Timhaka leti nga eka Mbango

1.    Nhlengeletano ya Vuvekisi ya Afrika-Dzonga ya 2023

1.1.    Khabinete yi amukerile ku fikeleriwa ka R1.2 wa titriliyoni ta xikongomelo xo kondletela lexi nga vekiwa hi Presidente Cyril Ramaphosa hi 2018. Ku tiyimisela eka vuvekisi leswi endliweke eka Nhlengeletano ya Vuvekisi ya Afrika-Dzonga ya vu5 swi endle leswaku mfumo wu hundzisa thagete leyi vekiweke hi R300 wa tibiliyoni.

1.2.    Hambileswi ka ha faneleke ku endliwa ntirho wo tala ku tiyisisa leswaku Afrika-Dzonga yi teka nakambe xivandla xa yona tanihi ndhawu ya vuvekisi leyi rhangisiwaka emahlweni, ku fikeleleriwa ka R1.2 wa titriliyoni ta thagete yo kondletela vuvekisi swi tiyisisa ku tshemba ka vavekisi va laha kaya na va le matikweni ya handle eka ndzinganyeto wa nkoka wa Afrika-Dzonga.

1.3.    Ku fikela sweswi, 82 wa tiphurojeke leti nga na ntsengo wa R170.7 wa tibiliyoni ti herile; 79 wa tiphurojeke leti nga na ntsengo wa R514 wa tibiliyoni ti le ku akiweni, na 28 wa tiphurijeke leti nga na mitsengo R132.9 wa tibiliyoni ti le ka switeji swo sungula ku tirhisiwa. Tiphurojeke leti ti katsa ku akiwa ka tifeme letintshwa, ku xava switirho, ku pfala mihocho ya migodi na ku hangalasiwa ka switirhisiwa swa inthanete ya xihatla.

1.4.    Mfumo wu le ku tirheni hi matimba ku ololoxa mitlhontlho leyi sivelaka vuvekisi leyi tiko ri nga langutana na yona loko ntirho wo kondletela R2 wa titriliyoni ta goza ra vumbirhi ro kondletela vuvekisi ri sungula. 

2.    Khoto ya Vugevenga ya Matiko ya Misava

2.1    Khabinete yi tiyisisa ku nghenelela ka Afrika-Dzonga eka Khoto ya Vugevenga ya Matiko ya Misava (ICC), naswona yi tiyisisa leswaku ha ha ri lava sayineke ku tiboha ka Nawu wa le Rhoma. 

2.2    Afrika-Dzonga yi ta ya emahlweni no yimelela ku tiyisisiwa ka mavandla ya mafumele ya matiko ya misava hinkwayo, naswona hi ya emahlweni no lwela ku tirhisiwa ka nawu wa matiko ya misava hi ndlela yo ringana no fana.

2.3    Presidente u hlawurile Komiti leyi katsaka Vaholobye (IMC) leyi Mutshamaxitulu wa yona ku nga Xandla xa Presidente leyi nga eku langutisiseni ka swilangwa swo hambanahambana mayelana na mhaka leyi.

3.    Foramu ya Mabindzu ya Ndhawu ya Mabindzu ya Nkaswipimelo ya Tikonkulu ra Afrika

3.1   Afrika-Dzonga yi rhurhele Foramu ya Mabindzu ya AfCFTA yo sungula eCape Town ku sukela hi ti 16 ku fikela ti 18 Dzivamusoko 2023 hi xikongomelo xo hatlisisa ku tirhisiwa ka AfCFTA no pfuxeta mabindzu na vuvekisi. A ku te varhumiwa va kwalomu ka 1000 ku suka eka tikonkulu ra Afrika.

3.2   Mikanerisano ya ntirho lowu wa masiku manharhu yi kongomile eka tisekitara ta qingha ra vuvekisi tanihi swifambo, mimirhi, vurimi na swikumiwa swo suka eka swirin’wa, madzovo na tintangu, vutleketli na switirhisiwa swa lojisitiki, na ikhonomi ya dijitali, ku katsa na mabindzu ya dijitali.

3.3   Ku tlakusa vuswikoti bya Afrika bya swikumiwa eka tisekitara hinkwato ta ikhonomi swi amukeriwile hi vo hlaya tanihi xilaveko xa ku tirhisiwa ka AfCFTA hi ku hetiseka. Sekitara leyi nga riki ya mfumo yi rhambiwile ku kuma swivandlanene swo tlakusa vuvekisi eka nhluvukiso wa nxaxameto wa nkoka wa xifundza eka vuswikoti bya vumaki bya laha kaya ku tlakusa ku xaviselana ka swikumiwa na vukorhokeri bya leswi endliweke eAfrika exikarhi ka matiko ya Afrika.

