A.    Xiyimo xa Khabinete eka Timhakakulu

1.    Nsawutiso ehenhla ka ntungukulu wa Vuvabyi bya Khoronavhayirasi (COVID-19)

1.1.    Khabinete yi tsakile leswaku kutlula 260 000 wa vanhu va sawutisiwile hi nkarhi wa Vooma Vaccination Weekend ya vumbirhi leyi yi endliweke etikweni hinkwaro kusuka 12 kufika 14 Hukuri 2021.   

1.2.    Hi boheka ku tsundzuka leswaku xitsongwatsongwana lexi a xi herisiwangi naswona nsawutiso wa hi sirhelela eka vuvabyi byo tivikana, ku amukeriwa exibedhlele kumbe mafu.

1.3.    Nsawutiso i mahala eka vanhu hinkwavo lava tshamaka eAfrika-Dzonga, naswona munhu wihi kumbe wihi loyi a nga na 12 wa malembe hi vukhale na kutlula u hlohloteriwa ku sawutisiwa. A hi sawutisiweni ku tiyisisa leswaku ku va na nguva ya ku hela ka lembe yo hlayiseka na ntsako na mindyangu ya hina na vanghana.  

2.    Modlolo wa Nhluvukiso wa Swifundzatsongo (DDM) 

2.1.    Khabinete yi amukele rendzo hi Phuresidente Cyril Ramaphosa ro ya eka Xifundzatsongo xa Ugu eKwaZulu-Natal hi Ravuntlhanu, 12 Hukuri 2021, leri ri kombiseke nhluvukiso wa Ribuwa ra le Vuhumadyambu leri ri angarhelaka 600 wa tikhilomitara ra ndhawu ya le ribuweni exikarhi ka KwaZulu-Natal na Kapa Vuhumadyambu.   

2.2.    Nhluvukiso wa Ribuwa ra le Vuhumadyambu i phurojeke ya nkoka swinene ya DDM, leyi yi tiyimiselaka ku aka tiikhonomi ta kwala tikweni to katsa hinkwavo ku hlula ndzhaka ya nkunguhato wa tindhawu wa mfumo wa xihlawuhlawu. Phurojeke leyi yi na xikongomelo xa ku tirhisa vuswikoti bya ndzhaka ya ntumbuluko yo hambanahambana ya ndhawu leyi eka ku kula ka ikhonomi. 

3.    Xitatimente xa Pholisi ya Mpimanyeto wa le Xikarhi ka Theme (MTBPS)

3.1.    Khabinete yi seketele hi vutalo ndlela ya timali leyi simekiweke eka MTBPS leyi yi andlariweke hi Holobye wa Timali Enoch Godongwana ePalamende, Kapa, hi Ravumune, 11 Hukuri 2021, leyi yi rhumelaka xihungwana xa matimba xa vutiboheleri bya hina eka matikhomelo ya timali ya vurhonwanana.

3.2.    Tanihi xiphemu xa vutiboheleri bya hina bya vanhu, 60% ta mpimanyeto wa hina wu averiwile eka nhluvukiso wa tiyindlu, vukorhokeri bya masungulo bya mahala, minongonoko ya ku thoriwa, rihanyo, dyondzo na timali ta nhlayiso wa vanhu.

3.3.    Mapfhumba lama katsakanyiweke eka MTBPS ya kombisa leswaku mfumo wu na pulani leyi nga erivaleni ku letela ikhonomi eka xiyimo xa nkavanyeto lexi vangiweke hi ntungukulu wa COVID-19 na ku veka rixaka ra ka hina eka ndlela ya ku kula ka nkarhi wo leha.

4.    Nkombiso wa Mabindzu ya le Xikarhi ka Matiko ya Afrika wa 2021 (IATF2021)

4.1.    IATF2021 leyi fambeke kahle – a yi khomeriwe eInkosi Albert Luthuli International Convention Centre eDurban kusuka 15 kufika 21 Hukuri 2021 – yi pfunile ku tiyisa ntirhisano na ku nyika matimba eka mabindzu ya le xikarhi ka matiko ya Afrika na vuvekisi. 

4.2.    IATF yi tise endhawini yin'we varhangeri va mabindzu ku avelana vuxokoxoko bya mabindzu, vuvekisi, makete na ku angarhela swivandlanene swa vuvekisi eka tikokulu. Tinhundzu na vukorhokeri bya Afrika-Dzonga na swona swi anekiwile hi ku hlawulekisa na ku maketiwa ku aka tinetiweke na swinakulobye ku engetela tinhundzu na vukorhokeri lebyi rhumeriwaka ematikweni mambe eka tikokulu.  

5.    Vuhlayiseki bya miti 

5.1.    Khabinete yi hundzise ku khumbeka ka yona hi mayelana na vuhlayiseki bya vana endzhaku ka timhaka ta xitshuketa leta ha ku vaka kona na ku tlhakisiwa ka vana eka swiphemu swo hambanahambana swa tiko. Hi nkarhi wa nguva ya ku hela ka lembe leyi taka, vatswari na vahlayisi va boheka ku tshama va vambe ngoma swinene hi mayelana na vuhlayiseki na tindhawu leti vana lava va va hlayisaka va nga eka tona.

