Khabinete yi hlanganile hi Ravunharhu, 18 Nhlangula 2017, eTuynhuys, eKapa.

A. Xiyimo xa Khabinete eka Timhakankulu

1. Siku ra Ntshunxeko wa Swihangalasamahungu

1.1. Khabinete yi hlangana na MaAfrika-Dzonga ku tsundzuka Siku ra Ntshunxeko wa Swihangalasamahungu hi Ravumune, 19 Nhlangula 2017.

1.2. Swihangalasamahungu swi tirhile ntirho wa nkoka swonghasi eka ku lwisana na xihlawuhlawu, ku humesela erivaleni maxangu na tihanyi leti endliweke hi mfumo wa xihlawuhlawu. Nan'waka ri fungha 40 wa malembe kusukela loko mfumo wa xihlawuhlawu wu yirisile maphephahungu yo seketela ncinco wa vaaki yo tanihi World, Weekend World na Voice.

1.3. Namuntlha, ntshunxeko wa swihangalasamahungu wu simekiwile hi ndlela yo tiya eka Vumbiwa ra Afrika-Dzonga naswona wu tama wa ha ri xihlawulekisi xa nkoka xa rixaka ra ka hina leri hluvukaka.

1.4. Khabinete yi ya emahlweni yi khutaza yi MaAfrika-Dzonga ku ya emahlweni va kondletela mfikelelo eka mahungu na ku tirhisa mfanelo ya ntshuxeko wa swihangalasamahungu hi ndlela ya vutihlamuleri ku pfuna ku aka Afrika-Dzonga ra hinkwavo leri nga na vun'we, leri nga yiki hi nghohe, leri nga yiki hi rimbewu, ra xidemokirasi na ku va leri humelelaka.

2. Ikhonomi ya Malwandle

2.1. Khabinete yi hoyozela Phuresidente Jacob Zuma eku nyikeni xiviko eka vakhumbheki eka nsimeko wa Operation Phakisa eka Ikhonomi ya Malwandle naswona yi rhamba vakhumbheki hikwavo ku ya emahlweni va tirhisana na mfumo ku humesa vuswikoti bya ikhonomi ya malwandle ya hina.

2.2. Ikhonomi ya Malwandle se yi hoxile xandla hi kwalomu ka 4.4% eka  Swimakiwa Hinkwaswo swa Tiko swa Afrika-Dzonga naswona xiviko xa Phuresidente eka vanghenisaxandla xi kombisa hi ndlela ya matimba matshalatshala ya nhlanganelo na nseketelo wa vatirhisani hinkwavo va mfumo lava tirhisaka vuswikoti lebyikulu.

2.3. Tiphurojeke ta Ikhonomi ya Malwandle kufika sweswi ti humesile R24.6 wa tibiliyoni leti katsanisiweke eka vuvekisi kusuka eka mfumo na sekitara leyi nga riki ya mfumo, naswona ti tumbuluxile ku tlula 6 500 wa mitirho.

2.4. Vuvekisi lebyikulu eka Ikhonomi ya Malwandle, lebyi fambisiweke hi ku tirhisa swinavetisi swa mfumo, byi kongomisiwile eka nhluvukiso wa switirhisiwa, ngopfungopfu mihlaluko, vumaki, vumakaswikwekwetsu, nkuriso wa swiharhi na swimilani swa le matini na mivalango ya xisayense eka sekitara ya oyili na gasi.

2.5. Mfumo wu kunguhata ku tumbuluxa xitirhisiwa xa vumakelaswikwekwetsu xin'we lexikulu eka hinkwaswo edzongeni wa Afrika. Phaka ya Vumakaswikwekwetsu ya KwaZulu-Natal eka Hlaluko ra Durban yi ta hlengeleta vuswikoti kusuka eka vuvekisi lebyintshwa, tinhundzu leti rhumeriwaka ematikweni mambe na ku tumbuluxiwa ka mitirho.

3. Vuendzi bya mfumo ku ya eZambia

3.1. Khabinete yi amukela mivuyelo kusuku eka Vuendzi bya Mfumo bya Phuresidente Zuma ku ya eRhiphabuliki ra Zambia kusuka hi ti 12 kufika ti 13 Nhlangula 2017.

3.2. Min'wangulano exikarhi ka Phuresidente Zuma na ntangha yakwe hi ntirho ya Zambia Edgar Lungu yi tiyisile vuxaka lebyi nga kona bya xipolitiki, xiikhonomi na vuxaka bya mfuwo exikarhi ka matiko lamambirhi, lebyi seketeriwaka hi vuxaka bya swa matimu byo tiya lebyi tumbulukeke kusuka emalembeni ya nyimpi ya ntshuxeko.