4. Mpfhumba ra Malawulelo ya ku Laveka ka Gezi 

4.1 Yin’wana ya tindlela to olova leti hinkwerhu hi nga ti tirhisaka ku pfuneta ku hlayisa gezi ri tshama ri ri kona i ku hunguta matirhiselo ya gezi, ngopfu hi mikarhi leyi gezi ri tirhisiwaka ngopfu, lowu talaka ku va ku sukela hi 5pm ku fikela hi 9pm, tanihi hi xiphemu xa matshalatshala ya Malawulelo ya ku Laveka ka gezi. Hi ku hunguta matirhiselo ya hina ya gezi hi nga fikelela eka xiyimo xa ku va hinkwerhu hi vuyeriwa lexi hungutaka ntshikelelo eka giridi ya gezi na ku hlayisela mindyangu mali handle ko khumba ku tirha hi hetiseka ka mabindzu kumbe nkoka wa vutomi.

4.2 Khabinete yi rhamba vanhu hinkwavo ku pfuneta ku hlayisa gezi hi ku ri tirhisa hi vukheta loko Eskom yi tirhisana na Vaendli va Gezi lava Tiyimeleke ku tisa vuswikoti lebyintshwa. 

4.3 Magoza ya Malawulelo ya ku Laveka ka gezi i endlelo leri tirhisiwaka emisaveni hinkwayo naswona ri kombe ku va ri tirha eka ku hunguta xikoxo xa nkarhi wa matirhiselo ya le henhla no tlakusa ku hlayisa gezi. 

4.4 Hi kombisile leswi hi nkarhi wa khapu ya misava ya 2010. Xikongomelo hi leswaku hinkwerhu ka hina hi fanele ku hlayisa gezi hi ku tima switirhisiwa leswi nga ri ki swa nkoka, ku tirhisa gasi ku sweka, ku hoxa tiglilopu leti hlayisaka gezi, na ku tima switirhisiwa swo fana na tigizara loko swi nga ri ku tirheni.

4.5 Thagete i ku hlayisa kwalomu ka 1000 MW ta gezi, leti ringanaka na xiteji xin’we xa ku timiwa ka gezi hi ku siyerisana.

4.6 Khabinete yi lemuka leswaku nhlayo yo tala ya tikhasimende se yi nghenelerile eka matshalatshala ya Eskom ya ku Laveka ka gezi, naswona yi rhamba vatekaxiave hinkwavo ku suka eka mabindzu, tikhasimende ta le ka tindhawu ta vumaki na ta le ka tindhawu to tshama ku twa xikombelo kutani va joyina pfhumba ra Malawulelo ya ku Laveka ka gezi.

5. Ku Fikelela Mati

5.1 Khabinete yi amukerile ku pfuriwa ka Spring Grove Water Treatment  Plant leya ha ku hetiwaka eRosetta na Bruntville Reservoir tanihi xiphemu xa Xikimi xa Mphakelo wa Mati Lowukulu wa le Greater Mpofana eMooi River, Xifundza xa uMgungundlovu xa le KwaZulu-Natal.

5.2 Phurojeke leyi yi tisa mphakelo wo tshembeka wa mati na ndzhuti eka vatshami va     130 000 va le ka xifundza, xikan’we na mivuyelo ya vaaki na ya ikhonomi leyi taka na mphakelo wa mati.

5.3 Khabinete yi tlhela yi lemuka leswaku ku na ku humelela eka Phurojeke ya Mati ya le Giyani, laha 24 eka switandi swa 55 leswi hlawuriweke ku va swi vuyeriwa swi nga ta va na mati hi xihatla. 

6. Nawu wo Cinca timhaka ta Nhlawulo

6.1 Khabinete yi tekele enhlokweni ku sayiniwa ka Nawumbisi wo Cinca timhaka ta Nhlawulo wa 2022 hi Presidente leswaku wu va nawu. Nawu lowu pfuxetiweke wu tisa ku tiyisisa lo ku lavekaka ku lulamisela tiko Nhlawulo wa Mani na mani wa 2024.
 
6.2 Nawu wa nhlawulo lowu Cinciweke wu lulamisela ku katsiwa ka vayimelakulangwa lava tiyimeleke tanihi lava nghenelaka nhlawulo eka Huvo ya Rixaka na le ka swifundzankulu.  

