A.    Xiyimo xa Khabinete eka Timhakankulu

1.    Eneji

1.1.    Khabinete yi tivisiwile hi Holobye wa Mabindzu ya Mfumo Pravin Gordhan hi vuswikoti bya Eskom byo hunguta mphakelo wa gezi hi ku siyerisana wo kunguhatiwa ku ya hi tindhawu lowu yaka emahlweni kutani yi tlhele yi amukela xiviko xo antswisa kusuka eka Komiti ya Xithekiniki ya Komiti ya Xirilo xa Eneji ya Rixaka.

1.2.    Switiviso swin’wana swi ta tlhela swi tivisiwa hi ku landza swiboho swa miburisano ya nkoka ya swiviko leswi.

1.3.    Khabinete yi humesele erivaleni ku tisola ka yona eka nkavanyeto na swiphiqo leswi vangiweke hi mphakelo wa gezi hi ku siyerisana wo kunguhatiwa ku ya hi tindhawu eka mabindzu, mindyangu, ngopfungopfu swi humelela hi nkarhi laha mfumo wu nga eku tirhaneni na miphalalo leyi tivisiweke hi Phuresidente Cyril Ramaphosa hi Mawuwana 2022. 

2.    Vuvekisi

2.1.    Khabinete yi amukele ku simekiwa ka Ndhawu ya Vumaki ya Sandvik Khomanani eKempton Park, leyi a yi ri xiphemu xa vuvekisi xa R350 wa timiliyoni leyi tshembisiweke eka Khomferense ya Vuvekisi ya Afrika-Dzonga (SAIC) ya vumune leyi khomeriweke eSandton Convention Centre eJoni hi siku ra 24 Nyenyakulu 2022.

2.2.    Ndhawu leya 62 000 swikweremitara leyintshwa yi hlanganisa mitirho leyi a yi endliwa nkarhi lowu hundzeke eka tindhawu ta ntlhanu to hambana kutani yi amukela kwalomu ka 550 wa vatirhi. Hi yin’wana ya tindhawu letikulu ta Sandvik naswona leyi hluvukisiweke swinene emisaveni hinkwayo, naswona yi na vuswikoti byo humelerisa valayichi va le hansi ka misava leyi nga na kutlula 60% ta leswi endliwaka laha Afrika-Dzonga.

2.3.    Khabinete yi tlhele yi amukela rendzo ra vuangameri hi Phuresidente Ramaphosa eKwaZulu-Natal hi nkarhi wa ku simekiwa ka ndhawu ya vumaki ya Hesto Harnesses eStanger, eKwaDukuza hi siku ra 13 Ndzati 2022. Ndhawu leyi hi yin’wana ya ntlhanu ya tiphurojeke ta vuvekisi ya mali yo sungula bindzu leyi endlaka xiphemu x a ku tiboha  ka R1.4 wa tibiliyoni hi Metair Investments Limited ku seketela ndlandlamuko na vumaki bya laha kaya bya Ford Ranger leyintshwa. 

2.4.    Phuresidente u tlhele a nghenela ku pfuriwa ka ku antswisiwa ka Sappi Saiccor Mill na phurojeke yo ndlandlamuxa leyi nga na nkoka wa R7,7 wa tibiliyoni eUmkomaas, leyi yi kongomisiweke eka ku tlakusa vuswikoti ni ku vuphikizani bya misava hinkwayo bya khamphani leyi loko yi tlhela yi tumbuluxa swivandlanene swa nkarhi wo koma na wo leha.

2.5.    Mivekiso leyi yi vumba xiphemu xa ku tiboha loku endliweke hi van’watifeme eSAIC. Vuvekisi byihi na byihi byintshwa etikweni ra ka hina byi pfuna eka ku aka hi vuntshwa na ku pfuxeleleka hi vuntshwa ka ikhonomi ya hina, na ku ya emahlweni byi vumba Afrika-Dzonga tanihi ndhawu ya vuvekisi yo hlawuleka.