3.3. Tiphuresidente letimbirhi ti pfurile ximfumo ndhawu ya OR Tambo National Heritage eChelstone, Lusaka, hi ku xixima vuhoxaxandla bya OR Tambo eka nyimpi ya ntshuxeko edzongeni wa Afrika.

3.4. Zambia yi tama ya ha ri rin'wana ra vatirhisani va bindzu va le henhla va Afrika-Dzonga exifundzeni na le tikwenikulu. Ntirhisano wa swa ikhonomi exikarhi xa Afrika-Dzonga na Zambia wu ya emahlweni wu kula, laha tinhundzu leti rhumeriwaka ematikweni mambe ta Afrika-Dzonga ku ya eZambia ti endleke kwalomu ka R30 wa tibiliyoni hi lembe ra 2016. Matiko lamambirhi ya tirhisana eka swiyenge swo hambanahambana, ku katsa mabindzu na vuvekisi, sayense na thekinoloji, vusirheleri, vurimi, mbangu, eneji na rihanyo.

4. Vuendzi byo tirha ku ya eNigeria

4.1. Khabinete yi hoyozela Phuresidente Zuma eka ku va a xiximiwile hi xifaniso na xitarata leswi thyiweke mavito ya yena eNigeria, hi nkarhi wa vuendzi byo tirha ku tiyisa vuxaka bya vaaki na ikhonomi na mitirhisano yin'wana.

4.2. Gavhenara wa Xifundzakulu xa Imo, Rochas Okorocha, u nyikile Phuresidente Zuma Sagwati ra Meriti ya Imo, sagwati ra le henhlahenhla ra Xifundzakulu leri nyikiwaka lava endleke ku hambana eka nhluvukiso wa le migangeni ya ka vona.

5. Nhlengeletano ya Huvo ya Vaholobye ya Indian Ocean Rim (IORA) ya vu 17

5.1. Afrika-Dzonga ri sungule Vutshamaxitulu bya IORA eka nhlengeletano ya vu 17 leyi khomeriweke eDurban kusuka hi ti 14 kufika 18 Nhlangula 2017.

5.2. Nkongomelo wa Afrika-Dzonga wa nkarhi wa rona wa ku va ehofisini i “Ku Hlanganisa Vanhu va Afrika, Asia, Australasia na Middle East hi Ntirhisano lowu Antswisiweke wa ku Rhula, Ntshamiseko na Nhluvukiso lowu Yisekaka Emahlweni”.

5.3. Khabinete yi vule nakambe ku tiboha ka yona hi vutshamaxitulu lebyi eka ntirhisano wa xifundza wo yisa emahlweni eka swiyenge swo tanihi ikhonomi ya malwandle; ku nyika matimba eka ikhonomi wa vavasati; ku tlakusa mabindzu lamatsongo, ya le xikarhi na lamatsongo swinene; ku nyika matimba eka vantshwa, na ntirhisano eka swa tidyondzo, sayense na thekinoloji.

6. Tinhlengeletano ta lembe na lembe ta Nkwama wa Timali wa Matiko ya Misava (IMF) na Bangi ya Misava

6.1. Khabinete yi hlamuseriwile hi Holobye wa Timali, Tat. Malusi Gigaba, hikwalaho ka vungheneri bya Afrika-Dzonga eka tinhlengeletano ta lembe na lembe ta Bangi ya Misava na IMF ya 2017, leti veke kona kusuka hi ti 13 kufika ti 15 Nhlangula 2017.

6.2. Tinhlengeletano ti nyike xivandlanene xa ku hlela nhluvuko wa matiko eka timhaka ta nhluvukiso na ku tivisa mapfhumba ya rona Afrika-Dzonga eka nhluvukiso wa ikhonomi ya vaaki, ku kula loku katsaka hinkwaswo, ku tumbuluxiwa ka mitirho na ku hungutiwa ka vusweti.

6.3. Khabinete yi tlhele yi hlamuseriwa ku ya emahlweni hi nhlengeletano leyi Holobye Gigaba a yi khomeke na tiejensi to pima swikweleti swa matiko lama tifumaka na vavekisi ku tiyisisa nakambe tipholisi na maendlelo ya nkarhi wa sweswi ya Afrika-Dzonga eka matikhomelo lamanene ya swa timali.

6.4. Khabinete ya eneriseka hi ku tiyisisa nakambe loku nyikiweke vavekisi eka makungu ya mfumo ya ku kurisa ikhonomi na ku tiboha ka mfumo ku tirhana na swiphiqo swa mfumo eka mavandla ya ka hina lama nga ehansi ka vun'wini bya mfumo.