6.3 Nawumbisi wo Cinca timhaka ta nhlawulo wu ndlandlamuxa ku nghenelela eka nhlawulo na swilangwa swa varhangeri eka vaakatiko va Afrika-Dzonga ku hundza eka mihlangano ya tipolitiki eka huvo ya Rixaka na le ka tihuvo to endla milawu ta swifundzankulu. 

7. Siku ra ntshunxeko

7.1 Ku tlangela ka Siku ra Ntshunxeko ko hambanahambana lo ku veke kona etikweni hinkwaro tolo, 27 Dzivamusoko 2023 ku hi tsundzuxile leswaku ku tiveka ka hina loku fanaka ka rixaka, ku akiwle kus uka eka ku hloniphana ka hina na ku tsakela ka hina tiko na ku tinyungubyisa etkweni ra hina.

7.2 Ku tsundzukiwa ka Siku ra Ntshunxeko ka rixaka, lo ku veke kona eka Masipala wa Xifundza xa Dr Kenneth Kaunda eka xifundzankulu xa North West, a ku kondleteriwile ehansi ka nhlokomhaka ya “Ku Hlanganisa no Hlayisa ku Vuyeriwa ka Xidemokirasi”.

7.3 Siku ra Ntshunxeko ra 2023 ri va kona hi nkarhi wun’we na ku tlangeriwa ka vumbiwa ka vu27 naswona ri fungha 29 wa Malembe ya Ntshunxeko. 

8. Vuxaka bya Matiko ya Misava

8.1 Presidente Cyril Ramaphosa u rhurhele Presidente Hage Geingob wa Namibia hi nkarhi wa Rendzo ra Ximfumo leri a ri kongomisiwe eka ku tiyisa vuxaka byo enta no tiveka lebyi nga kona exikarhi ka matiko ya hina lamambirhi.

8.2 Mbhurisano exikarhi ka Varhangeri va Matiko lavambirhi na vurhumiwa bya vaholobye a wu kongomisa eka vuxaka bya matiko mambirhi, ntirhisano exikarhi ka matiko ya hina lamambirhi eka timhaka ta misava hinkwayo na ntirhisano eka mabindzu na vuvekisi. Vutirhisani lebyi byi ta ya emahlweni byi tiyisiwa hi ku rhurhela foramu ya bindzu exikarhi ka tikhamphani ta matiko lamambirhi eNamibia lembe reri.

8.3 Presidente Cyril Ramaphosa u rhurherile Presidente wa Finland, Presidente Sauli Väinämö Niinistö hi ti 25 Dzivamusoko eka Rendzo ra Ximfumo. Vuxaka exikarhi ka Afrika-Dzonga na Finland byi tiyile swinene naswona byi ve kona hikwalaho ka nseketelo wa Finland eka Afrika-Dzonga hi nkarhi wa migingiriko yo lwela ntshunxeko.

8.4 Vuxaka exikarhi ka matiko lamambirhi byi kurile hi swintsongontsongo kusukela hi 1994, laha Finland yi nga vekisa ku tlula R2 wa tibiliyoni eAfrika-Dzonga eka malembe manharhu lama nga hundza.

9. Ku rhurhisiwa ka Maafrika-Dzonga na Tinxaka Tin’wana ku suka eSudan
 
9.1 Khabinete yi amukerile xiviko lexi nga andlala ku rhurhisiwa loko tika kambe loku    kotekeke ka Maafrika-Dzonga ku suka eSudan laha mpfilupfilu wu tikelaka vaakatiko na vaaki vo suka ematikweni man’wana.

9.2 Ndzawulo ya Vuxaka bya Matiko ya Misava na Vuthu ra Afrika-Dzonga ra le Moyeni va    tirhisanile ku tisa Maafrika-Dzonga eku hlayisekeni.

9.3 Ntirho wa Afrika-Dzonga wo rhurhisa vanhu wu tlhele wu pfuna vaakatiko va le Angola, Namibia, Zimbabwe, Lesotho na Brazil. 

9.4 Khabinete yi yisa mikhenso eka mfumo wa Egypt ku va wu seketerile ntirho wa hina wo rhurhisa vanhu na United Arab Emirates ku va yi rhurhisile Muafrika-Dzonga wun’we loyi sweswi a nga ku pfuniweni ku vuya ekaya hi ntirho wa hina eJeddah. Ku na Maafrika-Dzonga va 5 lava ha ri ki eSudan hikuva hi nkarhi wa ku rhurhisiwa ka vanhu a va nga se tihlanganisa na embhasi ya hina. Khabinete yi kombela Maafrika-Dzonga ku tivisa Vuyimeri bya Tiko ra hina hi vukona bya vona loko va endzela matiko ya le handle u katsa na ku famba hi swikongomelo swo ya eka holideyi.