5.2.    Vatswari na vahlayisi va hlohloteriwa ku kanela magoza yo sivela ya vuhlayiseki byo angarhela na vana lava va nga eku va hlayiseni, ku katsa na mixungeto na milawu ya COVID-19. Hi tlhela hi hlohlotela vatswari na vahlayisi ku anakanya leswaku i migingiriko yihi leyi vana va vona, ngopfungopfu vantshwa, va nga teka xiave eka yona hi ku hlayiseka.

5.3.    Swiendleko swo taka ni mikhuvu ya ku hlangana ya vana va ka matiriki na ku lelana ka vana va ka matiriki yi swihangalasikulu swa COVID-19 swa vuswikoti. Tinhlengeletano letikulu, ngopfungopfu letiya ti khumbaka ku nwiwa ka byalwa, i nxungetokulu naswona yi tsanisa matshalatshala ya hina ku kamanyeta ku hangalaka ka xitsongwatsongwana lexi.

6.    Ku vumbiwa ka mihlanganelo ya mifumo ya miganga

6.1.    Khabinete yi khense vavhoti hinkwavo lava fikelelaka lava va vhoteke eka Mihlawulo ya Mifumo ya Miganga (LGE) ya 2021 leyi khomiweke hi Musumbhunuku, 1 Hukuri 2021 ku kumisisa leswaku i vamani lava va faneleke ku fuma mfumo wa miganga. Ku tlhele ku lemukiwa leswaku milulamiselo ya mihlanganelo ya ha ku tivisa ku nga ri khale hi mayelana na timasipala leti nga winiwangiki hi ku hetiseka laha ku nga riki na muwini loyi a nga yexe.

6.2.    Khabinete yi hoyozele timeyara na vakhanselara lava ha ku hlawuriwaka, naswona yi va navelele ku humelela eka xintirhwana xa vona lexa nkoka xa ku phakela vukorhokeri bya masipala emigangeni hinkwayo, swi nga ri na mhaka vuxirho bya yona bya tipolitiki. Yi tlhele yi hoyozela mavandla ya tipolitiki eka mukhuva wa matikhomelo lamanene lowu ya tikhomeke hawona hi nkarhi wa LGE na hi mikanerisano ya mihlanganelo. 

7.    Nkhomano wa vaaki 

7.1.    Khabinete yi lemuke ka matitwelo ya rivengo ra vahlapfa lama tlakukaka na mavonelo ya matlilapisi eka swiphemu swin'wana swa tiko ehenhla ka vahlapfa.  

7.2.    Ku onhetela ka COVID-19 ku khumbile vanhu hinkwavo eAfrika-Dzonga naswona matitwelo yo homboloka lama hlanganyetiwaka hii vanhu vangarivangani a ya kombisi xiyimo xa ntiyiso xa vuxaka bya xinghana exikarhi ka vahlampfa lava tshama na ku tirha emigangeni ya ka hina na vaakatiko va ka hina. 

7.3.    Khabinete yi kombele miganga ku tshama yi vambe ngoma na ku papalata ku sindzisiwa ku venga vanhukulobye. Yi kombele munhu un'wana na un'wana ku tikhoma hi ndlela ya vutihlamuleri naswona endzeni ka nawu. Mangala xiendlo xihi kumbe xihi xa lexi nga riki enawini xo tanihi hi ku chavisana na madzolonga ya vaaki eka tiejensi ta nsindziso wa nawu.

B.    Swiboho swa Khabinete

1.    Mivuyelo ya sexini ya vu26 ya Khomferense ya Mavandla (COP26) eka Ntwanano wa Rimba wa Vun'we bya Tinxaka hi mayelana na ku Cinca ka Tlilayimete (UNFCCC)

1.1.    Khabinete yi chumbuteriwile Holobye wa Swihlahla, Tinhlampfi na Mbangu, Mnn Barbara Creecy, hi mayelana na mivuyelo ya sexini ya vu26 ya COP eka UNFCCC leyi a khomeriwile eGlasgow, Scotland, United Kingdom (UK) kusuka 31 Nhlangula kufika 13 Hukuri 2021.

1.2.    Vutekaxiave bya Afrika-Dzonga a byi simekiwile eka vutiboheleri bya yona eka Ntwanano wa Paris hi mayelana na ku Cinca ka Tlilayimete wa 2021 ku hungutiwa ka humesiwa ka tigasi leti tswongaka rihiso na ku aka nkondzelelo wa tlilayimete wa rixaka ra yona na ikhonomi. Ku cinca ka tiko kuya eka eneji leyi vuyelerisekaka ku khomile mivuyelo yo tala ya havumbirhi bya mbangu wa hina na ikhonomi.

1.3.    Khabinete yi amukele Xinakulobye xa ku Cinca Lokunene lexi nga xa nkoka eka matimu lexi tumbuluxiweke hi Afrika-Dzonga na France, Germany, UK, United States na Yuniyoni ya Yuropa, lexi xi tivisiweke eka COP26. 

