Xitatimente hi mayelana na Nhlengeletano ya Ntolovelo ya Khabinete leyi khomiweke eUnion Buildings, ePitori hi Ravuntlhanu, 13 N’wendzamhala 2019

A. Xiyimo xa Khabinete eka timhakakulu

1. Eskom

1.1. Khabinete yi seketela matshalatshala hinkwawo lama kongomisiweke eka ku endla leswaku ku va na ntiyisiso wa mphakelo wa gezi etikweni ra hina. Hi mayelana na mhaka leyi, Khabinete yi nyike Holobye wa Mabindzu ya Mfumo, Pravin Gordhan matimba ya ku kanerisana na Mutirhinkulu, Tatana Ruyter ku sungula mitirho ya yena na siku leri vekiweke ri nga se fika.
1.2. Tatana de Ruyter swin’we na xipano xa yena xa vufambisi u ta tirhana hi xihatla na timhaka leti khumbaka mafumele, ku pfumaleka ka vufambisi bya timali xikan’we na ku tshamisekisa matirhelo ya Eskom.  Leswi swi katsa ku salela endzhaku lokukulu ka vuhlayisi bya nhlayo yo tala ya switichi swa gezi leswi nga swa khale na miako leyi nga akiwangiki kahle eka switichi swa gezi swa Medupi na Kusile.
1.3. Xandla xa Phuresidente, David Mabuza u ta khoma Nhlengeletano ya Maqhinga lexyi pfuxiweke hi vuntshwa leyi nga ta katsa Holobye wa swa Timali, Tito Mboweni; Holobye wa Swicelwla na Eneji; Gwede Mantashe na Holobye Gordhan. Xipano lexi xi ta tirhana na mitlhontlho ya hina ya mphakelo wa eneji etikweni.
1.4. Swipfuno leswi tirhisekaka ravumbirhi swi ta tlanga xiave xa nkoka eka mphakelo wa eneji ya hina ku seketela matshalatshala ya Eskom.

2. Mponiso wa Mabindzu ya Vuhahisi bya Afrika-Dzonga (SAA)

2.1. Vhiki leri ra ha ku hundzaka SAA ya ha ku vekiwa ehansi ka Mponiso wa Mabindzu. Khabinete ya tshemba leswaku mphalalo lowu wu ta pfuneta ku veka nakambe vuhahisi bya rixaka eka xiyimo xa ku va vandla leri tiyeke, leri kotaka ku phikizana leswaku hi ku famba ka nkarhi maAfrika-Dzonga hinkwavo va va na ntshembo na ku koka rinoko ra vatirhisani lava nga ta va mikavelo.
2.2. Khabinete yi amukele ku thoriwa ka Mutirhi wa Mponiso wa Mabindzu Tatana Les Matuson kusuka eka Matuson Associates. U ta tirhisana na Vatirhisani va Vantima lava nga ta tivisiwa hi ku famba ka nkarhi.
2.3. SAA yi ta kuma R2 wa tibiliyoni to tatisela ta mpfuneto wa swa timali kusuka eka mfumo ku hoxa xandla eka ku hungutiwa ka vatirhi eka vuhahisi. Tlhandlakambirhi,  valombisi va SAA mali lava nga kona sweswi va ta humesa R2 wa tibiliyoni to tatisela.
2.4. Khabinete ya tshemba leswaku mphalalo lowu wu ta vuyisa vito lerinene ra vuhahisi na ku sivela ku wa loku nga ta va na nkucetelo wo biha eka vakhandziyi, vaphakeri na vatirhisani van’wana eka sekitara ya vuhahisi, ngopfungopfu na le ka vatirhi.
2.5. Holobye Gordhan u ta vika ndzima hi mayelana na mphalalo wa MPoniso wa Mabindzu eka Khabinete nkarhi na nkarhi.