9.5 Khabinete yi tshikelela xirhambo xo herisa ku jamelana eSudan no endla xirhambo xa ku rhula na ntshamiseko exikarhi ka mihlangano leyi khumbekaka eka mpfilupfilu, hi ku fambisana na xikongomelo xa Nhlangano wa Afrika (AU) swo miyeta swibamu laha eka tikonkulu.

10. Vuvekisi eka Switirhisiwa swa Dyondzo ya le Henhla 

Hi ti 24 Dzivamusoko 2023 Holobye Nzimande u pfurile miako yimbirhi eUniversity ya Western Cape (UWC) leyi hakeleriweke hi Mali ya Nyiko ya Switirhisiwa no Tirha hi Vuswikoti ya Ndzawulo, na Sibusiso Bengu Development Programme:
 
a. Muako Lowuntshwa wa Fakhalithi ya Dyondzo (lowu tivekaka tanihi South Campus Education Precinct Project) - R268.659 wa timiliyoni leti hakeleriweke hi ku tirhisa IEG xikan’we na SB-DP yi tirhisiwile ku antswisa muako lowu a wu ri kona lowu a wu tihriseriwa tifakhalithi ta Khemistiri, Tinhlayo, Sayense ya Tikhompyuta na Tihlayohlayo eka nkarhi lowu nga hundza.
 
b. Vutshamo bya Unibell – R670 million leyi hakeleriweke hi ku tirhisa xikweleti xa IEG na DBSA ku aka phurojeke ya tindlu ta machudeni leti nga na mibedwa ya 2720 leti nga na swithezi swa mune hi buloko, laha tibuloko ta tsevu ti nga akiwa eka ndhawu leyi nga eBelhar, ti hlanganisiwa na khemphasinkulu ya le Bellville.
Phurojeke ya vutshamo bya Unibell yi kote ku fikeleriwa hi matshalatshala yo tirhisana na nyikelo ya IEG ya Ndzawulo ya R235 wa timiliyoni (35%) na timali ta UWC (30%) yi tatisiwa hi mali ya xikweleti yo suka eka DBSA (35%).

Hi 21 Dzivamusoko 2023, Holobye Nzimande u pfurile miako yimbirhi na Habu ya IT eMthatha eWalter Sisulu University (WSU) leyi hakeleriweke hi ku tirhisa Mali ya Nyiko ya Switirhisiwa no Tirha hi Vuswikoti (IEG) na Sibusiso Bengu Development Programme (SB-DP). Miako leyi yi kumeka eka tindhawu ta mphakelo ta le Nelson Mandela Drive na Zamukulungisa:
 
a. East Teaching Mall - R25.971 wa timiliyoni leyi hakeleriweke hi ku tirhisa IEG yi tirhisiwile ku hetisa ku pfuxetiwa ka 19 wa tiholo to dyondzela na 13 wa tikamara to dyondzisa no dyondzela eka ndhawu ya mphakelo ya le Nelson Mandela Drive.
 
b. Vutshamo bya Machudeni – R52.799 wa timiliyoni leyi hakeleriweke hi ku tirhisa IEG yi tirhisiwile ku pfuxeta vutshamo bya machudeni bya KTC na KGB lebyi nga na ntsengo wa mibedwa ya machudeni ya 314 eka ndhawu ya mphakelo ya le Nelson Mandela Drive.
 
c. Habu ya IT – R14.135 wa timiliyoni leyi hakeleriweke hi ku tirhisa SB-DP naswona leyi tirhisiweke ku hetisa ku akiwa ka habu ya IT leyintshwa yi ta tirha tanihi ndhawu yo tirhiseriwa swilo swo hlaya hi machudeni na vadyondzisi eka tindhawu ta mphakelo ta le Zamukulungisa.

11. Swiboho swa Khabinete

Ku thoriwa

Ku thoriwa hinkwako ku ya hi ku tiyisisiwa ka vuthwaseri na ku kamberiwa loku faneleke ka mpfumelelo wa vuhlayiseki.

1.    Tatana Siyabonga Charles Zama tanihi Xandla xa Mulawurinkulu (DDG): ku Pfukexetiwa ka Tindhawu ta Swidakana na Vutshamo bya Xihatla eka Ndzawulo ya Matshamelo ya Vanhu. 