6.5. Xitatimente xa Pholisi ya Mpimanyeto wa Theme ya le Xikarhi xi ta andlariwa ePalamende, eKapa, hi ti 25 Nhlangula naswona xi ta katsakanya makungu ya matirhiselo ya timali ya mfumo eka malembe manharhu lama taka.

7. Nhluvukiso wa switirhisiwa

7.1. Khabinete hi hoyozerile mpfuneto lowukulu eka nhluvukiso wa switirhisiwa swa mfumo hi ku hundzisiwa ka ximfumo ka mabiloho manharhu eBotlokwa eLimpopo hi Phuresidente Zuma hi ti 17 Nhlangula 2017.

7.2. Ejensi ya Magondzo ya Rixaka ya Afrika-Dzonga yi akile mabuloho ya Botlokwa, lama nga na buloho rin'we ra gondzo na mabuloho mambirhi ya van'wamilenge eN1 exikarhi Polokwane na Makhado.

7.3. Khabinete ya tshemba leswaku phurojeke leyi yi ta antswisa swinene swiyimo swa ku teka tendzo na vuhlayiseki bya vatirhisi va magondzo hinkwavo endhawini leyi.

8. Mabindzu lamatsongo na ya le xikarhi

8.1. Khabinete yi hoyozela Ndzawulo ya Nhluvukiso wa Mabindzu Lamatsongo eka ku rhurhela Nkombiso wa Mabindzu Lamatsongo na ya le Xikarhi (SME) ya Matiko ya China, tanihileswi wu hoxaka xandla eka ku humesa makete wa China wa mabindzu lamatsongo na mabindzu ya nhlanganelo ya Afrika-Dzonga. Nkombiso wa SME wu le ku yeni emahlweni eGuangzhou, China kusuka hi ti 10 kufika ti 27 Nhlangula 2017.

8.2. Mabindzu lamatsongo hi wona xivindzi xa ikhonomi ya hina na njhini ya ku kula ka ikhonomi na ku tumbuluxiwa ka mitirho eAfrika-Dzonga, naswona ku nghenela ka hina eka nkombiso wa mabindzu ku tlakusile mfikelelo eka timakete na swivandlanene eka ku kurisa mabindzu.

8.3. Khabinete ya tshemba leswaku leswi swi kombisa ku tiboha ka mfumo eka xikongomelo xa ku tlakusa na ku yisa emahlweni vubindzu. Ku vekisa eka mabindzu lamatsongo swi ta pfuna tiko ku angula eka mitlhontlho ya ikhonomi ya vaaki ya sweswi.

9.  Vupfhumba

9.1. Khabinete yi amukela ku simekiwa ka Phurogireme ya Valanguteri va Vupfhumba ya Rixaka eSoweto, hi Ravumbirhi, 17 Nhlangula 2017, leri nga na xikongomelo xa ku tlakusa ntokoto wa vaendzi xikan'we na ku antswisa vuhlayiseki bya vapfhumba.

9.2. Ndzawulo ya Vupfhumba, hi ku tirhisana na Vulawuri bya Vupfhumba bya Gauteng, yi simekile pfhumba eXitarateni xa Vilakazi, lexi xi nga xitarata xi ri xoxe emisaveni lexi tinyungubyisaka hi vutshamo bya Vaxiximiwa va Sagwati ra Nobel vambirhi – Khale ka Phuresidente Nelson Mandela na Archbishop Emeritus Desmond Tutu. 

9.3. Pfhumba leri ri fambisana na swikongomelo swa Kungu ra Nhluvukiso ra Rixaka (NDP) naswona ri na xikongomelo xa ku tumbuluxa mitirho ya 200 ya vantshwa, lava va nga ta leteriwa ku va valanguteri eka tindhawu ta vupfhumba ku ringana nkarhi wa 36 wa tin'hweti.

9.4. Khabinete yi khutaza vini va mabindzu na miganga eGauteng ku tirha na valanguteri va vupfhumba ku antswisa vuhlayiseki bya vapfhumba na ku lawula vuswikoti bya ikhonomi kusuka eka xiyenge leyi.

10. Sayense na Thekinoloji

10.1. Khabinete yi amukela na ku hoyozela vativi va sayenselava va ngheneleke mbalango wa tithelesikopu wa Muako wa Thelesikopu ya Ntivotinyeleti wa Afrika-Dzonga (SAAO) na Thelesikopu Leyikulu ya Dzongeni wa Afrika (SALT). Leswi swi vangile ntirhisano wa matiko lowu nga si tshamaka wu va kona ku lavisisa masungulo ya vuthumbhi byo sungula bya gandlati ra giravhithi leri humesiweke hi tinyeleti timbirhi ta tinyutironi leti tlumbaneke. Nakambe ntlumbano lowu wu tlhele wu vanga mbhuluko wa khilonovha wa ku vonakala. Khilonovha i xiendleko xa ntivotinyeleti lexi endlekaka eka sisiteme ya swilo swimbirhi loko tinyeleti ta tinyutironi timbirhi kumbe nyeleti ya nyutironi na nkele wa ntima swi pfangana.

