulayo, u khwaṱhisa muhanga wa zwa milayo ya mutakalo na tsireledzo khathihi na u ita uri i elane na maitele a khwinesa ḽifhasini ane a elana na zwa tsireledzo migodini. 

2. Mulayotibe wa Khwiniso ya Ndayotewa ya Vhufumimalo wa ṅwaha wa 2022   

2.1. Khabinethe yo ṱanganedza u anḓadzwa ha Mulayotibe wa Khwiniso ya Ndayotewa ya Vhufumimalo ya ṅwaha wa 2022 hu tshi itelwa vhupfiwa ha nnyi na nnyi nahone Minisṱa wa Vhulamukanyi na Tshumelo dza Vhululamisi, Vho Ronald Lamola, vha nga ṋetshedza nḓivhadzo ine ya vha na zwidodombedzwa zwa khwiniso iyo ine ya khou dzinginywa kha Ndayotewa.   

2.2. Mulayotibe uyu u khou khwinisa Khethekanyo 6(1) ya Ndayotewa ya Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe ya ṅwaha wa 1996, ine ya sumbedza uri nyambo dza 11 dza tshiofisi dza fhano Afrika Tshipembe, ndi Tshibeli, Tshisuthu, Tshitswana, Tshiswati, Tshivenḓa, Tshitsonga, Tshivhuru, Luisimane, Tshindevhele, Tshithoza na Tshizulu. 

2.3. Khwiniso iyi ndi ine ya ḓo ita uri hu vhe na u ṱanganedzwa ha Luambo lwa Tswayo dza Zwanḓa lwa Afrika Tshipembe (SASL) sa luambo lwa tshiofisi lwa vhufumimbili (12) nahone i ḓo dovha hafhu ya ṱuṱuwedza u ṱanganedzea ha mvelele ya luambo lwonolwo khathihi na u khwaṱhisa pfanelo dzi linganaho kha vhadzulapo vhoṱhe vha Afrika Tshipembe, hu sa sedzwi uri vha na vhuholefhali. Muhasho wa Pfunzo dza Mutheo wo no ḓi ṱanganedza SASL sa luambo lwa hayani. 

D. Vhuṱambo vhune ha khou ḓa

1. Vhege ya Tsireledzo ya Vhana 

1.1.  Afrika Tshipembe ḽi ḓo fhululedza Vhege ya Tsiredzo ya Vhana u bva nga ḽa 29 Shundunthule u swika ḽa 4 Shundunthule 2022 nga fhasi ha thero ine ya ri: “Kha ri Tsireledze Vhana nga tshino tshifhinga tsha dwadze ḽa COVID-19 na nga Murahu”. 

1.2. Kha yeneyo vhege, hu ḓo lavheleswa nga maanḓa kha mafhungo a kwamaho shango ḽoṱhe, ane a vha u vhifha muvhilini ha vhaswa, lwe ha wanala hu tshi vha na u engedzea vhukuma ha tshivhalo tsha vhaswa vhe vha vha na vhana nga tshifhinga tshenetsho tsha musi dwadze ḽa COVID-19 ḽo ḓiṋea maanḓa nga ṅwaha wa 2020. 

1.3.  Khabinethe yo ita khuwelelo ya uri hu vhe na ndingedzo dzo khwaṱhaho vhukati ha vhabebi, vhadzulapo, zwigwada zwa vhurereli khathihi na zwitshavha nga u angaredza dza u itela u thusa u shandukisa izwo zwa u engedzea ha tshivhalo tsha vhaswa vhane vha khou vhifha mivhilini. 

2. Muṱangano wa Ikonomi wa Ḽifhasi (WEF)

2.1. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi khou shela mulenzhe kha WEF ine ya khou ḓo farelwa fhaḽa Davos-Klosters, kha ḽa Switzerland u bva nga ḽa 22 u swika 26 Shundunthule 2022, nga fhasi ha thero ine ya ri: “U shumisana, U vhuedzedza Fulufhelo”.  

2.2. Afrika Tshipembe ḽi dzhiela nṱha tshikhala tsha u vha tshipiḓa tsha thandululo nahone ḽi kovhana nḓivho ine ḽa vha nayo kha muṱangano uyu wa ḽifhasi. U vha hone ha shango ḽashu kha muṱangano uyu wa WEF na zwone ndi zwa ndeme kha u bveledza phanḓa dzina ḽa shango ḽashu sa hone fhethu havhuḓisa ha u ita zwa vhubindudzi, u kovhana na ḽifhasi ḽoṱhe nga ha bono ḽa vhumatshelo hashu khathihi na u bvisela khagala dziṅwe mveledziso dzine dza khou itea ngomu kha shango ḽa Afrika Tshipembe.