2.    Manana Zenkosi Dumile Mhlongo tanihi DDG: Pholisi ya Ndzavisiso, Qingha, na Makunguhatelo eka Ndzawulo ya Matshamelo ya Vanhu.

3.    Tatana Jabulani Hugh Hlatshwayo tanihi DDG: Mahungu na Thekinoloji ya Vuhlanganisi eka Ndzawulo ya Vululami na Nhluvukiso wa Vumbiwa. 

4.    Tatana Dipepenene Serage tanihi DDG: Vuhumelerisi bya Vurimi, Rahanyo Vuhlayiseki bya Swakudya na Vulawuri bya Mhangu eka ndzawulo ya Vurimi, Mpfuxeto wa Misava na Nhuvukiso wa Tindhawu ta le Makaya.

5.    Manana Hlengiwe Bhengu tanihi Muofisirinkulu wa swa Timali eka Ndzawulo ya Vuxaka bya Matiko ya Misava na Ntirhisano.

6.    Manana Lucy Bele tanihi CFO eka Ndzawulo ya Matshamelo ya Vanhu. 

Khabinete yi tlhela yi pfumelelana na ku thoriwa loku landzelaka

Huvo ya Valawurinkulu va Khomixini ya Ndzavisiso wa Mati

(a)     Dokodela Rethabile Melamu (mtshamaxitulu);
(b)     Dokodela Harrison Pienaar (Xandla xa Mutshamaxitulu);
(c)    Profesa Nnenesi Kgabi
(d)    Tatana Willem Baird
(e)    Gqweta Reinette Mary Rosey;
(f)    Profesa Aldo Stroebel;
(g)    Manana Zama Portia Dlamini;
(h)    Dokodela Tendai Sawunyama;
(i)    Manana Nkuli Mxenge-Mayende; na 
(j)    Manana Megan Schalkwyk

Huvo ya Khomixini ya Lothari  

(a)    Manana Beryl Ferguson;
(b)    Manana Precious Mvulane;
(c)    Tatana Willie Hofmeyr;
(d)    Tatana Tembinkosi Bonakele;
(e)    TatanaLionel October; na
(f)    Manana Irene Ramafola 

Swirho swa Huvo ya Rihanyo na Vuhlayiseki bya le Migodini 

(a)    Tatana David Msiza (Mutshamaxitulu);
(b)    Tatana Xolile Mbonambi;
(c)    Dokodela Lindiwe Ndelu;
(d)    Tatana Divhudza Victor Mahwasane;
(e)    Manana Constance Titi Kekana (Xirho xo Cincisana);
(f)    Dokodela Dipalesa Mobokoto (Xirho xo Cincisana);
(g)    Tatana Mthokozisi Zondi;
(h)    Tatana Thabo Ngwenya (Xirho xo Cincisana);
(i)    Tatana Masibulele Naki;
(j)    Manana Naledi Tsipane (Xirho xo Cincisana);
(k)    Manana Melanie Roy;
(l)    Tatana Victor Radebe (Xirho xo Cincisana);
(m)    Tatana Nicolaas Van Rooyen;
(n)    Tatana J White (Xirho xo Cincisana);
(o)    Gweta Paul Mardon;
(p)    Tatana Johan Du Toit Boning (Xirho xo Cincisana); 
(q)    Tatana Phuthuma Manyathi;
(r)    Tatana Gabriel Nkosi (Xirho xo Cincisana);
(s)    Tatana Thuthula Balfour;
(t)    Tatana Vijay Nundall;
(u)    Tatana Stuart Sepetla;
(v)    Tatana Ronald Mafoko;
(w)    Tatana Joseph Phakathi (Xirho xo Cincisana);
(x)     Manana Letisha van der Berg; na
(y)    Dokodela Joseph Matjila (Xirho xo Cincisana). 

A.    Mitirho leyi Taka

1.    N’hweti ya Afrika

1.1.    Afrika-Dzonga yi ta fungha N’hweti ya Afrika na Siku ra Afrika hi Mudyaxihi 2023, xikan’we na tikonkulu hinkwaro. Hi ti 25 Mudyaxihi 2023, Afrika yi ta tlangela ku tsundzukiwa ka vu60 ka Nhlangano wa Vun’we bya Afrika (OAU).

1.2.    N’hweti leyi i xivandlanene xo tlakusa vun’we bya Afrika, ku hlangana ka xifundza hi vuenti na ku nyiketela Afrika nakambe eka rendzo leri fanaka.  Khabinete yi rhamba Maafrika-Dzonga hinkwavo ku tirhisana na ku ringeta ku aka tikonkulu ro antswa, leri hlanganeke, no humelela. 

