A. Xiyimo xa Khabinete eka timhakankulu

1. Mahungu mantshwa hi Vuvabyi bya Khoronavhayirasi (COVID-19)

1.1. Khabinete yi bumabumele vanhu hinkwavo va Afrika-Dzonga lava hlawuleke ku sawutisiwa ni ku landzelela milawu ya COVID-19 leswi endleke leswaku tiko ri sivela ku tlakuka ka nhlayo ya timhangu tintshwa hi nkarhi wa gandlati ra vuntlhanu ra ntungu.

1.2. Hambiswiritano, a hi fanelanga hi enerisiwa tanihiloko COVID-19 ya ha ri exikarhi ka hina. Hambiloko tiko sweswinyana ri susile ku boheleriwa ka ku ambala timasiki exikarhi ka vanhu, vanhu lava nga ni vuvabyi byo lawuleka bya nkarhi hinkwawo ni lava vavabyaka va hlohloteriwa ku ya emahlweni va ambala masiki. Hi fanele ku tlhela hi ya emahlweni hi hlamba kumbe ku sanithayiza mavoko ya hina, ni ku landzelela mpfhuka exikarhi ka wena ni munhu un’wana na ku va eka ndhawu leyi faneleke ya ku hunga ka moya lowutengeke.

1.3. Nsawutiso wu tshama wu ri xisirhelelo xa xisayense lexi pasisiweke ku lwisana ni COVID-19 kutani Khabinete yi hlohlotela vanhu hinkwavo lava nga sawutisiwangiki ku sawutisiwa handle ko hlwela kutani vanhu lava sawutisiweke va kuma mirhi ya ntlhavelo yo tiyisa masocha ya miri eka tindhawu ta vona ta nsawutiso ta le kusuhi, mahala.

2. Marhuda ya ntoho

2.1. Khabinete ya ha ku tivisiwa hi mahungu mantshwa ya ku hangalaka ka vuvabyi bya Marhuda ya ntoho etikweni hi ku landzela ku tiyisisa ka sweswinyana ka mhangu ya vumbirhi etikweni. Vanhu lava khumbekeke va titshamisise ekule ni van’wana emakaya ya vona kutani ku khumbana ka vona ni van’wana ku le ku landzelerisiweni ku kota ku kuma van’wana lava nga vaka va tikombisa. 

2.2. Ndzawulo ya Rihanyo na Vandla ra Rixaka ra Mavabyi yo Tlulela swi tirha kun’we ni Nhlangano wa Rihanyo wa Misava ku hlela khombo ro tlulela ra laha kaya hi ku fambelana ni Milawu ya Rihanyo ya Matiko ya Misava.

2.3. Xitsongwatsongwana xa marhuda ya ntoho a xi hangalaki hi ku olova naswona hakanyingi xi tikomba ntsena endzhaku ko khumbana ka le kusuhi swinene tanihi ku ntswotswana, ku vukarhana kumbe ku khumba swirho swa miri lowu nga ni swilondza swa marhuda ya ntoho. Vanhu lava nga riki ni swikombeto swa marhuda ya ntoho va nga ka va nga hangalaseli xitsongwatsongwana eka van’wana.

2.4. Khabinete yi tsundzuxe vanhu lava tikombaka va ri ni swikombeto swa ku hisa ka miri, swikombeto leswi yelanaka ni swa mukhuhlwani hi ku angarhela, ku landzela hi swirhumbana leswi yelanaka ni ntshwavusiku ku vika eka tindhawu ta vona ta swa rihanyu ta le kusuhi leswaku swi kumeka ka ha ri ni nkarhi na ku tshunguriwa.

3. Khombo ra le ka thavhene ya le Monti

3.1. Khombo ro tsema nhlana ra le Thavhenini ya le Enyobeni eMonti eKapa-Vuxa hi Sonto, 26 Khotavuxika 2022 leri koxeke vutomi bya 21 wa vantshwa, ri chavisile tiko hinkwaro. Swi tika swinene ku ehleketa nhlomulo wa mindyangu leyi lahlekeriweke hi vana va yona eka khombo ra muxaka wotano.

