A.  Xiyimo xa Khabinete eka Timhakakulu

1.  Swibumabumelo swa Khomixini ya Vuavanyisi ya Vulavisisi eka Swihehlo swa ku Tekiwa ka Vulawuri bya Mfumo hi Swiyenge swa le Tlhelo, Vukungundzwana na Vumbabva eka Sekitara ya Mfumo, ku katsa na Swiyenge swa Mfumo

1.1.  Namuntlha, 22 Khotavuxika 2023, i lembe kwatsa kusukela loko Hofisi ya Phuresidente yi kume xiviko xo hetelela xa Khomixini ya Vuavanyisi ya Vulavisisi eka Swihehlo swa ku Tekiwa ka Vulawuri bya Mfumo hi Swiyenge swa le Tlhelo, Vukungundzwana na Vumbabva eka Sekitara ya Mfumo, ku katsa na Swiyenge swa Mfumo.

1.2.  Hi nhlangula 2022, Phuresidente Cyril Ramaphosa u rhumele ePalamende kungu ra mfumo ra nsimeko wa swibumabumelo swa Khomixini leyi. Khabinete yi fanele ku kuma xiviko xa ndzima leyi khatsiweke hi mayelana na nsimeko wa swibumabumelo swa Khomixini leyi. 

2.  Ntwanano wa Matiko ya Misava wa Ximfumo na Furwa ku engetela vuswikoti bya Yuniti yo Lavisisa yo Hlawuleka (SIU)

2.1.  Afrika-Dzonga, leyi yimeriweke hi Holobye wa Vululami na Vukorhokeri bya Makhotso, Ttn Ronald Lamola na Furwa, leyi yimeriweke hi Holobye wa Yuropa na Timhaka ta Matiko Mambe, Mhn Catherine Colonna, ma sayinile ntwanano wa matiko ya misava wa ximfumo wa ntirhisano lowu wu nga ta engetela vuswikoti bya SIU. 

2.2.  Ntirhisano lowu wu ta nyika vuswikoti eka SIU hi mayelana na vulavisisi bya le ka inthanete, vugevenga bya timali na swikili swo xopaxopa. 

2.3.  Xinakulobye xi ta vanga ku tumbuluxiwa ka Akhademi yo Lwisana na Vukungundzwana ePitori. Akhademi leyi yi ta korhokela swirho swa SIU, na tiejensi ta nsindziso wa nawu na to lwisana na vukungundzwana tin'wana leti ti kumekaka eka matiko lama nga swirho ya Muganga wa Nhluvukiso wa Dzongeni wa Afrika, matiko lama a ma ri ehansi ka Britain na lama a ma nga ri ehansi ka Britain. 

2.4.  Vuswikoti lebyintshwa byi ta tlhela byi tiyisa vuswikoti bya tiko ku angula eka timhaka leti tumbulukaka ku suka eka ka Khomixini ya ku Tekiwa ka Vulawuri hi Swiyenge swa le Tlhelo.

3. Rendzo ro Tirha ra Nhlanganelo hi Vaholobyenkulu va Netherlands na Denmark

3.1.  Khabinete yi amukele mivulavurisano exikarhi Phuresidente Ramaphosa, Holobyenkulu Mark Rutte wa Netherlands na Holobyenkulu Mette Frederiksen wa Denmark,  hi nkarhi wa rendzo ra ntirho ra nhlanganelo ePitori vhiki reri. Rendzo lero tirha ra nhlanganelo a ri ri ro sungula ra muxaka wa rona etikweni ra ka hina.  

3.2.  Vuxaka bya xiikhonomi exikarhi ka matiko lamanharhu i nkombiso wa siku ra namuntlha wa vuxaka leyi ku nga kahle byi ri kona exikarhi ka Afrika-Dzonga na matiko ya Yuniyoni ya Yuropa lamambirhi lama ma nyikeke nseketelo wo tivikana eka mihlangano ya ntshunxeko ya Afrika-Dzonga na nyimpi ehenhla ka mafumeloxihlawuhlawu.

3.3.  Hi nkarhi wa rendzo lero tirha, Afrika-Dzonga yi sayine Memorandamu ya Ntwanano hi mayelana na ntirhisano eka ndzima ya swinakulobye hayidirojeni na eneji swa rihlaza. 

3.4.  Tikhamphani na mihlangano kusuka eka matiko lamanharhu swi endle switiviso swa vuvekisi na swinakulobye, ku katsa na vutiboheleri bya biliyoni yin'we ya Dolara ya United States eka ku tumbuluxiwa ka Nkwama wa SA-H2 ku hlengeleta vuvekisi bya hayidirojeni ya rihlaza.

3.5.  Nkwama wa Switirhisiwakulu swa Mfumo swa Mati na Eneji: Invest International yi kunguhata ku tumbuluxa nkwama wa mpako wa ku nyikiwa ka timali lowu twananiweke wa 300 ya timiliyoni ta Tiyuro na malimpfuneto ya 1000 ra timiliyoni ta Tiyuro leti ti nga ta pfuneta Afrika-Dzonga eka mphakelo wa switirhisiwakulu swa mati na eneji.