3.    Nhluvukiso wa switirhisiwakulu

3.1.    Khabinete yi amukele ku pfuxiwa ka xiyenge xintshwa xa Gondzonceceleto ra Musina eLimpopo lexi nga ta olovisela vanhu ku fambafamba eMusina, na ku tlhela xi pfumelela  mabindzu lama tlakukeke na migingiriko ya ikhonomi exikarhi ka Afrika-Dzonga na matiko ya Muganga wa Nhluvukiso wa le Dzongeni wa Afrika. Phurojeke leya R640 wa timiliyoni yi tumbuluxe kutlula 275 wa mitirho ya nkarhi hinkwawo ya vaaki va laha kaya naswona yi nyike swivandlanene eka miganga ya laha kaya na le ka mabindzu lamatsongo, ma le xikarhi na lamatsongotsongo (SMME).

3.2.    Ku akiwa ka Gondzonceceleto ra i xiphemu xa nongoloko wa switirhisiwankulu wa mfumo, hi ku tirhisa ERRP, lowu wu lavaka ku tumbuluxa ku kula ka loku katsaka hinkwavo na swivandlanene swa mitirho eka tisekitara ma miganga yo hambanahambana hinkwayo. 

4.    Mhangu ya le Jagersfontein 

4.1    Khabinete yi kombise michavelelo ya yona yo khumbeka eka mindyangu ya lava lahlekeriweke hi vutomi endzhakukaloko damu ra masalelwa ya mugodi wa le mugangeni lowu tshikiweke eJagersfontein eFree State ri phamukile kutani yi humesa ndzhope yo khuluka leyi vangeke mhangu hi kwalomu ka matakuxa hi Sonto, 11 Ndzati 2022. Mhangu leyi yi tlhele yi siya switirhisiwakulu swa muganga, tinhundzu ta vanhu to tanihi mimovha na makaya yo hlaya swi onhakile swinene.

4.2    Hi nkarhi wo endzela ka yena eka ndhawu ya mhangu hi Musumbhuluko, 12 Ndzati 2022, Phuresidente Ramaphosa u kombise ku tlangela eka matshalatshala ya ku ponisa na ku kuma lama a ma ri eku endliweni endhawini leyi. U tlhele a boha leswaku mfumo wu ta nyika nseketelo lowu nga fanela eka vatshami lava khumbekeke va Jagersfontein. Khabinete yi tiyisiwe nhlana hileswaku vini va mugodi lowu va vurile leswaku va tilulamiserile ku nyika mpfuno wa xithekiniki na ku seketela mfumo loko swi ta komberiwa hi Khansele ya Swicelwa ya Afrika-Dzonga.

4.3    Bindzu ra vucelamigodi ri tshama ri ri xihoxaxandla xa nkoka eka ikhonomi hikwalaho ka mitirho yo kongoma na yo ka yi nga kongomi, timali leti nghenaka to rhumela nhundzu ematikweni mambe, na vuvekisi byo kongoma bya matiko mambe, naswona ri ku tlanga xiave xa nkoka eka ku antswisa vutomi bya vanhu emigangeni ya vucelamigodi.

4.4    Mfumo na mihlangano yo ka yi nga ri ya mfumo yi phalale hi xihatla hi ku nyika tindhawu to tshama ta xihatla, vutshunguri bya swa miehleketo bya nxaniseko na swilaveko swa masungulo swo tanihi mikumba, matarasi na maphasele ya swakudya. Mphakelo wa mati na gezi endhawini leyi swi se swi vuyelerisiwile ematshan’wini.

4.5    Xikan’wekan’we loko ndhawu ya mhangu yi basisiwile, vavuthekiniki va languteriwa ku sungula swikambelo swa xivumbeko swa tindlu. Khabinete yi khense vukorhokeri bya xilamulelamhangu, mihlangano ya vaaki lava nga na ku tsakela kun’we na vaaki eka vuhoxaxandla bya vona byo hanana na mpfuneto.

