A. Xiyimo xa Khabinete eka timhakankulu

1. Ku Cinca ka ta Maxelo 

1.1. Khabinete yi amukela ku endzeriwa ka Afrika-Dzonga hi Tat Alok Sharma, Presidente wa Samiti ya vu26 ya Nhlangano wa Matiko (UN) ya ku Cinca ka ta Maxelo, ku sukela hi ti19 ku fikela ti21 Khotavuxika 2022, ni ku kambela ka yena ka leswaku Afrika-Dzonga ri kombisile ku tiboha ka matimba eka ku cinca ka eneji yo tenga.

1.2. Hi 2021, Presidente Cyril Ramaphosa u tikatsile ni varhangeri van’wana hi ku tivisa vutirhisani bya matimu ni mifumo ya France, Germany, United Kingdom na United States, ku katsa ni European Union, ku seketela ku cinca lowu faneleke ku ya eka ikhonomi ya khaboni ya le hansi ni le ka rixaka leri tiyiselaka eka ku cinca ka ta maxelo.

1.3. Afrika-Dzonga a ri ri karhi ku tirha hi matimba swinene ku lulamisa ndhawu leswaku ku ta va ni ku cinca ka eneji yo tenga kutani ri ya eka switirhisiwa swa eneji yo tenga tahini hayidirojeni ya rihlaza, bayomasi, gezi leri endliwaka hi moya, gezi leri endliwaka hi dyambu na hayidirophawa, exikarhi ka swipfuxetiwa swin’wana. Leswi vuriwaka nkatsakanyo wa eneji swi pfumelela ku ringanana exikarhi ka switirhisiwa swa eneji ku tiyisisa matimba lama tshembekeke ku fikelela swilaveko swa nkuriso wa eneji ya tiko.

2. Mpfumelelo wa murhi wa ntlhavelo wa Vuvabyi bya Khoronavhayirasi (COVID-19)

2.1. Khabinete yi amukele ku ya ehansi ka ntsariso wa ntlulelo wa COVID-19 eAfrika-Dzonga eka mavhiki mangarimangani lama hundzeke ni ku hlohlotela vanhu hinkwavo lava nga fanela ku ya emahlweni va sawutisiwa, leswi pfunaka ku sivela vuvabyi bya matimba, ku amukeriwa exibedhlele ni rifu.

2.2. Hafu ya vantswatsi hinkwavo va Afrika-Dzonga ku fikela namuntlha va amukele kwalomu ka thonsi rin’we ra murhi wa ntlhavelo wa COVID-19. Mfumo wu kongome ku tirhisa ku lomba loku nga ni ntswalo wa le hansi loku ka ha ku pasisiwaka hi Bangi ya Misava ku xava mathonsi yo engetela ya murhi wa ntlhavelo wa COVID-19 ni ku tiyisisa leswaku tiko ri sirhelelekile ku ringana ku lwisanaa ni ntlulelo wa matimba.

2.3. Khabinete yi tlhele yi tekela enhlokweni timhaka leti yelanaka ni nhluvukiso wa ku lawula ntungu wa COVID-19, ngopfungopfu hi ku humelela loku endliweke mayelano ni ku tlhelela hi ku hetiseka ka migingiriko ya ikhonomi ya vanhu. Holobye wa Rihanyo, Dkd Joe Phaahla, u ta nyika vuxokoxoko ku ya emahlweni.

3. Siku ra Rixaka ra Vantshwa   

3.1. Khabinete yi khense MaAfrika-Dzonga hinkwavo loko va tikatse eka tiko eka ku tsundzuka Siku ra Rixaka ra Vantshwa hi Ravumune, 16 Khotavuxika 2022 ehansi ka nhlokomhaka leyi: “Ku hlohlotela mahanyelo lamanene ni ku tiyisela ka vantshwa eka vumundzuku byo antswa.” Moya wa nyanyuko ni ku tiyisela lowu kombiweke hi vantshwa etikweni hinkwaro hakunene i xivangelo xo tlangela ni ntshembo wa vumundzuku byo antswa.

3.2. N’hweti ya Rixaka ya Vantswa yi le kusuhi ni ku hela, a hi kuriseni matshalatshala ya hina ku tiyisisa leswaku vantshwa va fikelela tiphurogireme to hlaya ta nseketelo leti nyikiwaka hi mfumo ni ku pfuna ku nghenelela ka vona hi matimba eka ikhonomi.