4.  Mixini wa ku Rhula wa Afrika 

4.1.  Khabinete yi amukele ku nyikiwa vuxokoxoko hi Phuresidente Ramaphosa hi mayelana na Mixini wa ku Rhula wa Afrika wo ya eUkraine na Federexini ya Russia lowu eka wona Phuresidente a tekeke xiaveswin'we na varhangeri na vayimeri va mifumo ya Senegal, Comoros, Zambia, Egypt, Congo-Brazzaville, na Uganda. Mixini wu tiyise xiyimo lexi nga na milawu xa Afrika-Dzonga xa ku teki rihlanguti na vutiboheleri bya tiko eka xitshunxo xa ku rhula xa ntlimbo lowu. 

4.2.  Khabinete yi lemuke leswaku Phuresidente Volodymyr Zelensky wa Ukraine na Phuresidente Vladimir Putin wa Federexini ya Russia va amukele pfhumba ra ku rhula ra Afrika naswona va tibohe eka ku vulavurisana ku yisa emahlweni na varhangeri va le Afrika hi mayelana na timhaka leti boxiweke eka xitshunxo xa ku rhula xa ntlimbo. 

4.3.  Mixini lowu wu tshikelele xidingo xa ku hungutiwa ka ntlimbo ku pfumelela mikanerisano ku sungula hi xihatla, ku vuyisiwa ka vana lava tekiweke eUkraine, ku humesiwa ka vabohiwa va nyimpi na ku tumbuluxiwa ka tindlela ku olovisa mpfuneto wa vanhu swinene.

4.4.  Khabinete yi amukele ku khensa loku hundzisiweke hi varhangeri va misava hinkwayo ka nkoka wa Pfhumba ra ku Rhula ra Varhangeri va le Afrika eka ku kuma xitshunxo xa ntlimbo lowu tanihilaha ku paluxiweke hakona hi Vaholobyenkulu va Denmark na Netherlands, xikan'we na Holobye wa Matiko Mambe wa Furwa, exikarhi ka van'wana.

4.5.  Endzhaku ka mixini wa ku rhula, Afrika-Dzonga yi ta teka xiave eka Samiti ya Yuniyoni ya Afrika-Russia eMoscow hi Mawuwana, laha matlhelo ya yona, mfumo wa hina wu nga ta tlhela wu teka xivandlanene lexi ku vulavurisana ku ya emahlweni na Russia hi mayelana na timhaka leti Tiphuresidente letimbirhi ti tiboheke ku ti tekela enhlokweni.

4.6.  Mutsundzuxi wa Nsirhelelo wa Rixaka wa Phuresidente Ramaphosa, yena Phrf Fholisani Sydney Mufamadi, u ta ya eka Samiti ya ku Rhula, leyi rhambiweke hi Phuresidente Zelenksy, leyi yi nga ta va kona eCopenhagen, Denmark, hi Mhawuri.

4.7.  Hi mayelana na xihahampfhuka lexi tleketleke vatirhi va nsirhelelo wa phuresidente va le Afrika-Dzonga na vayimeri va swihangalasamahungu ku ya ePoland endleleni ya vona yo kongoma eUkraine na Russia, Khabinete yi lemuke swiendleko leswi a swi fanele ku va swi nga humelelangi leswi swi humeleleke loko xihahampfhuka lexi xi phatsama eWarsaw, Poland.

4.8. Khabinete yi lemuke leswaku Ndzawulo ya Vuxaka bya Matiko ya Misava na Ntirhisano yi ta khoma nkanelo hi mayelana na mhaka leyi hi ku tirhisa maendlelo na tindlela swa xidipulomati leswi faneleke.

5.  Timhaka ta mabindzu

5.1.  Khabinete yi lemuke tinhlayo ta mabindzu ta sweswinyana tanihilaha ti andlariweke hakona hi Ndzawulo ya Mabindzu, vumaki na Mphikizano leti kombeke leswaku tinhundzu ta Afrika-Dzonga leti rhumeriwaka eChina ti fike eka US$33 wa tibiliyoni hi 2022, hi kambirhi kutlula levhele  ya mutirhisani wo bindzurisa lonkulu kutlula hinkwavo, Jarimani. 

5.2.  Hi ku angarhela, mabindzu ya Afrika-Dzonga-China ya tlakuke hi 30% kusuka eka US$44 wa tibiliyoni hi 2018 kufika eka US$57wa tibiliyoni hi kuhela ka 2022. Kusukela 2018 kufikela 2022, mipimo ya ku kula ya lembe na lembe ya nhlayoxikarhi ya 10% (tinhundzu leti rhumeriwaka ematikweni mambe) na 4.5% (tinhundzu leti xaviweke ematikweni) yi tsarisiwile. Afrika-Dzonga yi hlayisa misalo ya mabindzu leyikulu eka ntlhanu wa malembe. 