1.4.    Khabinete yi amukele nyiko ya xinakulobye xa ku hlengeleta R131 wa tibiliyoni eka malembe manharhu kufika eka ntlhanu lama taka ku seketela tipulani ta ku Cinca Lokunene ta Afrika-Dzonga. Nyiko leyi yi fambisana na vutiboheleri lebyi nga ehansi ka Ntwanano wa Paris hi matiko lama hluvukeke ku seketela swiendlo swa tlilayimete swa matiko lama ha hluvukaka, ku katsa leswa Afrika-Dzonga.

1.5.    Komiti ya le Xikarhi ka Vaholobye leyi mutshamaxitulu wa yona ku nga Phuresidente Ramaphosa yi ta kondletela ntirho wo yisa emahlweni hi mayelana na pulani ya ku Cinca Lokunene ya tiko na hi mayelana na tinyiko ta timali eka Afrika-Dzonga eka mbangu wa xinakulobye lexi.

1.6.    Khabinete yi tlhele yi lerisa mfumo ku thola xipano xa timali lexi vumbiwaka hi Vutamelankwama bya Rixaka; Khoporexini ya Nhluvukiso wa Tiindasitiri; Ndzawulo ya Swihlahla, Tinhlampfi na Mbangu; Eskom na vativinkulu va timali van'wana u anakanya hi swiphemu swa xithekiniki swa xinakulobye lexi na nyiko leyi.

2.    Ku Engeteriwa ka Xiyimo xa Rixaka xa Mhangu

2.1.    Hi ku fambisana swipimelo swa Xiyenge xa 27(5) (c) xa Nawu wa Malawulelo ya Timhangu, 2002 (Nawu wa 57 wa 2002), Khabinete yi pasise ku engeteriwa ka Xiyimo xa Rixaka xa Timhangu kufika 15 N'wendzamhala 2021. Magoza lama ya ya emahlweni ya pfuneta eka nyimpi ya tiko ya ku lwisana na ku hangalaka ka COVID-19. 

3.    N'hweti ya Vulemukisi bya Timfanelo ta Vutsoniwa 

3.1.    Khabinete yi pasise endlelo ra minongoti eka ku tsundzukiwa ko tlangela ka nan'waka ka N'weti ya Vulemukisi bya Timfanelo ta Vutsoniwa, leyi yi tlangeriwa lembe na lembe kusuka 3 Hukuri kufika 3 N'wendzamhala. Nkongomelo wa 2021 hi lowu nge: “Lembe ra Charlotte Mannya Maxeke – Tumbuluxa na ku Humelerisa Rixaka ro Katsa Hinkwavo leri Seketelaka Timfanelo ta vanhu lava nga na Vutsoniwa”. 

3.2.    Pfhumba leri ri kongomisa eka ku tlakusa vulemukisi eka vanhu lava nga na vutsoniwa erixakeni ra ka hina, na ku tlhela ri tlangela ndzima leyi hi yi khatseke tanihi tiko ku nyika ndhawu ya vutekaxiave byo gingirika bya vanhu lava nga na vutsoniwa eka pfhumba ra hina ra ku kula ka ikhonomi. Holobye wa le Hofisini ya Phuresidente wa Vavasati, Vantshwa na Vanhu lava nga na Vutsoniwa, Mnn Maite Nkoana-Mashabane, ku nga ri khale u ta tlhantlha minongonoko loyi leyi nga na mikongomelo ya vhiki na vhiki.  

3.3.    Afrika-Dzonga yi pfumelele Ntwanano wa UN hi mayelana na Timfanelo na vanhu lava nga na Vutsoniwa.

4.    Xiviko xa Xiyimo xa Timfanelo ta Vana xa Rixaka 

4.1.    Khabinete yi pasise ku kandziyisiwa ka Xiviko xa Xiyimo xa Timfanelo ta Vana xa Rixaka xa lembe na lembe. I xiyimo xa angarhela xo sungula xa xiviko xa vana xa tiko lexi xi hluvukisiweke hi ku tirhisa Kungu ra Rixaka ra Matirhelo ra Vana ra 2019-2024 ra tiko. 

4.2.    Xiviko lexi xi katsakanya ndzima hi mayelana na nsimeko wa ku milawu na tipholisi leti ti endleriweke ku sirhelela na ku kondletela timfanelo ta vana tanihilaha ti lulamiseriweke hakona eka Nxaxamelo wa Timfanelo. 

5.    Xiviko xa Mavandla ya Mfumo eka Komiti ya Afrika ya Vativinkulu hi mayelana na Timfanelo na Nhlayiseko wa N'wana (ACERWC)

5.1.    Khabinete yi pasise Xiviko xa Mavandla xa Mfumo xa Afrika-Dzonga lexi faneleke ku rhumeriwa eka ACERWC ya Yuniyoni ya Afrika (AU).

5.2.    Lexi i xiviko xa vunharhu lexi Afrika-Dzonga yi xi rhumeleke eka ACERWC, hi ku fambisana na  tiko tanihileswi ri nga musayini eka miboheko ya AU hi mayelana na nhlayiseko na nsirhelelo wa vana lava nga eka tikokulu. Xiviko xa nkarhi wa sweswi, lexi nkarhi wa xona wu fikeke leswaku xi andlariwa hi Nyenyankulu 2022, xi tlhela xi angula eka mixiyaxiyo leyi endliweke hi ACERWC eka xiviko xa hina xa 2016. 

