A. Nkongomo eka Vukungundzwana

1. Matirhelo yo homboloka ya swipfuno swa miphalalo ya Vuvabyi bya Khoronavhayirasi (COVID-19)

1.1. Khabinete yi kambisise hi ku khomisiwa tingana hi swiviko leswa ha ku vaka kona swa swiendlo swa vukungundzwana na vukhamba bya swipfuno leswi dingiwaka swonghasi leswi mfumo wu swi aveleke ku ponisa vutomi na vutihanyisi hi nkarhi wa ntungukulu wa COVID-19.

1.2. Vanhu van'wana lava nga tshembekangiki na tikhamphani leti nga tshembekangiki a va ri eku phangeni ka swipfuno swa mfumo leswi swi endleriweke ku nyika swakudya eka mindyangu leyi pfumalaka na switirhisiwa swo sirhelela munhu yena n'wini (tiPPE) eka tiofixiyali ta vuthu ra le mahlweni, ngopfungopfu vatirhi va nhlayiso wa swa rihanyo.  

1.3. Migingiriko ya vugevenga na leyi nga amukelekiki yi katsa ku tlakusiwa kutlula mpimo ka mixavo leyi khotiweke, ku tekela na ku hambukisa maphasele ya swakudya lama endleriweke lava sweleke, na swiendlo swa vumbabva leswi khumbaka timali leti endleriweke ku hunguta ku tikeriwa ka vatirhi na mabindzu lama hlaseriweke hi ku pfariwa ka migingiriko ya swa ikhonomi hi nkarhi wa ku pfaleriwa ka rixaka.  

1.4. Khabinete yi komberile mihlangano ya vaaki hinkwayo ku hlayisa mipimo ya le henhlahenhla ya vutengi na vutihlamuleri, na ku humelerisa swilerisoximfumo swa yona hindlela ya kahle na ku va leyi nga tlangisiki swipfuno. Khabinete yi tshama ya ha tibohile eka ku aka mfumo wa vuswikoti, wa matikhomelonene na ku va wa nhluvukiso. Yi seketela xikombelo lexa ha ku vaka kona hi Phuresidente Cyril Ramaphosa leswaku tiejensi ta nsindziso wa nawu ku endla swihi kumbe swihi leswi ti nga swi kotaka ku khoma lava khumbekaka eka vukungundzwana, swi nga ri na mhaka leswaku i mani na ku tiyisisa leswaku va vuyisa timali leti phangiweke.

1.5. Mfumo emalembeni lamo tala wu sungurile miphalalo yo hambanahambana ku lwisana na manyala ya vukungundzwana, lama ya khumbaka hi ndlela yo homboloka mphakelo wa vukorhokeri eka lava sweleke na lava nga sirhelelekangiki. 

1.6. Senthara ya ntirhisano yo hlawuleka leya ha ku tumbuluxiwaka yi na xikongomelo xa ku tiyisa matshalatshala ya nhlanganelo exikarhi ka tiejensi ta nsindziso wa nawu ku sivela, ku thumba, ku lavisisa na ku chuchisa vukungundzwana lebyi fambelanaka na COVID-19. Yi vumbiwa hi Senthara ya Vuhlori bya swa Timali; Xiyenge xa Vulavisisi xa Maphorisa lexi Tiyimelaka; Vulawuri byo Chuchisa bya Rixaka; Xiyenge xa Vukorhokeri bya Maphorisa bya Afrika-Dzonga xa Vulavisisi bya Vugevenga bya Xirhangana (Hawks), Vukorhokeri bya Vuhlori bya Vugevenga na Mafokisi; Vukorhokeri bya Xibalo bya Afrika-Dzonga; Yuniti yo Lavisisa yo Hlawuleka (SIU) na Ejensi ya Vuhlayiseki bya Tiko.

1.7. Swihehlo swa vukungundzwana lebyi nga eku lavisisiweni swi katsa vuhangalasi bya vumbabva bya maphasele ya swakudya, timali ta nhlayiso ta mphalalo wa vaaki, ku xaviwa ka tiPPE na swiphakeriwa swa vutshunguri swin'wana, na ku phangiwa ka Xikimi xa Mphalalo wa Vatirhi/Vathori xa Nkarhinyana xa COVID-19 xa Nkwama wa Ndzindzakhombo wa lava nga Tirhiki.  

