Khabinete yi khomile nhlengeletano ya yona ya xiviri ro sungula kusukela loko ku simekiwile ku pfariwa ka tiko hi 2020, lexi i xiphemu xa ku ticinca ka Khabinete leswaku xi tlhelela ematshan’wini lamantshwa tanihiloko tiko ri ya emahlweni ni ku tipfula hi vuntshwa.

A. Xiyimo xa Khabinete eka Timhakakulu

1. Ku yimisiwa swa nkarhinyana ka Nongoloko wa Nsawutiso wa Sisonke na swibumabumelo swo ku susa 

1.1. Khabinete yi tivisiwile hi ku yimisiwa swa nkarhinyana ka Nongoloko wa Nsawutiso wa Sisonke ra Johnson and Johnson (J&J), lowu a wu ri goza ra nsirhelelo leri nga pfumelela van’watisayense va Afrika-Dzonga ku kambisisa data ya Afrika-Dzonga hi mayelana na xisawutisi xa J&J. Leswi swi landzela ku yimisiwa swa nkarhinyana nongoloko wa ku hangalasa wa nsawutiso wa J&J eUnited States of America (USA) endzhaku ka loko tsevu wa vanhu lava kumeke xisawutisi xa J&J va sungurile ku va ni ku tiya ka ngati ka muxaka wo ka wu nga tolovelekangi. Xivangelo xin’wana xo yimisa swa nkarhinyana i xiboho lexi tekiweke hi J&J xa ku yimisa swa nkarhinyana hi ku lava ka yona ku hangalasiwa ka xisawutisi xa vona eka Yurozoni.

1.2. Ku yimisa swa nkarhinyana eAfrika-Dzonga a swi fambisana ni ku tiyimisela ka mfumo ku tiyisisa leswaku magoza ya vuhlayiseki yo angarhela ya landzeleriwa hi mayelana ni ku hangalasiwa ka swisawutisi. Data leyi kambisisiweke yi tiyisisile leswaku Afrika-Dzonga a yi nga si tshama yi vona ku tiya ka ngati loku ko ka ku nga tolovelekangi kwihi kumbe kwihi eka vatirhi va nhlayiso wa swa rihanyu (tiHCW) lava se va sawutisiweke.

1.3. Khabinete yi amukele xibumabumelo hi Vulawuri byo Lawula Swimakiwa swa Rihanyu bya Afrika-Dzonga susa ku yimisiwa swa nkarhinyana ka Nongoloko wa Nsawutiso wa Sisonke wa J7J. 

1.4. Van’watisayense va ka hina va ta ya emahlweni va veka tihlo vanhu va Afrika-Dzonga hinkwavo loko va ri karhi va sawutisiwa. Hi kwalomuya xikarhi ka Dzivamisoko 2021, kutlula 292 623 ya tiHCW a ti sawutisiwile ehansi ka Nongoloko wa Nsawutiso wa Sisonke.

2. Nongoloko wo hangalasa nsawutiso

2.1. Khabinete yi amukele ndzima leyi khatsiweke eka ku sayiniwa ka kontiraka na J&J eku xaviweni ka swisawutisi swa J&J eka nongoloko wo hangalasa hi ku hetiseka, yi tlhele yi hoyozela Holobye wa swa Rihanyu, Dkd Zweli Mkhize ni Holobye wa swa Mabindzu, Vumaki na Mphikizano, Mr Ebrahim Patel, eka ku tisa xitshunxo eka timhaka leti nga sala leti fambelanaka na ku xaviwa ka swisawutisi handle ko tsanisa xiyimo xa Afrika-Dzonga. 

2.2. Ku yisa emahlweni, Khabinete yi amukele mbhurisano lowu fambeke kahle 10 ra timiliyoni ta mipimamurhi to engetela ta xisawutisi xa Pfizer, leswi fikisaka mipimamurhi hinkwayo ya xisawutisi xa Pfizer eka 30 wa timiliyoni. Leswi swi vula leswaku Afrika-Dzonga yi ta swi kota ku sawutisa 15 wa timiliyoni ta vanhu hi xisawutisi xa Pfizer ematshan’wini ya 10 ta timiliyoni ntsena.

2.3. Ku lulamisela Xiphemu xa 2 xa nongoloko wo hangalasa nsawutiso lowu sungulaka hi siku ra 17 Mudyaxihi 2021, Khabinete yi hlohlotela vanhu va malembe ya 60 na kutlula ku titsarisela eka Sisiteme ya Data ya Nsawutiso ya Xielekitironiki: https://vaccine.enroll.health.gov.za.