6.    Phemiti ya ku Pfumeleriwa ka Vanhu va Zimbabwe yo Hlawuleka (ZEP)

6.1.    Khabinete yi tekele enhlokweni ZEP leyi nga emilon'weni swinene naswona yi tlhele yi lemuka mahungu yo ka ya nga ri ntiyiso lama nga eku hangalasiweni hi mayelana na tiphemiti leti. Endlelo ro hlawuleka ra Zimbabwe ro sungula ri sungule hi 2009 naswona a ri vitaniwa Endlelo ra Phemiti ya Zimbabwe. Ri lulamisele tidokhumente eka vanhu va Zimbabwe lava fikelela ku ringana nkarhi wa ntlhanu wa malembe.

6.2.    Hi 2014, endlelo leri ri engeteriwile hi malembe manharhu naswona a ri vitaniwa Phemiti yo Hlawuleka ya Vanhu va Zimbabwe. ZEP ya nkarhi wa sweswi yi sunguriwile hi 2017 naswona yi fika emakumu hi siku ra 31 N'wendzamhala 2021.

6.3.    Endzhaku ka mikanerisano ya yona, Khabinete yi teke xiboho xa ku nga ha nyiki miengetelo eka maendlelo yo hlawuleka ya vanhu va Zimbabwe. Hambiswiritano, yi teke xiboho  hi mayelana na nkarhi wa ntsetselelo wa 12 wa tin'hweti eku hundzeriweni hi nkarhi ka ZEP ya nkarhi wa sweswi. 

6.4.    Hi nkarhi lowu, lava va nga na phemiti leyi va fanele ku endla swikombelo swa tiphemiti tin'wana leti ti faneleke eka xiyimo xa vona xo karhi. Ekuheteleleni ka nkarhi lowa 12 wa tin'hweti, lava va nga ta va va nga humelelangi va ta boheka ku suka eAfrika-Dzonga kumbe va tlhelerisiwa eka rikwavo. 

7.    Ku lulamisiwa hi vuntshwa ka sisiteme ya nhlawulo ya Afrika-Dzonga ku katsa vayimelakulangwa lava tiyimelaka

7.1.    Khabinete yi pasise leswaku xiviko xa Komiti yo Tsundzuxa Holobye (MAC) hi mayelana na  Mpfuxeto ya Tisisiteme ta Nhlawulo xi rhumeriwa ePalamende. Mipfuxeto ya nhlawulo yi sunguriwile endzhakukaloko vuavanyisi bya Khoto ya Vumbiwa byi tivise hi 2020 leswaku Nawu wa Nhlawulo, 1998 (Nawu wa 73 wa 1998) a wu nga fambisani na vumbiwa tanihileswi a wu lulamisela ntsena mihlawulo ya swirho swa Huvo ya Rixaka na tihuvo to endla milawu ta swifundzakulu yi endliwa hi mavandla ya tipolitiki. 

7.2.    Xiviko xa MAC xi nyika swihlawuriwa swa tipholisi leswi swi nga lulamisaka swiphemu leswi nga fambisaniki na vumbiwa swa Nawu wa Nhlawulo wa 1998.  

8.    Rimba ra Mipakaniso ya ku Humesiwa ka Tigasi ra Sekitara (tiSET) 

8.1.    Khabinete yi pasise Rimba ra tiSET hi ku fambisana na nsimeko wa Afrika-Dzonga wa Ntwanano wa Paris lowu sayiniweke hi Khomferense ya mavandla eka Ntwanano wa UN hi mayelana na ku Cinca ka Tlilayimete hi 2015. Rimba leri ri ta letela endlelo ra ndzawulo ya mfumo leyi rhangelaka eka ku kondletela phurosese eka ku avela na ku simeka tiSET eka tindzawulokulobye. 

8.2.    Switirho swa nkunguhato swa tindzawulo ta rixaka kumbe Tipholisi na Magoza (tiPAM) swi lava ku hunguta ku humesiwa ka tigasi kusuka eka sekitara leyi hi ku fambisana na mipakaniso ya ku humesiwa ka tigasi ka sekitara. TiPAM ta sekitara i ta nkoka swonghasi eka ku simeka mipakaniso ya ku humesiwa ka tigasi ka sekitara. Ti ta hlamuseriwa na ku averiwa hi ku hatlisa tanihiloko Nawumbisi wa ku Cinca ka Tlilayimete wu hundzuka nawu. Leswi swi ta kumisisiwa ku ringana mikarhi ya malembe manharhu kufika eka ntlhanu naswona swi ta kambisisiwa ntlhanu wa malembe man'wana na man'wana.