1.8. Ku hatlisisa na ku tiyisa phurosese ya ku tirhana na vukungundzwana, Phuresidente Ramaphosa ku nga ri khale ngopfu u sayinile xitiviso xa ximfumo xa ku pfumelela SIU ku lavisisa matikhomelo lama nga riki enawini kumbe lama nga fanelangiki wahi kumbe wahi eka ku xaviwa ka tinhundzu tihi kumbe tihi, mitirho na vukorhokeri hi nkarhi wa kumbe lebyi fambelanaka na xiyimo xa rixaka xa mhangu eka nhlangano wa mfumo wihi kumbe wihi.

SIU yi havaxerisiwile matimba ku lavisisa swihehlo swihi kumbe swihi leswi fambelanaka na ku tirhisiwa ko homboloka ka timali ta COVID-19 eka swiyenge hinkwaswo swa Mfumo na ku tumbuluxa mafambiselo ya xinawu ku vuyisa timali ta ku onhakeriwa kumbe ta ku lahlekeriwa kwihi kumbe kwihi loku byarhiweke hi Mfumo. Ku tiyisisa leswaku goza ri tekiwa hi ku hatlisa, Phuresidente u ta kuma swiviko swa nkarhinyana hi vulavisisi mavhiki ma tsevu man'wana na man'wana. U ta tlhela a kuma swiviko kusuka eka Foramu yo Lwisana na Vukungundzwana ya Sekitara ya swa Rihanyo leyi rhwexiweke xintirhwana ku lavisisa mihambuko na mafambiselo yo homboloka eka sekitara ya swa rihanyo.

1.9. Khabinete yi ta tlhela yi amukela mihundzuluxo eka swinawana swa masungulo swa Khomixini ya Vulavisisi eka swihehlo swa Nhlohlotelo wa le Handle wa Mfumo, Vukungundzwana na Vumbabva eka Sekitara ya Mfumo, ku katsa na Swiyenge swa Mfumo. Swinawana leswi hundzuluxiweke sweswi swi ta pfumelela ku avelaniwa ka vuxokoxoko hi khomixini na tiejensi tin'wana ta nsindziso wa nawu. Leswi swi ta pfuna ku hatlisisa vulavisisi na vuchuchisi bya milandzu leyi fambelanaka na vukungundzwana.

1.10. Tanihi xiphemu xa ku tiyisa miphalalo leyi, Khabinete yi tlhele pasisa ku simekiwa ka xipano xa ntlhanu wa Vaholobye, exikarhi ka swin'wana, ku langutisisa ku xava loku fambelenaka na COVID-19 hinkwako loku ku endliweke hi nkarhi wa ku pfaleriwa na ku tiyisa tisisiteme ta ku xava ta nkarhi wa sweswi. Xipano lexi xi vumbiwa hi Holobye wa Vululami na Vukorhokeri bya Makhotso, Ttn Ronald Lamola (Murhambi); Holobye wa Timali, Ttn Tito Mboweni, Holobye wa Vukorhokeri bya Mfumo na Vulawuri, Ttn Senzo Mchunu, Holobye wa Mfumontirhisano na Timhaka ta Xikaya, Dkd Nkosazana Dlamini Zuma na Holobye wa le Hofisini ya Phuresidente, Ttn Jackson Mthembu.

1.11. Tindzawulo hinkwato ti ta languteriwa ku rhumela tikontiraka ta ku xava hinkwato leti nyikiweke hi nkarhi lowu eka xipano xa vaholobye leswaku ti kandziyisiwa na ku endliwa ti fikeleleka eka vaaki.