3. Nkhukhulo

3.1. Khabinete yi yisa ku chavelela eka vanhu lava nga siyiwa hi varhandziwa va vona hikokwalaho ka mikhukhulo leya ha ku va ka kona eka swiphemu swo hambanahambana swa tiko. Cabinet sends condolences to those who lost their loved ones as a result of the recent floods experienced in various parts of the country.
3.2. Mfumo wu le ku hlanganiseni ka mphalalo lowu katsaka swiyengenyingi hi ku tirhisa Senthara ya Malawulelo ya Timhangu ya Rixaka ku angula eka ku ku onheteriwa loku loku vangiweke hi hi mikhukhulo leyi.
3.3. Khabinete yi amukela nseketelo wa mihlangano yo hambanahambana eka ku nyika matshalatshala ya mphalalo ya xihatla. Ku susiwa ka vanhu kusuka eka miako na ku rhurhisiwa ka vanhu lava a va nga ri na tindhawu to tshama eka tiholo ta vaakitiko na tikereke ku kombise moya wa ntiyiso wa vumunhu. Khabinete yi rhamba vaaki ku yingiselo switsundzuxo na swiletelo hi mayelana na xiyimo xa maxelo yo biha.
3.4. Mati ya yo khukhula lama khulukaka hi rivilo ma xungeta vutomi, naswona vachayeri na van’wamilenge va komberiwa ku va na vukheta swinene na ku papalata hi ku hetiseka ku tirhisa tindlela leti khukhuriweke.
3.5. Vaaki lava tshamaka eka tindhawu leti nga khukhuriwaka ta milambu na madamu va tsundzuxiwa ku va na vukheta swinene na ku ya eka tindhawu leti hlayisekeke loko ku ri na xikombiso xa xihatla xa ndhambhi. U nga veki vutomi bya wena eka nxungeto hi ku hlambela emadan’wini na le milambyeni hi nkarhi wa timpfula letikulu.

4. Nguva ya Makhisimusi

4.1. Khabinete yi navelela maAfrika-Dzonga hinkwawo Nguva ya Makhisimusi leyi hlayisekeke na ku va leyi nga na ku humelela. Tanihi maAfrika-Dzonga, hi fanele ku ya emahlweni hi kombisa vumunhu eka maAfrika-Dzonga varikwerhu na vaendzi va hina hi nkarhi lowu wa ntsako.
4.2. Khabinete yi kombela maAfrika-Dzonga hinkwavo ku xixima milawu ya le magondzweni loko va ri karhi va ya etindhawini ta tiholideyi na le ka nguva ya makhisimusi hinkwayo. Vutihlamuleri bya ku hunguta tinghozi emagondzweni byi le ka un’wana na un’wana wa hina. Matikhomelo lama nga na vutihlamuleri emagondzweni ma katsa ku nga nwi u tlhela u chayela, ku landzelela swipimelo swa rivilo, ku xixima vatirhi va patu van’wana ku katsa na van’wamilenge. A hi tirhisaneni ku hlayisa vutomi #LiveBeyondDezemba # Arrive Alive.
4.3. “Mitirho ya Nguva ya Makhisimusi leyi Hlayisekeke” ya Mfumo se wu sungurile na Vukorhokeri bya Maphorisa ya Afrika-Dzonga (SAPS) hi ku hetiseka hi nkarhi lowu. Vaaki va hlohloteriwa ku tirhisa MySAPS mobile App, leyi yi nga yo sungula yo fana yi ri yoxe eka tikokulu ra Afrika.
4.4. App leyintshwa yi pfumelela vaakatiko ku tihlanganisa na vatirhi lava vonaka ku landzeleriwa ka nawu hindlela leyi tirhaka kahle swinene hi ku nyika switsundzuxo hindlela ya xikalavito, ku kuma xitichi xa maphorisa xa le kusuhi na switirhisiwa na ku pfumelela muxanisiwa wa vugevenga ku rhumela swihungwana hi xihatla hi nkarhi wa xilamulelamhangu.
4.5. Khabinete yi tlhela yi kombela vatswari na vahlayisi ku vona leswaku vana a va siyiwi va nga ri na munhu hi nkarhi lowu.
4.6. Khabinete yi hlohlotela maAfrika-Dzonga ku teka Sho’t Left hi ku endzela tindhawu to koka rinoko na ku seketela swiendleko swa laha ndzeni ka tiko. Ku tirhisiwa ka vatirhi va tendzo lava titsariseke swi ta tiyisisa leswaku ku na vuhlayiseki na ku tlakusa mitokoto ya tendzo. Vuxokoxoko bya vamakombandlela va swa vupfhumba lava titsariseke byi nga kumeka eka tiwebusayiti ta Hofisi ya swa Vupfhumba ya Swifundzakulu to hambanahambana.

