Khabinete yi hlangane hi Ravunharhu, 19 Ndzati 2018, eUnion Buildings, ePitori.

A. Xiyimo xa Khabinete eka timhakakulu

1. Ikhonomi

1.1. Khabinete yi amukela vunyikeri lebyi nyikiweke hi mabindzu eka ku hundziseriwa ka tiphurofexinali ta sekitara leyi nga riki ya mfumo ku ya eka mfumo. Leswi swi tumbuluke kusuka eka nhlengeletano yo lulamisela leyi khomiweke hi Phuresidente Cyril Ramaphosa na varhangeri va mabindzu, vayimeri va vuvekisi vo hlawuleka na Pfhumba ra ti-CEO, leyi rhangeleke Samiti ya Mitirho na Khomferense ya Vuvekisi leyi taka.  

1.2. Nhlengeletano leyi yi twanane leswaku nhlukelo wa ikhonomi ya Afrika-Dzonga wu koxa ku tirhisiwa ka xihatla ka mpako wa swihlohloteri na mipfuxeto yo tiyisa ku kula leyi tshembisiweke. Swiringanyeto na swona swi kaneriwile ku tumbuluxa pfhumba ra nhluvukiso wa swimakiwakulu leri tswongaka ku tisa timali ta sekitara leyi nga riki ya mfumo na vutivikulu bya mphakelo.

2. Pfhumba ra vuvekisi

2.1. Nakambe Khabinete yi amukela pfhumba ra vuvekisi ro ya eJapan leri rhangeriweke hi Ndzawulo ya Mabindzu na Vumaki. Pfhumba leri ri lava ku koka US$100 wa tibiliyoni ta nkoka wa vuvekisi eka ikhonomi ya Afrika-Dzonga emalembeni ya ntlhanu lama taka.

2.2. Japan ri vile mutirhisani wa vuvekisi wa le ka Xiyimo xa le Henhla xa 10 wa nkarhi wo leha wa Afrika-Dzonga, leri nga na ku tlula 140 wa tikhamphani ta rona ti tirhaka etikweni ra ka hina, leswi swi voniwaka tanihi mbilu ya vuendli ya xifundza eAfrika. Khabinete yi khutaza tikhamphani havumbirhi ku vekisa na ku ndlandlamuka eAfrika-Dzonga.

3. Minongonoko ya vuleteri

3.1. Khabinete yi amukela nsimeko wa phurojeke ya vuleteri ya R22 wa timiliyoni hi Holobye wa vatirhi, Man Mildred Oliphant, leswi swi nga ta tumbuluxa mitirho eka vuhahisi, vuhlamberi bya xibindzu bya le lwandle na le ka tisekitara ta vurimi. Phurojeke leyi yi le ku endliweni hi xinakulobye na Dok John Langalibalele Dube Institute na Nkwama wa Ndzindzakhombo wa Vamahlalele (UIF), vandla ra Ndzawulo ya Vatirhi. Phurojeke leyi yi ta kongomisa eka khale ka vahoxaxandla eka UIF leswi lahlekeriweke hi mitirho ya vona.

3.2. Ntlawa wo sungula wa vavuyeriwa wu katsa 50 wa vahoxaxandla va UIF kusuka eDurban Virginia Airport; 50 kusuka eka phurojeke ya vuhlamberi bya xibindzu bya le lwandle eScottsburg, KwaZulu-Natal, na 100 wa vavasati va le tindhawini ta le matikoxikaya kusuka eka Emadungeni vona va ta leteriwa eka ku vumba bindzunhlanganelo ku rima na ku byala na ku kurisa mihandzu, miroho na ritiyi ku ri hava swinonisi swa tikhemikali, ku katsa na ku phurosesa ka nkhuluko wa nkoka. Mabindzunhlanganelo lama ya sayinile ntwanano na Pick n Pay wa mphakelo wa matsavu na Ndzawulo ya Nhluvukiso wa Vanhu ku kuma matheriyali wa vumaki bya tiyunifomo ta xikolo.

4. Timhaka ta Xikaya

4.1. Khabinete yi amukela ku pfuriwa ximfumo hi Phuresidente Ramaphosa ka tihofisi letintshwa ta Ndzawulo ya Timhaka ta Xikaya eHluhluwe eKwaZulu-Natal.

4.2. Nsimeko lowu ndlandlamukisiweke wa vukorhokeri bya vaaki eka miganga leyi tsan'wiweke wu tirha xiavekulu eka ku kotisa na ku tiyisa xidemokirasi na  vululami bya vaaki. Leswi swi vumba xiphemu xa vutiboheleri bya mfumo eka ku tisa vukorhokeri ekusuhi na vanhu.