6.  Eneji

6.1.  Khabinete yi amukele ntwanano lowu wu nga ta endla leswaku Mozambique yi amukela Afrika-Dzonga hi 100 wa timegawati (MW) ta gezi endzeni ka tin'hweti tinharhu (3) leti landzelaka xikan'wekan'we loko ku sayiniwa Ntwanano wa ku Xaviwa ka Gezi. Tin'hweti tinharhu kufika eka 12 leti landzelaka ti ta endla leswaku Afrika-Dzonga yi xava kusuka eka matiko mambe kufika eka 1 000 MW ta gezi kusuka eMozambique.

6.2.  Khabinete yi yile emahlweni yi amukela antswiso lowu yaka emahlweni eka ntalo wa ku endliwa ka gezi Eskom lowu wu tiyisiseke leswaku nhlangano wo phakela miganga gezi wu tsarisa 60% ta Xiphemu xa Vukona bya Eneji.

6.3.  Khabinete yi hundzise ku khensa ka yona eka vanhu va le Afrika-Dzonga eka vuhoxaxandla bya n'wina eka ku hunguta ku laviwa ka gezi, leswi swi hoxekeke xandla eka Eskom ku va yi kota ku hlayisa switeji swa le hansi swa ku tirhisiwa ka gezi hi ku siyerisana. Ku hlayisa gezi i vutihlamuleri lebyi avelaniwaka naswona i goza leri hinkwerhu ka hina hi vuyeriwaka kusuka eka rona. 

6.4.  Khabinete yi hundzise ku khensa eka munyikelo eAfrika-Dzonga hi Rhiphabuliki ya Vanhu ya China ya xilamulelamhangu na switirhisiwa swo endla gezi swa mpimo lowutsongo leswi nga na nkoka R167 wa timiliyoni. Kungu ra ku rhumeriwa ka vatirhi ri le ku hluvukisiwa ku tiyisisa leswaku ku na switirhisiwa leswi nyikeriweke swa vekeriwa eka switirhisiwa swa mfumo leyi ekuheteleleni hi yi nga ta humesiwa eka ku tirhisiwa ka gezi hi ku siyerisana. Ntirho wa ku hundzisiwa ka ximfumo wu ta va kona xikan'wekan'we loko tinhundzu ti pasisiwile hi vulawuri va xibalo va Afrika-Dzonga

7.  Mati 

7.1.  Khabinete yi kume nkatsakanyo wa miangulo hi Ndzawulo ya Mati na Nkululo ya mitlhontlho ya mati ya nkululo etikweni.

7.2.  Nkatsakanyo lowu wu kombisile ku hatlisisiwa ka tiphurojeke swipfuno swa mati ya le henhla leti eka nkarhi lowu nga hundza ti tokotiweke tanihi:

7.2.1.  Vuaki bya Xiyimo xa 2 xa R40 wa tibiliyoni xa Phurojeke ya mati ya Lesotho Highlands leyi yi nga ta tirhela Gauteng na swifundzakulu leswi rhendzeleke. Ntirho wu ta hetiwa hi 2027.
7.2.2.  Xiyimo xa 2A xa R4 wa tibiliyoni xa Phurojeke yo Engetela Mati ya Mokolo Crocodile eN'walungu-Vupeladyambu eLimpopo. Mali yi le ku hlengeletiweni eka xiyimo xin'wana lexi vuaki byi nga ta sunguriwa hi Mudyaxihi 2024, ku ri na ku hetisiwa loku kunguhateriweke ku va hi 2030.
7.2.3.  Eka xinakulobye exikarhi ka mfumo na sekitara ya vucelamigodi, vuaki byi le ku endlekeni eka phurojeke ya Nhluvukiso wa Swipfuno swa Mati swa Nambu wa Olifants ya R24 wa tibiliyoni eLimpopo, ku ri na ku hetiwa loku languteriwaka hi 2030.
7.2.4.  Eka xinakulobye xo fana hi migodi leyi nga eKapa-N'walungu, vuaki byi ta sungula endzhakunyana ka lembe leri eka phurojeke ya Vaal Gamagara ya R10 ra tibiliyoni laha ku hetiwa na kona ku languteriwaka kwalomuya ka 2030.
7.2.5.   Vuaki byi sungule n'hweti yaleyi, Khotavuxika 2023, eka Phurojeke yo Engetela Mati ya Groot Letaba eLimpopo, leyi yi khumbaka ku tlakusiwa ka Damu Tzaneen. Ntirho eka phurojeke leyi wu ta hetiwa hi 2025.
7.2.6.  EKapa-Vupeladyambu, vuaki byi ta sungula hi 2024 eka Xikimi xo Engetela xa Voëlvlei xa R1,2 wa tibiliyoni, laha ku hetiwa ku languteriwa hi 2026.