5. Mivuyelo wa Xikambelo xa Xitifiketi xa le Henhla xa Rixaka (NCS) ya 2019

5.1. Khabinete yi khensa vadyondzisi, vadyondzi na vatswari eka ku tirhisana na mfumo ku vona leswaku ku na ku fikisiwa emakumu loku nga na ku humelela eka swikambelo swa NCS swa 2019. Mivuyelo yi ta tivisiwa nimadyambu ya 7 Sunguti 2019, naswona vadyondzi va ka matiriki va hlohloteriwa ku endzela webusayiti ya Ndzawulo ya Dyondzo ya Hansi (www.education.gov.za) kumbe ku titsarisela hi ku tirhisa SMS hi ku rhumela nomboro ya pasi na nomboro ya xikambelo eka 3658 ku kuma mivuyelo ya vona.          

B. Swiboho swa Khabinete

6. Rimba ro Lawula Mafurha lama Endliwaka hi leswi Hanyaka

6.1. Khabinete yi pasise Rimba ro Lawula Mafurha lama Endliwaka hi leswi Hanyaka lama nga ta humelerisa matirhiselo ya Qhinga ra Tiindasitiri ta Mafurha lama Endliwaka hi leswi Hanyaka. Mafurha lama endliwaka hi leswi hanyaka ma tekeriwa enhlokweni ematikweni ya misava tanihi xo siva ku humesiwa ka khaboni kutsongo ka xihatla. Ma hlanganisa mafurha leswaku ku va na mafurha ya timinerali lama tirhisekaka ku endlela ku hunguta nthyakiso wo huma eka mafurha lama tirhisiwaka eka vutleketli.
6.2. Rimba leri ri nyika tindhawu ta ntlhanu leti nga ta lawuriwa leti ku nga (1) Milawu ya mafurha ya michiniMilawu leyi yi hunguta nxungeto wa nongoloko wa mafurha lama endliwaka hi leswi hanyaka eka nsirhelelo wa swakudya. (2) Milawu ya mpfanganiso leyi bohaka ku tumbuluxa ntiyisiso wa xikoxo xa mafurha lama endliwaka hi leswi hanyaka. (3) Ndlela yo vuyisa mali leyi tirhisiweke ku pfanganisa mafurha lama endliwaka hi leswi hanyaka. (4) Ndlela yo pfuneta hi swa timali ya Mafurha lama Endliwaka hi leswi Hanyaka ku endela ku seketela van’wamapurasi lava tirhisaka mafurha lama endliwaka hi leswi hanyaka na nseketelo wa vaendli va mafurha lama endliwaka hi leswi hanyaka. (5) Tindlela to hlawula tiphurojeke ta mafurha lama endliwaka hi leswi hanyaka leti lavaka nseketelo wa swa timali. Tsalwa ra rimba ri nga fikeleriwa hi ku tirhisa webusayiti ya Ndzawulo ya Eneji: www.energy.gov.za.

7. Khansele ya Vuhlayiseki ya Rixaka

7.1. Khabinete yi pasise ku tumbuluxiwa hi vuntshwa ka Khansele ya Vuhlayiseki bya Rixaka ku hatlisisa vuhlanganisi bya mitirho leyi fambelanaka na vuhlayiseki bya tiko. Khansele yi ta va na vutihlamuleri bya ku pasisiwa ka Qhinga ra Vuhlayiseki bya Rixaka, swirhangana swa Vunhlori bya Rixaka swaa tiko na Mikumbetelo ya Vunhlori bya Rixaka.
7.2. Khansele yi ta fambisiwa hi Phuresidente hi xiyimo xa yena tanihi Murhangerinkulu wa Masocha lama Hlomeke na Vuhlayiseki. Swirho leswin’wana swa khansele ku ta va Xandla xa Phuresidente, Mabuza; Holobye wa Vuhlayiseki bya Tiko, Ayanda Dlodlo; Holobye wa Timhaka ta Xikaya, Aaron Motsoaledi; Holobye wa Swa Vululami  na Vukorhokeri bya Makhotso, Tat Ronald Lamola; Holobye wa Maphorisa, Bheki Cele; Holobye wa swa Timali, Tito Mboweni na Holobye wa Mafumelo ya Ntirhisano na Timhaka ta Ndhavuko, Nkosazana Dlamini-Zuma.