10.2. Vuthumbhi lebyi byi fungha ku fika ka nkarhi lowuntshwa wa asitirofizikisi, xiendleko xa ntumbuluko wa misava na tinyeleti lexi voniweke eka ngulumelo wa nkokelamisaveni na ku vonakala. SALT na tithelesikopu tin'wana ta SAAO ti nyikile switiviwa swo sungulasungula eka leswi swi vonakaka swi ri swiendleko swa asitirofizikisi leswi nga tshama swi dyondziwa.

10.3. SALT na SAAO ti le xikarhi ka yin'wana ya 70 ya miako ya thelesikopu leyi kumekaka ehansi na le mpfhukeni leyi hlanganeke na ku buluka wa lokukulu ka tinyeleti timbirhi ta nyutironi leti tlumbaneke, xikan'wekan'we endzhaku ka loko magandlati ya xoko ya giravhithi ya thumbhiwile hi Muako wa Thelesikopu wa Magandlati ya Giravhithi ya Nkatsano wa ku Vonakala ka Leyizara lowu kumekaka eUnited States na muthumbhi wa Virgo loyi a kumekaka eYuropa.

11. Nkhuvu wa Misava wa Vantshwa na Swichudeni

11.1. Russia yi le ku rhurheleni Nkhuvu wa Misava wa Vantshwa na Swichudeni wa 2017 kusuka hi ti 14 kufika 22 Nhlangula 2017, lowu ku nga ku ngheneleleni ka ku tlula 20 000 wa vantshwa vo huma eka 150 wa matiko.

11.2. Xikongomelo xa nkhuvu i ku tisa endhawini yin'we vantshwa va misava eka mhaka ya vululami, ku tiyisa vuxaka bya matiko, na nhluvukiso wa vuxaka bya le xikarhi ka tinxaka na bya le xikarhi ka mifuwo.

12. Nsirhelelo wa vana

12.1. Khabinete yi kombisile ku khumbeka hikwalaho ka swiviko swo vavisa swa vugevenga ehenhla ka vana, xin'wana lexa ha ku vaka kona ku nga ri khale ngopfu ku nga nxaniso wa swa masangu lowu ehleketeleriwaka wa ku tlula 80 wa vana va xikolo eka Xikolo xa le Hansi xa AB Xuma eOrlando, Soweto hi murindzi wo tsemakanyisa vana va xikolo gondzo. Ndzawulo ya xifundzakulu ya hoyozeriwa eka n'wangulo wa xihatla hi ku susa, xikan'wekan'we, vufambisinkulu bya xikolo, ku tisiwa vakondleteri na ku simeka vulavisisi hi huvo leyi tiyimeleke.

12.2. Khabinete yi rhamba miganga hinkwayo eAfrika-Dzonga ku tirhisana ku sirhelela vana hinkwavo eka muxaka wihi kumbe wihi wa khombo na nxaniso, na ku tirhisana na maphorisa ya muganga ku endla miganga yi tshama yi hlayisekile.

13. Swikambelo

13.1. Khabinete ya tshemba leswaku swikambelo swa xikolo swa ku hela ka lembe swi ta ya emahlweni ku ri hava nkavanyeto endzhaku ka ku kombisa ku vilela ka ntshungu ka vhiki leri leyi loku a ku rhangeriwile hi Nhlangano wa Vadyondzisi wa Xidemokirasi wa Afrika-Dzonga (SADTU).

13.2. SADTU yi nyikile memorandamu eka Holobye wa Dyondzo ya le Hansi, Man. Angie Motshekga, loyi a tiboheke ku ololoxa swiphiqo swa swivilelo hi ku hatlisa hilaha swi kotekaka hakona. I swa nkoka leswaku vakhumbheki hinkwavo va tirhisana ku tumbuluxa mbangu wo tirheka ku kotisa vadyondzi hi ndlela yo antswa ku kongomisa eka ku dyondza na swikambelo swa vona.

14. Swidzedze

14.1. Khabinete yi komba nchavelelo wa le mbilwini eka varhandziwa va lavaya va lahlekeriweke hi vutomi bya vona eka swidzedze leswa ha ku vaka kona eka swiphemu swin'wana swa tiko.

14.2. Nakambe Khabinete yi khensa vatinyiketi hinkwavo, mihlangano ya leyi nga na ku navela kun’we ya vaaki, miganga, vatirhi va mphalalo-mpfuno na swipanu swa Mafambiselo ya Mhangu eka ku pfuna volava va khumbekeke.