5. Nongonoko wa Ndzhurho wa Xidijiti wa Vuhaxi

5.1. Khabinete ya enerisiwa hi ndzima leyi khatsiweke eka ndzhurho wa tiko kusuka eka analogo kuya eka xidijiti. Tanihi xiphemu xa swiendleko swo lulamisela kufika hi N'wendzamhala 2018 eka ku Timiwa ka Analago ya Free State, xihundzisi xo sungula eka Senekal eFree State xi ta timiwa hi siku ra 20 Ndzati 2018.  Leswi swi fambisana na vutiboheleri lebyi twananiweke na Yuniyoni ya Vuhlanganisi bya Tiqingho ya Matiko ya Misava.

5.2. Pfhumba ra vuhlanganisi ri le ku endlekeni ku tiyisisa leswaku miti hinkwayo yi lunghekile ku va ku timiwa. Miti leyi nga na tithelevhixini ta analogo (TV) leyi lavaka ku xava tithelevhixini letintshwa yi tsundzuxiwa ku hlawula letiya ti nga na chunara ya xidijiti lexi pfanganisiweke. Miti leyi nga na malinghena ya le henhla ka mpimo wa masungulo wa R3 200 hi n'hweti yi nga hlawula ku xava thelevhixini ya xidijiti lexi pfanganisiweke leyintshwa leyi nga na dikhoda ya TV ya le Misaveni ya Xidijiti, leyi kumekaka emavhengeleni lamakulu.  

6. Ku hungutiwa ka vatirhi

6.1. Hi ku fambisana na xikombelo xa Phuresidente Ramaphosa xa ku yimisiwa nkarhinyana ka ku hungutiwa ka mitirho loku vangiweke hi swiyimo swa ikhonomi etikweni, Khabinete yi tshikelela xikombelo xa yona eka vathori leswaku ku hungutiwa ka vatirhi swi fanele ku va xiendliwa xo hetela, na leswaku tindlela tin'wana leti kumekaka na ku va ta maendlelo lamantshwa ku sivela tihakelo ti valangiwaka swinenene ku hlayisa mitirho.

7. Tinhlayohlayo ta vugevenga

7.1. Khabinete yi amukela mphalalo hi Ntlawa wa Vululami, Nsivelo wa Vugevenga na Nsirhelelo ku vulavurisana hi ku hatlisa hi qhinga ro angarhela ku tirhana na swiphiqo swo hambanahambana leswi tumbulukaka eka tinhlayohlayo ta vugevenga leta ha ku humesiwaka ku nga ri khale.

7.2. Leti ti katsa Samiti ya Rixaka eka Nsivelo wa Vugevenga na Madzolonga leya ha ku khomiwaka ehansi ka nkongomelo "Ku aka miganga yo hlayiseka swinene hi ku tirhisa endlelo leri pfanganisiweke, ro hluvukisa eka nsivelo wa vugevenga na madzolonga", leri ri hluvukiseke xivono xa nhlanganelo eka vuhlayiseki tanihi vutihlamuleri bya nhlanganelo, na ku nyika pulatifomo eka vakhomaxiavenkulu na vativinkulu ku vulavurisana hi nsimeko lowu tirhaka kahle wa Mpfapfarhuto wa Tirhele na   Vuhlayiseki na Nsirhelelo 2016 eka tisekitara hinkwato.

8. Timhangu ta madzolonga

8.1. Khabinete yi khumbeka swinene hi mpimo wa madzolonga erixakeni ra hina naswona yi kombela tisekitara hinkwato, vaakandhawu na tiejensi ta nsindziso wa nawu ku tirhisana na ku tiyisisa leswaku swikolo na swivandla swa vaaki swi hlayisekile na ku sirheleleka.

8.2. Swiendlo swa madzolonga leswi tumbulukeke eka swiphemu swo tala swa tiko a swi amukeleki naswona swi hambana na Vumbiwa ra hina. Khabinete yi hoyozela Vukorhokeri bya  Maphorisa ya Afrika-Dzonga eka miangulo ya xihatla eka ku khoma lava ehleketeleriwaka ku va va khumbeka eka madzolonga ya vaaki na ku va va ri na nhundzu leyi ehleketeriwaka ku va yo yiviwa.

9. Ntungu wa Tlilebisiyela

9.1. Khabinete yi hundzisa michavelelo eka mindyangu ya tsevu wa tincece leti ti loveke endzhaku ka ntungu wa nyumoniya ya Tlilebisiyela eXibedhlele xa Thelle Mogoerane eVosloorus.