2.     Tinsiva ta Rixaka

2.1.    Presidente Cyril Ramaphosa u ta nyika Tinsiva ta Rixaka eka Maafrika-Dzonga na vaaki va matiko ya le handle lava tivekaka hi ti 28 April 2023. Tinsiva ta Rixaka i tihakelo ta le henhla leti tiko ra hina ri ti nyikaka vaakatiko va rona na vaaki va matiko ya le handle lava tivekaka lava nga hoxa xandla eka ku yisa xidemokirasi emahlweni na ku va va vile na nkucetelo wa nkoka eka ku antswisa vutomi bya Maafrika-Dzonga.

2.2.    Tinsiva ta Rixaka ti tlhela ti tekela enhlokweni ku hoxa xandla lo ku endliweke hi vanhu eku akeni Afrika-Dzonga yo pfumala xihlawulambala, xihlawularimbewu, ra xidemokirasi no humelela tanihilaha swi languteriweke hakona eka Vumbiwa ra hina.

3. Tivhoti ta Mipimanyeto

3.1. Hi Mudyaxihi, tindzawulo ta mfumo ti ta andlala Tivhoti ta Mipimanyeto ya  tona ePalamende.

3.2   Tivhoti ta Mipimanyeto ti hlanganisa nkambisiso wa matirhelo ya ndzawulo ya lembe leri hundzeke xikan’we na makungu ya yona yo tirhisa ku tiyimisela lo ku vekiweke hi Presidente eka Mbulavulo hi Xiyimo xa Rixaka.

3.3 Khabinete yi rhamba vaakatiko ku landzelela tivhoti ta mipiminyeto ku vona hilaha tindzawulo to hambanahamabana ti nga ta rhangisa mphakelo wa vukorhokeri eka nkarhi lowu nga ta landzela. 

3.4 Hi ti 4 Mudyaxihi 2023, Holobye wa Matshamelo ya Vanhu Manana Mmamoloko Kubayi u ta rhangela Imbizo na Nkombiso wa Vukorhokeri eSoweto tanihi xiphemu xo lulamisela Vhoti ya Mpimanyetoas hi ti 10 Mudyaxihi 2023. 

3.5 Ntirho lowu wu ta lulamisa mitlhontlho leyi vatshami va le migangeni va hlanganaka na yona eka photofoliyo ya Matshamelo ya Vanhu xikan’we no tlakusa minongonoko ya le ka sekitara leyi vuyerisaka vaaki eka photifoliyo leyi.

4. Siku ra Vatirhi

4.1 Siku ra vatirhi ri ta tlangeriwa hi Musumbunuko, 01 Mudyaxihi 2023, ku tekela enhlokweni ntirho wa nkoka lowu endliwaka hi vatirhi ku aka ikhonomi na rixaka leri languteriweke eka Kungu ra Nhluvukiso ra Rixaka.

4.2 Siku ra Vatirhi ri hi nyika nkarhi wo languta endzhaku eka ku vuyeriwa lo ku vatirhi va nga va na kona eka 29 wa malembe ya ntshunxeko na ku kuma mitlhontlho leyi vatirhi va nga langtana na yona eka ikhoomi leyi tikeriwaka.

 4.3 Ri tlhela ri va siku ra leswaku hi tiyimisela nakambe ku endla hinkwaswo leswi kotekaka ku tumbuluxa swivandlanene eka mamiliyoni ya vatirhi va Afrika-Dzonga lava nga tirhiki naswona va hlulekaka ku tirhisa swikili swa vona kumbe ku tihanyisa vona vini xikan’we na vanhu lava nga ekusuhi na vona.

4.4 Ku tiyimisela ka mfumo ku antswisa swiyimo swa le mitirhweni na ndzingano emitirhweni swi tikomba hi ku cinca ka nkoka lo ku endliwa eka Nawu wo Vaviseka Entirhweni na Mavabyi na Nawu wa Ndzingano wa le Mitirhweni leya ha ku sayiniwaka ku va nawu hi Presidente Ramaphosa. 

5. Siku ra Ntshunxeko wa Vuteki bya Mahungu ra Misava  

5.1 Afrika-Dzonga yi ta joyina misava hinkwayo ku tlangela Siku ra ntshunxeko wa Vuteki bya mahungu ra Misava hi ti 3 Mudyaxihi 2023. Siku leri ri hi nyika xivandlanene xo pima no tlangela xiyimo xa ntshunxeko wa vuhangalasi bya mahungu eka vaaki va hina xikan’we na mitlhontlho leyi vuhangalasi bya mahungu byi nga langutana na yona na ntirho lowu endliwaka hi ku katsa vuhangalasi bya mahungu eka vaaki hi xihatla. 