7.3.  Tiphurojeke leti ti hlayisa mphakelo wa mati eka rixaka naswona eka phurosese leyi magidi ya vanhu ya ta thoriwa, mabindzu lama rhendzeleke tindhawu ta vuaki ti ta vuyeriwa hi ku tekiwa ka vatirhi na van'watikontiraka , naswona switirhisiwakulu leswi antswisiweke swi ta vuyerisa tiikhonomi ta le tindhawini letiya.

8.  Nsimeko wa Xitirhisiwa xa Ayisothopi xa Afrika-Dzonga (SAIF)

8.1.  Khabinete yi amukele xinakulobye exikarhi ka Ndzawulo ya Sayense na Vutumbuluxi na IThemba LABS, leyi nga endla leswaku ku pfuriwa SAIF, xitirhisiwa xa xiyimo xa misava lexi xi angulaka eka ntlhontlho lowu kulaka wa mfukuzana tanihi xin'wana xa swivangelo swa rifu. Xitirhisiwa lexi xi ta endla ndzavisiso na vuleteri leswi antswisiweke xikan'we na engetelo wa vuswikoti bya tirhadiyoayisothopi. Therapi ya rhadiyoayisothopi yi pakanisa tisele ta mfukuzana leti vavisekeke switsongo eka tisele leti rhendzeleke leti nga hanya kahle. 

8.2.  Eka nkarhi wa sweswi kwalomu ka 5 000 wa vavabyi va le Afrika-Dzonga hi lembe va vuyeriwa kusuka eka mphakelo lowu, naswona swi languteriwile leswaku tinhlayo leti ti nga tlakukaka hi xiphemu xa ntlhanu kufika eka nkombo, ku ri na ntlakuko eka vuswikoti bya vuhumesi hi SAIF na vukona bya ntlawa wuntshwa wa tiayisothopi.

9.  Ku pasisiwa ka Nawumbisi wa Hundzuluxo Bangi ya Poso leyi nga na Vutihlamuleri 

9.1.  Khabinete yi amukele ku pasisiwa ka Nawumbisi wa Hundzuluxo wa Bangi ya Poso leyi nga na Vutihlamuleri hi Palamende (havumbirhi bya Huvo ya Rixaka na Huvo ya Rixaka ya Swifundzakulu), leswi pfulaka ndlela ya ku nyikiwa ka layisense ya bangi ya mfumo.

9.2.  Nawumbisi lowu wu tirhana na mixungeto leyi eka nkarhi wa sweswi yi fambelanisiwaka na xivumbeko xa nkarhi wa sweswi xa Bangi ya Poso, hi ku hundzuluxa vun'wini na xivumbeko xo vika ku tumbuluxa khamphani yo lawula yintshwa ya Bangi ya Poso. 

9.3.  Khabinete yi ta rindzela Phuresidente ku sayina tanihi nawu lowu wu nga ta pfumelela ntsariso wa Bangi ya Poso tanihi Khamphani yo Lawula Bangi.

10.  Havexeriso wa Vantshwa

10.1.  Khabinete yi khense yi khense vanhu va le Afrika-Dzonga eka ku tikatsa eka mitlangelo ya Siku ra Vantshwa ya tiko hi siku ra 16 Khotavuxika 2023 ehansi ka nkongomelo: “Ku hatlisisiwa ka ntshunxeko wa ikhonomi ya vantshwa eka vumundzuku lebyi yisekaka emahlweni”.

10.2.  Khabinete yi amukele nsimeko wa Bazi ro Fambafamba na Miganga ra Mitirho ya Mfumo ra ximanguvalawa hi Tindzawulo ta Dyondzo ya Masungulo, Dyondzo ya le Henhla, Sayense na Vutumbuluxi, na Mitirho na Vatirhi, eka ku tirhisana na nongoloko wa Dyondzo ya Vutholeki ya Yuniyoni ya Yuropa. Mabazi lama swivandlanene ma ta teka tendzo eka tindhawu leti tshameleke ekule ku pfuna vadyondzi na valavi va mitirho hi ndlela ya vona ku thoriwa hi mitamu na vuswikoti bya munhu lebyi pananaka eka mitirhovutomi leyi nga tshukaka yi va kona na swivandlanene swa mitirho. 

10.3.  Khabinete yi yile emahlweni yi amukela mapfhumba hi Ndzawulo hi Vurimi, Antswiso wa Misava na Nhluvukiso wa Matikoxikaya ku seketela vantshwa ku teka xiave eka sekitara ya vurimi eka mpfuxeto wa tindhawu ta nhlanganelo wa vaakandhawu to tanihi bindzu ra nhlanganelo ra le xikolweni xa le hansi xa Marapyane-Bakgatla. Ntirhisano lowu wu tumbuluxile kutlula 100 wa mitirho emigangeni ya ka vona naswona vantshwa i varimi va mavele na swiluva swa dyambu ngopfungopfu.

11.  Ku Tirha eka Nongoloko wa Ndzilo 

11.1.  Khabinete yi losa 400 ya vatimelandzilo va le Afrika-Dzonga lava rhumeriweke eCanada ku pfuneta ku ponisa vutomi, makaya, mabindzu na nhova eka Xifundzakulu xa Alberta xa Canada.