1.12. Khabinete yi amukela xitiviso xa leswaku mpimohansi wa 36 wa milandzu leyi fambelanaka na vukungundzwana yi le ka switeji swo hambanahambana swa vulavisisi na vuchuchisi. Milandzu leyi yi ta rhumela xihungwana xa matimba xa leswaku mfumo a wu nga kondzeleli swiendlo swihi kumbe swihi swa vukungundzwana, ngopfungopfu exikarhi ka tiofixiyali, na leswaku vaonhi hinkwavo va ta khomiwa na ku chuchisiwa.

1.13. Vukungundzwana i vugevenga lebyikulukumba lebyi byi phangelaka lava sweleke na ku va tsona vukorhokeri bya masungulo. Tanihi rixaka, hi na vutihlamuleri bya ku lwisana na vukungundzwana naswona hi fanele ku byi humesela erivaleni hi ri hava nchavo kumbe xirhandzwa. Khabinete yi hlohlotela vaaki ku tirhisa tinomboro ta riqingho ra xilamulelamhangu to lwisana na vukungundzwana ta rixaka na ta sekitara to hambanahambana ku seketela matshalatshala ya ku humesela erivaleni na ku hlongorisa swihehlo leswi fambelanaka na vukungundzwana.

B. Swibohokulu

2. Qhinga ra Swikili swa Xidijitali na swa Nkarhi lowu Taka swa Rixaka

2.1. Khabinete yi pasise ku kandziyisiwa ka Qhinga ra Swikili swa Xidijitali na swa Nkarhi lowu Taka swa Rixaka. Qhinga i mbuyelo wa Phepha ra Swibumabumelo swa Mfumo eka Vuxokoxoko na Thekinoloji leswi Pfanganisiweke swa Rixaka leri kandziyisiweke hi Ndzati 2016.  

2.2. Qhinga leri ri angula eka rimba leri tirhisanaka ku kondletela vuswikoti bya swikili swa tisekitara hinkwato ta ikhonomi leyi nga endzeni ka mbangu wa ncinco wa xidijitali na antswiso wa xithekinoloji wa Ncinco wa Tiindasitiri wa Vumune. Ri nyika endlelo ra nsimeko ra vumundzuku na ntirhisano leri ri nga ta katsa na sekitara leyi nga riki ya mfumo , swa tidyondzo na rixaka hinkwaro ka rona.

3. Qhinga ra Mfambelaniso wa ku Cinca ka Tlilayimete ra Rixaka (NCCAS)

3.1. Khabinete yi pasise NCCAS leswaku yi tirhisiwa. Qhinga leri ri tirha tanihi Pulani ya Mfambelaniso ya Rixaka ya tiko tanihilaha swi laviwaka hakona hi Ntwanano wa Rimba ra Vun'we bya Tinxaka 

 eka ku Cinca ka Tlilayimete. Qhinga ra Mfambelaniso wa ku Cinca ka Tlilayimete ra Rixaka (NCCAS) ri hlamusela xikatsa xa swikongomelotsongo, miphalalo na mivuyelo ku kotisa tiko ra ka hina ku humelerisa vutiboheleri bya Afrika-Dzonga eka Ntwanano wa Paris eka ku cinca ka tlilayimete.

3.2. Qhinga leri ri tumbuluxiwile hi ku pfumelelana na mfumo, sekitara leyi nga riki ya mfumo na miganga ya laha tikweni leyi nga na xikongomelo xa ku hunguta ku nga sirhelelekangi ka rixaka, ikhonomi na mbangu eka switandzhaku swa ku cinca ka tlilayimete. Ri tlhela ri nyika endlelo leri pfanganisiweke na leri tirhisanaka eka malawulelo ya magoza ya mfambelaniso hi ku angula eka mikhumbo ya ku cinca ka tlilayimete. 

Sweswi se ri amukeriweke, Ndzawulo ya Mbangu, Swihlahla na Vunjoveri yi ta tirhisanisa tilevhele hinkwato ta mfumo, mabindzu na vaaki lava nga na ku tsakela kun'we eka ku tirhisiwa ka rona. Pulani leya 10 ra malembe yi ta kambisisiwa ntlhanu wa malembe man'wana na man'wana

4. Ku Tsundzukiwa ka N'hweti ya Vavasati, Mhawuri 2020

4.1. Khabinete yi pasise nongonoko wa ku tsundzukiwa ka N'hweti ya Vavasati ehansi ka nkongomelo: “Ku humelerisa timfanelo ta vavasati eka vumundzuku byo ringana”. Nan'waka N'hweti ya Vavasati yi kongomisa eka xikombelo xa goza ra ku sirhelela timfanelo ta vavasati na ndzingano wa rimbewu.