9.    Mipimanyeto ya khaboni ya le ka levhele ya khamphani 

9.1.    Khabinete yi pasise endlelo ra Maendlelo ya Avelo wa Mipimanyeto ya le ka Levhele ya Khamphani leswaku ri simekiwa. Sisiteme ya mipimanyeto ya khaboni leyi bohaka leyi pakanisaka tikhamphani leti humesaka tigasi ta le henhla yi ta simekiwa hi 2023. Sisiteme ya mipimanyeto ya khaboni yi ta sindzisa tikhamphani leti humesaka tigasi ta le henhla ku amukela mipimo leyo nyikiweke ya ku humesiwa ka tigasi leti tswongaka rihiso tanihi miavelo ta vutiboheleri bya ntlhanu wa malembe. 

9.2.    Maendlelo ya avelo wa mipimanyeto ya khaboni ya simeka vuanami bya nsimeko wa mipimanyeto ya khaboni leyi bohaka na ku koxometa marimba yo tirha lama faneleke ku tirhisiwa ku khakhuleta na ku avela mipimanyeto ya khaboni le ka levhele ya khamphani eka xiyimo lexo boha xo sungula na kuhundza kwalaho.

10.    Ku hungutiwa ka swifundzatsongo swa vamajisitarata 

10.1.    Khabinete yi amukele ku hetisisiwa ka ku hungutiwa ka swifundzatsongo swa vamajisitarata swa swifundzakulu swa mune leswi nga sala (Kapa-Vuhumadyambu; Free State; KwaZulu-Natal na Kapa-Vupeladyambu). Phurosese, leyi yi humelerisaka Vumbiwa ra Rhiphabuliki ya Afrika-Dzonga ra 1996, yi sungule hi 2014 hi swifundzatsongo swa vamajisitarata va Gauteng na N'walungu-Vupeladyambu ku va swi hungutiwa. Limpopo na Mpumalanga swi hetisisiwile ji 2016, kasi Kapa-N'walungu hi 2018.

10.2.    Ku nga si fika 1994, swifundzatsongo swa vamajisitarata swa tiko swi kumisisiwile hi ku ya hi swihlawulekisi swa rixakanghohe, leswi vuyelerisaka vukorhokeri bya vuavanyisi bya xiyimo xa le hansi eka vantima lava tshama eka khale ka matikoxikaya, tindhawu ta vutifumi na malokixi. 

10.3.    Mindzilekana ya tindhawu ta matimba ya tikhoto leyi vekiweke hi vuntshwa leyi ringanyetiwaka yi tiyisisa mfikelelo wo ringana eka sisiteme ya vululami hi vanhu va Afrika-Dzonga hinkwavo. Phurosese ya ta na mindzilekana ekuheteleleni a yi ri phurosese yo katsa hikwavo leyi yi katseke hofisi ya majisitarata, Vukorhokeri bya Maphorisa ya Afrika-Dzonga; Vulawuri byo Chuchisa bya Rixaka; Bodo ya Mpfuno wa Xinawu; Bodo ya Mindzilekana ya Masipala na vakhomaxiave lava faneleke eka swifundzakulu swo hambanahambana. 

11.    Tipholisi ta malawulelo ya vumangalelani ya mfumo, ta vulamuri na ta vuyimeri bya xinawu bya mfumo 

11.1.    Khabinete yi pasise tipholisi tinharhu leti fambelanaka na malawulelo ya vumangalelani bya mfumo, vulamuri na vuyimeri bya xinawu bya mfumo. Tipholisi leti ti lava ku kondletela malawulelo lama havexerisaka matimba hi ndlela ya xiphurofexinali na ku va lama  nga na madurhelo yo fambelana matirhelo ya milandzu ya vumangalelani bya mfumo. 

11.2.    Tipholisi leti ti nyika nawu wo angarhela ku landzeleriwa na endlelo leri faneleke ku amukeriwa hi Hofisi ya Muyimeri wa Nawu wa Mfumo (OSA) loko ku tirhaniwa na timhaka ta vumangalelani bya mfumo. Nakambe, tipholisi leti ti tumbuluxa maendlelo yo fana na ku nyika rimba ku pfuneta OSA. Pholisi ya vulamuri yi tlhela yi tivisa miphalalo yin'wana eka milandzu leyi yi nga kotaka ku ololoxiwa hi tiphurosese ta khoto leti nga durhiki ngopfu.

11.3.    Tipholisi leti pasisiweke ti ta tirha tanihi ndlela ya nkarhinyana loko Nawu wa Muyimeri wa Nawu wa Mfumo, 1957 (Nawu wa 56 wa 1957), tanihilaha wu hundzuluxiweke hakona, wa ha ri eku kambisisiweni.  

C.    Milawumbisi

1.    Nawumbisi wa Hundzuluxo wa Milawu wa ya Dyondzo ya Masungulo 

1.1.    Khabinete yi pasise ku rhumeriwa Nawumbisi wa Hundzuluxo wa Milawu ya Dyondzo ya Masungulo ePalamende. Nawumbisi wu hundzuluxa Nawu wa Swikolo swa Afrika-Dzonga, 1996 (Nawu wa 84 wa 1996) na Nawu wa ku Thoriwa ka Vatirhi, 1998Nawu wa 76 wa 1998).

1.2.    Mihundzuluxo leyi ringanyetiwaka yi lava ku tiyisa tisisiteme ta ku dyondza eka dyondzo tanihilaha swi voniwaka hakona eka Vumbiwa ra Rhiphabuliki ya Afrika-Dzonga ra 1996. Exikarhi ka swin'wana, mihundzuluxo yi humelerisa mfikelelo wa hinkwavo ya malembe mambirhi ya nhluvukiso wa vutsongwana.