11.2.  Ku rhumeriwa ka vatirhi ka 2023 i angulo eka xikombelo xa xihatla ku suka eka Senthara ya Ndzilo wa Swihlahla ya le Xikarhi ka Tiejensi ya Canada. Ntirhisano lowa vuntlhanu exikarhi ka Afrika-Dzonga na Canada i vumbhoni bya vuxaka lebyo tiya exikarhi ka matiko ma ka hina lamambirhi naswona vuhoxaxandla bya Afrika-Dzonga ku hoxa xandla eka ku hlayisa mbangu wa xiviri, swi nga ri na mhaka leswaku i xiphemu xihi xa misava lexi hlaseriwaka hi mixungeto ya mbangu.

12.  Mitlangu ya Ximumu ya Misava ya Tiolimpiki yo Hlawuleka 

12.1.  Xipano xa Afrika-Dzonga xi ya emahlweni xi endla tiko ri tinyungubyisa eka Mitlangu ya Ximumu ya Misava ya Tiolimpiki yo Hlawuleka ya 2023 eBerlin, Jarimani, kusuka 17 kufika 25 Khotavuxika 2023. Xipano xa Afrika-Dzonga xi vumbiwa hi 64 wa switsutsumi na 21 wa vadzaberi lava va phikizanaka na 7 000 ya switsutsumi kusuka eka 180 wa matiko. Va yimela lava nga na vuswikoti swinene va rixaka ra ka hina naswona i vumbhoni bya matimba ya moya wa vumunhu. 

B.  Swiboho swa Khabinete
 
1.  Ku Amukeriwa ka Afrika-Dzonga ka Milawu ya Luxembourg ya Ntwanano wa Mitsakelo ya Matiko ya Misava eka Switirhisiwa swo Fambafamba hi mayelana na Timhaka leti Kongomanaka na Matorokisi 

1.1.  Khabinete yi pasise xiringanyeto xa Milawu ya Swiporo swa Luxembourg ePalamende leswaku xi amukeriwa. Milawu ya Swiporo ya Luxembourg yi kondletela ku kula ka ikhonomi hi ku tiyisa sekitara leyi nga riki ya mfumo leyi nyikaka timali eka indasitiri ya swiporo.

1.2.  Milawu ya Swiporo ya Luxembourg i mbuyelo wa ku humelela ka Ntwanano wa Kapa hi mayelana na Mitsakelo ya Matiko ya Misava eka Switirhisiwa swo Fambafamba leyi khomiweke hi 2007. Afrika-Dzonga yi sayine milawu leyi hi 2022, tanihi xikombo xa hilaha tiko ri tiyimiseleke hakona hi mayelana na antswiso wa swiporo. 

C.  Ku thoriwa 

Ku thoriwa hinkwako ku fanele ku landzelela vutiyisisi bya mithwaso na mbhasiso lowu faneleke. 

1.  Ttn Evert Potgieter tanihi Muofisirinkulu wa Timali wa Vulawuri byo Lawula Vatirhi va Tindlu. 
2.  Ttn Sandile Psychology Mkhize tanihi Muofisirinkulu wa Vurhangerinkulu wa Magalies Water (ku engeteriwa ka kontiraka). 

3.  Swirho swa Khansele ya Ndzavisiso wa Vurimi:
(a)   Mhn Joyene Isaacs (ku thoriwa hi vuntshwa);
(b)   Dkd Poncho Mokaila (ku thoriwa hi vuntshwa);
(c)   Dkd Jonty Tshipa;
(d)   Ttn Neo Harrison Masithela;
(e)   Mhn Clarinda Elizabeth Simpson;
(f)   Dkd Hilke Maartens;
(g)   Ttnr Goodman Gcaba (ku thoriwa hi vuntshwa);
(h)   Dkd Troy Govender; 
(i)    Dkd Konanani Liphadzi (ku thoriwa hi vuntshwa);
(j)   Dkd Pieter Naude Malan (ku thoriwa hi vuntshwa); na
(k)   Dkd Owen Horwood.

4.  Ku pfariwa ka swivandla leswi nga eka Ejensi ya Vutleketli bya le Magondzweni exikarhi ka Mindzilekana:
(a)   Mhn Bukeka Mahlutshana; na
(b)   Ttn Leroy Nsibande. 

5.  Ku pfariwa ka swivandla eka Bodo ya Vulawuri bya Vuhahisi bya Vaaki bya Afrika-Dzonga:  
(a)   Gqweta Mpati Lebakeng; na 
(b)   Ttn Tshepo Peege. 

D. Milawumbisi

1.  Nawumbisi wa Vukati wa Mpfapfarhuto wa 2022 

1.1.  Khabinete yi pasise ku kandziyisiwa ka Nawumbisi wa Vukati wa Mpfapfarhuto wa 2022 leswaku vaaki va nyika mavonelo. 