4.2. Mfumo wu tibohile ku lwisana na ku herisa madzolonga lama simekiweke eka rimbewu na ku dlayeteriwa ka vaxisati (GBVF). Vhiki reri Khabinete yi pasise Milawumbisi yinharhu leswaku yi rhumeriwa ePalamende, leyi yi nga ta tiyisa sisiteme ya hina ya vululami ku seketela na ku sirhelela vaxanisiwa va GBVF.

4.3. Nongonoko lowo leha ku ringana n'hweti wu ta engetela nhlohlotelo wa vavasati na ku tiyisa mihlangano leyi vumbiweke ya vavasati eka ndlela leyi yisekaka emahlweni ya goza eka timhaka leti va khumbaka. Hi Sonto, 9 Mhawuri 2020, Phuresidente Ramaphosa u ta endla nghingiriko lowu kombiwaka eka thelevhixini etikweni hinkwaro, swin'we na phanele ya swivulavuri swa siku.

C. Milawumbisi

5. Milawumbisi ya GBVF  leyi pasisiweke

5.1. Khabinete yi pasise ku rhumeriwa ka Milawumbisi ya GBV yinharhu – Nawumbisi wo Hundzuluxa wa Nawu wa Vugevenga (Milandzu ya swa Masangu na Timhaka leti Fambelanaka) wa 2020; Rhijisitara ra Rixaka eka Milandzu ya swa Masangu) na  Nawumbisi wo Hundzuluxa wa Madzolonga ya le Mindyangwini  – ePalamende. Milawumbisi leyi yi angula eka timhaka to hlayanyana leti boxiweke hi nkarhi wa Samiti ya Phuresidente yo Lwisana na GBVF leyi khomiweke hi 2018 hi mayelana na sisiteme ya vululami bya vugevenga.  

5.2. Mihundzuluxo leyi yi nyika angulo lowu simekiweke eka muxanisiwa eka sisiteme ya vululami bya vugevenga hi mayelana na milandzu ya swa masangu. Yi tiyisa swipimelo swa beyili eka vaonhi va milandzu ya swa masangu. Tiwaranti to khoma a ti nga ha vi xilaveko tiejensi ta nsindziso wa nawu ti nga si angula eka vugevenga bya swa masangu lebyi mangariweke. Swipimelo swa parula na swona swa tiyisiwa naswona swigwevo swa mpimohansi swa engeteriwa. Mihundzuluxo leyi yi tlhela yi tiyisa switandzhaku swa ku tlula xileriso xa nsirhelelo.

5.3. Nawumbisi wo Hundzuluxa wa Vugevenga (Milandzu ya swa Masangu na Timhaka leti Fambelanaka) wu tlhela wu hundzuluxa Rhijisitara ra Rixaka ra Vaonhi va swa Masangu hi ku anamisa vuanami bya wona kusuka eka vana ntsena na vanhu lava hlanganeke nhloko, na ku wu ndlandlamukisa ku sirhelela mitlawa ya lava nga sirhelelekangiki hinkwavo. Vanhu lava va nga eka rhijisitara leri va boheka ku paluxa vuxokoxoko lebyi loko va rhumela swikombelo swa ku tirha na mitlawa leyi.

5.4. Nawumbisi wo Hundzuluxa wa Madzolonga ya le Mindyangwini wu humelerisa ku kumiwa ka swileriso swa nsirhelelo ehenhla ka swiendlo swa madzolonga ya le mindyangwini hi ku tirhisa tindlela ta xielekitironiki. Wu boha Ndzawulo ya Nhluvukiso wa Vanhu na Ndzawulo ya Rihanyo ku nyika vukorhokeri byo karhi eka vaxanisiwa va madzolonga ya le mindyangwini na ku fambelanisa milulamiselo ya Nawu wa Madzolonga ya le Mindyangwini, 1998 (Nawu wa 116 wa 1998) ku ri na swipimelo swa Nawu wa Nsirhelelo kusuka eka Nxaniso, 2011 (Nawu wa 17 wa 2011).