9.2. Ntungu lowu eka nkarhi wa sweswi wu le hansi ka vulawuri. Holobye wa Rihanyu, Dok Aaron Motsoaledi, se u tivisile ku hundziseriwa ka tincece na vamana wa tona eXibedhlele xa Vana xa Nelson Mandela na Xibedhlele xa Dyondzo xa Joni xa Charlotte Maxeke hi ku landzelelana.

9.3. Leswi swi nyika Ndzawulo ya Rihanyu ya xifundzakulu xivandlanene xa ku khulela na herisa nthyakiso wa mbangu, na ku tlhela yi tirhana na swiphiqo leswi nga na xivumbeko, ku ri hava ku kanganyiseka.

B. Swiboho

10. Mpako wa swihlohloteri

Khabinete yi kanerile na ku pasisa mpako wa swihlohloteri lowu ringanyetiweke lowu ringanyetaka magoza ya ku pfuxelela ikhonomi ya hina kusuka eka tiphotifoliyo leti fambelanaka to tala. Ku nyika vuxokoxoko eka swihangalasamahungu loku rhangeriwaka hi Phuresidente Ramaphosa ku ta khomiwa hi Ravuntlhanu 21 Ndzati ku nyika mpako lowu.

11. Mipfuxeto leyi fambelanaka na VISA

Nakambe Khabinete yi kume xiviko xa nhlanganelo kusuka eka Vaholobye va Timhaka ta Xikaya na Vupfhumba hi ku landzelelana, eka mipfuxeto leyi fambelanaka na tivhisa yo tala leyi yi nga ta olovisela swinene vapfhumba, van'wamabindzu na swidyondzeki ku ta eAfrika-Dzonga.

Mipfuxeto leyi yi katsa mihundzuluxo eka swinawana leswi tirhaka eka swihlangi swa vahlapfa leswi tekaka rendzo ku ta eAfrika-Dzonga, leyi yi nga ta gazetiwa hi Nhlangula. Mikanerisano eka mipfumelelo ya tivhisa na ku vevukisiwa ka swilaveko swa tivhisa eka matiko yo karhi na yona ya karhi ya hetisisiwa.  Vuxokoxoko byin'wana byi ta tivisiwa vhiki reri.

C. Milawumbisi

12. Khabinete yi pasise Milawumbisi leyi landzelaka leswaku vaaki va nyika mavonelo:

12.1. Nawumbisi wa Ndzhundzhuluxo wa Ndzingano wa ku Thoriwa wa 2017. Mihundzuluxo leyi yi lavaka ku tiyisa tindlela ta vulandzelelanawu naswona yi ta pfumelela ku simekiwa ka mipakaniso ya tinomboro to kongoma ta sekitara ya ndzingano wa ku thoriwa. Holobye wa Vatirhi, hi ku pfumelelana na vakhomaxiave va sekitara leyi, u ta kota ku simeka mipakaniso ya tinomboro to kongoma ta sekitara ya ndzingano wa ku thoriwa.

12.2. Nawumbisi wa Ndzhundzhuluxo wa Milawu ya Sekitara ya swa Timali wa 2018: Mihundzuluxo leyi yi lava ku tiyisa milulamiso ya vulanguteri bya tibangi, ku katsa na tibangi ta ku vuyerisa matlhelo hinkwawo na ta ntirhisano, na leti nga riki tibangi. Ku cinca ku ta tiyisisa leswaku loko mihlangano leya swa timali yi tshuka yi hlangana na ku tikeriwa, yi kota ku pfuniwa hi ndlela leyi sirhelelaka vadipoziti lava nga sirhelelekangiki hi ku kanganyiseka ka mpimohansi eka sisiteme ya swa timali na ikhonomi hi ku angarhela.

D. Swiendleko leswi Taka

13. Siku ra Ndzhaka  

13.1. Ntlangelo wa Siku ra Ndzhaka ra Rixaka ra 2018 ehansi ka nkongomelo: “Lembe ra Nelson Mandela: Ku antswisa ncinco wa mbangu wa ndzhaka ya Afrika-Dzonga", wu ta va kona eRivaleni ra mitlangu ra Riverview eKokstad, KwaZulu-Natal. Leswi i xiphemu xa nongonoko wa n'hweti hinkwayo wa migingiriko leyi nga ta tirhana na swiphiqo swa ncinco, nkondletelo na nhlayiso wa ndzhaka yo fuwa na ku hambanahambana ya Afrika-Dzonga, vutitivisi bya rixaka, ku akiwa ka tiko na nkhomano wa vaaki.