3. Ṅwedzi wa Vhaswa 

3.1.  Khabinethe yo ṱanganedza Mbekanyamushumo ya Ṅwedzi wa Vhaswa ya ṅwaha wa 2022 nga fhasi ha thero ine ya ri: “U ṱuṱuwedza nḓila dza u ḓitshidza ngadzo dzine dza nga vha dza tshifhinga tshilapfu khathihi na u konḓelela ha vhaswa hu tshi itelwa vhumatshelo ha khwine”. Ḓuvha ḽa Vhaswa ḽa tshiofisi ḽi ḓo pembelelwa ngei kha vunḓu ḽa Kapa Vhubvaḓuvha.    

3.2. Houno ndi ṅwaha wa vhufuiṋarathi (46) wa u pembelelwa ha ḓuvha ḽa mvutshelano ya matshudeni ye ya vha hone nga ḓuvha ḽa 16 Fulwi 1976 fhaḽa kha ḽa Soweto he vhaswa vha vha vha tshi khou gwalabela zwa u kombetshedzwa u guda nga luambo lwa Tshivhuru nga muvhuso wa khethululo nga lukanda. 

3.3. Nga muya wonoyo muthihi u fanaho na uḽa wa ṅwedzi wa Fulwi 1976, Khabinethe i khou ita khuwelelo kha vhaswa vha shango ḽashu ya uri vha lwe na khaedu ine ya khou engedzea ya u shayea ha mishumo kha vhaswa nga u shela mulenzhe kha mbekanyamushumo dza mveledziso dzi fanaho na mbekanyamushumo dza vhugudisamishumo khathihi na dza u ṋea vhagudi tshenzhemo.   

3.4.    Muvhuso wo bveledza mbekanyamushumo dza u tikedza zwa u tholiwa ha vhaswa khathihi na u sikwa ha mishumo ya tshifhinga tshipfufhi. Mabindu na one a khou ṱuṱuwedzwa uri a kunge vhaswa nga vhunzhi kha zwa mishumo nga u sika zwikhala zwinzhi zwa vhaswa. 

3.5. Mbekanyamushumo ya vhaswa ya ṅwedzi woṱhe wa Fulwi i katela vhuṱambo ho fhambanaho, u bva kha zwa u rwelwa ṱari ha fulo ḽa zwa vhurangaphanḓa ha vhaswa, u rwela ṱari Mbekanyamushumo ya Vhaambasada vha Pfungavhuṋe ya NYDA khathihi na vhuṅwe vhuṱambo vhunzhi ha Tshumelo dza Vhaswa dza Lushaka u mona na shango ḽoṱhe.  

3.6. Minisṱa vha Muhasho wa Vhafumakadzi, Vhaswa na Vhathu vha re na Vhuholefhali Ofinisini ya Phresidennde hu si kale vha ḓo bvisela khagala mbekanyamushumo iyi nga vhuḓalo. Vhuṱambo hoṱhe ha vhaswa vhu ḓo lavhelelwa uri vhu tevhedze milayo ya zwa mutakalo ya COVID-19.

4. Muṱangano wa Vhuṋe ha Mavu ha Tshitshavha 

4.1. Muvhuso, u tshi khou shumisana na vha Nnḓu ya Vhurangaphanḓa ha Sialala ya Lushaka, u ḓo vhidza Muṱangano wa Vhuṋe ha Mavu ha Tshitshavha nga Ḽavhuṱanu, ḽa 27 na Mugivhela wa ḽa 28 Shundunthule 2022 u itela u amba nga ha mafhungo a elanaho na vhuṋe ha mavu.  

4.2. Hezwi zwi katela mushumo wa u ṋetshedzwa ha mavu a tshitshavha u bva kha Muvhuso a tshi ya kha vhathu vha re na pfanelo dza vhuṋe ho teaho, zwine hezwi zwa vha zwa ndeme kha u maanḓafhadza zwitshavha zwa vhupo ha mahayani. Zwa u shayea ha vhuṋe ha mavu vhu re mulayoni kha vhupo ha tshitshavha a zwi tou fhungudza fhedzi pfanelo dza vhathu dza u vha vhaṋe vha mavu ane vha dzula khao, fhedzi zwi dovha hafhu zwa fhungudza khonadzeo yavho ya u nga a shumisa kha u khwinifhadza matshilo avho khathihi na tshiimo tshavho tsha zwa masheleni.  