5.    Ikhonomi

5.1.    Khabinete yi kanele hi mayelana na xiyimo xa ikhonomi etikweni endzhaku ka tinhlayo ta sweswi ta Tinhlayonhlayo ta Afrika-Dzonga (Stats SA) leti kombeke leswaku swikumiwa swa tiko hinkwaswo (GDP) swa kotara ya vumbirhi wa 2022 swi ehlile hi 0,7%. Swiphemu leswi swi hlohloteleke ku ehla loku swi katse mphakelo wa gezi hi ku siyerisana wo kunguhatiwa ku ya hi tindhawu, ntlimbo wa Russia-Ukraine, na nkoxo wa le henhla wa ku hanya na ntlakuko wa mixavo.

5.2.    Miphalalo leyi endliweke hi Kungu ro Aka hi Vuntshwa na Nhlakarhelo wa Ikhonomi (ERRP) ri oloviserile swinene tiko kusuka eka swihlohloteri swo homboloka swa matiko ya misava, na yi tlhele ku sirhelela mitirho na vutihanyisi. Miphalalo ya ikhonomi yo tiya ya mfumo yi sungula ku tswala mihandzu, tanihiloko swi nga na vumbhoni hakona eka mivuyelo Mbalango wa Nhlayo ya Vatirhi wa Kotara na Kotara ya sweswi ya Stats SA, leyi yi kombaka leswaku kutlula 648 000 ya mitirho yi kumekile exikarhi ka kotara yo sungula na ya vumbirhi ya 2022.

B.    Swiboho swa Khabinete

1.    Rimba ra Vulanguteri na Nkambela (M&E) ra Pholisi ya Vantshwa ya Rixaka (NYP) 

1.1.    Khabinete yi pasise rimba ra M&E leri ri nga ta kotisa vulanguteri byo tirha kahle na nhlahluvo wa wa tiphuphu ta NYP ta 2020-2030. Rimba leri ri nyika ntlhanu wa swikombo swa levhele ya le henhla leswi fambelanisiweke na tiphuphu ta NYP.

1.2.    Swikombo leswi swi tumbuluxiwile hi vakhomaxiave lava faneleke lava nga ni ku navela ka nhluvukiso na ku havexerisa matimba eka vantshwa etikweni. Ku hlengeletiwa ka data ku ta hambanisiwa hi ku ya hi vukhale, rimbewu, vutsoniwa, ntlawahato ya rixakanghohe na matshamelo ya ndhawu ya miphalalo leyi.  

1.3.    Vulanguteri lebyi byi ta endliwa eka swiyenge swa mfumo hinkwaswo, mavandla na sekitara yo ka ya nga ri ya mfumo. Swiviko leswi swi ta humesiwa kotara na kotara na ku kandziyisiwa kambirhi hi lembe.

2.    Rimba ra Pholisi ra Nkunguhato lowu Hlanganisiweke 

2.1.    Khabinete yi pasisile Rimba ra Pholisi ra Nkunguhato lowu Hlanganisiweke eka mfumo, leri ri lavaka ku ololoxa mavangwa  ya nkunguhato wa pholisi lama kumekeke eka sisiteme ya nkunguhato ya nkarhi sweswi.

2.2.    Miphalalo leyi ringanyetiweke, exikarhi ka swin’wana, yi ta tirhana na ku pfumaleka ka mfambelaniso wa nkunguhato endzeni ka swiyenge swinharhu swa mfumo. Miphalalo leyi yi ta tivisa ndlela ya vulanguteri leyi simekiweke ehenhla ka vumbhoni. Rimba lera pholisi ri tlhela ri tivisa nkoteko wo vhumbela wo olova ku ri na nkunguhato wa nkarhi wo leha kuya eka wa le xikarhi eka mfumo hinkwawo.

2.3.    Ri ta tirhela ku tivisa mipfuxeto ya milawu ku antswisa ntirhisano na nkoteko wo vhumbela eka nkunguhato na vulanguteri bya mfumo.

3.    Ntiyisiso wa Ntwanano wa ku Tumbuluxiwa ka Ejensi ya Vutshunguri ya Afrika (AMA)

3.1.    Khabinete yi pasise ku sayiniwa ka Ntwanano wa ku Tumbuluxiwa ka AMA na swiringanyeto swa yona ePalamente leswaku swi tiyisisiwa. Leswi swi ta humelerisa ntwanano lowu wu amukeriweke hi Huvo ya Yuniyoni ya Afrika hi 2019. Ntwanano lowu wu tumbuluxa hi ndlela ya ximfumo AMA ya tikokulu. Ejensi leyi yi ta lawula swikumiwa swa vutshunguri, na ku antswisa vuhlayiseki na matirhiselo ya swikumiwa swa vutshunguri swa tikokulu.  