13.2. Ntlangelo wa Siku ra Rixaka wu xixima Adam Kok na vaakandhawu va Griqua eka xitiyanhlana xa vona, vutiyimiseri na nkondzelelo wa vona eka ku sihalala ku tekeriwa ndhawu hi vakoloni.

13.3. Khabinete yi kombela vaaki ku tlangela vun'we bya vona eka ku hambanahambana tanihiloko hi tirhisana ku aka tiko laha vanhu va rona hinkwavo va hlayisanaka na ku xiximana.

14. Huvo yo Angarhela ya Nhlangano wa Matiko (UNGA)

14.1. Eka ku hoxa xandla eka malembexidzana ya khale ka Phuresidente Nelson Mandela, UNGA hi siku ra 24 Ndzati 2018 yi ta khoma nhlengeletano ya swirho hinkwaswo ya levhele ya le henhlahenhla eka ku rhula ka misava hinkwayo leyi tivekaka tanihi Samiti ya ku Rhula ya Nelson Mandela, hi ku xixima malembexidzana ya ku velekiwa ka Madiba.

14.2. Nhlengeletano leya swirho hinkwaswo yi kunguhatiwile ku amukela ntwanano wa xipolitiki lowu ku kanerisaniweke hawona hi Matiko lama nga Swirho swa UNGA. Leswi swi ta endzhaku ka mipfumelelano hi Vayimeri va Nkarhi Hinkwawo va Afrika-Dzonga na Ireland, lava tirhaka tanihi vafambisikulobye, na mifumo eka vundzeni bya ntwanano lowu.  Phuresidente Ramaphosa u tlhela a languteriwa ku teka xiave eka Nhlengeletano ya Levhele ya le Henhlahenhla ya UN eka TB hi siku ra 26 Ndzati 2018. TB i vuvabyi lebyikulu eAfrika naswona man'wana ya matiko lama nga na ndzhwalo wa TB ya le henhla ya misava ya kumeka eka tikokulu leri.

E. Swihungwana

15. Michavelelo

Khabinete yi rhumela michavelelo ya yona eka mindyangu leyi lahlekeriweke hi varhandziwa va yona eka ku diba ka bazi loku humeleleke eka N1-25 ekusuhi na Tobias eka Xifundza xa Masipala wa Waterberg eLimpopo. Nakambe Khabinete yi navelela lava vavisekeke ku hola hi ku hatlisa.

16. Vuhoyozeri

Khabinete yi hoyozela Holobye wa Nhluvukiso wa Mabindzu Lamatsongo, Mnn Lindiwe Zulu, ku va a amukeriwile eka levhele ya le henhlahenhla ya Risiva ra Rio Branco (Ordem de Rio Branco), and the Grand Cross kusuka eka Mfumo wa Brazil.

Leswi i ku tekela enhlokweni matshalatshala lama yaka emahlweni ya Holobye ku tiyisa vuxaka bya matiko lamambirhi exikarhi ka Brazil na Afrika-Dzonga. Risima lero xixima ra Brazil ri nyikiwa lavaya va tihlawulekiseke hi swendlo swa vukorhokeri bya kahle swinene na vunene bya vaaki. Holobye Zulu a ri Muyimeri wa Tiko wa Afrika-Dzonga eka Brazil exikarhi ka 2004 na 2008.

F. Lava thoriweke

Lava thoriweke hinkwavo va fanele ku landzelela vutiyisisi bya mithwaso na mbhasiso lowu faneleke.

17. Huvo ya Rand Water:

a. Adv Faith Matshidiso Hashatse (Mutshamaxitulu);
b. Man Massacha Khulekelwe Glynnis Mbonambi (Xandla xa Mutshamaxitulu);
c. Tat LL Makibinyane;
d. Man Phindile Sweetness Mbanjwa;
e. Tat Ahmed Mohammed Pandor;
f. Tat Mahlatse Martha Kabi;
g. Tat Mankone Ntsaba;
h. Tat Nomsa Georgina Mbileni;
i. Tat Protas Thamsanqa Phili;
j. Man Sophie Fende Molokoane;
k. Man Savannah Nonhlanhla Maziya; na
l. Tat Ramateu Johannes Monyokolo.

18. Tat Percival Sechemane tanihi Muofisirinkulu wa Vurhangerinkulu wa Vulawuri bya Trans-Caledon Tunnel Authority.

Swivutiso:
Man Phumla Williams – Muvulavuri wo khomela wa Khabinete
Selifoni: 083 501 1039