1.2.  Nawumbisi lowu wu humelerisa Phepha ra Swibumabumelo swa Mfumo hi mayelana na Vukati eAfrika-Dzonga, leri ri pasisiweke hi Khabinete hi Nyenyakulu 2022. Nawumbisi lowu wu havexerisa Ndzawulo ya Timhaka ta Xikaya ku hluvukisa Nawu wa Vukati wun'we wa tiko leri.  

1.3.  Nawumbisi lowu wu lava ku tiyisisa leswaku vukati hinkwabyo bya hetisisiwa hi ku fambisana na milawu ya ndzingano, nkaxihlawuhlawu na xindzhuti xa ximunhu tanihilaha swi lulamiseriweke hakona eka Vumbiwa ra Rhiphabuliki ya Afrika-Dzonga ya 1996.

1.4.  Nawumbisi lowa mpfapfarhuto wu pfumelela vanhu va le Afrika-Dzonga na vatshami etikweni va rimbewuvutixaxameti, xikan'we na swikhorwiwa swa vukhongeri na swa mfumo, ku hetisisa vukati bya xinawu hi ku fambisana na milawu ya le ka vumbiwa.

1.5.  Nawumbisi lowu katsaka goza ro sivela vukati byo tanihi vukati bya vana na lebyi byi endliwaka ku ri hava vandla lerin'wana

2.  Nawumbisi wa Ejensi ya Switirhisiwakulu swa Swipfuno swa Mati ya Rixaka (NWRIA) wa 2022

2.1.  Khabinete yi pasise xiringanyeto xa Nawumbisi wa NWRIA wa mpfapfarhuto ePalamende. Nawumbisi lowu ringanyeta ku simekiwa ka NWRIA leswaku yi va na vutihlamuleri bya nkunguhato, ku nyika timali na nhluvukiso wa switirhisiwakulu swa mati swa tiko leri. Yi ta tlhela yi va na vutihlamuleri bya nhlayiso wa switirhisiwakulu swa swipfuno swa mati leswi nga kona eka nkarhi wa sweswi.

2.2.  Ejensi leyi yi fanele ku tiyisisa leswaku ku va na mphakelo wo yiseka emahlweni, wo ringanana na ku va wo tshembeka wa mati hi ku fambisana na miboheko leyi nga eka vumbiwa ya mfikelelo wa mati na ku sirhelela mbangu lowu nga na rihanyo. Yi ta simekiwa tanihi Vandla ra Mfumo ehansi ka Xedulu ya 2 ya Nawu wa Malawulelo ya Timali ta Mfumo, 1999 (Nawu wa 1999). Ejensi leyi yi ta byarha mitirho leyi eka nkarhi wa sweswi yi tirhiwa hi Trans-Caledon Tunnel Authority.

3.  Nawumbisi wa Hundzuluxo wo Dlaya Vukati 2023  

3.1.  Khabinete yi pasise xiringanyeto xa Nawumbisi wa Hundzuluxo wo Dlaya Vukati wa mpfapfarhuto wa 2023 ePalamende. 

3.2.  Nawumbisi lowu wu hundzuluxa Nawu wo Dlaya Vukati, 1979 (Nawu wa 70 wa 1979) ku endlela ku lulamisela tindlela ta ku sirhelela nhlayiseko wa swihlangi kumbe va na lava hlayisiwaka va tswariweke eka vukati bya Ximuzilamu. Mihundzuluxo leyi yi tlhela yi lulamisela ku phakeriwa hi vuntshwa ka rifuwo loko ku n'okisiwa vukati bya Ximuzilamu; ku lulamisela ku tekeriwa mivuyelo ya ndzhaka ya vukati bya Ximuzilamu.

3.3.  Hi Khotavuxika 2022, Khoto ya Vumbiwa yi kumile leswaku Nawu wo Dlaya Vukati eka xivumbeko xa wona xa nkarhi wa sweswi a wu fambisani na Vumbiwa tanihileswi wu nga katsiki vukati bya Ximuzilamu. Khoto yi kume leswaku xiyenge xa Nawu wo Dlaya Vukati wu hambana na vumbiwa hi mhaka ya leswaku wu endla xihlawuhlawu lexi nga riki lexinene ehenhla ka vana va vatswari lava tekaneke na vatswari lava nga tekanangiki.

4.  Nawumbisi wa Hundzuluxo wa Nkwama wa Mpfuxeto wa Afrika na Ntirhisano wa Matiko ya Misava (ARF) 

4.1.  Khabinete yi pasise xiringanyeto xa nkandziyiso wa Nawumbisi wa Hundzuluxo wa mpfapfarhuto wa ARF leswaku vaaki va nyika mavonelo. Xikongomelo xa Nawumbisi lowu i ku hundzuluxa Nawu wa ARF (Nawu wa 51 wa 2000). Mihundzuluxo leyi yi ta tlhela yi vula leswaku ARF sweswi yi ta vitani Ejensi ya Swinakulobye bya Nhluvukiso wa Afrika-Dzonga. Ejensi leyi yi ta tirha tanihi xitirho ku lawula, ku seketela na ku humelerisa ntirhisano na mpfuneto wa nhluvukiso lowu fikaka emakumu wa Afrika-Dzonga.