6. Nawu wa Mbangi eka Swikongomelo swa le Xihundleni wa 2020

6.1. Khabinete yi pasise ku rhumeriwa ePalamende ka Nawumbisi wa Mbangi eka Swikongomelo swa le Xihundleni wa 2020 ku ya phurosesiwa. Nawumbisi lowu wu humelerisa vuahluri bya Khoto ya Vumbiwa lebyi tiviseke ku nga fambisani na vumbiwa ka swiphemu swin'wana swa Nawu wa Swidzidziharisi na ku Ngungumerisiwa ka Swidzidziharisi, 1992 (Nawu wa 140 wa 1992) na Nawu wa Vulawuri bya Mirhi na Swiendliwa leswi Fambelanaka, 1965 (Nawu  wa 101 wa 1965).

6.2. Vuahluri lebyi byi yimisiwile nkarhinyana ku ringana 24 wa tin'hweti ku pfumelela Palamende ku lulamisa swiyenge leswi. Nawumbisi lowu wu lawula ntirhiso na ku va na mbangi na ku byariwa ka swimila swa mbangi hi ntswatsi eka ntirhiso wa yena n'wini. Wu nyika mpimo wa ntalo wa mbangi leyi ntswatsi a nga ha vaka na yona na ku teka tanihi vugevenga ku dzahiwa ka mbangi etindhawini ta mani na mani.    

7. Nawumbisi wa ku Tlakusa Nkwama wa 2017

7.1. Khabinete yi pasise ku rhumeriwa ka Nawumbisi lowu ePalamende. Nawumbisi lowu wu nyika swivangelo swa Nawu wa ku Tlakusa Nkwama, 1978 (Nawu wa 107 wa 1978), hi ku katsakanya mikwama yinharhu – Nkwama wa Mphalalo wa Timhangu, Nkwama wa Vuthu ra Vusirheleri ra Afrika-Dzonga na Nkwama wa Mphalalo wa Vabaleki – ku va Nkwama wa Nhluvukiso wa Vanhu na Mphalalo wa Rixaka wun'we.

7.2. Endzhaku ka swona nkwama lowu wu ta kongomisa eka mihunguto ya mavonelamahlweni ya timhangu na ku kondletela nhluvukiso wa vanhu wa miganga. Nkwama lowu katsakanyiweke wu ta pfuna eka ku antswisa tiphurosese ta mafambiselo, na ku kotisa vukorhokeri lebyi nga tlangisiki swipfuno eka miganga leyi sweleke na ku hunguta tihakelo. Wu ta katsakanya tibodo tinharhu ti va bodo yin'we.

D. Ku thoriwa

Ku thoriwa hinkwako ku fanele ku landzelela vutiyisisi bya vuhlayiseki na mithwaso.

8.1. Vukorhokeri bya Maphorisa bya Afrika-Dzonga

a. Burigadiya Ebrahim Ahmed Kadwa – Nhloko ya Xifundzakulu xa Gauteng : Xiyenge xa Vulavisisi bya Vugevenga bya Xirhangana (DPCI); na
b. Burigadiya Moiki Obed Ngwenya – Nhloko ya Kapa-Vuhumadyambu: DPCI.

8.2. Ttn Collins Letsoalo – Muofisirinkulu wa Vurhangerinkulu (CEO) wa Nkwama wa Tinghozi ta le Magondzweni. 

8.3. Swirho leswi nga riki xiphemu xa vurhangerinkulu bya Bodo ya Ejensi ya ku Tluriwa ka Milawu ya Nkhuluko wa le Magondzweni:

a. Mnn Bongekile Zulu (Mutshamaxitulu);
b. Ttn Tshikane Owen Mtsetweni;
c. Dkd Prittish Dala;
d. Mnn Dorcas Khosa-Shikwambana; na
e. Ttn Bonolo Molemo Ramokhele.

