Xitatimente xa Nhlengeletano ya Khabinete leyi khomiweke hi Ravunharhu, 27 Nyenyankulu 2019
A. Xiyimo xa Khabinete eka timhakankulu
1. Vuvekisi
1.1. Khabinete yi amukela ku kurisiwa ka xiyenge xa vumbirhi xa Ndhawu ya swa Ikhonomi yo Hlawuleka ya Nxaviselano ya le Dube (SEZ) eKwaZulu-Natal. Vuvekisi bya R18 wa tibiliyoni byi tisa tihekitara ta 45 to tatisela eka ndhawu ya tifeme ya SEZ. Yi ta tirha tanihi masungulo yo koka rinoko ra vuvekisi bya kwalomu ka R20 wa biliyoni eka malembe ya ntlhanu lama landzelaka.
1.2. Khabinete yi tlhela yi amukela vuvekisi bya R72 wa timiliyoni bya muendli wa swa xielekitironiki wa Hisense wa le China eka ku endliwa ka swigwitsirisi na tithelevhixini eka feme ya yona ya le Atlantis eKapa-Vupeladyambu leyi nga tumbuluxa swivandlanene swa mitirho ya vumaki swa 150. Vuvekisi lebyi byi tisa ntsengo wa vuvekisi bya Hisense eka ndhawu leyi ya tifeme ya Atlantis eka R440 wa timiliyoni.
2. Ku tlheriseriwa ka timfanelo ta misava
2.1. Phuresidente Cyril Ramaphosa u tlherisele mfanelo yamisava rosungulasungula eka vatukuluxinguwe va vaakandhawu va Griqua (muganga wa Ebenhaeser) eVredendal eKapa-Vupeladyambu. Ku tlheriseriwa loku ku yisa mahlweni Nongonoko wa Mpfuxeto wa Misava wo antswisa swiyimo swa miganga leyi khale a yi hluphekile.
2.2. Khabinete yi amukela nseketelo lowu veke kona endzhaku ko ntshamisekiso lowu nyikiweke hi Ndzawulo ya Nhluvukiso wa Timhaka ta le Makaya na Mpfuxeto wa Misava hi ku tirhisa materetere yo hambanahambana lama nga ta tirhisiwa hi van’wamapurasi eka ndhawu yaleyo leswi nga ta tiyisisa leswaku ku hlayisiwa no rimiwa ka misava hi rixaka ra sweswi na ra nkarhi lowu taka.
3. Mbalango wa Vatirhi wa Kotara na kotara
3.1. Khabinete yi amukela ku humesiwa ka switiviwa swa ku thoriwa ya sweswi kusuka eka Tinhlayonhlayo Afrika-Dzonga (StatsSA) vhiki leri, leswi swi tiyisisaka ku kula eka nhlayo ya ku thoriwa hi 2018. Mbalango wa ku Thoriwa wa Kotara na Kotara, wun’we wa yimbirhi ya mivalango leyi endliweke hi Tinhlayonhlayo Afrika-Dzonga, wu kombisa leswaku ku thoriwa eka sekitara ya ximfumo ku tlakuke hi 158 000 eka tin’hweti ta 12 ta 2018. Eka tin’hweti tinharhu to hetelela ta 2018, ku thoriwa ku tlakuke hi 87 000. Mbalango lowu a wu katsi switiviwa hi vurimi na ikhonomi leyi nga riki ya ximfumo.
3.2. Ntolovelo lowo amukelekaka wu landzela ku humesiwa n’hweti leyi nga hundza ka Mbalango wa Vatirhi wa Kotara na Kotara lowu katsakanyaka swinene lowu khumbaka tisekitara hinkwato ta ikhonomi, havumbirhi ta ximfumo na leti nga riki ta ximfumo, naswona lowu a wu kombisa ku kula ka ku thoriwa loku tivikanaka hi 2018.
3.3. Ku tlakuka loku ka mitirho ku kombisa hi xiphemu ku tshemba ka vavekisi na ku tlakuka ka vuvekisi byo kongoma bya matiko mambe eka ikhonomi leswi kombisaka ku humelela ka matshalatshala ya Phuresidente yo hlohlotela Afrika-Dzonga tanihi ndhawu yo vekisa eka yona. Khomferense ya Vuvekisi ya Hofisi ya Phuresidente leyi a yi khomiwe hi Nhlangula lembe leri nga hundza yi koke rinoko ra vutiboheleri bya R300 wa tibiliyoni. Eka malembe ya mune lama nga ta landzela, mfumo wu ta tirhisana na vavekisi, vaakandhawu va le migangeni na mihlangano yo yimela vatirhi ku endlela leswaku vuvekisi lebyi tibohiweke byi va kona, no pfuneta ku tumbuluxa mitirho yo tatisela na swivandlanene swa ikhonomi.
3.4. Kusukela loko ku sungule mafambiselo lama nga kona sweswi, QLFS yi komba leswaku ku thoriwa hinkwako ku kurile hi 16, 5 wa timiliyoni, laha mitirho ya 1, 5 wa timiliyoni leyintshwa yi tumbuluxiweke eka nkarhi wa malembe ya ntlhanu.