8. Phepha ra Swibumabumelo swa Mafumo eka Ndzawulo ya Timhaka ta Xikaya

8.1. Khabinete yi pasise Phepha ra Swibumabumelo swa Mfumo eka Ndzawulo ya Timhaka ta Xikaya, xikan’we na qhinga ra levhele ya le henhla na kungu ra ku veka Ndzawulo ya Timhaka ta Xikaya tanihi mukotisi wa nkoka wa nhluvukiso wa ikhonomi na vuhlayiseki bya tiko.
8.2. Phepha lera Swibumabumelo swa Mfumo ri simekiwe ehenhla ka masungulo ya pholisi ya mfumo wa ximanjhemanjhe na ku va wa xidijitali lowu hi yisaka ekusuhi na ku fikelela swikongomelo swa Mfumo wa xielekitironiki na Mabindzu ya xielekitironiki.

9. Khabinete yi pasise swikombelo swa Ntwanano wa le Madrid hi mayelana na Ntsariso wa Matiko ya Misava wa Mifungho (1989) ePalamende leswaku wu ta pfumeleriwa.

9.1. Ntwanano wa le Madrid wu khumba ku sirheleriwa ka mifungho ya mabindzu. Mifungho ya mabindzu yi aka ku tekeriwa enhlokweni ka burende na ku huma emahlweni eka mphikizano eka ku xavisa tinhundzu na vukorhokeri laha ndzeni ka tiko na le matikweni ya misava.
9.2. Ku fikeleriwa ka Ntwanano wa le Madrid ku ta olovisa ku humelerisiwa ka Pholisi ya Nhundzu ya Vutumbuluxi (IP) ya tiko. Swi ta nyika mabindzu ya le Afrika-Dzonga, ngopfungopfu mabindzu lamatsongo xivandlanene xa ku tirhisa sisiteme ya IP ku xavisa tinhundzu na vukorhokeri bya vona ematikweni ya misava.

10. Ejensi ya Swtimela swa ya Afrika-Dzonga (PRASA)

10.1. Khabinete yi pasise n’okiso wa Bodo ya PRASA ya nkarhinyana na ku veka vandla leri ehansi ka vulawuri.
10.2. Afrika-Dzonga yi dinga tindlela ta switimela leswi tshembekeke, swo ka swi nga durhi na ku famba hi nkarhi leswi swi tirhaka tanihi longo ra vutleketli bya mani na mani eka ku hlanganisa tindlela to hambana ta vutleketli. Mivuyelo leya ha ku humaka ya Oditara-Jenerala wa 2018/19 wu vike ku tsandzeka lokukulu ka mafambiselo eka PRASA, ku pfumaleka ka phurosese ya malawulelo ya timali leyi tirhaka kahle loku nga endla leswaku PRASA yi kuma Mbuyelo wa Oditi lowu Oditara yi nga Nyikiki Vonelo.
10.3. Kufikela sweswi, Khabinete yi pasise ku thoriwa ka Mulawuri, Tatana Bongisizwe Mpondo, ku lawula timhaka ta vandla eka tin’hweti ta 12. Mphalalo lowu wu ta hoxa xandla eka ku vuyisa matirhelo lamanene eka PRASA.

11. Ndzhurho wa Xidijitali wa Vuhaxi

11.1. Khabinete yi hlamuseriwile hi vuenti hi xiyimo xa nongonoko wa Ndzhurho wa Xidijitali wa Vuhaxi hi mayelana na vuhlayisi bya dikhoda, vuhangalasi na vulawuri bya mangheniselo.
11.2. Yi lemuke rimba ra mangheniselo ya xitoko xa tidikhoda leti vekiweke eka ndhawu yo hlayisa nhundzu ya Hofisi ya Poso ya Afrika-Dzonga. Khabinete yi pasise leswaku eka ku nghenisiwa ka tidikhoda leti nga sala, vanghenisi va ta thoriwa eka levhele ya masipala wa miganga. Modlolo wa mphakelo lowu cinciweke wu kongomise eka ku hatlisisa endlelo ra ku rhurha kusuka eka analogo ku ya eka xidijitali na ku humesiwa ka Xipekithiramu xa Laveko wa le Henhla.
11.3. Khabinete yi tlhele yi pasisa ku thoriwa ka Tatana Newyear Niniva Ntuli tanihi Mulawuri na Munhu loyi a nga na vutihlamuleri eka Vukorhokeri bya Mani na mani na Ejensi ya Mfikelelo ya Afrika-Dzonga ku ringana tin’hweti ta 24.