8.4. Valawuri lava nga riki xiphemu xa vurhangerinkulu  va Bodo ya Khamphani ya Timbala ta Vuhahisi ya Afrika-Dzonga:

a. Mnn Dudu Hlatshwayo; na
b. Dkd Kgabo Badimo.

8.5. Swirho leswi nga riki xiphemu xa vurhangerinkulu swa Bodo ya Mulawuri wa Vuhlayiseki bya Switimela :

a. Ttn Boy Johannes Nobunga; (Mutshamaxitulu);
b. Mnn Yongama Pamla (Xandla xa Mutshamaxitulu);
c. Ttn Sisa Lunga Mtwa;
d. Adv Nokuzola Gloria Khumalo;
e. Mnn Nompumelelo Ekeke;
f. Mnn Dineo Mathibedi;
g. Mnn Salome Chiloane-Nwabueze;
h. Adv Frans Johannes van der Westhuizen; na
i. Adv Johannes Collen Weapond.

8.6. Ttn Khathutshelo Ramukumba – Muofisirinkulu wa Vurhangerinkulu wa Hofisi ya Poso ya Afrika-Dzonga.

8.7.  Ttn Mlamli Booi – CEO wa SENTECH SOC Limited (Ku thoriwa hi vuntshwa). 

8.8. Dkd Mzubanzi Bismark Tyobeka – CEO wa Mulawuri wa Nyutliliya wa Rixaka (Ku thoriwa hi vuntshwa).

8.9. Bodo ya Mulawuri wa Nyutliliya ya Rixaka:

c. Dkd Thapelo Motshudi (Mutshamaxitulu);
d. Mnn Dineo Peta (Xandla xa Mutshamaxitulu);
e. Ttn Protas Phili;
f. Mnn Devinagie Bendeman;
g. Dkd Nomusa Qunta;
h. Ttn Bernard Pelei Petlane;
i. Ttn David Mamphitha; na
j. Mnn Lindelwa Dlamini.

8.10. Bodo ya Valawuri wa va Vandla ra Vuherisi bya Thyaka ra Swiphemutsongo swa Tiathomo ra Rixaka:

a. Mnn Thandeka Zungu (Mutshamaxitulu);
b. Ttn Mogwera Khoathane (Xandla xa Mutshamaxitulu);
c. Dkd Kgaugelo Chiloane;
d. Dkd Cornelius Ruiters;
e. Mnn Leandra Vilakazi;
f.  Mnn Lerato Makgae (Ndzawulo ya Swipfuno swa Swicelwa na Eneji; na
g. Ttn Trevor Mark Gordon (Ndzawulo ya Mbangu, Swihlahla na Vunjoveri).

8.11. Ku engeteriwa: Theme yo Tirha ya Bodo ya Nkarhinyana Valawuri va Ejensi ya swa Timali ta Mabindzu Lamatsongo:

a. Ttn AM Mahosi (Mutshamaxitulu);
b. Ttn M Radebe (Xandla xa Mutshamaxitulu);
c. Ttn J Kganyago;
d. Mnn N Dlamini;
e. Mnn NR Mlonzi;
f.  Mnn DL Mabuza;
g. Mnn M Makara; na
h. Muyimeri wa Khamphanikulu ya Nhluvuiso wa vumaki.

8.12. Ttn Mlindi Mashologu – Xandla xa Mulawuri-Jenerala (DDG):  Nhluvukiso na Ndzavisiso wa Nhlangano wa Vuxokoxoko, Ndzawulo ya Vuhlanganisi na Tithekinoloji ta Xidijitali.  

8.13. Mnn Thabitha Constance Mametja – DDG: Vukorhokeri bya Khamphanikulu, Ndzawulo ya Vululami na Nhluvukiso wa Vumbiwa.

Swivutiso:
Mnn Phumla Williams – Muvulavuleri wa Khabinete
Selifoni: 083 501 0139