3.3. Vukorhokeri bya Vaaki, tanihi muthori lonkulu, byi hlamurile eka ntlhotlho lowu hi ku endla leswaku vathwasi lava nga riki na mitirho va kuma vutivi hi ku tirhisa Phurogireme ya Vukorhokeri bya Vaaki ya Ntirhodyondzo na Mpfuno wo hakelela tidyondzo ta Muthwasi. Mfumo wu tlhela wu ri ku simekeni ka Nkwama wa Mitirho ya Vanhu (SEF) ni ku pfuxelela magoza ya mitirho ya Vukorhokeri bya Rixaka ya Vantswa (NYS) leyi nga ta koka rinoko ra 50 000 wa vantshwa eka ikhonomi.  

3.4. Magoza lawa a ma nga nyiki vuswikoti bya mitirho leyi dingekaka swinene kambe ma ta tlhela ma tiyisa nkoka wa vaaki lava nga ni matimba. SEF yi tirhisana ni mihlangano yo ka yi nga ri ya mfumo (NGOs) loko NYS yi gangisa vantshwa eka vukorhokeri lebyi vuyerisaka vaaki etikweni hinkwaro.

4. Vutleketli
   
4.1. Khabinete yi amukele Nkunguhato wa Migingiriko ya swiyenge swa 11 ku tirhana ni nkavanyeto wa magondzo ni ku gangisa vahlampfa tanihi vachayeri va tilori. Pulani, leyi nga hluvukisiswa hi Komiti ya Nhlanganelo wa Vaholobye ya Magondzo ni Nhundzu (IMC) hi ku tirhisana ni vakhumbeki va mabindzu ya swa magondzo ni nhundzu, ku hlohlotela exikarhi ka swin’wana ku simekiwa ka swilaveko swa vhisa ni ku landzelela milawu ya mitirho.

4.2. IMC yi vumbiwile leswaku yi tirhana ni ku tlakuka ka nkavanyeto wa le magondzweni ni ku vilela hi vachayeri va tilori va Afrika-Dzonga lava nga enerisiwiki. Ku vilela ni nkavanyeto wa le magodzweni ku khumba mafambafambelo hi ndlela yo biha, ku chavisa vavekisi va matikomambe naswona ngopfungopfu, swi khumba ikhonomi hi ndlela yo biha ni mphakelo wa nkoka wa swikumiwa lowu tirhisaka tindlela leti khumbekaka.

5. Nkayivelo wa mati eka Masipala wa Nelson Mandela Bay (NMB) Metropolitan

5.1. Khabinete yi amukele ku nghenelela ka Ndzawulo ya Mati na Nkululo (DWS) eka Masipala wa NMB Metropolitan eKapa-Vuxa ku sivela Siku ra Zero tanihi loko xifundzankulu xi langutane ni nkayivelo lowukulu wa mati lowu sunguleke hi 2015. DWS yi tirhisana ni xifundzankulu ku simeka magoza yo koma, ma le xikarhi ni ma nkarhi wo leha ku ololoxa ni ku hunguta matimba ya switandzhaku swa dyandza.

5.2. Nakambe Khabinete yi kombele vaaki va NMB ku landzelela swipimelo swa mati leswi simekiweke hi timasipala ta miganga ku tiyisisa ku sirhelela mati. Hi ku angarhela, matirhiselo ya mati ma fanele ku hungutiwa hi 50 wa timiliyoni ta tilitara hi siku, kusuka eka levhele ya sweswi ya 280 wa timiliyoni ta tilitara hi siku ku ya ehansi hi 230 wa timiliyoni wa tilitara hi siku

6. Vugevenga ni vukungundzwana 

6.1. Khabinete yi amukele ku khomiwa ka sweswi ka vaofisiri va Timhaka ta Xikaya lava a va kumeka ehofisini ya le Benoni hikwalaho ko nyika tipasipoto ta vuxisi eka muaki wa Bangladeshi. Muofisiri, Mnn Sibongile Simelane, u nyikiwile beyili ya R5 000 eKhoto ya Majisitarata ya le Benoni hi Ravumbirhi, 21 Khotavuxika 2022. Muaki wa Bangladeshi, Tat Fahim Kazi, u khomiwile loko a karhi a ringeta ku huma laha tikweni hi ti12 Mudyaxihi 2022 ehansi ka vito ra, ‘Lebogang Ndlovu’.

6.2. Ndzawulo ya Timhaka ta Xikaya (DHA) ku nga ri khale yi hlongole mutlangi wa le Lithuanian, Mnn Leva Andrejevaite, loyi a laveke ku xanisa mfumo wa vufambisi bya vahlampfa wa Afrika-Dzonga loko a vumbe xitori xa vunwa xo endla xikombelo xa asayilamu hikwalaho ka “nyimpi eUkraine”.