14.3. Holobye wa Mfumontirhisano na Timhaka ta Xintu, Tat. Des van Rooyen, eka xiyimo xa yena tanihi murhangeri wa Senthara ya Mafambiselo ya Mhangu ya Rixaka eAfrika-Dzonga, u endzerile tindhawu leti khumbekeke hi swidzedze na timpfula ta matimba eka Masipalankulu wa Doroba ra eThekwini eKwaZulu-Natal hi ti 13 Nhlangula 2017 na le ka Masipala wa Muganga wa Doroba ra Mogale eGauteng hi ti 16 Nhlangula 2017.

Hikwalaho ka timpfula ta matimba na swidzedze leswi hlaseleke swiphemu swo tala swa tiko, 19 wa vutomi byi lahlekile na swona ku tlula 20 wa vanhu va vavisekile. Nakambe Holobye van Rooyen u endzerile tindhawu ta leti ta ha ku humeleriwaka hi timhangu ePhilippi eKapa-Vupeladyambu laha tsevu wa swirho swa ndyangu, ku katsa na vana vanharhu, swi lahlekeriweke hi vutomi bya swona hikwalaho ka ndzilo lowu mbumburheleke tiyindlu tinharhu ta mixaxa na vhengelexiphaza.

15. Life Esidimeni

15.1. Khabinete yi amukela ku sungula ka endlelo ra xitshunxo xa nkwetlembetano rin'wana ra Life Esidimeni tanihileswi swi nga ta va masungulo ya makumu eka mindyangu ya vavabyi lava loveke.

15.2. Khabinete yi humesa ntshembo hi vutalo eka Xandla xa Muavanyisinkulu xa Khoto ya Vumbiwa Dikgang Moseneke, loyi a fambisaka nandzu lowu naswona yi navelela hi ku tshembeka swirho swa mindyangu matimba tanihiloko swi vona leswi swi nga vaka swi ri xivangelo xo tika xa khomborifu leri.

15.3. Vulavisisi lebyi a byi fanelangi ku pfuna ntsena eka ku tisa makumu eka mindyangu leyi khumbekaka kambe na ku tirha ku nyika tidyondzo eka mfumo hi ku angarhela. Mfumo wa tiboha ku nyika vukorhokeri bya risima eka MaAfrika-Dzonga hinkwawo.

16. Mukhuhlwana wa Tinyenyana

16.1. Khabinete yi tshembisiwile leswaku Ndzawulo ya Vurimi, Swihlahla na swa Tinhlampfi (DAFF) yi le ku endleni vulanguteri bya nkarhi hinkwawo eka mapurasi ya tiko hinkwaro hi ku ringeta ku sivela ku hangalaka ka ntungu wa Mukhuhlwana wa Tinyenyana (HPAI) H5N8.

16.2. Ntshikelelo wa mukhuhlwana wa tinyenyana wu thumbiwile eka tinyenyana. Khabinete yi khutaza vaaki ku sukela ku khomakhoma tinyenyana to vabya na leti nga fa naswona va nga ringeti ku phamela tinyenyana ta nhova kambe va nga ha mangala tinyenyana leti ehleketeleriwaka ku va ti vabya eka vulawuri bya le ndhawini.

17. Mihlaselo ehenhla ka Maphorisa

17.1. Khabinete yi sola nhlaselo ehenhla ka tsevu wa swirho swa Vukorhokeri bya Maphorisa ya Afrika-Dzonga eVanderbijlpark eGauteng hi ti 10 Nhlangula 2017 hi vaakandhawu.

17.2. Tiejensi ta nsindziso wa nawu ti nyikiwile matimba ya ku sirhelela rixaka eka xiendlo xihi kumbe xihi xa vugevenga. Hikokwalaho, a ku na ntsengo wa nhlundzuko wu nga nyikaka xivangelo eka munhu wihi kumbe wihi xa ku hlasela tiejensi ta nsindziso wa nawu. 

17.3. Khabinete yi hlohlotela vaakandhawu lava ku tirhisana na maphorisa ku khoma swigevenga leswi na ku pfuna ku endla Afrika-Dzonga ri hlayiseka swinene eka hinkwavo.

B. Swiboho swa Khabinete

18. Nongonoko wa Tiyindlu ta Vaaki

18.1. Khabinete yi tivisiwile hi mikumo na swibumabumelo swa Nkhumbho na Nkambelo wa Nsimeko wa Phurogireme ya Tiyindlu ta Vaaki na kungu ro antswisa, hi xikongomelo xa ku ololoxa tipheteni ta matshamelo ya xihlawuhlawu hi ku antswisa ndhawu ya matshamelo na mpfanganiso wa tiphurojeke ta tiyindlu.