2.4. Vanhu lava nga kotiki ku fikelela inthanete va nga titsarisela hi voxe eka kutlula 3 338 wa tindhawu ta nsawutiso etikweni hinkwaro. Swipanu swo fambafamba swi ta rhumeriwa ku pfuna vadyuhari, vanhu lava pfumalaka makaya na vanhu lava tshamaka ematikoxikaya.

3. Mipimo a ntlulelavuvabyi ya Vuvabyi bya Khoronavhayirasi (COVID -19)

3.1. Khabinete yi amukele vuxokoxoko byintshwa hi mayelana na mitluletavuvabyi ya COVID-19 etikweni hinkwaro na ku hoyozela vanhu va Afrika-Dzonga eka ku va vaya emahlweni va landzelela milawu ya rihanyu leyi nga riki ya mirhi hi ku ambala xipfalaxikandza loko va ri eka tindhawu ta mani na mani, va siya mpfhuka wo ringanela exikarhi ka vanhu wa kwalomu ka 1.5 wa timitara na ku hlamba mavoko hi mati na xisibi mikarhi hinkwayo kumbe ku tirhisa sanithayizara ya mavoko leyi nga na 70% ta xihoko.

3.2. Hambiswiritano, xiviko xi tlhele xi kombisa ku tlakuka kutsongo ka 4,9% eka vanhu lava nga kamberiwa va kumeka va ri na xitsongwatsongwana eka masiku ya 14 lama hundzeke, hi kwalomuya ka 18 Dzivamisoko 2021. Timhangu ti tlakuke kusuka eka 14 113 eka masiku ya 14 lamo rhanga kufika eka 14 807 wa timhangu eka masiku ya 14 lama hundzeke.

3.3. Ku tlakuka kutsongo eka timhangu swi fambelanisiwa na ku tumbuluka hi vuntshwa ka xintlawa eFree State na le Kapa-N’walungu, naswona swipanu swa xilamulelamhangu swi nyikiwile matimba ya ku landzelerisa lava va hlanganeke na vona.

4. Mpfuxeto wa ikhonomi

4.1. Khabinete yi amukele Mbalango wa Xikatsa wa ku Nyika Tikontiraka ta Tinhundzu ya Phurosese ya Mabindzu (BPO) ya Hofisi ya Lembe na Lembe wa 2021, lowu wu vekeke Afrika-Dzonga eka xiyimo xo sungula emisaveni tanihi ndhawu ya BPO.

4.2. Mbalango lowu wu ndlandlamuxe kutlula varhangeri va 600 kusuka eka nhungu wa timakete ta xavisa tinhundzu ku katsa na Australia, Canada, France, Germany, Italy, Spain, United Kingdom (UK) na le USA.

4.3. Leswi swi tiyisisa ntirho wa ku tilulamisela wa mfumo na sekitara eku akeni ka vuswikoti bya BPO ya tiko, leti nga na ku kula ka matimba eka tisenthara ta tiqingho, nseketelo wa xithekiniki ni vukorhokeri lebyi hetisekeke lebyi endleriwaka tifeme letikulu ta tinxakanyingi na ta Afrika-Dzonga.

4.4. Swimakiwakulu swa xidijitali swo kota ku tirha mitirho yo pfilungana swa tiko, vatirhi lava nga na swikili, vutivi eka thekinoloji na vukorhokeri bya swa timali, na vutivi bya Xinghezi, swi ya emahlweni swi endla ndhawu yo koka rinoko eka BPO.

5. Ku tumbuluxiwa ka mitirho

5.1. Khabinete yi tsakile hikuva nhlayo ya miphalalo ya mfumo ku hlohlotela vutekaxiave bya vanhu va Afrika-Dzonga vo tala eka ikhonomi, ngopfungopfu vantshwa, yi sungula ku tswala mihandzu.

5.2. Xihlohloteri xa Mitirho xa Phuresidente lexi simekiweke hi Nhlangula 2020 ku angula eka nkhumbo wa ikhonomi wa COVID-19 xi tumbuluxile kumbe ku hlayisa mitirho ya 360 010 hi kwalomuya mahelweni ya Nyenyenyana 2021, ngopfungopfu eka vantshwa lava nga tirhiki. Hi ku engetela, xihlohloteri xa mitirho xi seketerile vutihanyisi bya vavuyeriwa va 60 539 hi ku hundziseriwa ka nseketelo, ku katsa na tivhawuchara ta vuhumelerisi bya van’wamapurasi lavatsongo.

5.3. Kutlula 300 000 ya swivandlanene leswi swi tile hikwalaho ko nghenisa vantshwa tanihi vapfuneti eswikolweni etikweni hinkwaro, hikwalaho ka Pfhumba ra Mitirho ya Dyondzo ya Masungulo. Vapfuneti lava va le swikolweni va vile xiphemu xa nkoka eka ku tiyisa mbangu wo dyondza eswikolweni hi nkarhi wo tika.