3.2. Khabinete yi hundzise mahungu ya yona ya nchavelelo eka mindyangu leyi lahlekeriweke hi varhandziwa va yona ni ku khensa un’wana ni un’wana eka nseketelo wa ximunhu eka mindyangu leyi nga ekurileni hi nkarhi lowu wo tika swinene.

3.3. Swa vilerisa leswaku vana lavantsongo va malembe ya 13 va pfumeleriwe ku nghena endhawini va nwa xihoko. Hi rhamba miganga ku tlanga xiphemu xa vona hi ku hlayisa vana va hina mikarhi hinkwayo.

3.4. Vana lava nga ni malembe ya le hansi ka 18 a va pfumeleriwi ku nghena ethavhenini, tindhawu to xavisa byalwa leti nga riki enawini, tindhawu to xavisela xihoko ni mavhengele mo xavisa byalwa. Vaxavisi va xihoko lava kumekaka va tlule milawu leyi yihi ni yihi va fanele ku voniwa nandzu wa vugevenga kutani tilayinsese ta vona to pfumeleriwa ku xavisa xihoko ti fanele ku herisiwa.

4. Mivuyelo kusuka eka Samiti ya Vurhangeri ya Group of Seven (G7)

4.1. Presidente Cyril Ramaphosa u vile xiphemu xa Samiti ya Vurhangeri ya G7 leyi khomiweke eBavaria, eGermany hi Musumbhunuku, 27 Khotavuxika 2022. Presidente – loyi a veke xiphemu eka ntirho wa nhlengeletano laha ku cinca ka ta maxelo, eneji, rihanyo, nsirhelela wa swakudya wa misava ni timhaka ta ku ringanana ka rimbewu ku vulawuriweke haswona – u rhambiwile hi varhurheli, Chanselara Olaf Scholz.  

4.2. G7 i foramu ya mifumonyingi ya swa tipolitiki leyi katsaka Canada, France, Germany, Italy, Japan, United Kingdom na United States.

B. Swiboho swa Khabinete

1. Mpfapfarhuto wa Nawu wa Bindzu ra Xinawu (Mpfapfarhuto wa LSC) 

1.1. Khabinete yi pasise ku kandziyisiwa ka Mpfapfarhuto wa LSC leswaku vanhu va nyika mavonelo ya vona. Swikongomelo swa nawu lowu i ku olovisa ku cinca ka bindzu ra xinawu ku fikelela vuyimeri ku ya hi demogirafiki ya tiko. Nawu wu ta tlhela wu tiyisisa nhluvukiso wa ntlawa lowu nga ta humelerisa vanyiki lava leteriweke ku ringana ni ku va ni vutivi bya vukorhokeri bya xinawu.  

1.2. Nhluvukiso wa Mpfapfarhuto wa LSC wu langutisisiwile hi Huvo ya Ntirho wa Xinawu, ntlawa wa xinawu lowu tumbuluxiweke hi ku ya hi Xiyenge xa 4 xa Nawu wa Ntirho wa Xinawu, wa 2014 (Nawu wa 28 wa 2014) naswona wu leteriwa hi nawu wa Havexerisamatimba wa Ikhonomi ya Vantima wo Angarhela (B-BBEE), wa 2013 (Nawu wa 46 wa 2013).

1.3. Nawu wa B-BBEE wa 2013 wu nyika Holobye wa Mabindzu, Vumaki na Mphikizano ku rhumela milawu ya matikhomele lamanene eka havexerisamatimba wa ikhonomi ya vantima eka mabindzu yo hlawuleka. Swirho swa ntirho wa xinawu eka nkarhi wa sweswi a swi na milawu ya bindzu leyi va letelaka eka ku ololoxa ku hambana ni ku kala ndzingano eka ntirho wa xinawu. 

1.4. Mpfapfarhuto wa LSC wu ta kandziyisiwa eka Government Gazette ku ringana 60 wa masiku ku pfumelela swibumabumelo swa vaaki.