4. Ku onha ka Xidzedze xa Idai
4.1. Khabinete yi yisa ku chavelela ka yona eka mindyangu ya lava weriweke hi khombo ra Xidzedze xa Idai lexi khumbeke swiphemu swa Mozambique, Malawi na Zimbabwe. Xidzedze xi onhe swinene, xi suse madzanadzana ya vanhu etindhawini ta vona, xi onhe tindhawu letikulu, xi tsema tinetiweke ta vuhlanganisi no endla mapatu ya nga ha fambeki.
4.2. Hikokwalaho ka moya wa Vumunhu, Phuresidente Ramaphosa u angule eka xikombelo xo pfuneta xo huma eka vaakelana va hina hi ku pasisa miphalalo yo hambanahambana loku katsaka vuswikoti byo lava no ponisa.
4.3. Khabinete yi tata ku tlangela eka ntirho lowu endliweke hi Vuthu ra Vusirheleri ra Rixaka ra Afrika-Dzonga (SANDF), Vukohokeri bya Maphorisa ya Afrika-Dzonga (SAPS) na Ndzawulo ya swa Rihanyu. Swihahampfhukaphatsa swa SANDF swi pfunete ku ponisa vanhu lava a va siveleteriwile hi ndhambi, naswona SAPS ya tlhele ya tirhisa timbyana leti leteriweke hindlela yo hlawuleka na vakhomi va tona eka ntirho wo lava no ponisa. Khabinete yi tlhela yi khensa eka mihlangano leyi nga riki ya mfumo na Gift of the Givers ku va va nyike mpfuneto wo yisa emahlweni wa swa ximunhu no phalala mhangu.
5. Eskom
5.1. Xandla xa Phuresidente, David Mabuza u vikele Khabinete eka leswi nga ku endlekeni hi mayelana na Eskom na swiphiqo swa gezi. Ndzima ya kahle yi khatsiwile kufika sweswi eka ku kuma miphakelo ya malahla na dizele yo ringanela na mati lama hlayisiweke eka switichi swo hlayisa mati lama pompiweke eka tindhawu to endla gezi hi ku tirhisa mati.
5.2. Phanele ya Nkambisiso ya Xithekiniki leyi thoriweke hi Holobye wa Mabindzu ya Mfumo Pravin Gordhan na Bodo ya Eskom hi 4 Nyenyankulu 2019, yi ta hetisa mitirho ya yona yin’wana ekusunguleni ka vhiki leri taka naswona yi ta va na mivuyelo ya masungulo yin’wana kusuka eka nkambisiso wa yona ka switichi swo endla gezi swa Eskom. Leswi swi ta pfuneta Eskom na mfumo ku ta na nongonoko wa kahle wo hlayisa tindhawu to endla gezi, leswi nga ta pfuneta ku tisa ntshamiseko wa sisiteme yo endla gezi eka mavhiki na tin’hweti ti nga ri tingani leti nga ta landzela.
5.3. Khabinete yi tlhele yi tirhana na xiyimo xa swa timali xa Eskom. Tindlela tin’wana ti le ku langutisisiweni ku seketela nhlangano wo endla gezi. Ku endliwa ka gezi ku tshamisekile vhiki leri laha ku nga na nxungeto lowutsongo wa ku famba ka gezi. Hambiswiritano, ka ha ri na nhlayo leyikulu ya ku timeka ka gezi loku nga kunguhatiwangiki loku endlaka xiivangelo xo onha eka sisiteme hi ku angarhela.
5.4. Khabinete yi ndhundhuzele vafambisi na vatirhi va ka Eskom eka matshalatshala ya vona yo nyika mphakelo wa gezi lowu tshamisekeke, wo fanana no tshembeka eka ikhonomi ya hina xikan’we na le ka vaakatiko va hina eka swiyimo swa matirhelo yo tika.
5.5. Khabinete yi tshikelele leswaku maAfrika-Dzonga hinkwavo va fanele ku tirhisana no ta na mianakanyo leyintshwa xikan’we na mitolovelo yo hlayisa gezi leyi a yi tirhisiwa khale ku endlela ku hunguta ku laveka ka rona. Leswi swi katsa ku timiwa ka tigizara, tipompi ta tindhawu to hlambela ta le makaya na timboni leti nga tirhisiwiki. Ndzima yo yisa emahlweni eka Eskom na ku endliwa ka gezi, tanihilaha swi kombisiweke hakona hi Holobye wa Mabindzu ya Mfumo, yi ta nyikiwa ku nga si hela vhiki leri landzelaka.
6. Ku hundza emisaveni ka Hosikazi Irene Thandekile Buthelezi
6.1. Khabinete yi yisa ku chavelela ka yona eka ndyangu na vanghana va Hosikazi Irene Thandekile Buthelezi, nsati wa Nganakana Mangosuthu Buthelezi. Hosikazi Irene a tekanile na murhangeri wa Inkatha Freedom Party, Nganakana Buthelezi ku ringana malembe ya 67.