E. Milaedza

1. U fhululedza 

Khabinethe yo rumela maipfi a u fhululedza na u tamela mashudu kha:  

- Mufumakadzi Vho Leanne Manas, muhashi wa SABC Morning Live, vhe vha ṋewa tshiga tsha khuliso tsha Knight of the French National Order Merit nga Ḽavhuvhili, ḽa 17 Shundunthule 2022, kha u shela havho mulenzhe kha zwa vhoramafhungo, nyanḓadzamafhungo khathihi na miṅwe mishumo ya ndeme yo fhambanaho ya thuso ya zwa vhuthu. 

2. Ndiliso 

Khabinethe yo rumela maipfi a ndiliso kha vha muṱa na dzikhonani dza:  

- Vho Mpho Moerane (52), vhe vha vha vhe Ṋeḓorobo Muhulwane wa Ḓorobo khulwane ya Johannesburg, rapolotiki we a vha e mulwelambofholowo vhutshilo hawe hoṱhe khathihi na u vha mushumeli wa vhathu vha fhaḽa Johannesburg. Phanḓa ha musi vha sa athu tholwa sa Ṋeḓorobo Muhulwane, vho shuma sa Muraḓo wa Komiti ya Ṋeḓorobo o hweswaho vhuḓifhinduleli ha Tshumelo dza zwa Mupo na Themamveledziso. 

- Dokotela Vho Deborah Fraser (56), muimbi wa muzika wa zwa vhurereli ane a dovha a vha muwini wa pfufho nnzhi dza zwa muzika vhane vha kha ḓi tou bva u huliswa zwenezwino nga u avhelwa digirii ya Doctor of Philosophy in Sacred Music nga vha tshiimiswa tsha Christian Leadership Academy. 

- Dokotela Vho Namane Magau (70), vhane vha vha radzipfunzo a ṱhonifheaho khathihi na u vha muraḓo a huliseaho wa Bodo ya Vhafarandaka vha Khoro ya Lushaka ya AIDS ya Afrika Tshipembe. 

- Vho Mike Schüssler (60), raikonomi wa fhano Afrika Tshipembe a ḓivheaho we a vha e muraḓo a fulufhedzeaho kha nḓowetshumo iyi nahone we a ṋetshedza mihumbulo i pfalaho nga ha tshiimo tsha ikonomi ya Afrika Tshipembe. 

- Vho Jamie Bartlett (56), mutambi wa matambwa a theḽevisheni na tshiteidzhini wa fhano Afrika Tshipembe ane o wina pfufho nnzhi, we a vha a tshi ḓivhea nga maanḓa sa Mike O'Reilly kha Isidingo na David Genaro kha Rhythm City. 

- Khabinethe yo dovha hafhu khathihi na Phresidennde Vho Ramaphosa ya rumela maipfi ayo a ndiliso kha muvhuso na vhathu vha fhaḽa United Arab Emirates (UAE) nga murahu ha u lovha ha Muḓivhalea Muṱahabvu Vho Sheikh Khalifa bin Zayed Al Nahyan (73), vhe vha vha vhe Phresidennde wa UAE. 

F. U tholwa

U tholwa hoṱhe hu ḓo khunyeledzwa lwa tshoṱhe nga murahu ha u senguluswa ha ndalukano khathihi na u ṱanzwa madzina ho teaho.

1. Vho Bongani Sinenhlanhla Dladla sa Muofisi Mulanguli Muhulwane wa Bodo ya Mveledziso ya Nḓowetshumo ya zwa U fhaṱa. 
2. Vho Shabeer Hamid Khan sa Muḓivhambalelano Muhulwane kha Muhasho wa Vhufaragwama ha Lushaka. 
3. Mufumakadzi Vho Mendoe Ntswahlana sa Muofisiri Muhulwane wa zwa U renga Thundu na Tshumelo kha Muhasho wa Vhufaragwama ha Lushaka. 
4. Khabinethe yo dovha hafhu ya tendelana na zwa u tholwa ha vhathu vha tevhelaho uri vha ḓadze zwikhala zwine zwa vha hone kha Bodo ya Vhalangi vha Tshikwama tsha Vhukati tsha zwa Fulufulu: 

(i) Vho Mosimaneotsile Jim Besnaar; 
(ii) Mufumakadzia Vho Unati Nombakuse-Figlan. 

Mbudziso: Mufumakadzi Vho Phumla Williams – Muambeli wa Khabinethe 
Luṱingothendeleki: 083 501 0139