1.3.    Nawumbisi lowu wu tlhela wu sindzisa vutihlamuleri endzeni ka tihuvo to fuma swikolo, naswona wu basisa ku amukeriwa, ririmi na tipholisi ta xikatsa xa milawu ya matikhomelo eswikolweni. Mihundzuluxo leyi ringanyetiwaka yi ta antswisa mfikelelo eka dyondzo eka vadyondzi hinkwavo etikweni hinkwaro.

1.4.    Nawumbisi lowu wu hundzile eka phurosese yo nyika mavonelo ya vaaki na le ka vakhomaxiave lava faneleke hinkwavo. 

2.       Nawumbisi ya Miluvo ya Sekitara ya Timali wa 2021

2.1. Khabinete yi pasise ku rhumeriwa ka Nawumbisi wa Miluvo ya Sekitara ya Timali wa 2021 ePalamende. Nawumbisi lowu wu humelerisa Nawu wo Lawula Sekitara ya Timali (FSR), 2017 (Nawu wa 9 wa 2017).

2.2. Nawumbisi lowu wu rhwexa miluvo eka sekitara ya timali leyi faneleke ku tirhisiwa eka ku nyika timali eka mitirho na matirhelo ya tihuvo ta sekitara ya timali leti tumbuluxiweke hi ku landza Nawu wa FSR wa 2017. Wu tlhela wu rhwexa nchayelo wa ndzindzakhombo wa dipoziti lowu bohaka eka swirho leswi tsariseke swa khoporexini ku nyika ritavala ra vuhlayiseki eka vadipoziti eka xiyimo xa ku hluleka ka bangi.

2.3. Nawumbisi lowu wu tlhela wu hundzuluxa Nawu wa Mikwama ya Phenceni, 1956 (Nawu wa 24 wa 1956); Nawu wa Tibangi, 1990 (Nawu wa 94 wa 1990); Nawu wa Tibangi to Vuyerisa Matlhelo Hinkwavo, 1993 (Nawu wa 124 wa 1993) na Nawu wo Tsundzuxa wa Timali na Vukorhokeri byo Hlanganisa, 2002 (Nawu wa 37 wa 2002) naswona wu yi fambelanisa eka Nawu wa FSR wa 2017 hi mayelana na tihuvo ta sekitara ya timali.

3.    Nawumbisi wo Hundzuluxa wa Nhlawulo 

3.1.    Khabinete yi pasise Nawumbisi wa Hundzuluxo wa Nhlawulo lowu nga khale wu rindzeriwile leswaku wu rhumeriwa ePalamende. Nawumbisi lowu wu hundzuluxa Nawu wa Nhlawulo wa 1998 ku endla ndzulamiselo wa nhlawulo wa vayimelakulangwa lava tiyimelaka eka Huvo ya Rixaka na tihuvo to endla milawu ta swifundzakulu. 

3.2.    Hi khotavuxika 2020, Khoto ya Vumbiwa yi lerise Palamende ku lulamisa xihoxo eka Nawu wa Nhlawulo wa 1998 wa nkarhi wa sweswi ku tiyisisa leswaku vayimelakulangwa lava tiyimelaka va kota ku yimela nhlawulo eka Huvo ya Rixaka na tihuvo to endla milawu ta swifundzakulu.

3.3.    Khabinete yi pasise ku rhumeriwa ka xiviko xa MC lexi xi simekaka swihlawuriwa ku lulamisa swiphemu swa Nawu wa Nhlawulo leswi swi kumekeke swi nga fambisani na vumbiwa.

A.    Xiendleko lexi taka

1.    16 wa Masiku ya Vugingirikeli byo Lwisana na Madzolonga ehenhla ka Vavasati n Vana ya 2021

1.1.    Khabinete yi pasise endlelo ra xinongoti eka pfhumba ra 16 wa Masiku ya Vugingirikeli byo Lwisana na Madzolonga ehenhla ka Vavasati na Vana ya 2021. Pfhumba lera vulemukisi bya vaaki ri ta funghiwa ehansi ka nkongomelo: “Lembe ra Charlotte Mannya Maxeke: 16 wa Masiku ya Vugingirikeli – ku cinca kusuka eka vulemukisi kuya eka vutihlamuleri”. Pfhumba leri ri vumba xiphemu xa 365 wa ya Vugingirikeli yo angarhela ya mfumo ya vulemukisi na ntirho wo seketela hi mayelana na ku yimisa madzolonga ehenhla ka vavasati na vana.

1.2.    Khabinete yi hlohlotela hinkwerhu ka hina ku sola na ku tiboha ku yimisa ku onhela vavasati na vana etikweni. Tinhlayonhlayo ta vugevenga leta ha ku vaka kona hi mayelana na madzolonga yo ya hi rimbewu na ku dlayeteriwa ka vaxisati leti humesiweke hi Ndzawulo ya Maphorisa ti fanele ku vilerisa vanhu va Afrika-Dzonga lava rhandzaka ku rhula na ku landzelela nawu.  