5.2 Vuhangalasi bya mahungu lebyi ntshunxekeke no tiyimela i xiphemu xa nkoka xa xidemokirasi xin’wana na xin’wana, naswona hi ta ya emhlweni hi tiyisisa leswaku vuhangalasi bya mahungu byi ntshunxekile ku rhipota hi ntiyiso, hi ndlela ya kahle na ku tiyimela.

6. Khapu ya Bolo ya Mavoko ya Misava 

6.1 Leswi ku nga sala ntsena 100 wa masiku ku nga se sungula Khapu ya Bolo ya Mavoko ya Misava yo sungula ku khomeriwa eAfrika ku sukela ti 28 Mawuwani ku fikela 6 Mhawuri, Khabinete yi rhamba rixaka ku kombisa ku amukela ka xiyimo xa le henhla nakambe tanihi hi rixaka leri rhurhelaka ntirho wa matiko ya misava.

6.2 Leswi Khapu ya bolo ya Mavoko ya Misava yi nga ta va eCape Town, Afrika- Dzonga yi ta aka ku suka eka rhekhodo ya yona leyi tivekaka ya ku humelela ka yona eka mitirho leyikulu leyi katsaka Formula E Cape Town ePrix leya ku vaka kona.

6.3 Tidyondzo leti kumiweke hi ku rhurhela mitirho leyi ti katsiwile eka makunguhatelo ya hina ku tiyisisa leswaku vaseketeri va mitlangu na vaendzi laha tikweni ra hina va tiphina no tshama va hlayisekile

6.4    Khabinete yi rhamba vanhu hinkwavo ku seketela pfhumba ra Netball   Fridays leri khutazaka vanhu hinkwavo ku mbala swambalo swa vona swo seketela ntlangu Ravuntlahu rin’wana na rin’wana ku komba nseketelo wa vona wa xipano xa Bolo ya Mavoko xa Rixaka xa Afrika-Dzonga lexi tiviwaka tanihi Spar Proteas.

7. Ku hlangana ka vu16 ka Nhlengelatano ya Mavandla (COP 16) ya Ntwanano wa le Basel Convention 

7.1 Afrika-Dzonga yi ta nghenela eka COP 16 ya Ntwanano wa le Basel leyi nga ta khomeriwa eGeneva, eSwitzerland ku sukela 01 ku fikela 02 Mudyaxihi 2023.

7.2 Ntwanano wa le Basel wu endleriwe ku sirhelela rihanyu ra vanhu na mbango ku  lwisana na ku onha ka matimba lo ku nga vangiwaka hi ku fambafambisiwa ka malakatsa ya nghozi. Afrika-Dzonga yi pfumelelanile na ntwanano lowu hi ti 5 Mudyaxihi 1994. 

7.3 Khabinete yi pasisile xileriso xa Afrika-Dzonga xa nkanerisano wa COP 16 wa Ntwanano wa le Basel. 

7.4 COP 16 yi ta khomiwa hi ku landzelelana na nhlangano wa vu11 wa  Nhlengeletano ya Swirho swa Ntwanano wa le Rotterdam mayelana na Endlelo ro Pfumela Endzhaku ko Tivisiwa eka Tikhemikali tin’wana leti nga na Nghozi na Swidlayaswitsotswana eka Maxaviselo ya le Ndzeni ka Tiko. 

7.5 Ntwanano lowu wu tlakusa vutihlamuleri na ntirhisano lowu avelaniwaka exikarhi ka mihlangano leyi nga eka mabindzu ya matiko ya tinxaka ya tikhemikali ta nghozi. Afrika-Dzonga yi pfumelelanile na mitwanano leyi hikuva yi kahle eka mbango na rihanyo ra vanhu.

Marungula

1.    Ku hoyozela
Khabinete yi hoyozela na ku navelela leswinene eka: 

- Ndyangu na vanghana va munhu wo tiveka hi jeze Hugh Masekela. Bra Hugh u amukeriwile a hundzile emisaveni eka Ertegun Hall of Fame eNew York. Muyimbeleri wa Afrika-Dzonga loyi a hundzeke emisaveni u joyina vaamukeriwa vo fana na Louis Armstrong, Nat “King” Cole na Miles Davis.