3.2.    Ku sayiniwa ka ku tiyisisiwa ka ntwanano lowu swi ta anstwisa ku tiboha ka misava hinkwa na ka tikokulu ka Afrika-Dzonga eka ku tiyisa sisiteme yo lawula ya tikokulu hi mayelana na swikumiwa swa rona swa rihanyo.
 
4.    Xiviko hi mayelana na  wa Matirhelo ya Nongoloko wa Swihlohloteri swa Xibalo wa Ndzavisiso na Nhluvukiso (R&D)– 2019/20 na 2020/21

4.1.    Khabinete yi pasise ku ringanyetiwa ePalemente ka Nongoloko wa Swihlohloteri swa Xibalo wa R&D eka malembe mambirhi lama hundzeke (2019/20 na 2020/21). Leswi swi fambisana na xiyenge xa 11D (17) xa Nawu wa Xibalo xa Malinghena, wa 1962 (Nawu wa 58 wa 1962), lowu wu lavaka ku andlariwa ka swiviko leswi ePalemente.

4.2.    Nongoloko wa swihlohloteri swa xibalo wu lava ku hlohlotela tikhamphani to ka ti nga ri ta mfumo ku vekisa eka R&D hi xikongomelo xo hlohlotela ku kula ka vuvekisi. Wu pfumelela ku antswisiwa ka sayense na vutumbuluxi hi mayelana na ku kula ka ikhonomi, na ku kondletela vuphikizani.  

4.3.    Khabinete yi enerisiwa hileswaku xiviko lexi xi komba leswaku tikhamphani tintshwa ti endlile swikombelo swa xihlohloteri xa xibalo. Swi hlohlotela tikhamphani to tala ku fikelela xikimi lexi tanihi xiphemu xo kurisa vuvekisi bya vona na ku hlohlotela ku kula ka ikhonomi.

4.4.    Tikhamphani ta mune ta xiyimo xa le henhla leti ti fikeleleke xihlohloteri xa xibalo ti le ka ku phurosesiwa ka swa vurimi; antswiso wa swa vucelamigodi; tikhemikali; swixongisi; tisekitara to endla mirhi na ta xithekiniki xa xielekitironiki na ta Thekinoloji ya Vuxokoxoko leti Khabinete yi ti amukeleke tanihi tindhawu ta swirhangana eka Kungu ra ya Pholisi ya Matirhelo ya Tiindasitiri. Xiviko hi vutalo xi nga fikeleriwa hi ku tirhisa webusayiti ya Ndzawulo ya Sayense na Vutumbuluxi eka: www.dst.gov.za.

5.    Foramu ya Nawu wa ku Kula na Swivandlanene ya Afrika (AGOA) – 2023

5.1.    Khabinete yi pasisile ku rhurheriwa ka Foramu ya AGOA hi 2023. AGOA yi pasisiwile hi United States of America (USA) hi 2000 ku nyika mfikelelo wa ntsakelo wa bindzu ro tiyimela eka matiko mo tala ya xifundza xa Afrika xa le dzongeni wa Sahara na makete wa le matikweni ya le USA.

5.2.    Swirhumeriwa ematikweni mambe hi Afrika-Dzonga ehansi ka AGOA swi katsa mihandzu yo dyiwa, timanga, mimovha, michini yo tirha hi yoxe, ngwedi, nsimbhi, na swikumiwa swa khemikali. Siku ra xiviri na ndhawu swa ha ta tivisiwa. 

6.    Samiti ya Vaholobye hi mayelana na Mixiyaxiyo ya Misava (GEO) –  2023 

6.1.    Khabinete yi pasise leswaku Afrika-Dzonga yi rhurhela Samiti ya Vaholobye ya GEO eKapa hi 2023. GEO i huvo ya le xikarhi ka mifumo leyi tumbuluxiweke hi 2003 endzhaku ka Samiti ya Misava ya 2002 hi mayelana na Nhluvukiso wa Vuyisekamahlweni. Yi tirha tanihi pulatifomo ya mavandlanyingi laha matiko hi ku tinyiketela ma hoxaka xandla hi mayelana na xikongomelokulu xa nhlanganelo xa ku aka tisisiteme ta GEO.