Hosikazi a ri phuphu na nseketelo eka Nganakana Buthelezi emalembeni ya yena tanihi n’watipolitiki wa ndhuma eka tipolitiki ta Afrika-Dzonga. Hosikazi u tlhela a siya vana va yena Nganakana Ntuthukoyezwe Zuzifa, Hosikazi Phumzile Nokuphiwa na Hosikazi Sibuyiselwe Angela na vatukulu.
7. Xikimu xa Mpfuneto wa Swichudeni wa swa Timali xa Rixaka (NSFAS)
7.1. Holobye wa Dyondzo ya le Henhla na Vuleteri, Naledi Pandor u tivise avelo wa R967 wa timiliyoni to tatisela eka Xikimu xa Mpfuneto wa Swichudeni wa swa Timali xa Rixaka (NSFAS). Mali leyi yi ta ya eka ku hakeriwa ka xikweleti xa khale eka tiyunivhesiti hi swichudeni leswi hakeleriwaka hi Xikimu xa Mpfuneto wa Swichudeni wa swa Timali xa Rixaka (NSFAS) swa 52 514 leswi swa ha yaka emahlweni na tidyondzo ta swona. Avelo lowu a wu katsi swichudeni leswi eka nkarhi wa sweswi se swi hakeleriwaka hi ku hetiseka eka ntsengo lowu antswisiweke wa muholo wa mpimohansi wa nhlanganelo wa vatswari.
7.2. Khabinete yi seketela matshalatshala hinkwawo lama endliweke ku endlela leswaku dyondzo yi fikeleleka ngopfungopfu eka swichudeni leswi humaka eka mindyangu leyi nga swela. Yi ta ya mahlweni yi seketela ntirho lowu lavaka ku hunguta vangwa ra ku pfumala ku ringanana eka vaakatiko va hina. Khabinete yi kombela swichudeni ku ya mahlweni swi tirhisana na ndzawulo ku kuma switshunxo swa swiphiqo leswi nga sala leswi swa ha kongomaneke na swona.
8. Nhlangano wa swa Vuhaxi wa Afrika-Dzonga (SABC)
8.1. Khabinete yi lemukile no amukela ntirho lowu nga eku endliweni ku pfuneta Nhlangano wa swa Vuhaxi wa Afrika-Dzonga (SABC) ku hlengeleta R3, 2 wa tibiliyoni tanihi mpfuneto wa swa timali wa nkarhinyana kusuka eka tibangi ta xibindzu. Leswi swi ta endla leswaku nhlangano wo haxa wu kota ku fikelela swilaveko swa wona swa timali exikarhi ka sweswi na Ndzati 2019.
8.2. Khabinete ya ha tiyimiserile ku seketela Nhlangano wa swa Vuhaxi wa Afrika-Dzonga (SABC) naswona leswi swi landzela switiviso leswi swa ha ku endliwaka hi Holobye wa swa Timali Tito Mboweni eka Mbulavulo wa yena wa Mpimanyeto hi Nyenyanyana 2019 ku seketela mabindzu ya mfumo lama tikeriwaka hi swa timali, ku katsa na SABC, ku kuma mali leyi sweswi yi averiweke eka nhlayiso wa xitshuketa.
9. Khomferense ya Ntwanano wa Nhluvukiso wa Vaakandhawu va le Dzongeni wa Afrika
9.1. Khabinete ya tinyungubyisa leswaku Afrika-Dzonga yi rhurhele Khomferense ya Ntwanano wa Nhluvukiso wa Vaakandhawu va le Dzongeni wa Afrika na Sahrawi Arab Democratic Republic n’hweti leyi loko ya ha ku sungula.
9.2. Sahara-Dzonga i tiko ri ri roxe eAfrika leri ra ha riki ehansi ka mafumelo ya xikholoniyali. Khomferense ya Ntwanano wa Nhluvukiso wa Vaakandhawu va le Dzongeni wa Afrika na Sahara-Dzonga exikarhi ka swin’wana yi lava ku tiyisisa mfanelo ya vanhu va le Sahara-Dzonga ku titshemba. Leswi swi fambisana na milawu ya Chatara ya Vun’we bya Tinxaka (UN) xikan’we na khale ka Nhlangano wa Vun’we bya Afrika (OAU) na Nhlangano wa Matiko ya Afrika (AU).
B. Swiboho swa Khabinete
10. Khomixinara wa Malinhlengeleto wa wa Afrika-Dzonga (SARS) lontshwa
10.1. Khabinete yi amukela ku thoriwa ka Nkulukumba Edward Christian Kieswetter tanihi Khomixinara wa SARS lontshwa kusukela hi 1 Mudyaxihi 2019.