18.2. Phurogireme leyi yi nyika vutshamo bya rhente yo fikeleleka eka mindyangu ya malinghena ya le hansi na ya le xikarhi eka tindhawu laha swiyimo swa timakete nkarhi wun'wana a swi ta va siya ehandle kumbe ku avela tiyindlu leti nga ringanelangiki.

18.3. Leyi i phurogiremeba yi ri roxe leyi yi susumetaka ku hakeriwa ka swikweleti; yi tekelaka enhlokweni ku yiseka emhalweni ka swa timali ta nkarhi wo leha ka tiphurojeke; na ku tumbuluxa ndzhendzeleko wa swa timali lowunene na vahiri lava hakelaka tirhente na mihlangano ya tiyindlu ta vaaki leyi hakelaka tirhente, swibalo, na tihakelo ta vukorhokeri eka timasipala.

18.4. Xiviko lexi xi pfuna tindzawulo leti faneleke eka ku antswisa ku ya emahlweni makungu ya tona ya matirhelo ya tindzawulo to hambanahambana. Xiviko hi vutalo xi ta vekiwa eka webusayiti ya Ndzawulo ya Nandzeleriso na Nhlahluvo wa Matirhelo kun’we na Vulawuri (www.dpme.gov.za).

19. Vukorhokeri bya Vantshwa bya Rixaka (NYS)

19.1. Khabinete yi pasisile Rimba ra Phurogireme ra NYS leri pfuxetiweke na ku antswisiwa tanihi xiphemu xa vantshwa tanihi vaakatiko lava gingiritekaka va Afrika-Dzonga.

19.2. NYS i mukotisi wa vantshwa eAfrika-Dzonga ku va vaakatiko lava gingiritekaka va tiko na ku hoxa xandla hi ndlela leyinene eka nhluvukiso wa tiko loko ku ri karhi ku fikeleriwa nhluvukiso wa munhu yena n'wini na wa xiphurofexinali. Leswi swi ta khumba vantshwa lava nghenelelaka eka migingiriko leyi vuyerisaka vaakandhawu va miganga loko ku ri karhi ku hluvukisiwa vuswikoti hi vukorhokeri na ku dyondza ku endlela leswaku swivandlanene swa vona swa ku nghena hi ndlela leyi humelelaka eka timakete ta vatirhi na ku va van'wamabindzu swi tiyisiwa.

20. Foramu ya Afrika ya vu3 ya Vhiki ra Mphakelo wa Vuxokoxoko bya Vukorhokeri bya Switsundzuxo swa Vurimi

20.1. Khabinete yi pasisile ku rhurheriwa ka Foramu ya Afrika ya vu3 ya Vhiki ra Mphakelo wa Vuxokoxoko bya Vukorhokeri bya Switsundzuxo swa Vurimi, leyi nga ta khomeriwa eKwaZulu-Natal kusuka hi ti 30 Nhlangula kufika ti3 Hukuri 2017.

20.2. Xiendleko lexi xi fambisana na NDP naswona xi kuma nsirhelelo wa swakudya tanihi ndlela ya ku tirhana na ntlhontlho xinharhu wa mpfumaleko wa mitirho, vusweti na nkandzingano.

20.3. Nkongomelo i: “Ku tlakusa vurimi lebyi fambelanaka na maxelo: ku pfanganisa vantshwa, vavasati, na ncinco wa xidijitali”, naswona xiendleko lexi xi ta khomeriwa ehansi ka vurhangeri bya DAFF, hi ku tirhisana na Nhlangano wa Afrika-Dzonga wa Mphakelo wa Vuxokoxoko bya Vurimi na Foramu ya Afrika ya Vukorhokeri bya Switsundzuxo swa Vurimi.

20.4. Netiweke leyi ya tikokulu ya Mphakelo wa Vuxokoxoko bya Vurimi na Vukorhokeri bya Switsundzuxo (AEAS) eAfrika yi nyika pulatifomo ya ku dyondzisana na maendlelo lamantshwa exikarhi vaphakeri va AEAS eAfrika na le misaveni hinkwayo.

20.5. Nakambe NDP yi seketela vuantswisi eka nhluvukiso wa swikili na vuleteri eka sekitara ya vurimi, ku katsa na vuleteri bya swipanu leswintshwa swa vatirhi va mphakelo wa vuxokoxoko lava nga ta angula hi ndlela leyi vuyerisaka eka swidingo swa varimi va swipurasani.