6. Nhluvukiso wa swimakiwakulu

6.1. Khabinete yi hoyozerile ndzima leyi khatsiweke eka ku antswisa matirhelo na vuphikizani bya Hlaluko wa Durban leswi swi nga endla leswaku ku va na ku hunguteka ko tivikana ka ntlimbano na mikarhi yo heta ntirho leyi antswisiweke.

Muchaviseki, Phuresidente Cyril Ramaphosa, u endzele Hlaluko wa Durban hi Ravumune, 15 Dzivamisoko 2021 ku kambela ndzima leyi khatsiweke hi antswisiwa ka swimakiwakulu swa hlaluko hi ku landzelerisa nhlengeletano ya yena na vatirhisi va hlaluko na vakhomaxiave hi Nhlangula 2019.

6.2. Ku antswisa matirhelo ya mihlaluko ya Afrika-Dzonga, ngopfungopfu Hlaluko wa Durban, hi swona swa nkoka eka xikongomelo xa mfumo xa ku hlayisa xiyimo xa Afrika-Dzonga exikarhi ka mihlaluko ya swa bindzu leyikulu na leyi tirhaka kahle swinene na ku tiyisa xiyimo xa hina tanihi nyangwa wo ya eka xifundza ni ka tikokulu.

6.3. Nakambe Khabinete yi amukele xiviko xo huma eka rendzo ra vuangameri endzhaku ko endzela Hlaluko wa Saldanha Bay eKapa-Vupeladyambu hi Holobye wa Mitirho ya Mfumo na Switirhisiwa Patricia de Lille – swin’we na Xandla xa Holobye Noxolo Kiviet na Dkd Kgosientsho Ramokgopa, Nhloko ya Vuvekisi na Switirhisiwa Ehofisini ya Phuresidente – hi Ravumbirhi, 6 Dzivamisoko 2021.

6.4. Nongoloko wo Vulunghisi na Vuhlayisi bya Mihlaluko Leyitsongo, lowu wu nga Phurojeke leyi Pfanganisiweke ya Xiqhinga tanihi xiphemu xa Kungu ra Vuvekisi bya Switirhisiwa leri pasisiweke hi Khabinete hi Mudyaxihi 2020, sweswi ri le ka 77% ku fika emakumu. Wu tumbuluxile nhlayo leyi heleleke ya 611 wa swivandlanene swa mitirho naswona mabindzu yo hambanahambana lamatsongo na ma le xikarhi na lama tsongotsongo ya le migangeni ya vuyeriwile ku fika eka nkoka wa R55 wa timiliyoni. Projeke yi languteriwa ku va yi herile hi Nyenyankulu 2022.

7. Tinhlayonhlayo ta Swiviko swa N’hweti na N’hweti

7.1. StatsSA yi ya emahlweni yi humesa swiviko swa n’hweti na n’hweti swo hlayanyana hi mayelana na matirhelo ya tisekitara to hambanahambana ta ikhonomi. Hambiloko tisekitara tin’wana ti ya emahlweni ku lwisana na nhlakarhelo, ku tiyisela ka swa vurimi, vumaki na tiindasitiri ta swa migodi ku ya emahlweni ku tisa ku tshemba eka nhlakarhelo wa ikhonomi ya Afrika-Dzonga.

7.2. Khabinete yi tsakisiwa hi leswaku ku simekiwa ka Kungu ro Aka hi Vuntshwa na Nhlakarhelo wa Ikhonomi  ri le ku endleni ka nkhumbo wo vonaka eka nhlakarhelo wa Afrika-Dzonga.

8. Nxaniso eswikolweni

8.1. Khabinete yi kombisa ku khumbeka hi mayelana na ku endleka ka nxaniso eswikolweni swa ka hina, leswi swi katseke timhangu leta ha ku humelelaka eka Xikolo xa Sekondari xa Mbilwi eThohoyandou, eLimpopo, Xikolo xa le Henhla xa Dinwiddie eGermiston, Gauteng na Xikolo xa le Henhla xa Mathole eKwaZulu-Natal.

8.2. Khabinete yi tshovekile mbilu hi rifu ra Lufuno Mavhunga (15) wa le ka Xikolo xa Sekondari xa Mbilwi eThohoyandou, Limpopo, kutani yi hundzisa ku chavelela eka ndyangu wa ka Mavhunga na le ka vanghana va yena. Khabinete yi komberile valawuri ku lavisisa mhaka leyi hi xihatla na ku tiyisisa leswaku ku na vululami lebyi tirhaka kahle.