1.3.    Khabinete yi kombela vanhu va Afrika-Dzonga hinkwavo ku tirhisana ku tiyisisa leswaku pfhumba leri ri tisa tiko ekusuhi na ku fikelela mfanelo ya vuhlayiseki bya vavasati na vana. Namuntlha, 25 Hukuri, Holobye Nkoana-Mashabane u ta simeka masungulo ya pfhumba leri.

D.    Mahungu 

2.    Vuhoyozeri

Khabinete yi hundzise vuhoyozeri bya yona na ku navelela leswinene eka: 

- Ttn Damon Galgut, mutsari loyi a nga wina Sagwati ra Tibukara ra 2021 ra xiyimo xa le henhla ra novhele ya yena, The Promise, naswona i munhu wa le Afrika-Dzonga wa vunharhu ku wina sagwati ra Tibukara.

- Mamelodi Sundowns Ladies ku va yi winile Ligi ya Tinghwazi ya Khomfederexini ya Vavasati va Bolo ya Milenge ya Afrika leyi a khomeriwile eCairo, Egypt. Mfikelelo wa maendlelo mantshwa wa tshembisa ku hlohlotela nhluvukiso wo yisa emahlweni wa bolo ya milenge ya vavasati eAfrika-Dzonga.  

3.    Michavelelo 

Khabinete yi hundzise michavelelo ya yona eka ndyangu na vanghana va: 

- Ttn FW de Klerk (85), khale ka Phuresidente wa Afrika-Dzonga ku nga si va na xidemokirasi loyi a nga tlhela a tirha tanihi Xandla xa Phuresidente eka Mfumo wa Nhlengelo hi 1994. U avelane Sagwati ra ku Rhula ra Misava hi 1993 na khale ka Phuresidente Nelson Mandela eka ntirho wa vona wa ku herisiwa hi ndlela yo rhula ka mfumo wa xihlawuhlawu na ku vumba masungulo ya Afrika-Dzonga ya xidemokirasi leyintshwa.

- Ttn Wilbur Smith (88), mutsari wa matiko ya misava wa ndhuma loyi a xaviseke kutlula 140 wa timiliyoni ta tibuku. A a ri mutsari loyi a tlangeriwa tlhelo murunguri wa switori loyi a nga exikarhi ka swihontlovila swa matsalwa swa rixaka ra ka hina.

- Ttn Tubby Reddy (62), khale ka Muofisirinkulu wa Vurhangerinkulu (CEO) wa Khomfederexini ya Mitlangu na Komiti ya Tiolimpiki ya Afrika-Dzonga, loyi a tirheleke a nga karhali ku antswisiwa ka mitlangu eAfrika-Dzonga.  

E.    Ku thoriwa 

Ku thoriwa hinkwako ku fanele ku landzelela vutiyisisi bya mithwaso na mbhasiso lowu faneleke.

1.    Ttn Lucky Charles Mohalaba tanihi CEO wa Ejensi ya Malawulelo ya Nhlengeletelo wa Inkomati-Usuthu. 
2.    Phurof Azwihangwisi Edward Nesamvuni tanihi Mutshamaxitulu wa Bodo ya Vandla ra Bayodayivhesiti ra Rixaka ra Afrika-Dzonga. 
3.    Ttn Lemogang Pitsoe tanihi CEO wa Khoporexini ya Vucelamigodi bya Mbalango na Timali ya Afrika. 
4.    Ttn Nasele Nathan Mehlomakulu tanihi Xandla xa Mulawuri-Jenerala: Nsirhelelo wa Swakudya na Mpfuxeto wa Vurimi eka Ndzawulo ya Vurimi, Antswiso wa Misava na Nhluvukiso wa Matikoxikaya.

5.    Bodo ya Valawuri ya Nkwama wa Ndziriso:
(i)    Ttn Paul Serote (Mutshamaxitulu);
(ii)    Ttn Gerald Boitumelo Mokgoro;
(iii)    Ttn Tibor Szana;
(iv)    Mnn Valerie Manamane Rennie;
(v)    Dkd Zukiswa Pinini;
(vi)    Mnn Ndivhuwo Manyonga;
(vii)    Mnn Gys Myburgh McIntosh;
(viii)    Ttn Mandla Shezi; 
(ix)    Ttn Adam Letshele;
(x)    Dkd Sethole Reginald Legoabe;
(xi)    Mnn Elma Mary Burger; 
(xii)    Mufundhisi Ntombizine Madyibi;
(xiii)    Mnn Vuyiswa Miya;
(xiv)    Ttn Fani Xaba;
(xv)    Mnn Sumaya Hoosen;
(xvi)    Ttn Kevin Crowley;
(xvii)    Dkd Hilko Johannsmeier; 
(xviii)    Ttn Jan Mahlangu;
(xix)    Mnn Naledi Tsipane;
(xx)     Ttn Janek Wilimiec;
(xxi)    Ttn Edward Malometje Thobejana; na
(xxii)    Mnn Desugee Pillai.