10.2. Nkulukumba Kieswetter exikarhi ka swin’wana u kume digiri ya Onasi eka Sayense ya Dyondzo hi 1988, Masitasi ya Dyondzo ya Sayense hi 1996 na Masitasi ya Mafambiselo ya Bindzu hi 2001. U ta na ntokoto wo fambisa lowukulu eka SARS lowu a wu kumeke eka sekitara leyi nga riki ya mfumo na ya mfumo. Ku hetisisiwa ka ku thoriwa loku ku humelerisa xibumabumelo lexi endliweke hi Khomixini ya Vulavisisi eka Mafambiselo ya Xibalo na Mafumelo hi SARS, leyi a yi rhangeriwe hi Muavanyisi loyi a nga ephecenini, Robert Nugent.
11. Khomixini ya Vulavisisi eka Mafambiselo ya Xibalo na Mafumelo hi SARS (Xiviko xa Nugent)
11.1. Khabinete yi hlamuseriwile hi mbuyelo wa ntirho wa Khomixini yo Lavisisa Mafambiselo ya Xibalo na Mafumele ya SARS. Exikarhi ka swin’wana, Phuresidente Ramaphosa u thole khomixini leyi hi 24 Mudyaxihi 2018 ku tisa ku tshamiseka eka SARS, ku vuyisa ku tshembeka ka yona no tiyisisa vuswikoti bya yona byo fikelela tithagete ta malinhlengeleto. Xiviko xa yona xa nkarhinyana xi rhumeriwile hi 27 Ndzati 2018, kasi xiviko xo hetelela hi 11 N’wendzamhala 2018.
11.2. Khabinete yi tekele nhlokweni leswi kumiweke hi khomixini leswaku ku tsandzeka ko tala ka SARS ku tumbuluka eka “ku tsandzeka lokukulukumba eka mafumelo na ku tshembeka” ehansi ka khale ka Khomixinara. Khomixini yi endle swibumabumelo swa 27 swo ololoxa swo kongoma ku ololoxa swiboho swa khale swo onha, leswi katsaka swiyenge swo hambanahambana leswi a swi katsa maxavelo, ku dizayiniwa ka nhlangano no tiyisisa vurhangeri bya nhlangano. Xin’wana xa swibumabumelo swa nkoka a ku ri ku thoriwa hi xihatla ka Khomixinara wa SARS.
11.3. Khabinete yi kombisa nseketelo wa yona hi ku angarhela eka swibumabumelo leswi endliweke hi Khomixini naswona Holobye wa swa Timali u ta angamela matirhiselo ya swibumabumelo swa yona leswi katsaka ku rhangela endlelo ro tihlanganisa ku hundzuluxa Nawu wa SARS ku antswisa mafumelo na vutihlamuleri, na ntirho wa vuswikoti wa Mukamberi-Jenerali lowu pimanisiwaka na Bodo.
11.4. Khabinete yi hundzisela ku khensa eka Muavanyisi Nugent, swirho swa phanele na xipanu xo seketela xa Khomixini, eka xiviko xa risima ra le henhla na ku nghwetlisa na matirhelo ya kahle ku xi humesa. Xiviko xi tiviwe hi mani na mani ku sukela loko xi humesiwile, naswona xa kumeka eka webusayiti ya Hofisi ya Phuresidente: www.thepresidency.gov.za
12. Ku pima nkoka wa Kungunkulu ra Swidzidziharisi ra Rixaka (NDMP) 2013-2018
12.1. Khabinete yi pasise xiviko xa nkambelo xa NDMP 2013-2018 tanihi nkombiso wa ku tiyimisela ko yisa emahlweni ka mfumo ko lwisana na ku tirhisiwa na switandzhaku swa swidzidziharisi exikarhi ka miganga etikweni hinkwaro.
12.2. Nkambelo lowu wu kume leswaku hambileswi NDMP yi nyikaka rimba ro letela eka sekitara leyi, matirhiselo ya rona ma tsanisiwe hi mafambelaniselo ya xiyimo xa le hansi ya maqhinga ya tindzawulo to hambanahambana leti khumbekaka.
12.3. Ri ringanyeta miphalalo yo hlaya yo fana na ku twananisa maqhinga ya tindzawulo no tlhela ri bumabumela nhlangano lowu pfuniwaka hi swa timali hi ku hetiseka lowu tiyimeleke ku lwisana na matirhiselo yo biha ya swidzidziharisi no sivela emigangeni ya ka hina, ngopfungopfu exikarhi ka vantshwa.
12.4. Khabinete ya amukela mitlhontlho leyi kongomaneke na vaakandhawu va ka hina hi mayelana na ku tirhisiwa ka swidzidziharisi hi ndlela yo biha. Xibumabumelo lexi endliweke hi nkambelo lowu xi ta swi kota ku ololoxa xiphiqo lexi. Khabinete yi tlhele yi pasisa ku simekiwa ka Khansele yo Lwisana na Swidzidziharisi leyi vumbiweke hindlela yo fana na Khansele ya AIDS ya Rixaka ra Afrika-Dzonga ku endlela ku lwisana na ku tirhisiwa ka swidzidziharisi hi ndlela yo biha. Kungunkulu leri pfuxetiweke sweswi ri ta tiviwa tanihi Kungunkulu ro Lwisana na Swidzidziharisi.