8.3. Khabinete yi hlohlotele vakhomaxiave va dyondzo, ku katsa na vatswari na vahlayisi, ku khomana ku lwisana na nxaniso na ku tumbuluxa mbangu lowu nga lulamela ku dyondza. I vutihlamuleri bya un’wana na un’wana wa hina ku vulavula na ku mangala timhangu ta nxaniso eka valawuri lava nga fanela, ngopfungopfu laha vaxanisiwa va nga kotiki kumbe va chava ku mangala.

9. Vugevenga bya rivengo

9.1. Khabinete yi sole hi matimba ku tlakuka loku ha ku vaka kona ka vugevenga bya rivengo na LGBTIQ lebyi vangeke mafu ya Andile Ntuthela, Siphamandla Khoza na Nathaniel Mbele.

9.2. Tsalwa ra Timfanelo Ximunhu leri hlayisiweke eka Vumbiwa bya Rhiphabuliki ra Afrika-Dzonga ra 1996 ri hi koxa leswaku hi xixima timfanelo ta vaaki hinkwavo va rixaka ku nga ri na muxaka wihi kumbe wihi wa xihlawuhlawu. Vugevenga byo tsema nhlana na swiendlo swo nxaniso a swi na ndhawu eka xidemokirasi xa hina, naswona swi boheka ku soriwa hi ndlela ya xiyimo xa le henhla hilaha swi nga kotekaka hakona hi hinkwerhu ka hina.

9.3. Khabinete yi kombele un’wana na un’wana loyi a nga ha pfunaka eku khomiweni na ku tengisiweni ka vahlanganyeti va vugevenga lebyi hi ku tihlanganisa na maphorisa hi ku tirhisa nomboro ya riqingho ya mahala ya 10111 kumbe ku endzela xitichi xa maphorisa xa le kusuhi.

10. Mukhuhlwana wa Tinguluve wa le Afrika (ASF) na Mukhuhlwana wa Tihuku

10.1. Khabinete yi tekela enhlokweni ku tumbuluka ka ASF epurasini ra le Potchefstroom eN’walungu-Vupeladyambu ku katsa na Mukhuhlwana wa Tihuku (mukhuhlwana wa swinyenyana) epurasini lerikulu ra le East Rand eGauteng.

10.2. Ndzawulo ya swa Vurimi, Antswiso wa Misava na Nhluvukiso wa Matikoxikaya na vakhomaxiave lava faneleke van’wana va hatlisile va simeka magoza yo sirhelela na ku rhwexa nhlambulo.

10.3. ASF i vuvabyi byo tlulela lebyi byi khomaka ntsena tinguluve ta le kaya na ta nhova. Mukhuhlwana wa Tihuku wu khoma swinyenyana naswona a wu tluleli vanhu.

11. Mitirho ya switimelandzilo

11.1. Khabinete yi hoyozele ku tikarhata ka vatirhi vo ponisa na switimelandzilo lava tirheke hi vunhenha va nga wisi ku timela ritshwa eKapa na le Xibedhlele xa Tidyondzo xa Charlotte Maxeke eJoni hi ku landzelelana.

11.2. Ritshwa ra le Kapa ri onhile miako ya nkoka eka matimu loko ritshwa ra le Xibedhlele xa Tidyondzo xa Charlotte Maxeke ri vange ku rhurhisiwa ka kutlula 400 wa vavabyi kuya eka swibedhlele swin’wana. Khabinete yi navelele lava vavisekeke eka ritshwa leri ku hatlisa va hola. Milavisiso yo kuma xivangelo xa ritshwa leri se yi sungurile.

12. Ntlimbo wa le Mozambiki

12.1. Khabinete yi amukele ku tikarhata ka Muganga wa Nhluvukiso wa Matiko ya le Dzongeni wa Afrika (SADC) ku tisa ku rhula na nsirhelelo swa nkarhi hinkwawo, ku katsa na ku rivalelana na nhluvukiso, eRhiphabuliki ra Mozambiki.

12.2. Samiti ya Varhangeri Vanharhu hi Kambirhi leyi nga Tolovelekangiki ya Varhangeri va Matiko na Mifumo ya SADC yi khomiwile hi Ravumune, 8 Dzivamisoko 2021 eMaputo yi kongomise eka vurhumiwa bya xithekiniki eMozambiki hi xihatla.