4.2.  ARF i ya nkoka swonghasi eka ku kondletela mitsakelo ya rixaka na mikhuvanene swa Afrika-Dzonga, Mpfuxeto wa Afrika na ku tumbuluxiwa ka misava yo antswa ya hinkwavo.

4.3.  ARF yi tlhela yi va na nkoka eka Afrika-Dzonga tanihileswi yi antswisaka ntirhisano exikarhi ka tiko ra ka hina na matiko man'wana, ngopfungopfu matiko ma le Afrika, hikwalaho ka nkondletelo wa xidemokirasi, mafumelo lamanene, nsivelo na xitshunxo xa ntlimbo, nhluvukiso na mpfanganiso wa vanhu na ikhonomi mpfuneto wa vanhu na nhluvukiso wa swipfuno swa ximunhu. 

5.  Ku nyika vuxokoxoko byintshwa hi mayelana na ku Hlawuriwa hi Vuntshwa ka Afrika-Dzonga ku tirha tanihi Xirho xa Khansele ya Nhlangano wa Vuhahisi bya Vaaki wa Matiko ya Misava 

5.1.  Khabinete yi lemuke ku hlawuriwa hi vuntshwa ka Afrika-Dzonga ku tirha tanihi Xirho xa Khansele ya Nhlangano wa Vuhahisi bya Vaaki wa Matiko ya Misava 

F.  Swiendleko leswi Taka

1  N'hweti ya Mandela

1.1  Afrika-Dzonga na misava hinkwayo, hi Mawuwana, va ta tsundzuka N'hweti ya Mandela ehansi ka nkongomelo wa “Maxelo, Swakudya na Nkhomano”. Hi n'hweti leyi, vanhu va le Afrika-Dzonga va tlangela vutomi bya khale ka Phuresidente Nelson Mandela, ndzhaka ya yena naswona va teka goza ku pfuna ku cinca vaakandhawu va ka hina leswaku va antswa, va pfanganisa matshalatshala ku hoxa xandla eka ku lwisana na vusweti na nkandzingano.

1.2  Khabinete yi hlohlotela vanhu va le Afrika-Dzonga hinkwavo ku tirhisa n'hweti leyi ku endla swin'wana leswi swi nga ta endla ku hambana emigangeni ya ka vona na ku tiyisisa leswaku hi aka Afrika-Dzonga leyi voniweke hi tatana wa hina wo simeka. 

2  Samiti ya Ntwanano wo Nyika Timali wa Misava Hinkwayo wuntshwa

2.1  Phuresidente Ramaphosa hi siku ra 22 na 23 Khotavuxika 2023, u ta teka xiave eka samiti ya ntwanano a ku nyika timali wa misava hinkwayo eFurwa. 

2.2  Afrika-Dzonga yi ta tirhana na timhakakulu to tanihi antswiso wa mihlangano ya timali ta nhluvukiso ya matikonyingi, xirilo xa swikweleti, ku nyika timali ka vutumbuluxi, swibalo swa  matiko ya misava ma timfanelo to tihumesa to hlawuleka.

3  Khomferense ya Khansele ya Vuyimeri ya Vadyondzi (RCL)

3.1   Khomferense ya RCL yi ta rhambiwa hi siku ra 29 na 30 Khotavuxika 2023 eYunivhesiti ya Pitori hi xikongomelo xa ku aka na ku tiyisa xiave xa tiRCL eswikolweni.

3.2  Khomferense ya nan'waka yi ta kongomisa eka ku havexerisa vadyondzi, ku kumiwa ka swidingo swa vadyondzi na ku antswisa matirhelo ya tiRCL. Leyi i pulatifomo ya nkoka ya ku hluvukisa vurhangeri bya nkarhi lowu taka bya tiko leri.

4  2023 Thonamente ya Khapi ya Misava ya Netibolo

4.1  Kha ri na 36 wa Masiku ku ya eka Khapi ya Misava ya Netibolo ya 2023 leyi yi nga ta va kona eCape Town International Convention Centre kusuka 28 Mawuwana kufika 6 Mhawuri 2023, Khabinete yi khense vanhu va le Afrika-Dzonga hinkwavo eka ku amukela ka Vumunhu ka malwandla eka vanhu lava endzeke eka rendzo ra Thirofi ya Khapi ya Misava etikweni hinkwaro. 

4.2  Rendzo lera thirofi ri vumba xiphemu xa migingiriko yo yisa eka ntlangu wo pfula. Rendzo lera thirofi ri sungule eKwaZulu-Natal naswona ri ta nghena hi le Gauteng, Mpumalanga, Limpopo, N'walungu-Vupeladyambu, Free State, Kapa-N'walungu na Kapa Vupeladyambu. Rendzo leri ri ta gimeta eKapa-Vupeladyambu tanihi xifundza lexi rhurhelaka, ku nga si sungula thonamente leyi hi siku ra 28 Mawuwana 2023.