13. Rimba hi Makungahatelo, Mapimanyetelo, Vulanguteri, Nkambelo na Oditi swo Angula eka swa Rimbewu
13.1. Khabinete yi pasise Rimba hi Makunguhatelo, Mapimanyetelo, Vulanguteri, Nkambelo na Oditi swo Angula eka swa Rimbewu. Rimba leri ri rhangisa rimbewu eka xivindzi xa pholisi ya vaaki hi ku ta na qhinga na kungu ra matirhiselo leswaku ku ta va na maangulelo eka swa rimbewu eka makunguhatelo, mapimanyetelo, vulanguteri, nkambelo na tisisiteme ta oditi.
13.2. Matimba ya Vumbiwa yo herisa xihlawuhlawu xa rimbewu, no humelerisa timfanelo ta vamanana na vanhwanyana, ya lava ku cinca ko tiya na ka maendlelo lama tirhaka kahle eka swiyenge hinkwaswo swa mfumo.
14. Swiviko swa nkambelo
14.1. Khabinete yi tlhele yi pasisa swiviko swa nkambelo swo hlaya leswi swi laviweke hi Ndzawulo ya Makunguhatelo, Vulanguteri na Nkambelo (DPME) leswi katsaka:
- Nkambelo wa Rimba ra Makungu ya Xiqhingha na Matirhelo ya Lembe na Lembe (FSAPP) lowu bohaka loko FSAPP yi tirhile kahle eku leteleni tindzawulo eka mphakelo wa tona wa vukorhokeri, ngopfungopfu ku angula eka mivuyelo ya swirhangana ya mfumo no endla tindzawulo ti va na vutihlamuleri bya matirhelo. Nkambisiso lowu wu tiyisisa ku yelana ka endlelo leri, hambiswiritano wu kombisa leswaku dizayini yi na mavangwa na leswaku endlelo a ri fambelani hi ku hetiseka, a ri twakali kahle naswona a ri fambisani na tipholisi na milawu leyi fambelanaka hinkwayo. Xiviko lexi xi ringanyeta miphalalo yo hlaya ku tiyisa endlelo leri.
- Nkambelo wa Pholisi ya Mpfampfarhuto ya Dizayini ya Tikholichi ta Vaakandhawu lowu langutaka ku dizayiniwa ka pholisi ya mpfampfarhuto ku ololoxa ku pfumaleka ka dyondzo na swivandlanene swa vuleteri eka lavakulu na vantshwa lava nga heta xikolo na ku tsandzeka ka vona ku fikelela swidingo swa lavakulu na vantshwa ku fikelela makete ya mitirho na swikili swo tihanyisa. Xiviko xa nkambelo xi kombisa ku kayivela ka swipfuno swo ringanela ku olovisela nongonoko lowu ku fikelela mivuyelo leyi languteriweka.
- Nkambelo wa Swihlohloteri swa Mabindzu swa Mfumo, lowu wu nyikaka nhlahluvo wa hilaha sisiteme hinkwayo ka yona yi tirhaka hakona ku seketela mabindzu no vuyerisa vaakatiko. Mfumo wu tirhisa swihlohloteri swo hambanahambana ku hlohlotela tifeme ku teka goza kumbe ku vekisa eka migingirko yo karhi kumbe ku hoxa xandla eka mivuyelo ya vaakatiko kumbe swa ikhonomi. Xiviko xi komba ku nghenelelana na ku phalalana eka swihlohloteri swa mabindzu swo hambanahambana. Exikarhi ka swin’wana, xi bumabumela ku tumbuluxiwa ka komiti yo hlanganisa Swihlohloteri swa le xikarhi ka Tindzawulo ta Mfumo.
- Nkambelo wa Qhingha leri Katsanisiweke hi Nkondletelo wa Vun’wamabindzu na Mabindzu Lamatsongo, lowu hlahluveke ku tirha kahle ka matirhiselo ya qhingha leri, leri ri pasisiweke hi 2005 ku kongomisa eka swiyenge swa nkoka swonghasi swo fana na ku tumbuluxiwa ka mitirho, ku ringanana na mfikelelo wa timakete. Mabindzu lawa ya tlanga xiave xa nkoka eka ku tumbuluxa mitirho, maendlelo lamantshwa na ku kula. Kungu ro antswisa leri ringanyetiweke ri katsa maantswiselo, vuhlanganisi na ku tisa ku ringanana eka swiyenge hinkwaswo swa mfumo no tiyisisa vuangameri na mafumelo ya nhlangano.
14.2. Mikambelo leyi yi lava ku tiyisisa Vukorhokeri bya Mfumo na mafumelo ya mfumo. Mikambelo leyi a yi laviwile hi vaphakeri va vukorhokeri lava tiyimeleke naswona yi rhumeriwile eka webusayiti ya DPME: www.dpme.gov.za.