12.3. Khabinete yi tlhele yi enerisiwa hileswaku vaakatiko va Afrika-Dzonga eMozambiki va nyikiwile mpfuneto wa muyimeri wa tiko hi Senthara yo Lerisa ya Muyimeri wa Tiko ya Ndzawulo ya Vuxaka bya Matiko ya Misava na Ntirhisano hi Vuyimeri bya Senthara ya Vulawuri ku ringana 24 wa tiawara. Vaakatiko vo hlayanyana va Afrika-Dzonga va vuyile loko van’wana va yisiwile eka tindhawu to hlayiseka eMozambiki.

13. Ku dlayiwa ko fa mapfalo ka vamakwavo va ka Coka

13.1. Khabinete yi sole ku dlayiwa ko fa mapfalo loku ka ha ku vaka kona ka vamakwavo vambirhi, Zenzele na Amos Coka, epurasini ra le Mpumalanga. Vamakwavo lava a va ri xiphemu xa ntlawa wa vatshami va le mapurasini lava a va lava ntirho tanihi vatirhi va le mapurasini va nguva.

13.2. Khabinete yi khense maphorisa eka angulo wa xihatla eku khomeni ka vaehleketeriwa lava se va tivonakariseke eka Khoto ya Majisitarata wa le Piet Retief.

13.3. Khabinete yi kombele leswaku ku va ni ku rhula eka vaakandhawu ku pfumelela vululami ku tirha ntirho wa byona na ku tiyisisa leswaku lava va kumekaka va ri na nandzu va langutana na matimba yo hetiseka ya nawu.

14. Xitshunxo eka vavileri eKapa

14.1 Holobye wa Timhaka ta Xikaya, Dkd Aaron Motsoaledi, u vikele Khabinete hi ndzima leyi khatsiweke hi Khomixinarankulu wa Vun’we bya Tinxaka wa Vahlapfa (UNHCR) ku tisa xitshunxo mayelana na vakombisakuvilela eKapa, lava hi xitalo va nga vaakatiko va Riphabuliki ra Xidemokirasi ra Congo.

14.2 Vakombisakuvilela lava a va rhurheriwile swa xinkadyana ePaint City na Wingfield eKapa ehansi ka swinawana swa Xiyimo xa Rixaka xa Mhangu swa COVID-19.

14.3 UNHCR u tinyiketele ku pfuna vakombisakuvilela hinkwavo hi kuma vutshamo hi vuntshwa eka miganga leyi nga endzeni na le handle ka Kapa. Nhlangano wa Matiko ya Misava wa Ndzhurho (IOM) na wona wu tinyiketele ku xavela lava tsakela ku tlhelela ematikweni ya rikwavo mathikithi ya xihahampfhuka. Khabinete yi amukela ku tinyiketela loku ko hanana na ku va loku tivikanaka, naswona yi hlohlotela vakombisakuvilela ku swi amukela.

B. Swiboho swa Khabinete

1. Phepha ra Swiringanyeto ra swa Vukati

1.1. Khabinete yi pasise ku humesiwa ka Phepha ra Swiringanyeto ra swa Vukati leswaku vaaki va nyika mavonelo. Phepha lera Swiringanyeto ri lava ku tirhela ku tumbuluxiwa ka Nawumbisi wa Vukati Wun’we wuntshwa. Ri tlhela ri fambelanisa matekanelo na nawu wa vumbiwa wa ndzingano.

1.2. Phepha leri ri endla swiringanyeto eka ku tekana ka vanhu ku uka eka mitolovelo ya rimbewu hinkwayo, mihlohlotelo ya swa vukhongeri na swa ndhavuko. Ri tlhela ri ringanyeta ni ku susiwa hi ku hetiseka ka vukati bya swihlangi eka matekanelo ya hina ya nkarhi lowu taka.

2. Kunguhato ra Nhlakarhelo wa Sekitara ya swa Vupfhumba

2.1. Khabinete yi pasise Kungu ra Nhlakarhelo ra Sekitara ya swa Vupfhumba. Kungu leri ri yimela angulo wo katsakanya hi mfumo na sekitara ya swa vupfhumba eka ku onhetela loku vangiweke hi ntungukulu wa COVID-19. Kungu ra mpfapfarhuto ri humesiwile leswaku vaaki va nyika mavonelo hi Mhawuri 2020.

2.2. Kungu leri ri ringanyeta miphalalo ya xiqhinga ya nkombo, leyi katsaka ku hlohlotela swikoxo swa laha tikweni; ku simekiwa mapfhumba ya vuvekisi na ya ku hlengeleta swipfuno; na ku hlanganisa vupfhumba bya xifundza.

2.3. Miphalalo leyi ringanyetiwaka yi tlhela yi fambisana na ERRP ya tiko. Xikongomelo xa kungu leri i ku hlayisa mitirho na vutihanyisi, na ku tumbuluxa swivandlanene swa mitirho swintshwa. Kungu leri ri ta tlhela ri tiyisa miphalalo yo cinca eka sekitara leyi na ku nyika matimba eka vavasati, vantshwa, na vanhu lava nga ni vulema eka sekitara leyi.