6.2.    Sweswi GEO yi na ku tlula 113 wa mifumo ya rixaka, leyi 30 ya yona yi humaka eAfrika na kwalomu ka 140 wa mihlangano leyi tekaka xiave, laha 11 wa leyi yi humaka eAfrika.  Afrika-Dzonga a yi vile xirho xa Vurhangerinkulu xo gingirika xa kusukela hi 2005 naswona van’watisayense va ka hina sweswi va le ku tekeni ka xiave eka mapfhumba ya ndzavisiso yo hlayanyana lama rhangeriweke  hi ku tirhisa GEO.

7.    N’hweti ya Vutleketli ya Nhlangula (OTM) – 2022

7.1.    Khabinete yi pasise ku simekiwa ka pfhumba ra OTM hi Mugqivela, 1 Nhlangula 2022, ehansi ka nhlokomhaka: “Sishov’ingolovane: swin’we hi aka miako ya vutleketli leyi akaka na ku hlayisa vutihanyisi”. 

7.2.    OTM ya lembe na lembe yi tirhisiwa ku tlakusa vulemukisi hi mayelana na vutleketli tanihi xin’wana xa swiphemu swa nkoka eka kula ka ikhonomi na nhluvukiso wa tindhawu. Migingiriko yo hlayanyana yi ta endliwa ku kombisa swiphemu swo hambanahambana swa switirhisiwakulu swa vutleketli eka swa vuhahisi, malwandle, swifambo swa mani na mani na mapatu. Migingiriko leyi yi ta tlhela yi tlakusa vulemukisi hi mayelana na vuhlayiseki na vusirheleri bya vutleketli. Miburisano ya vakhomaxiave yi ta tlhela yi khomiwa ku burisana hi mitlhontlho yo hambanahambana eka sekitara ya vutleketli.

7.3.    Mfumo wu tshama wa ha tibohile ku antswisa switirhisiwakulu swa vutleketli swa tiko, havumbirhi eka tindhawu ta le matikoxikaya na ta le madorobeni, hi xikongomelo xo humelerisa mafambafambelo lama tirhaka kahle na lama hatlisaka ma nhundzu na vanhu.

8.    Nhlengeletano ya Vutshamo wa Nongoloko wa Vutshamo bya Vanhu ya Vun’we bya Tinxaka (UN-HABITAT)

8.1.    Khabinete yi pasisile ku rhurheriwa ka nhlengeletano ya swirho swa UN-HABITAT eJoni hi masiku ya 16 na 17 Nhlangula 2022.

8.2.    Ndzawulo ya Vutshamo bya Vanhu yi ta hlanganisa nhlengeletano leya masiku mambirhi leswaku yi ngheneleriwa hi tinghwazi ta tipolitiki, vatirhi na valavisisi, ku katsa na swirhonkulu swa Komiti ya Vayimeri va Nkarhi hinkwawo ya  UN-HABITAT leyi kumekaka eNairobi, eKenya. Timhakakulu leti ku faneleke ku vulavuriwa hi tona ti ta katsa ku lava miphalalo yo cinca ya swidakana na tindhawu ta doroba to hlakala. 

8.3.    Mivuyelo ya miburisano leyi yi ta fika emakumu loko ku simekiwa Rimba ra Kungu ra Matirhelo ra Misava Hinkwayo, leri ri nga ta andlariwa eka Huvo ya UN-HABITAT leswaku yi amukeriwa hi 2023.

C.  Milawumbisi       

1.    Khansele ya Rixaka hi mayelana na Nawumbisi wa Madzolonga yo ya hi Rimbewu na ku Dlayeteriwa ka Vaxisati (GBVF) wa 2021

1.1.    Khabinete yi pasise ku ringanyetiwa ka Khansele ya Rixaka hi mayelana na Nawumbisi wa GBVF wa 2021 ePalamente leswaku wu langutisisiwa ku ya emahlweni. Nawumbisi lowu wu nyika rimba ra nawu leswaku ku tumbuluxiwa huvo ya xinawu ku nyika mphalalo wa nkongomo eka ku tirhana na GBVF.