15. Tindlela to hlanganisa ta rixaka ta UN, AU na SADC
15.1. Hi ku fambisana na Kungu ra Nhluvukiso ra Rixaka, leri ri lavaka ku kondletela nhluvukiso lowu yisekaka emahlweni hi ku tirhana na mitlhontlho ya xifundza, ya tikokulu na ya misava hinkwayo, Khabinete yi pasise ku tumbuluxiwa ka ndlela yo hlanganisa ya rixaka ku hlanganisa tiajenda ta nhluvukiso leti yisekaka emahlweni ta UN, AU na SADC.
15.2. Ndlela yo hlanganisa rixaka yi ta tirha tanihi phurosese ya marhavinyingi na vakhomaxiavenyingi ku humelerisa mikanerisano na nhlanganiso endzeni na le handle ka mfumo eka vutiboheleri bya nhluvukiso lowu yisekaka emahlweni wa matiko ya misava bya Afrika-Dzonga.
15.3. Leswi swi ta angameriwa hi Komiti ya le Xikarhi ka Tindzawuloe (IMC), yi lawuriwa kusuka exivindzini xa mfumo, leswi swi nga ta tiyisisa leswaku tiajenda ta nhluvukiso (Ajenda ya Nhluvukiso lowu Yisekaka Emahlweni ya 2030 ya UN, Ajenda ya 2063 ya AU na Kungu ra Nhluvukiso ra Xiqhingha ro Kombisa ra Xifundza ra SADC) ti kombisiwile hi vutalo eka makungu ya rixaka ya tiko, naswona yi ta nyika ndzetelo wo angarhela eka ku hetisisa swilaveko swa vulanguteri na swo vika.
16. IMC eka ku Cinca loku Tisiwaka hi Thekinoloji ka Vumune (4IR)
16.1. Endzhaku ka xitiviso xa Phuresidente Ramaphosa eka Mbulavulo wa yena wa Phuresidente na Rixaka wa 2019, Khabinete yi pasise ku tumbuluxiwa ka IMC eka 4IR.
16.2. Khomixini yi tsundzuxe hi maqhinga na tipholisi ku angula eka ku tumbuluka ka tithekinoloji letintshwa loku tisiwaka hi ku endliwa ka xidijitali na 4IR. Vutihlamulerikulu bya IMC i ku hlanganisa makunguhatelo na matirhiselo ya miphalalo ya 4IR, ku katsa na ku phalala ntirho wa Khomixini ya Hofisi ya Phuresidente eka 4IR.
17. Ku hela ka theme
17.1. Loko Khabinete yi gimeta nongonoko wa yona wa mafambiselo lama vuntlhanu, yi khense vatirhisani lava nga na ku tsakela kun’we na vaakatiko. Yi kombele maAfrika-Dzonga hinkwavo ku tiyimisela ku aka tiko leri nga na ku humelela.
17.2. Khabinete yi tate ku khensa eka Palamende na Vuavanyisi hi ku va yi landzelerile mikhuvanene ya Vumbiwa no endla Khabinete yi va na vutihlamuleri ku vuyerise vutomi byo antswa bya vaakatiko.
17.3. Yi tlhele yi tata ku khensa eka vatirhisani va Afrika-Dzonga eka SADC; AU; Brazil, Russia, India, China na Afrika-Dzonga; Ntlawa wa 20 (G20), UN na mihlangano yin’wana hi ku va yi seketerile Afrika-Dzonga ku antswisa swiyimo etikweni, no tirhisana na yona eka ku tirhela ku aka Afrika-Dzonga yo antswa, Afrika yo antswa na misava yo antswa.
17.4. Khabinete yi xixime swirho swa Vurhangerinkulu bya Rixaka leswi nga hundza emisaveni hi nkarhi wa mafambiselo lama vuntlhanu, Vaholobye Collins Chabane na Edna Molewa, xikan’we na varhangeri eka swiyenge swin’wana swa mfumo lava nga tirhela tiko hi risiva ra ndzhangelo no antswisa ku tsakela ka Afrika-Dzonga endzeni ka tiko na le misaveni hinkwayo.
C. Swiendleko leswi swa ha taka
18. Madzolonga lama Simekiweke eka Rimbewu (GBV) na ku Dlayiwa ka Vaxisati
18.1. Ndzimakulu yin’wana eka ku lwisana na GBV yi ta humelerisiwa hi Ravumune, 28 Nyenyankulu 2019, hi ku pfuriwa ka Khoto ya Majisitarata ya Booysens eJoni. Khoto ya ka majisitarata ya Booysens leyi nga na thekinoloji ya ximanguvalawa yi nyika vukorhokeri byo hambanahambana, naswona yi na swilaveko hinkwaswo swo seketela vaxanisiwa va madzolonga lama simekiweke eka rimbewu na ku dlayiwa ka vaxisati.