21. Ntlawa wa Mabindzu ya Vhinyo wa Misava

21.1. Eka ku hoxa xandla ka ku susiwa ka swirhalanganyi swa , khabinete hi nyikiwile vuxokoxoko hi Vutshamaxitulu wa Afrika-Dzonga wa Ntlawa wa Mabindzu ya Vhinyo wa Misava kusuka hi Dzivamisoko 2017 kufika hi Mudyaxihi 2018. Tanihi mutshamaxitulu, Afrika-Dzonga ri ta rhurhela nhlengeletano ya lembe na lembe ya Ntlawa wa Mabindzu ya Vhinyo wa Misava eKapa kusuka hi ti1 kufika hi ti3 Hukuri 2017.

21.2. Ntlawa lowu wu na xikongomelo xa ku fambisa bindzu ra matiko eka vhinyo hi ku tirhisa ku avelana vuxokoxoko, nkanelo wa swiphiqo swa malawulelo na swiendlo swa nhlanganelo swa ku susiwa ka swirhalanganyi swa mabindzu. Vahumesi lava tumbulukaka na tinhundzu leti rhumeriwaka ematikweni mambe ta vumaki bya vhinyo ya Afrika-Dzonga va vuyeriwa kusuka eka vungheneri bya Afrika-Dzonga. 

21.3. Leswi swi hoxa xandla eka Kungu ra Timhaka ta Kaye na NDP, leswi swi lavaka ku pfuxeta vurimi na nkhuluko wa nkoka wa ku phurosesiwa ka swirin'wa. Eka sekitara ya vhinyo, xikongomelo i ku engetela ndhawu leyi nga ehansi ka vuhumesi bya vhinyo, ku seketela vahumesi va mpimo lowutsongo na ku pakanisa timakete to karhi eka ku kula ka tinhundzu leti rhumeriwaka ematikweni mambe.

22. Nhlengeletano ya Lembe na Lembe ya vu 5 ya Nhlangano wa ID4AFRICA

22.1. Khabinete yi pasisile ku rhurhela ka Afrika-Dzonga ka Nhlengeletano ya Lembe na Lembe ya vu 5 ya Nhlangano wa ID4AFRICA hi lembe ra 2019.

22.2. ID4Africa i vandla ra vakhumbhekinyingi leri tlakusaka ku amukeriwa ka nkavuciva na loku nga na vutihlamuleri ka vutitivisi bya xidijiti eka ku fambisiwa ka nhluvukiso wa ikhonomi ya vanhu.

22.3. Mikanelo yi ta lava ku antswisa ndlela ya ntsariso wa vaaki na ku va switiviwa swa tinhlayohlayo ta nkoka swi hlengeletiwa, swi fambelanisiwa na ku xopaxopiwa, ku endliwa vuxokoxoko byo tshembeka byi kumeka eka vaendli va tipholisi.

22.4. Ku rhurhela khonferense leyi swi ta pfuna Afrika-Dzonga ku humelerisa swin'wana swa swikongomelo swa NDP na ku tumbuluxa vulemukisi bya nkoka wa swa maqhinga wa tisisiteme ta vutitivisi bya Afrika-Dzonga to tanihi sisiteme yo rhekoda hi nkarhi wolowo ya phasipoto na makhadi ya mapasi (ID) lama hlayekaka hi khomphyuta. Nakambe yi ta hlohlotela hi ndlela leyinene matiko man'wana exifundzeni ku amukela mivuyelo ya khadi ra pasi leri hlayekaka hi khomphyuta.

23. Tinhlayohlayo ta vugevenga ta rixaka

23.1. Khabinete yi nyikiwile vuxokoxoko hi tinhlayohlayo ta vugevenga ta rixaka eka nkarhi wa kusuka ti1 Dzivamisoko 2016 kufika ti 31 Nyenyankulu 2017.

23.2. Tinhlayohlayo ta vugevenga ta lembe na lembe ti ta kotisa mfumo ku veka tihlo eka mipakaniso ya ku lwisana na vugevenga, tanihilaha swi hlamuseriweke hakona eka Rimba ra swa Maqhinga ra Theme ya le Xikarhi ra 2014-2019. Tinhlayohlayo ta vugevenga ti tirhisiwa tanihi endlelo ro tsundzuxa nkarhi wa ha ri kona ku tiyisa mitirho yo sivela vugevenga na maqhinga ya tindzawulo to hambanahambana.

23.3. Khabinete yi pasisile ku humesiwa ka xiviko hi Holobye wa Maphorisa, Tat. Fikile Mbalula.

C. Mitlangu leyi Taka

24. Ku Tlangeriwa ka Malembexidzana ya OR Tambo

24.1. Khabinete ya tsaka leswaku malulamiselo ya ku tlangeriwa ka malembexidzana ya ku velekiwa ka OR Tambo ya le ka xiyimo xa le henhla naswona yi rhamba MaAfrika-Dzonga hinkwawo ku titoloveta hi ndlela leyi yisaka emahlweni ndzhaka ya nhenha ya Nyimpi, xiave lexi a xi tekeke eka ntshuxeko wa hina, na mikhuvanene ya yena leya ha hi letelaka ni namuntlha.