2.4. Holobye Mamoloko Kubayi-Ngubane u simeke Kungu lera Nhlakarhelo wa swa Vupfhumba swin’we na indasitiri ya swa vupfhumba emasungulweni ya mixo walowu.

3. Xiviko hi mayelana na Matirhelo ya Nongoloko wa Xihlohloteri xa Xibalo xa Ndzavisiso na Nhluvukiso (R&D) 

3.1. Khabinete yi amukele ku rhumeriwa ka Xiviko hi mayelana na Matirhelo Nongoloko wa Xihlohloteri xa Xibalo xa R&D xa 2018/19 ePalamende tanihilaha swi laviwaka hakona hi Xiyenge xa 11 D xa Nawu wa Xibalo xa Malinghena, 1962 (Nawu wa 58 wa 1962).

3.2. Nongoloko wa xihlohloteri xa xibalo wu simekiwile ku pfuna tiko ku fikelela kwalomu ka 1% ya thagete ya swikumiwa hinkwaswo swa tiko eka matirhiselo ya timali ya R&D hi kwalomuya ka 2024. Xiviko xi ta va kona eka mani na mani loko xi ta va xi hundzile hi le ka phurosese ya Palamende.

4. Xikimi xa Nkwama wa Ndziriso lexi nga Yiki hi Xihoxo

4.1. Khabinete yi amukele ku tumbuluxiwa ka Nkwama wa Ndziriso lowu nga Yiki hi Xihoxo. Ku tumbuluxiwa ka Nkwama lowu swi fambisana na mitwanano ya tikontiraka leyi ku ngheniweke eka yona na tikhamphani to endla mirhi leti nga ta phakela Afrika-Dzonga swisawutisi swa COVID-19.

4.2. Naswona Nkwama wu ni nkoka ku sirhelela vanhu va Afrika-Dzonga lava va nga ha khumbekaka hi switatlhelo swa swisawutisi ku kuma nseketelo wo antswa wa vutshunguri.

4.3. Nkwama lowu wu ta tumbuluxiwa hikwalaho ka mihundzuluxo eka Xiyenge xa 27 xa Nawu wa Malawulelo ya Timhangu, 2002 (Nawu wa 57 wa 2002). Wu ta fambisiwa hi muavanyisi.

5. Xiviko xa Phanele ya Levhele ya le Henhla (HLP) eka Malawulelo ya Swiharhi swa Nhova 

5.1. Khabinete yi amukele xiviko xa HLP hi mayelana na Malawulelo ya Swiharhi swa Nhova, lexi xi nga tumbuluxiwa hi Ndzawulo ya Swihlahla, Tinhlampfi na Mbangu ku kambisisa tipholisi, milawu na maendlelo eka timhaka leti yelanaka na malawulelo, ku tswala, ku hlota, ku endla bindzu na makhomele (nhlayiseko lerinene na ku hanya kahle) ya mixaka ya swiharhi swa nhova leswi nga ekhombyeni. Leswi swi katsa tindlopfu, tinghala, tiyingwe na timhelembe.

5.2. Ndzawulo yi languteriwa ku humesa swibumabumelo swa phanele leswaku swi ta simekiwa ni ku va ni mbhurisano lowu faneleke.

C. Nawumbisi

1. Nawumbisi wo Hundzuluxa wa Mafambiselo ya swa Vugevenga

1.1. Khabinete yi amukele ku rhumeriwa ka Nawumbisi wo Hundzuluxa wa Mafambiselo ya swa Vugevenga ePalamende. Nawumbisi lowu wu hundzuluxa Xiyenge xa 154(3) xa Nawu wa Mafambiselo ya swa Vugevenga, 1977 (Nawu wa 51 wa 1977), lowu ku avanyisa ka Khoto ya Vumbiwa ku kumeke leswaku wu hluleka ku sirhelela vutitivisi bya vaxanisiwa lava nga vana va vugevenga eka mafambiselo ya swa vugevenga.

1.2. Xinawana xa sweswi xi sirhelela vutitivisi bya vaonhi lava nga vana vaxanisiwa lava nga vana  na timbhoni leti nga vana ehenhla ka xitandzhaku xo xa ku hangalasiwa ka ku khumbeka ka vona eka mafambiselo ya swa vugevenga kufikela eka malembe ya 18 hi vukhale.