18.2. Ku pfuriwa ka khoto ku ta tlhela ku endla leswaku Phuresidente Ramaphosa xikan’we na mihlangano yo yimela vaakatiko yo hambanahambana a rhurhela ku simekiwa ka Xihlambanyo xa GBV na ku Dlayiwa ka Vaxisati loku ku sungulaka ku tiboha eka ku tirhisiwa ka swiboho swo huma eka Samiti ya GBV na ku Dlayiwa ka Vaxisati leyi khomiweke hi Hukuri 2018.
18.3. Tikhoto leti landzelaka leti nga na Tikhoto ta Milandzu ya swa Masangu ti ta nyiketiwa eka tin’hweti tinharhu leti landzelaka:
- Khoto ya Majisitarata ya le Plettenberg eKapa-Vupeladyambu yi ta va na tikamara to sengela timhaka ta kaye, yin’weya tona i Khoto ya Milandzu ya swa Masangu.
- Tikhoto ta Majisitarata ta Dimbaza na Bitji ti ta simekiwa eKapa-Vuhumadyambu.
- Khoto ya le Henhla ya Mpumalanga eMbombela na Khoto ya Majisitarata ya Middleburg ya khale, leyi nga antswisiwa katsongo hi ku tirhisa mavoko ya vabohiwa yi ta tirha tanihi ntshamo wa miganga wa Khoto ya le Henhla.
18.4. Loko ku fikiwa emakumu mafambiselo lama vuntlhanu, ntsengo wa 59 wa tikhoto letintshwa ti ta va tiakiwile ku sukela hi 1994 lowu tlulaka thagete ya mfumo yo aka kwalomu ka tikhoto timbirhi hi lembe.
19. Ku Famba ka Vantshwa ka Lembe na Lembe ka Vumbirhi kuya eka Nkombiso wa Swivandlanene swa Ikhonomi
19.1. Ndzawulo ya swa Vuhlanganisi, Tiqingho na Vukorhokeri bya Poso – hi ku tirhisana na tindzawulo tin’wana ta mfumo, tiSOC na vakhomaxiave yi ta endla Ku Famba Ka Vantshwa ka Lembe na Lembe ka Vumbirhi kuya eka Nkombiso wa Swivandlanene swa Ikhonomi hi 13 Dzivamisoko 2019 eka Masipala wa Miganga wa Ntabankulu eka Xifundzatsongo xa Alfred Nzo eKapa-Vuxa.
19.2. Ku famba ka vantshwa ka ntshunxeko, hi ku tsundzuka malembe ya 25 ya ntshuxeko, ku kongomisiwa eka ku kombisa vantshwa, vanhu lava nga tirhiki na van’wamabindzu swivandlanene swa xiakhademiki, mitirho na mabindzu leswi nga kona eka sekitara ya mfumo na leyi nga riki ya mfumo.
20. Nhlawulo wa Mani na Mani wa Rixaka wa 2019
20.1. Loko tiko ri kongoma nhlawulo wa xidemokirasi wa vutsevu, Khabinete yi kombela vavhoti lava fikelela ku tirhisa mfanelo ya vona hi ku ya hi Vumbiwa ku vhota hi 8 Mudyaxihi. Ku nghenelela ka vavhoti i ka nkoka eka matirhelo lamanene ya xidemokirasi, naswona hikwalaho ka nhlawulo wa nkarhi na nkarhi, vaakatiko va nga hlawula vayimeri va vona no va endla va va na vutihlamuleri.
20.2. Khabinete yi rhamba Khomixini ya Nhlawulo leyi Tiyimeleke, vayimeri va vaaki na vaaki ku tikhoma hindlela leyi nga ta endla leswaku ku va na nhlawulo wo tshunxeka na ku va lowunene. Tiejensi ta hina ta nsindziso wa nawu ti ta tirha swinene ku lwisana na un’wana na un’wana loyi a kumekaka a chavisa, a hlohlotela kumbe a endla migingiriko leyi nga na madzolonga hi nkarhi wa nhlawulo.
D. Swihungwana
21. Michavelelo
Khabinete yi yisa ku chavelela ka yona eka:
21.1. ndyangu na vanghana va Ximokonkulu xa African National Congress, Nkulukumba Jackson Mthembu loyi n’wana wa yena wa nhwanyana, Khwezi, a hundzeke emisaveni a ri na malembe ya 25.
21.2. mfumo na vanhu va le New Zealand lava nga lahlekeriwa hi varhandziwa va vona hi nkarhi wa nhlaselo wa xitherosisi eChrist Church.
21.3. mfumo na vanhu va Rhiphabuliki ya Indonesia endzhaku ka tindhambi. Afrika-Dzonga na Indonesia i matiko ma ri mambirhi ntsena eAfrika na Asia Dzonga-Vuxa lawa ya nga swirho swa Matiko ya 20 (G20), matiko hi mambirhi i vafambisi va Vutirhisani bya Qhinga bya Afrika-Asia Lebyintshwa.