12. Xiviko xa Nkambisiso wa Malembe ya 25 xa ku Nyikiwa Matimba ka Vavasati na Ndzingano wa Rimbewu eAfrika-Dzonga: 1994-2019

12.1. Khabinete yi pasise xiviko lexi nga ta tirha tanihi Mbuyiselo wa Tiko wa Ntwanano wa le Beijing na Pulatifomo ya Matirhelo (Beijing +25) ya Matiko ya Misava (UN). Khomixini ya UN ya Xiyimo xa Vavasati yi kunguhate ku endla anivhesari ya vu25 ya Ntwanano wa le Beijing na Pulatifomo ya Matirhelo hi Nyenyankulu 2020. Afrika-Dzonga i musayini wa Ntwanano wa le Beijing.
12.2. Xiviko xi veka erivaleni ku humelela eka swiyenge swo hambanahambana hi mayelana na ku nyikiwa matimba eka vavasati na ku ringeta ku hunguta vangwa ra ku pfumala ku ringana hi rimbewu. Hambileswi yi tiyisisaka leswaku Afrika-Dzonga yi na milawu leyi angulaka eka swa rimbewu loku nga na vuxokoxoko byo tala na ku nghenelela ka pholisi ku lwisana na ku tekela rimbewu ro karhi ehansi, mitlhontlho ya ku cinca ku pfumala ku ringana ka rimbewu loku nga na matimu na ku ololoxa mitolovelo ya leswaku vavanuna i tinhloko ta mindyangu loku nga heriki na mboyamelotlhelorin’we swi tshama swa ha ri kona.

13. Madzolonga Lama Simekiweke eka Rimbewu (GBV) na Kungu ra Matirhelo ra ku Dlayeteriwa ka Vaxisati ra Rixaka (HSP) (2020 – 2030)

13.1. Khabinete yi hlamuseriwe hi vuenti hi mayelana na NSP 2020-2030 leyi nyikaka pholisi ya matirhelo ya tisekitaranyingi leri khomaneke na rimba ra nongonoko ku vona leswaku kun a ku angula eka GBV ka tiko hinkwaro loku hlanganisiweke hi mfumo na tiko hinkwaro. Khabinete yi pasise leswaku minongonoko hinkwayo leyi pfuniwaka hi timali ta kungu yi fanele ku tirhisiwa hi tindzawulo leti khumbekaka to hambanahambana.
13.2. Hambiswiritano, Khabinete yi lerise leswaku ku tirhisa ntirho wun’wana eka ku olovisa matirhelo ya nhlangano lama ringanyetiweke na ku hlanganisiwa ka ntirho lowu. Vaholobye lava landzelaka va lerisiwile ku endla ntirho wo tatisela hi mukhuva wolowo: Holobye wa Nhluvukiso wa Vaaki, Lindiwe Zulu; Holobye wa Vululami na Vukorhokeri bya Makhotso, Ronald Lamula; Holobye wa Maphorisa, Bheki Cele; Holobye wa Vaxisati, Vantshwa na Vatsoniwa, Nkoana-Mashabane va ta hlangana na ntlawa lowu.

14. Swibumabumelo swa Phanele yo Tsundzuxa leyi rhangeriweke hi Phuresidente hi mayelana na Antswiso wa Misava na Vurimi

14.1. Hi siku ra 24 Mawuwani 2019, Khabinete yi amukele Xiviko xa Phanele yo Tsundzuxa leyi rhangeriweke hi Phuresidente hi mayelana na Antswiso wa Misava na Vurimi leyi a yi fambisiwa hi Dokodela Vuyokazi Mahlati leyi nga ta na swibumabumelo swa 73. Hi ku tirhisa Komiti ya Tindzawulo to Hambana ya Antswiso wa Misava leyi a yi rhangeriwe hi Xandla xa Presidente, Mabuza, tindzawulo hinkwato leti khumbekaka ti komberiwile ku hlaya swibumabumelo leswi fambelanaka na tiphotifoliyo ta tona na ku angula hindlela leyi faneleke.
14.2. Khabinete se yi amukerile na ku seketela 60 wa swibumabumelo leswi. I kaye wa swona ntsena leswi nga pasisiwangiki, naswona swinharhu swi tekeriwile enhlokweni. Tindzawulo to hambanahambana ti ta nyika vuxokoxoko hi vuenti eka swiyenge leswi tekeriweke enhlokweni naswona a swi nga pasisiwangi.