- Khabinete yi tlhele yi nkhensa HOT 102.7FM ku va yi xiximiwile tanihi lava fikeleleke xiyimo xo hetelela eka mikhetekanyo ya mune eka Fesithivhali ya Masagwadi ya Rhediyo ya le New York eUnited States, leyi tlangelaka lava nga na vuswikoti eka indhasitri ku suka ematikweni yo hundza 30. 

2.    Ku chavelela

Khabinete yi kombisile ku chavelela eka mindyangu na vanghana va: 

- Tatana Harry Belafonte, muyimbeleri wa le Amerika loyi a tlangeriwaka emisaveni hinkwayo, mutlangi na mugingiriki. A ri muteki wa mpfhumba loyi a ri na vutivi byo enta bya timfanelo ta ximunhu ta Vantima va le Amerika naswona u kokile rinoko ra matiko ya misava eka nyimpi yo lwisana na xihlawuhlawu.

- U tirhile ntirho wa nkoka eku simekiweni ka mitirhovutomi ya matiko ya tinxaka ya vayimbeleri va laha Afrika-Dzonga Miriam Makeba na Hugh Masekela, leswi nga tivisa misava hi vunanga bya Afrika-Dzonga, leswi nga tivisa misava tinoti, ku hlanganisiwa ka tinoti na swichayachayana swa Afrika-Dzonga leswi a swi vulavula hi matlhelo hinkwawo ya vutomi bya laha Afrika-Dzonga, na, leswi a swi ri exivindzini, nyimpi ya hina yo lwela ntshunxeko.

- Tatana Tiego Moseneke, gqweta ro tiveka, n’wamabindzu na khale ka mugingiriki wa muchudeni.

- Tatana Mbulelo Musi, khale ka mutirheri wa uMkhonto We Sizwe na Mukhomonisi, un’wana wa vagingiriki va 16 Khotavuxika 1976, mutirhelamfumo wa vuswikoti loyi a tekeriwa ehenhla swinene, mutivinkulu wa vuhlanganisi loyi a tirheleke mfumo hi ndlela yo hlawuleka.

- Khale ka Phirimiya wa Free State Beatrice Marshoff, loyi a nga tirhela vanhu va Afrika-Dzonga handle ko langutela ku vuyeriwa eka swivandla swo tala hi nkarhi wa ntirhovutomi wa yena wo leha no tiveka.

- Loyiso Nkohla, mugingirikela vaaki loyi a nyikeleke vutomi bya yena ku antswisa vutomi bya vaaki lava a va nga kumi vukorhokeri va le malokixini ya le Kapavupeladyambu. U dlayiwile loko a ri karhi a lulamisa ku rhurha ka vanhu lava tshamaka ku longoloka na layini ya xiporo ku ri ku lulamisela ku vuyelerisiwa ka vukorhokeri bya xitimela eka Central Line. Khabinete yi lerisile vahlayisi va nawu ku vona leswaku lava nga na vutihlamuleri bya ku dlayiwa ka Tatana Nkohla va xupuriwa. Khabinete yi hundzisela marito yo navelela ku hola hi xihatla eka lava nga vaviseka hi nkarhi wa ku dlayiwa ka yena.

- Mindyangu ya Nqobile Zulu, 5, na munghana wa yena Tshiamo Ramanye, 6, lava mitsumbu ya vona yi nga kumiwa yi tsemiwile swirho eSoweto hi Ravumune 20 Dzivamusoko 2023. Khabinete yi sola ku dlayiwa loku ko chavisa hi ndlela hikwato leti kotekaka naswona yi kombela vaaki ku pfuna maphorisa ku kuma vaendli va swona. Loko ku ri na loyi a nga na mahungu yo karhi u khutaziwa ku tihlanganisa na Nomboro yo Herisa Vugevenga eka 08600 10111.  

- Nhungu wa swirho swa ndyangu wa ka Memela wa le Lokixini ra Imbali ePietermaritzburg lava nga duvuriwa va lova xikan’we na vavasati vambirhi lava a va endzerile ndyangu wa vona hi Ravuntlhanu 21 Dzivamusoko 2023.

- Khabinete ndhundhuzela maphorisa loko va hatlisile ku kuma vaehleketeleriwa, na ku va va kumile swibalesa swinharhu.  Muehleketeleriwa wun’we u duvuriwile a lova loko va ri karhi va duvulana na maphorisa hi Ravuntlhanu 21 Dzivamusoko 2023. Muehleketeleriwa wa vumbirhi u vavisekile naswona yisiwe ekhotsweni kasi wun’we u balekile.

Swivutiso: Tatana Tyrone Seale – Muvulavuleri wa Mfumo wo Khomela 
Selifoni: 083 5757 440