24.2. Phuresidente Zuma u tivisile 2017 tanihi Lembe ra OR Tambo ehansi ka nkongomelo: “Vutomi na Ndzhaka ya OR Tambo” naswona, hi Ravumune, 19 Nhlangula 2017, u ta pfula xifaniso xa sayizi yo ringanana na OR Tambo eXitichini xa Swihahampfhuka xa  Matiko  xa OR Tambo eEkurhuleni, Gauteng.

24.3. MaAfrika-Dzonga ya khutaziwa ku tikatsa eka mitlangelo ya malembexidzana, leyi nga ta fika emakumu hi siku ra 27 Nhlangula eMbizana, Kapa-Vuhumadyambu, leyi a yi ri yona ndhawu ya ku velekiwa ya nhenha leya Nyimpi 100 ra malembe lama nga hundza.

24.4. Mfumo wu ya emahlweni wu aka ndzhaka ya OR Tambo kusuka hi lembe ra 1994, naswona mivuyelo ya hina leyotala tanihi MaAfrika-Dzonga yi fanele ku tlangeriwa na ku sirheleriwa.

24.5. Komiti ya Vaholobye leyi nyikiweke ntirho wa ku lulamisa mitlangelo ya malembexidzana, leyi mutshamaxitulu wa yona ku nga Holobye Jeff Radebe, hi Ravuntlhanu, 20 Nhlangula 2017, yi ta nyika vuxokoxoko eka swihangalasamahungu hi xiyimo xa malunghekelo.

D. Mahungu

25. Nhlaselo eSomalia

25.1. Khabinete yi sola swinene nhlaselo wa bombo lowu wa ha ku vaka kona ehandle ka hotela eMogadishu, Somalia. Kwalomu ka 300 wa vanhu va vikiwile ku va va dlawile naswona van'wana va madzanadzana va siyiwe va vavisekile. Khabinete yi humesa nchavelelo eka varhandziwa va volava va hundzeke emisaveni eka nhlaselo wa tihanyi ehenhla ka vanhu lava nga riki na nandzu.

26. Nchavelelo eka ndyangu wa ka Lubisi

26.1. Nakambe Khabinete yi humesile nchavelelo wo suka embilwini eka Mulawuri-Jenerali eka Hofisi ya Phuresidente, Dok Cassius Lubisi, endzhaku ka ku loveriwa hi nghamu ya yena, Man Lumka Lubisi, emasungulweni ya n'hweti leyi. Khabinete yi navelela ndyangu lowu matimba hi nkarhi lowo tika wa gome.

E. Ku thoriwa

Ku thoriwa hinkwako ku ya hi ku tiyisisiwa ka mithwaso na ku basisiwa loku faneleke.

(a) Xandla xa Mulawuri-Jenerali (DDG): Mafambiselo ya Vuleteri na Mphakelo, Xikolo xa Mfumo xa Rixaka, Man. S Manana;
(b) Muofisirinkulu wa swa Timali, Ndzawulo ya Mitirho (DPW), Man R Sadiki;
(c) Nhlolo ya Xiyenge: Mafambiselo ya Vuaki eka DPW, Tat. B Mokhothu;
(d) DDG: Timali ta Mfumo eka Ndzawulo ya Nkwama wa Rixaka, Dok MP Modise;
(e) DDG: Vukorhokeri bya Rihanyo ra le Henhla ra Xibedhlele na Nhluvukiso wa Xiyenge xa Vathori, Ndzawulo ya Rihanyo, Dok WW Chitha;
(f) Mulawuri wa Vurhangerinkulu wa Senthara ya Maendlelo Lamantshwa ya Vukorhokeri bya Mfumo, Man. TE Rabebe;
(g) Huvo ya Nkarhinyana ya Ejensi ya Switimela na Vakhandziyi ya Afrika-Dzonga:

Gqwetha Tintswalo Annah Nana Makhubele (SC) – (Mutshamaxitulu);
Dok. Natalie Skeepers;
Phurof John Maluleke; na
Man. Magdelene Cheryl Reddy.

(h) Huvo ya Vuhahisi bya Afrika-Dzonga:

Tat. JB Magwaza – (Mutshamaxitulu);
Man. Nolitha Fakude – (Xandla xa Mutshamaxitulu);
Tat. Geoff Rothschild;
Man. Tinyiko Mhlari;
Tat. Ahmed Bassa; na
Tat. Martin Kingston.
 
Swivutiso:
Man. Phumla Williams – Mulawuri-Jenerali wo Khomela (GCIS)
Nomboro yo tihlanganisa: 083 501 0139