15. Phurojeke yo Antswisa Magondzokulu ya le Gauteng (GFIP)

15.1. Khabinete yi tekele enhlokweni xiviko xa GFIP (magondzo yo theleriwa) xa Xipano xa Ntirho lexi rhangeriweke hi Holobye wa swa Vutleketli, Fikile Mbalula. Xiboho xo hetelela hi mayelana na swibumabumelo swa wona tanihilaha swi nga kona eka xiviko swi ta endliwa swi tiveka eka Lembe Lerintshwa.

16. Pholisi ya ku Hlawuriwa ka Vavuyeriwa na Avelo wa Misava

16.1. Khabinete yi pasise ku hangalasiwa ka pholisi leswaku vaaki va nyika mavoneloo. Pholisi yi lulamisela endlelo leri tshembekeke na ku va erivaleni eka avelo wa misava na ku hlawuriwa ka vavuyeriwa.
16.2. Xa nkoka swinene, yi tirhana na ku pfumala ku ringana eka avelo na mfikelelo wa misava na ku pfumaleka ka tindlela to pfuneta vaaki lava nga evuswetini na vatshami va le migangeni ku fikelela misava loko ku tshuka ku va na timhangu ta ntumbuluko na swiyimo swa xilamulelamhangu swin’wana.

C. Milawumbisi

17. Khabinete yi pasise ku hangalasiwa ka Nawumbisi wa Vukorhokeri byo Seketela Vaxanisiwa wa 2019 leswaku vaaki va nyika mavonelo. Nawumbisi lowu wu lulamisela endlelo ro phalala ra swiyengenyingi eka swilaveko swa vaxanisiwa va vugevenga na madzolonga. Hi ku tirhisa Nawumbisi lowu, migingiriko na vukorhokeri hi tindzawulo to hambanahambana ta Ntlawa wa Vululami, NSivelo wa Vugevenga na Vuhlayiseki ti ta hlanganisiwa hi ndlela yo antswa tanihi xiphemu xa mpfuneto wun’we. Khabinete yi tlhele yi pasisa Pholisi yo Korhokela Vaxanisiwa ya 2019.
18. Khabinete yi tlhele yi pasisa Nawumbisi wa Vatirhi va Vukorhokeri bya Vaaki wa 2019 lowu nga ta gazetiwa leswaku vaaki va nyika mavonelo. Nawumbisi wu antswisiwile ku ndlandlamuxa nawu wa vatirhi va vukorhokeri bya vaaki hi ku tekela enhlokweni leswaku ku tilevhele ta xiphurofexinali na to pfuneta. Nawumbisi lowu loko se wu ta va wu pasisiwile wu va nawu, wu ta herisa Nawu wa Xiphurofexinali wa Vukorhokeri bya Vaaki wa 1978 (Nawu wa 110 wa 1978) wa nkarhi wa sweswi. Ndzawulo ya Nhluvukiso wa Vaaki endzhaku ka nkarhi yi ta hlamusela hi vuenti milawumbisi leyimbirhi leyi ringanyetiweke.
19. Khabinete yi pasise swibumabumelo swa Nawumbisi wa ku Tlherisiwa ka Misava wa 2019 leswaku vaaki va nyika mavonelo. Nawumbisi lowu wu antswisiwile hi mavonelo yo huma eka ku tihlanganisa vaaki loku anameke na ku suka eka mihlangano yo hambanahambana. Loko se wu pasisiwile wu va nawu, Nawumbisi lowu wu ta nyika maendlelo yo fana lawa ma faneleke ku landzeleriwa loko ku vuyerisiwa misava. Wu nyika rimba ra nawu leswaku tindzawulo ta mfumo na swiyenge swin’wana swa mfumo eka swiphemu swinharhu swa mfumo ku tirhisa maendlelo yo fana yo tlherisa misava na swimakiwankulu swin’wana.
20. Khabinete yi pasise ku hangalasiwa ka Nawumbisi wa Nhluvukisa wa Swipfuno swa Oyilisimbisi wa mpfampfarhuto leswaku vaaki va nyika mavonelo. Nawumbisi lowu wu lava ku tumbuluxa mbangu lowu nga ta tlakusa vuvekisi eka sekithara ya oyilimbisili eka xiphemu xa le henhla. Wu nyika ndzetelo hi mayelana na migingiriko yo valanga no humesa leyi nga ta hoxa xandla eka ku kurisa ikhonomi na ku cinca. Nawumbisi lowu wu ta tlhela wu lulamisela hi le tlhelo nawu wa swipfuno swa oyilimbisi. Wu tumbuluxa Ejensi ya Oyilimbisi ya Afrika-Dzonga leyi nga ta endla swibumabumelo eka Holobye wa Swipfuno swa Swicelwa na Eneji.