1.3. Mihundzuluxo leyi ringanyetiwaka yi tshimbisa ku hangalasiwa ka vuxokoxoko byihi na byihi, lebyi byi paluxaka kumbe byi nga ha paluxaka vutitivisi bya muhehliwa kumbe mbhoni leyi nga hansi ka malembe ya 18 hi vukhale hi nkarhi wa nandzu lowu ehleketeriwa. Ku hangalasiwa ku nga ha endliwa ntsena endzhaku ka loko ku pfumeleriwile hi muofisiri wa swa vuavanyisi kumbe muavanyisi loyi a fambisaka.

D. Swiendleko leswa ha Taka

1. N’hweti ya Ntshunxeko na Siku ra Ntshunxeko

1.1. N’hweti ya Ntshunxeko ya nan’waka yi tlangeriwa ehansi ka nkongomelo: “Lembe ra Charlotte Maxeke: Leswi Ntshunxeko wu Vulaka Swona ehansi ka COVID-19”.

1.2. Khabinete yi kombela munhu un’wana na un’wana ku tirhisa mitlangelo ya N’hweti ya Ntshunxeko na Siku ra Ntshunxeko ku yisa emahlweni ku lwa na xitsongwatsongwana loko hi ri karhi hi tikarhatela ku ku katsa vanhu hinkwavo na ku khomana ka vanhu.

1.3. Hinkwerhu hi na vutihlamuleri byo tirhisa xidemokirasi na ntshunxeko ku tirhisana  ni ku khomana eka xikongomelo xin’we ku aka Afrika-Dzonga leyi nga na vun’we na ku humelela.

1.4. Ntlangelo wa lembe leri wu ta teka xivumbeko xa mpfangano laha ntlangelo wa rixaka wu nga ta khomeriwa eFree State.

2. Siku ra Buku ya Misava

2.1. Siku ra Buku ya Misava, leri ri tlhelaka ri tiveka tanihi Siku ra Buku ya Matiko ya Misava, ri funghiwa lembe na lembe hi siku ra 23 Dzivamisoko. Siku leri ri tirhisiwa ku hlohlotela vanhu ku amukela tibuku na ku pfuna ku tumbuluxa ntolovelo wa mahlayelo yo antswa.

2.2. Khabinete yi kombela vanhu va Afrika-Dzonga ku seketela ntolovelo wo hlaya na ku wu katsa eka mahanyelo ya vona ya siku na siku. Ku hlaya i xikili xa masungulo lexi ku dyondza kun’wana hinkwako akiwaka ehenhla ka xona naswona ku tumbuluxa xivandlanene xa ku fikelela swivandlanene swa mitirho.

E. Mahungu

1. Michavelelo

Khabinete yi tisa michavelelo eka mindyangu ni vanghana va:

• Dkd Sindisiwe van Zyl (45), dokodela wa swa vutshunguri loyi a rhandziwa swonghasi tlhelo muhaxi eka Kaya FM loyi a khumbeke vutomi bya vanhu vo tala naswona a tlheleke a va na xiave lexikulu eka swa rihanyu na ku hanya kahle ka rixaka.
• Vukosi Ringani, Nhlaluko Maluleke, Freedom Rihlamfu, Aubrey Chauke, Temba Nyambi, na Thomy Masipenda vadyondzi va tsevu ku suka exikoilweni xa Sekondari xa Jim Chavani exifundzenitsongo xa Vembe, eLimpopo lava hundzeke emisaveni loko xibebe lexi a va famba hi xona xi tlumbile yindlu.
• Ndhavezitha Hosana Philip, Ndhavezitha wa Edinburgh (100) eUK
• Ttn Bhekizizwe Vusimuzi Mpila (43), loyi a ri mukon’wana wa Xandla xa Presidente David Mabuza.
• Phuresidente Idriss Déby Itno (69) wa Rhiphabuliki ra Chad. Khabinete yi sole madzolonga lama nga koxa vutomi bya lavo tala, ku katsa na bya Phuresidente Déby, loyi a loveke hikwalaho ka timbanga leti a ti kumeke loko a rhangerile vuthu ra masocha ehenhla ka nhlaselo wa marhavela.

F. Ku thoriwa

Ku thoriwa hinkwako ku fanele ku landzelela ntiyisiso wa mithwaso na mbhasiso lowu faneleke.

1. Bodo ya Valawuri va Nkwama wa Ndzindzakhombo wa Mpfumaleko wa Mitirho 
(i)    Ttn Zola Luswazi (Mutshamaxitulu);
(ii)    TtnEdward Malometje Thobejane;
(iii)    Mnn Martle Keyter;
(iv)    Ttn Donald Khumalo;
(v)    Mnn Louressé Specht;
(vi)    Mnn Vuyiswa Miya;
(vii)    Ttn Thembinkosi Josopu;
(viii)    Mnn Thandiwe Mfulo;
(ix)    Dok Hamilton Daluxolo Ntsinde;
(x)    Mnn Takalani Musekwa;
(xi)    Mnn Brenda Sibeko; na
(xii)    Mnn Ogalaletseng Gaarekwe.