1.2.    Wu tlhela wu lulamisela ku simekiwa ka Bodo ya Khansele leyi nga ta nyika vurhangeri bya xiqhinga ni ku vona ku angamela ka Kungu ra Xiqhinga ra Rixaka hi mayelana na GBVF, leri ri pasisiweke hi Khabinete hi Nhlangula 2020 leswaku ri tirhisiwa. Bodo leyi yi ta na vuyimeri bya 51% kusuka eka vaaki lava nga na ku tsakela kun’we na 94% kusuka eka mfumo. Nawumbisi lowu wu se wu hundzile eka ku nyikiwa ka mavonelo ya vanhu.

2.    Nawumbisi wa Vulawuri bya Swikumiwa swa Fole na Tisisiteme ta Mphakelo ta Xielekitironiki wa 2018

2.1.    Khabinete yi pasise ku ringanyetiwa ka Nawumbisi wa Vulawuri bya Swikumiwa swa Fole na Tisisiteme ta Mphakelo ta Xielekitironiki wa 2018 ePalemente, lowu lavaka ku herisa Nawu wa Vulawuri bya Swikumiwa swa Fole wa sweswi, 1993 (Nawu wa 83 wa 1993), tanihilaha wu hundzuluxiweke hakona. 

2.2.    Nawumbisi lowu wu tlhela wu lava ku tiyisa magoza ya rihanyo ra vaaki ya tiko na ku ma fambelanisa na Ntwanano wa Rimba ra Nhlangano wa Rihanyo wa Misava hi mayelana na Vulawuri bya Fole. Nawumbisi lowu, exikarhi ka swin’wana, wu ringanyeta ku nga dzahiwi ka 100% endzeni ka miako na le ka tindhawu tin’wana ta le handle ka miako; ku yirisiwa ko xavisa tisigarete hi ku tirhisa michini yo xavisa, na ku tiyisa mapakatelelo ya tisigarete na mifungho yo lemukisa.

2.3.    Nawumbisi lowu wu hundzile eka mbhurisano wo angarhela na le ka vakhomaxiave vo hambanahambana, ku katsa indasitiri ya fole, mihlangano ya vaaki lava nga na ku tsakela kun’we na tindzawulo ta mfumo leti faneleke. 

D.    Swiendleko leswi Taka

1.    Sexini ya vu77 ya Huvo yo Angarhela ya UN (UNGA77)

1.1.    Afrika-Dzonga yi le ku tekeni ka xiave eka UNGA77 leswi endleriwaka eka tihofisikulu ta UN eka Dorobakulu ra New York eUSA kusukela hi siku ra 20 kufikela 27 Ndzati 2022 ehansi ka nkongomelo: “Xiendleko xa xicincamatimu: Ku tshunxa switshunxo leswi tisaka ku cinca eka mitlhontlho ya nhlanganelo”.

1.2.    Eka Dzonga wa misava hinkwayo, switandzhaku swa ikhonomi na vanhu leswi vangiweke hi ntungukulu wa Vuvabyi bya Khoronavhayirasi (COVID-19) swi ni ku hambana lokukulu hi mayelana na ku pfuxeleleka hi vuntshwa eka N’walungu leyi hluvukeke kutani leswi swi lava matshalatshala ya nhlanganelo kusuka eka tinxaka hinkwato ku tiyisisa leswaku ku nga vi na un’we loyi a siyiwaka endzhaku. 

1.3.    Leswi nga ta rhangela Njhekajekisano wa , Matsalanankulu wa UN, Ttn António Guterres, u ta rhamba samiti hi mayelana na “Ku Cinca ka Dyondzo” na ku rhurhela nhlengeletano ya le henhla leyi kongomeke eka Swikongomelokulu swa Nhluvukiso leswi Yisekaka Emahlweni (SDGs). Nhlengeletano ya tiSGD yi languteriwa ku valanga tindlela leti eka tona ku tlhelaka ku kumiwa matimba ni ku hatlisisa ku tirhisiwa ka tona.