5  Banyana Banyana va suka ku ya eka Khapi ya Misava ya FIFA ya Vavasati

5.1  Hi ku yimela rixaka, Khabinete yi navelele leswinene eka xipano xa bolo ya milenge ya vavasati ya rixaka, Banyana Banyana, tanihiloko xi ri eku lulamiseleni ku suka hi Ravuntlhanu 23 Khotavuxika 2023, kuya eka Khapi ya Misava ya FIFA ya Vavasati leyi yi nga ta khomeriwa eAustralia na le New Zealand hi Mawuwana.

5.2  Matirhelo ya xipano eka tithonamente to hambanahambana ma tisile nkongomiso wa miehleketo wa misava hinkwayo eka nhluvukiso wa ntlangu wa vavasati eAfrika-Dzonga, tanihi xiphemu xa vutihavexerisi byo angarhela havexeriso wa rixaka wa vavasati etikweni.

G.  Mahungu

1.  Vuhoyozeri

Khabinete yi hundzise vuhoyozeri bya yona na ku navelela leswinene eka: 

- Vatlangi va thenisi va tiwhilichere va le Afrika-Dzonga Donald Ramphadi na Kgothatso Montjane lava va humeleleke tanihi tinghwazi ta Grand Slam eka swiavo swo vona hi ku hambana eka thonamente ya Roland Garros yo xiximeka eFurwa.

- Vahluri hinkwavo va Matsambu ya Comrade ya 2023 na switsutsumi leswi swi teke xiave eka matsambukulu yo rhelela kusuka ePietermaritzburg kufika Durban. Hi hoyozela Tete Dijana na Gerda Steyn kungari eka ku hlula ntsena misayano ya vavanuna na ya vavasati hi ku hambana ka vona, kambe na ku tlhela va tshova tirhekodo to rhelela eka havumbirhi bya misiyano ya vavanuna na ya vavasati.

- Ku vuriwa ko hlawuleka ku tlhela ku hlayiseriwa mutshami wa le Limpopo Tatana Johannes Mosehla loyi, eka malembe ya 81 hi vukhale, a veke munhu wa khale kutlula hinkwavo ku heta Comrades. Hi N'hweti ya Vantshwa, vanhu va le Afrika-Dzonga va malembe hinkwawo hi vukhale va nga dyondza nkoka na ku vuyeriwa hi hanyelo leri nga na rihanyo kusuka eka mudyuhari lonkulu swonghasi.

- Khabinete yi tlhela yi hoyozela Nomhle Ngwenya ku va a ri wansati wa wantima lotsongo eka hinkwavo ku va wo sungula ku kuma PhD ku suka eka fakhalithi ya sayense ya Wits a ri na 25 wa malembe ntsena hi vukhale.  

- Mhn P Khoza loyi a hlawuriweke tanihi Phuresidente wa Huvo ya ICAO ya 42 leyi yi veke kona kusuka 27 Ndzati ku fika 7 Nhlangula eMontreal, Canada 

2.    Michavelelo 

Khabinete yi hundzise michavelelo ya yona eka ndyangu na vanghana va: 

- Xirho xa Palamende, Mhn Tina Joemat-Pettersson, loyi a ri Mutshamaxitulu wa Komiti ya  Photifoliyo ya Huvo ya Rixaka hi mayelana na Maphorisa, naswona loyi eka nkarhi lowu nga hundza a tirha tanihi Holobye wa Vurimi, Swihlahla, na Tinhlampfi na Holobye wa Eneji. U tlhele a tirha tanihi MEC wa Dyondzo eKapa-N'walungu. U tlhele a va xirho xa Komiti ya Vurhangerinkulu ya Rixaka ya African National Congress (ANC) na Ligi ya Vavasati ya ANC. Mugingirikeli wo lwela ntshunxeko wa United Democratic Front. 

- Hosi Kgagudi Kenneth Sekhukhune, Hosi ya Marota Mohlaletse, Hlabirw’a a Bauba tlhelo ka hosi yo khomela ya Mfumo wa Vapedi. Miehleketo na swikhongelo swa Khabinete swi na Ndyangu wa  le Vukosini na Vapedi tanihiloko malulamiselo yo hetelela ma nkosi wa Hosi yo Khomela leyi nga lova ma le ku endliweni.

- Khale ka mudzaberi wa ndhuma wa Bafana Bafana, Clive Barker, loyi a rhangeleke rixaka ra ka hina ku ya hlula eka Khapi ya Tinxaka ya Afrika ya 1996 leyi nga ya nkoka eka matimu, leyi a yi khomeriwile laha etikweni rosungula.  

Swivutiso: Ttn Michael Currin – Muvulavuleri wo Khomela wa Mfumo 
Riqingho: 082 462 7896