2. Swiviko swa ku humelela swa matirhelo swa malembe mambirhi

2.1. Khabinete yi pasise swiviko swa ku humelela swa matirhelo swa malembe mambirhi swa nkarhi lowu katsaka Nhlangula 2021 kufika Nyenyankulu 2022. Swiviko swi endla xiphemu xa Rimba ra Maqhinga ya le Xikarhi ka Lembe (MTSF) ya 2019-2024. MTSF 2019-2024 i kungu ra ku simekiwa ni ku landzelerisa rimba eka ku fikelela Kungu ra Nhluvukiso ra Rixaka: swirhangana swa Xivono xa 2030 swa vufambisi bya mfumo bya vutsevu.  

2.2. Swiviko swi  landzelerisile eka swirhangana swa nkombo swa mfumo, leswi landzelaka (1) Ku cinca ka ikhonomi ni ku tumbuluxiwa ka mitirho; (2) Dyondzo, vuswikoti na rihanyo; (3) Ku hlanganisiwa ka muholo wa vanhu hi ku tirhisa ku tiya ni vukorhokeri bya nkoka bya xiyimo xa le henhla; (4) nhlanganiso wa swivandla, matshamelo ya vanhu na mfumo wa miganga; (5) vun’we bya vaaki ni ku hlayiseka ka vaaki; (6) tiko ra vuswikoti, nawu ni nhluvuko; na (7) Afrika ro antswa na misava yo antswa, ni ku nghenelela loku yelanaka ka vufambisi bya vutsevu.

2.3. Khabinete yi amukele tindhawu leti hluvukisiweke eka swikongomisiwa leswi a ku tiyimiseriwile hi nkarhi wa nkambisiso. Nakambe Khabinete yi tekele enhlokweni tindhawu leti lavaka ku ngheneleriwa hi xikongomelo xo ololoxa ku hlwela loku kumbeke hi ndlela yobiha hi ntungu wa COVID-19. 

2.4. Vaholobye va ta va ni mbhurisano ni vuhangalasamahungu eka mavhiki lamataka ku humesela erivaleni swiviko swa vona hi ku hambana ni ku hlamusela eka tindhawu leti matirhelo ma lava ku tiyisisiwa. 

C. Migingiriko leyitaka

1. Nhlengeletano ya Van’wamabindzu va Vantima na Vaxaviselavambe (BIEC)

1.1. Ku simekiwa ka BIEC ku ta khomeriwa eka Senthara ya Nhlengeletano ya Matiko ya Misava eSandton eJohannesburg hi Ravunharhu, 20 Mawuwani 2022.

1.2. Nhlengeletano yi landzela ku simekiwa ka Netiweke ya Nxaviselovambe ya Van’wamabindzu ya Vantima loku simekiweke ekusungeleni ka lembe leri hi mfumo, loku seketelaka van’wamabindzu va vantima ku tivonakarisa eka timakete tintshwa, ni ku fikelela timali to xaviselavambe ni tindlela to navetisa.

D. Mahungu

1. Ku hoyozela

Khabinete yi hundzisa mahungu ma yona mo hoyozela ni ku navelela mikateko eka:

- Springboks, ku va xi hlule hi minete yo hetelela hi ndlela yo xiximeka eka Wales hi nkarhi wa swikambelo swo sungula swa mitlangu yinharhu eXitediyamu xa Loftus Versveld ePretoria hi Mugqivela, 2 Mawuwani 2022, 

- Banyana Banyana, eka ku hlula ka vona hi 2-1 eka ntlangu wa vona wo pfula eka Khapu ya Tinxaka ya Afrika ya Vavasati na Nigeria, lowu rhurheriweke hi Morocco, hi Musumbhunuku, 4 Mawuwani 2022. 

E. Ku thola

Matholelo hinkwawo ma fanele ma kambisisa tidyondzo ni ku basisiwa eka manyala.

1. Dkd Nyameko Barney Pityana tanihi Mutshamaxitulu wa Khomixini ya Rixaka ya Lothari. 
2. Gqweta Rory Voller tanihi Khomixinara wa Khomixini ya Tikhamphani na Nhundzu ya Vutivi ya Vutlhari. 

Swivutiso:
Mnn Phumla Williams – Muvulavuleri wa Khabinete
Riqingo: 083 501 0139