2.    Siku ra Ndzhaka

2.1.    Phuresidente Ramaphosa u ta andlala mbulavulo wa mhakakulu eka mitlangelo ya Siku ra Rixaka ra Ndzhaka ra 2022 eUnion Buildings hi Mugqivela, 24 Ndzati 2022. Xiendleko lexi xi ta khomiwa ehansi ka nkongomelo: “Ku Tlangela Ndzhaka ya Solomon Linda na Vunanga bya Xintu bya Afrika-Dzonga”.

2.2.    N’hweti ya Ndzhaka ya lembe leri yi kongomisa eka vunanga bya xintu bya Afrika-Dzonga hi ku kongomisa eka vunanga bya Isicathamiya ku katsa na ku hoxa ka byona xandla lokukulu eka mitlangu ya hina, vutshila, mfuwo na ndzhaka. Nkongomelo lowu wu xixima malembe ya vu60 ya ku hundza emisaveni ka n’wavunanga, xiyimbeleri tlhelo qambhi Solomon Popoli Linda (1909-1962), loyi a tlhelaka a tiveka tanihi Solomon Ntsele, loyi a tivekaka ku antswa tanihi qambhi ya risimu ra “Mbube”.

3.    Xiendleko xo Fana xa Siku ra Malwandle ra Misava xa 2022

3.1.    Afrika-Dzonga ri ta va yi rhurhela Xiendleko xo Fana xa Siku ra Misava ra Malwandle wa 2022 eDurban kusuka hi siku ra12 kufika 14 Nhlangula 2022. Xiendleko lexi xi ta rhurheriwa hi nkarhi wa OTM, lexi xi nga ta tlhela xi vumba xiphemu xo tlakusa vulemukisi bya sekitara ya hina ya malwandle. Xiendleko lexi xi ta tisa vurhumiwa byo huma eka matiko mo hambanahambana lava nga ta va na ntokoto wa sekitara ya malwandle ra Afrika-Dzonga. Afrika-Dzonga a yi vile xirho xa Nhlangano wa Malwandle wa Matiko ya Misava kusukela hi 1995, lowu wu nga ejensi ya vukorhokeri byo kongomisa ya UN leyi nga na vutihlamuleri byo lawula vutleketli bya le lwandle.
         
4.    N’hweti ya Vupfhumba

4.1.    Nan’waka N’hweti ya Vupfhumba yi le ku tlangeriweni ehansi ka nhlokomhaka ya Siku ra Vupfhumba ra Misava (27 Ndzati) ya “Ku Tsundzuka Nakambe Vupfhumba”. Vupfhumba bya laha kaya byi ni nkoka eka ku pfuxelela sekitara ya vupfhumba, leyi nghenisaka xandla swinene eka GDP ya Afrika-Dzonga na ku tumbuluxiwa ka mitirho.

4.2.    Khabinete yi enerisiwile hileswaku sekitara ya malwandla yi rhekodile ntlakuko wa vuendzi endzhaku ka nkarhi wa COVID-19. Tendzo ta laha kaya ta 15.2 wa timiliyoni leti fambiweke eka hafu yo sungula ya 2022 ti rhekodile ntlakuko hi 114% loko hi fananisa na nkarhi lowu fanaka hi 2021. Leswi swi kombisa ku antswa loku nga erivaleni ka nkarhi lowu fanaka hi 2019, laha hi voneke 8.6 wa timiliyoni ta tendzo leti fambiweke ta laha kaya. Tanihi xiphemu xa ku tlangela N’hweti ya Vupfhumba, Khabinete yi hlohlotela MaAfrika-Dzonga ku sungula tendzo ta ‘Shotleft’ to ya eka swifundzakulu swa ka hina swo hambanahambana. 