21. Khabinete yi pasise ku hangalasiwa ka Nawumbisi wo Cinca Matimba yo Lawula Timali na Mitirho wa ka Masipala leswaku vaaki va nyika mavonelo.  Nawumbisi lowu wu cinca Nawu wo Lawula Timali na Mitirho wa ka Masipala wa 2007 (Nawu wa 12 wa 2007). Wu lawula matimba ya timasipala ku hakerisa xibalo xa nhluvukiso hi mayelana na swikombelo swa nhluvukiso leswi yisiweke eka tona. Tihakelo ta nhluvukiso hi swin’wana swa switirho leswi timasipala ti nga swi tirhisaka ku hakelela nhluvukiso wa swimakiwakulu swa tona. Leswi swi pfuneta timasipala ku tirha mitirho ya tona yo nyika vukorhokeri bya swimakiwankulu leswi hlayisiwaka no tirha kahle ku kurisa ikhonomi.
22. Khabinete yi pasise ku yisiwa ePalamende ka Nawumbisi wo Cinca Phurofexini ya Oditi. Nawumbisi lowu wu cinca Nawu wa Tiphurofexini ta Oditi wa 2005 (Nawu wa 26 wa 2005). Nawumbisi lowu wu ringanyeta leswaku Bodo yo Lawula leyi Tiyimeleke ya Tioditara yi nyikiwa matimba ku sindzisa munhu un’wana na un’wana loyi a nga na vuxokoxoko byihi kumbe byihi lebyi lavekaka ku hetisa vulavisisi bya matikhomelo yo biha ya tioditara. Ku cinca ku tlhela ku nyika Holobye wa swa Timali ku boha ntsengo wa le henhla lowu nga hakerisiwaka oditara loyi a nga voniwa nandzu endzhaku ka ntshamo wo tshinya.

D. Swiendleko leswa ha taka

23. Xirhambo xa ku nghenelela eka Masagwadi ya Swihangalasamahungu ya Matiko ya Nhluvukiso wa le Dzongeni wa Afrika (SADC)
23.1. Swihangalasamahungu swa le Afrika-Dzonga swa rhambiwa ku yisa ku nghenelela ka swona eka Masagwadi ya Vuhangalasamahungu bya SADC bya 2020 ku nga se hundza ti 28 Nyenyanyana 2020. Vatekamahungu lava va navelaka ku nghenelela mphikizano va nga fikelela vuxokoxoko byo tala ku suka eka www.sadc.int na www.gcis.gov.za.

E. Swihungwana

24. Vuhoyozeri

Khabinete yi yisa vuhoyozeri eka:

24.1. N’wambhuri wa Afrika-Dzonga Zozibini Tunzi eka ku va a ve N’wambhuri wa Matiko ya Misava wa 2019 eAtlanta, eUSA.
24.2. Vhengele ra Swakudya ra Mosaic loko ri ta va ri vuriwe vhengele ra swakudya leri nga eka xiyimo xa le henhlahenhla eka Masagwadi ya Vhengele ra Swakudya ra La Liste ra Matiko ya Misava ya lembe na lembe eParis, eFurwa.
24.3. Maphorisa ya 4 971 lamantshwa ma thwase hi Ravuntlhanu, 13 N’wendzamhala 2019 etikholichi ta maphorisa. Maphorisa lawa ma ha ku thwasaka ma ta khatsiwa eka swiyimo swa SAPS ku antswisa vuhlayiseki bya vaakatiko.
24.4.  Holobyenkulu wa United Kingdom (UK), Boris Johnson na vandla ra yena ra Conservative Party eka ku wina Nhlawulo wa Mani na Mani wa le UK wa 2019 na ku langutela ku tiyisisa vuxaka exikarhi ka matiko lamambirhi hi nkarhi wa yena wo fuma.
24.5. Amajita (xipano xa bolo ya milenge xa rixaka va le hansi ka 20 xa Afrika-Dzonga) eka ku hlula ka vona eka ntlangu na Zambia na ku va eka xiyimo xa vumbirhi eka Khapu ya U20 ya COSAFA.