2. Ku engeteriwa ka nkarhi ka swirho swa Bodo ya swa Vupfhumba ya Afrika-Dzonga:
(i)    Ttn Siyabonga Dube (Mutshamaxitulu);
(ii)    Mnn Mojankunyana Gumbi;
(iii)    Ttn Aloysius Ikalafeng;
(iv)    Ttn Enver Duminy;
(v)    Mnn Michelle Constant;
(vi)    Ttn Ravi Nadasen;
(vii)    Mnn Kathleen Elizabeth Rivett-Carnac;
(viii)    Mnn Lindiwe Sangweni-Siddo;
(ix)    Ttn Mduduzi Zakwe;
(x)    Mnn Zola Baba Tshefu;
(xi)    Mnn Gloria Serobe; na
(xii)    Mnn Nomzamo Bhengu.

3. Bodo ya Valawuri ya Mulawuri wa swa Nyutliliya ya Rixaka:
(i)    Mnn Vuyiswa Miya;
(ii)    Ttn Allan Taylor;
(iii)    Ttn Peter Becker; na
(iv)    Mnn Khangela Baloyi.

4. Swirho eka Bodo ya Khansele ya swa Tifilimi na Vukandziyisi:
(i)    Mnn Zamantungwa Mkosi (Mutshamaxitulu);
(ii)    Dkd Siyasanga Mhlangabezi Tyali;
(iii)    Mnn Lungelo Nxele;
(iv)    Mnn Agalutchmi Pillay;
(v)    Ttn Phosa Mashangoane;
(vi)    Mnn Gloria Zanele Nkosi;
(vii)    Mnn Mpho Sedibe;
(viii)    Dkd Andile Nontso; na
(ix)    Qgwetankulu Lufuno Tokyo Nevondwe.

5. Bodo ya Valawulathirasiti ya Thirasiti ya Nhluvukiso leyi Tiyimelaka
(i)    Mnn Tebogo Magogodi Malaka;
(ii)    Ttn Krishen Sukdev;
(iii)    Mnn Lerato Kumalo;
(iv)    Mnn Karabo Siyila;
(v)    Mnn Nthabiseng Mkhwanazi;
(vi)    Phurof Raymond Nkado;
(vii)    Ttn Mpilo Sakile Mbambisa;
(viii)    Mnn Zimbini Hill;
(ix)    Ttn Tim Sukazi; na
(x)    Dkd Michael Sutcliffe.

6. Murhumiwankulu na Murhumiwa Un’wana va Khomixini ya Mati ya Lesotho Highlands: 
(i)    Ttn Teboho Nkhahle; na
(ii)    Dkd Musa Furumele

7. Mnn Thembelihle Mbatha tanihi Muofisirinkulu wa swa Timali wa Vukorhokeri bya Mulavisisi wa Swivilelo wa Swikimi swa Vaakandhawu eka Ndzawulo ya Matshamamelo ya Vanhu, Mati na Nkululo.
8. Mnn Nonhlanhla Nyewula tanihi CFO ya SENTECH
9. Ttn Shonisani Mathews Munzhedzi tanihi Muofisirikulu wa Vurhangerinkulu wa Vandla ra Bayodayivhesiti ra Afrika-Dzonga. 
10. Mnn Nondumiso Mandisa Tshikwatamba tanihi Xandla xa Mulawuri wo Angarhela (DDG): Vukorhokeri bya Khamphanikulu eka Ndzawulo ya Mitlangu, Vutshila na Mfuwo.
11. Mnn Constance Moitse tanihi DDG: Ku Lwisana na Vukungundwana na Vukorhokeri bya Vurindzi eka Ndzawulo ya Timhaka ta Xikaya.
12. Dkd Nicholas Gilmour Crisp tanihi DDG: Ndzindzakhombo wa swa Rihanyu wa Rixaka eka Ndzawulo ya swa Rihanyu.
13. Ttn Allan Golden Zimbwa tanihi DDG: Nseketelo wa swa Vuthekiniki wa Muyimeri wa Nseketelo wa Switirhisiwa eka Masipala.
14. Ttn Lindokuhle Cedric Mkhumane tanihi Mulawuri wo Angarhela eka Ndzawulo ya Nhluvukiso wa Mabindzu Lamatsongo.

Swivutiso: Mnn Phumla Williams – Muvulavuleri wa Khabinete

Selifoni: 083 501 0139