22. Vuhoyozeri
Khabinete yi hoyozela:
22.1. Phurofesa Ncoza Dlova, mutivinkulu wa nhlonge wo tiveka emisaveni hinkwayo wo huma eYunivhesiti ya KwaZulu-Natal, loyi a pfuneke ku kuma xilawulantekelo xintshwa lexi nga xivangelonkulu xa nghuvukamisisi wa nkarhi hinkwawo exikarhi ka vamanana lava tumbulukeke eAfrika. Hisekelo wa dyondzo wa Phurofesa Dlova wu endlile leswaku ku tsariwa buku yo hlaya ya laha ndzeni ka tiko hi mayelana na swiyimo swa nhlonge swa ntolovelo leyi kongomisiweke eka swichudeni swa vudokodela etikweni, xikan’we na swibukwana leswi dyondzisaka na matheriyali wa vhidiyo lowu dyondzisaka vavabyi hi mayelana na swiyimo swa nhlonge ya vona.
22.2. Xipanu xa bolo ya milenge xa rixaka, Bafana Bafana, eka ku fikelela ka vona ku ya tlanga eka Khapi ya Tinxaka ta Afrika ya 2019. Xipanu xi tikatse na swipanu swa mune swa Afrika-Dzonga swin’wana – Banyana Banyana; Khirikete; Rhagabi na Amajita leswi nga tlhela swi fikelela eka mitlangu ya swona fikelela yo hambanahambana. Khabinete yi tlhela yi kombela maAfrika-Dzonga ku seketela xipanu xa rixaka eka thonamente leyi ya ha taka. Yi tlhela yi hoyozela nseketelo lowu nyikiweke hi Vun’we bya Tinxaka (UN) eka mhaka ya Caster Semenya eka Nhlangano wa Matiko ya Misava wa Tifederexini ta Matsambu.
E. Ku thoriwa
Ku thoriwa hinkwako ku ta fanela ku landzelela vutiyisisi bya mithwaso na mbhasiso lowu faneleke.
1. Dokodela Fiona Tregenna – Ku thoriwa nakambe tanhi xirho xa nkarhinyana eka Huvo ya swa Mphikizano.
2. Nkulukumba Cecil Khosa – Muofisirinkulu wa Vurhangerinkulu (CEO) wa Mulawuri wa Tidayimani na Timetali to Hlawuleka wa Afrika-Dzonga.
3. Nkulukumba Themba Cyril Dlamini tanihi Muofisirinkulu wa Vurhangerinkulu (CEO) wa Vulawuri bya Sekitara ya Dyondzo na Vuleteri ya Vuhlayiseki na Vusirheleri.
4. Nkulukumba Mduduzi Eric Zakwe tanihi Muofisirinkulu wa Vurhangerinkulu (CEO) wa Vulawuri bya Sekitara ya Dyondzo na Vuleteri ya Tithekinoloji ta Swihangalasamahungu, Vuxokoxoko na Vuhlanganisi.
5. Swirho leswi nga riki xiphemu xa vurhangerinkulu eka Bodo ya Ejensi ya Nhluvukiso wa Mabindzu Lamatsongo ku ringana malembe manharhu:
5.1. Nkulukumba Mbulelo Sogoni (Mutshamaxitulu loyi a Ringanyetiweke);
5.2. Manana Suzan Nyakale;
5.3. Manana Matshediso Ndlovu;
5.4. Manana Nomsa Kana;
5.5. Gqweta Derick Block;
5.6. Nkulukumba Jim Matsho;
5.7. Manana Beatrice Nkambule (Hosikazi Tsakani);
5.8. Nkulukumba Charl de Kock;
5.9. Adv Mthokozisi Xulu; na
5.10. Nkulukumba Mduduzi Sibeko.
6. Manana Thutukile Skweyiya tanihi Mutshamaxitulu wa Nhlangano wa Matlhari wa Afrika-Dzonga (Armscor) kufikela hi 30 Dzivamisoko 2020.
7. Nkulukumba Malusi Stanley Motimele tanihi xirho xa Bodo lexi nga riki na xiphemu xa vurhangerinkulu, tlhelo Xandla xa Mutshamaxitulu wa Armscor ku ringana malembe manharhu.
8. Nkulukumba Sipho Abednego Mosai – Muofisirinkulu wa Vurhangerinkulu (CEO) wa Rand Water ku ringana malembe ya ntlhanu.
9. Bodo ya Ejensi ya Malawulelo ya Vuhlengeletelo bya Mati ya Inkomati-Usuthu:
a. Manana Tokozani Patience Nyakane-Maluka (Mutshamaxitulu);
b. Nkulukumba Mandlakayise Sam Mthembu (Xanadla xa Mutshamaxitulu);
c. Manana Shivon Desiree Wiggins;
d. Adv Muzikayise Bernard Shabangu;
e. Dokodela Thavamoney M Kelly;
f. Manana Lungile Linda Carol Zulu;
g. Manana Lungile Miranda Sikhakhane;
h. Nkulukumba Mashudu Gangazhe; na
i. Nkulukumba Pillay Absalom Tshabangu.
Swivutiso: Manana Phumla Williams – Mulawuri-Jenerali wo Khomela (GCIS)
Sele: 083 501 0139
.png)
.png)
.png)