6.    Bodo ya Valawuri ya Vandla ra Vukorhokeri bya Maxelo bya Afrika-Dzonga:
(i)    Mnn Feziwe Yolanda Renqe;
(ii)    Mnn Mmapula Moreen Kgari;
(iii)    Mnn Sandika Daya;
(iv)    Mnn Moipone Edith Magomola;
(v)    Dkd Mmaphaka Ephraim Tau;
(vi)    Ttn Itani Phaduli;
(vii)    Phurof Ndivhudzannyi Sylvester Mpandeli; na 
(viii)    Dkd Grant Reagon Son. 

7.    Bodo ya Valawuri ya Nhluvukiso wa Indasitiri ya Vuaki: 
(i)    Ttn Khulile Vuyisile Nzo (Mutshamaxitulu);
(ii)    Phurof Susanna Gertruida Bouillon (Xandla xa Mutshamaxitulu);
(iii)    Mnn Yvonne Deliwe Mbane;
(iv)    Ttn Tumelo Gopane;
(v)    Ttn Sibusiso Makhanya;
(vi)    Mnn Karabo Joyce Siyila;
(vii)    Mnn Moloko Benadette Rabosiwana;
(viii)    Mnn Ertia Boitumelo Mokgatle;
(ix)    Mnn Celeste Margo le Roux;
(x)    Ttn Danny Lesiba Masimene;
(xi)    Mnn Thuthuka Siphumezile Songelwa;
(xii)    Mnn Bongekile Zulu; na
(xiii)    Ttn Khuliso Kennedy Maimela.

8.    Bodo ya Valawuri ya Vukorhokeri bya Mulavisisi wa Swivilelo swa Swikimi swa Miganga: 
(i)    Mnn Marvellous Phindile Mthethwa (Mutshamaxitulu);
(ii)    Ttn Sediko Rakolote;
(iii)    Mnn Julia Ramataboe;
(iv)    Mnn Deshni Subbiah;
(v)    Ttn Mthokozisi Daluxolo Xulu;
(vi)    Ttn Donovan Vincent Goliath; na 
(vii)    Mnn Ntombikayise Sithole.

9.    Bodo ya Valawuri ya Vulawuri byo Lawula Vatirhi va Miako: 
(i)    Ttn Steven Piet Ngubeni (Mutshamaxitulu); 
(ii)    Mnn Pamela Nonkululeko Makhubela;
(iii)    Gqweta Mxolisi Sphamandla Nene;
(iv)    Ttn Terry Kevin Johnson;
(v)    Ttn Thato Ramaili;
(vi)    Mnn Thokozani Radebe;
(vii)    Mnn Thuthuka Siphumezile Songelwa;
(viii)    Ttn Shaheed Peters;
(ix)    Mnn Nokulunga Makopo; na
(x)    Mnn Pamela Beatrice Snyman. 
(xi)    Mnn Veruska Gilbert (Muyimeri kusuka eka Ndzawulo ya Mabindzu, Vumaki na Mphikizano)

10.    Bodo ya Valawuri ya Khansele ya Ntsariso wa Vaaki va Tiyindlu ya Rixaka: 
(i)    Mnn Nomusa Mufamadi (Mutshamaxitulu);
(ii)    Ttn Francois Beukman;
(iii)    Ttn Kganki Matabane;
(iv)    Mnn Nontuthuko Chiluvane;
(v)    Mnn Mandy Jayakody;
(vi)    Ttn Refilwe Lediga;
(vii)    Mnn Morwesi Ramonyai;
(viii)    Mnn Siphindile Memela;
(ix)    Mnn Nomthandazo Lucia Ncalane-Ngcobo;
(x)    Mnn Kedibone Tsiloane;
(xi)    Ttn Roy Mnisi;
(xii)    Mnn Shelly Huntley;
(xiii)    Mnn Sasa Subaban; na
(xiv)    Mnn Zodwa Matiwane. 

11.    Swirho swa Khansele ya Vulawuri byo Lawula Tiyindlu ta Vanhu: 
(i)    Mnn Busisiwe Nzo (Mutshamaxitulu);
(ii)    Mnn Pulani Thobejane-Mogotsi
(iii)    Mnn Lahlane Malema;
(iv)    Mnn Sanele Masiza;
(v)    Mnn Yvonne Deliwe Mbane;
(vi)    Mnn Lebogang Shole;
(vii)    Mnn Ayanda Olifant;
(viii)    Mnn Zimbini Hill;
(ix)    Mnn Confidence Tshilande;
(x)    Ttn Kevin Kiewitz;
(xi)    Ttn Ashley Latchu; na
(xii)    Ttn Mashukudu Maboa.

12.    Bodo ya Valawuri va Ejensi ya Nhluvukiso wa Tiyindlu:
(i)    Dkd Tshilidzi Ratshitanga (Mutshamaxitulu);
(ii)    Mnn Marina Dumakude  (Xandla xa Mutshamaxitulu);
(iii)    Dkd Manqoba Soni;
(iv)    Mnn Nalini Maharaj;
(v)    Ttn Rajesh Makan; na
(vi)    Mnn Magdeline Tshabalala.  

Swivutiso:
Phumla Williams
Muvulavuleri wa Khabinete 
Selifoni: 083 501 0139