F. Ku thoriwa

Ku thoriwa hinkwako ku ta fanela ku landzelela vutiyisisi bya mithwaso na mbhasiso lowu faneleke.

1. Khansele yo Hlukisa Timhaka ta Ku Thoriwa ka Vatirhi ya Afrika-Dzonga:

a.  Qgwethankulu Richard Sizani (Khomixini yo Korhokela Mfumo);
b.  Manana Phindile Mkwanazi (Xikolo xa Mfumo xa Rixaka);
c.  Manana Riefdah Ajam (Federexini ya Tiyuniyoni ta Afrika-Dzonga);
d. Tatana Narius Moloto (Khansele ya Tiyuniyoni to Yimela Vatirhi ya Rixaka);
e. Tatana Bheki Ntshalintshali (Khongirese ya Tiyuniyoni to Yimela Vatirhi ya Afrika-Dzonga);
f.   Dokodela Octavia Mkhabela ( U le mphencenini);
g.  Dokodela Chris Nhlapo (Yunivhesiti ya Thekinoloji ya Cape Peninsula);|
h.  Dokodela Dudu Mkhize (Vantshwa va le Afrika-Dzonga eka Vunjhiniyere);
i.   Tatana Sanele Mlotshwa (Nhlangano wa Tinhloko ta Tikholichi  ta Afrika-Dzonga);
j.   Tatana Thulani Dlamini (Khansele yo Lavisisa swa Sayense na Tindasitiri);
k.  Dokodela Glenda Kruss (Khansele yo Lavisisa Tisayense ta Vanhu);
l.   Tatana Joe Samuels (Nhlangano wa Mithwaso wa Afrika-Dzonga);
m. Tatana Bruno Peter Nkosi Druchen (Federexini ya Madzingandleve ya Afrika-Dzonga);
n.  Tatana Sifiso John Mtsweni (Ejensi yo Hluvukisa Vantshwa va Rixaka);
o.  Dokodela Jeremia Gule (Nhlangano wa Vulawuri bya Vanhu);
p.  Manana Busisiwe Mavuso (Vurhangeri bya Mabindzu bya Afrika-Dzonga);
q.  Tatana Mustak Ally (Khansele ya Swicelwa ya Afrika-Dzonga);
r.  Tatana Dumisani Mphafa (Khansele ya Mabindzu ya Vantima);
s. Phurofesa Sibongile Muthwa (Tiyunivhesiti ta Afrika-Dzonga);
t.  Manana Sesi Nombulelo Nxesi (Foramu ya Sekitara ya Dyondzo na Vuleteri);
u. Dokodela Randall Carolissen (Xikimu xo Phuneta Swichudeni hi swa Timali xa Rixaka);
v.  Manana Yvonne Pelle (Sekithara yo Yisa Dyondzo na Vuleteri Emahlweni);
w. Tatana Christo van der Rheede (AgriSA);
x. Tatana Michael Peter (Swihlahla swa Afrika-Dzonga);
y.  Manana Sithembiso Dlamini (Vupfhumba bya Afrika-Dzonga); na
z. Tatana Gerhard Hattingh (Nhlangano wa Swintshuxo swa Mabindzu ya Vumaki).

2. Bodo ya Nkwama wa Tinghozi ta le Magondzweni.

3. Manana Nompumelelo (Mpumi) Mpofu tanihi Mufambisi wo Lawula wa Khamphani ya Switichi swa Swihahampfhuka ya Afrika-Dzonga.

Swivutiso: Manana Phumla Williams – Muvulavuleri wo Khomela  wa Khabinete 
Riqingho:  083 501 0139