4.3.    Khabinete yi tlhele yi amukela xiboho hi Air Belgium ku hahisa swihahampfhuka swa tinguva kuya eAfrika-Dzonga, kusukela n’hweti leyi (Ndzati), leswi nga ta nyika matimba eka vupfhumba na ku tiyisisiwa ku ya emahlweni xiyimo xa hina tanihi ndhawu ya vupfhumba leyi u nga yi hlawulaka. Swi ta katsa swihahampfhuka swa vhiki na vhiki swo ya eKapa na le Joni.

E.    Mahungu

1.    Ku hoyozela

Khabinete yi hundzisa vuhoyozeri bya yona na ku navelela leswinene eka:

- Phuresidente William Samoei Ruto wa Rhiphabuliki ya Kenya, loyi a nga vekiwa exitulwini hi Ravumbirhi, 13 Ndzati 2022, endzhaku ka nhlawulo wa rixaka wo rhula lowu veke hi siku ra 9 Mhawuri 2022. Xandla xa Phuresidente David Mabuza u yile eka ntirho wa ku vekiwa exitulwini hi ku yimela Phuresidente Ramaphosa, na mfumo na vanhu va Rhiphabuliki ya Afrika-Dzonga. 

- Nhlangano wa Rhagibi wa Afrika-Dzonga na Dorobakulu ra Kapa ku va va humelerile eka ku rhurhela engetelo wa vunhungu ya thonamente ya Khapu ya Misava ya Rhagibi ya Sevens exikarhi ka 9 na 11 Ndzati 2022. Leri a ku ri rosungula leswaku xiendleko lexo xiximeka xi rhurheriwa hi tiko ra le Afrika naswona magidigidi yo tala ya vaseketeri lava ngheneleke va khomiwile hi xiyimo xa le henhla xa rhagibi na malwandla ya ndhuma ya Afrika-Dzonga.  

2.    Michavelelo

Khabinete yi yisa nchavelelo eka mindyangu ni vanghana va:

- 18 wa vana va xikolo na vanhu lavakulu vambirhi lava hundzeke emisaveni eka nghozi yo chavisa ePongola, KwaZulu-Natal hi Ravuntlhanu, 16 Ndzati 2022 endzhakukaloko tiraka leyikulu yi tlumbanile hi le mahlweni na xibebe lexi a xi rhwele vadyondzi.

F.    Ku thola

1.    Ku thoriwa hinkwawo ku fanele landzelela ntiyisiso wa mithwaso na mbhasiso lowu faneleke.
a.    Tat Makgothi Samuel Thobakgale tanihi Mulawuri-Jenerala (DG): Khomixinara wa Rixaka wa Ndzawulo ya Vukorhokeri bya Makhotso. 
b.    Dkd Malixole Percival Mahlati tanihi Xandla xa DG: Vukorhokeri bya Rihanyo bya Xiyimo xa henhla bya Swibedhlele na Nhluvukiso wa Swipfuno swa Ximunhu eka Ndzawulo ya Rihanyo.
c.    Ttn Siyabonga Blessing Mdubeki tanihi Muvalanginkulu-Jenerala eka Ndzawulo ya Vurimi, Antswiso wa Misava na Nhluvukiso wa Matikoxikaya
d.    Ttn Phaswa Phineas Mamogale tanihi Muofisirinkulu wa Timali eka Ndzawulo ya Rihanyo. 

2.    Khabinete yi pfumelelane na ku thoriwa loku landzelaka:
a.    Tat Tshediso Matona tanihi Khomixinara wa Khomixini ya Havexerisamatimba wa Ikhonomi ya Vantima wo Angarhela.
b.    Swirho swa Huvo ya Aphili swa Bodo ya Tifilimi na Vukandziyisi

- Ttn Siyazi Tyamtyam (Mutshamaxitulu); 
- Mnn Sohani Natasha Chundhur;
- Mnn Sisanda Nkoala;
- Mnn Shandukani Mulaudzi;
- Mnn Nomaswazi Rachel Shabangu-Mndawe;
- Dkd Litheko Modisane;
- Ttn Phuti Nehemia Phukubje;
- Ttn James Shikwambana; na
- Mnn Manko Thalitha Bufffel (ku thoriwa nakambe). 
 

Swivutiso: Mnn Phumla Williams – Muvulavuleri wa Khabinete
Riqingo: 083 501 0139