6.3. Khabinete yi hoyozela ntirho lowu endliweke hi Yuniti ya Nsirhelelo wa Vukungundzwani ya DHA. Yi hoyozela ni ku hlohlotela MaAfrika-Dzonga ntsena ku ya emahlweni va vika migingiriko ya vugevenga byo tano. Migingiriko yo ka yi nga ri enawini ya MaAfrika-Dzonga lava xavisaka mapasi ya vona va ni switandzhaku swa nhlohlotelo wo biha swa vusirheleri bya tiko ni xiyimo xa ikhonomi ya vanhu.

6.4. Mfumo wu ta ya emahlweni ku tirha hi voko ra nsimbhi ku lwa ni un’wana ni un’wana loyi a tinghenisaka eka migingiriko yo ka yi nga ri enawini leyi tekelaka ehansi milawu ya hina ya vuhlampfa, ku nga ri ni nchavo kumbe tintswalo.

6.5. Khabinete yi tlhele yi amukela ku voniwa nandzu ni ku gweviwa ka mudyondzisi wa le Durban, Mnn Nomusa Precious Gabuza (37) – loyi a gweviweke malembe manharhu ya vulanguteri bya swa makhotso ni mune wa malembe ekhotsweni, lama hinkwawo ma yimisiwaka nkarhinyana ku ringana malembe manharhu eka Khoto ya Muganga ya Umlazi eKwaZulu-Natal – hi ku tlula Nawu wa Nhlawulo wa Mfumo wa Muganga, wa 2000 (Nawu wa 27 wa 2000). Tanihi mudyondzisi eka xikolo lexi a xitirhisiwa tanihi xitichi xo vhotela hi nkarhi wa Nhlawulo wa Masipala hi Nhlangula 2021, Mnn Gabuza u tivone nandzu wa vukungundzwana bya ku vhota ka 24, ku katsa 12 wa Mihlawulo ya Masipala na 12 wa Mihlawulo ya Wadi.

6.6. Ku voniwa nandzu ni ku gweviwa ku tshikelela ku tiboha ka Khomixini ya Nhlawulo ya Afrika-Dzonga ku nghenelela ka nkarhi na nkarhi ni ku tirhisa ku lawuriwa ka switandzhaku. Lexi nakambe i xihlambanyo xa matimba xa tisisiteme ta nhlawulo, leti hi mpfhuka ti tiyisiweke hi ku tivisiwa ka Switirhisiwa swo Lawula Tivhoti loku sivelaka ku vhota kambirhi.

6.7. Khabinete yi tiyisise leswaku mihlawulo i masungulo ya xidemokirasi xa hina naswona yi fanele ku sirheleriwa hi tindlela hinkwato.

7. Nhlengeletano ya vu12 ya Vaholobye (MC12) ya Nhlangano wa Mabindzu ya Misava (WTO)

7.1. Khabinete yi amukele mbuyelo wa WTO MC12 lowu khomeriweke eGeneva, Switzerland ku sukela hi ti12 ku fikela ti17 Khotavuxika 2022, hi ku kongoma xiboho xa leswaku matiko lama nga ringanela ma nga tsan’wa timfanelo ta murhi wa COVID-19 ku fika 2027. Xiboho xa ndlela leyi ku nga yisiwaka emahlweni hayona ka mirhi ya vutshunguri ni vukamberi bya COVID-19 ku hlwerisiweke ku ringana tin’hweti ta tsevu.

7.2. Afrika-Dzonga a ri ri karhi ri rhangela xirhambo xa WTO ku nyiketa timfanelo to tirhisa vutumbuluxi byo karhi lebyi fambisanaka ni ntlhavelo wa COVID-19 lebyi nga ta tiyisisa ku fikelela loku ringanaka ka ntlhavelo ni ku kotisa matiko lama nga ni vuswikoti byo humelerisa ntlhavelo ku endla tano.

7.3. Nhlengeletano yi tlhele yi tiboha eka maendlelo mo pfuleka no hetiseka ku cinca swikongomelo swa yona hinkwaswo ni ku twanana hi phakeji ya mitwanano ya bindzu ku ololoxa tindhawu to fana ni rihanyo, ku veka swipimelo swa swipfuno swa maphasele ya tihlampfi, nawu wa bindzu ra xielekitironiki na nhlayiseko wa swakudya. 

B. Swiboho swa khabinete

1. Phurogireme ya Nhluvukiso wa ku Cinca ka Mahaxelo ya Xidijithali (BDM)

1.1. Khabinete yi amukele leswitshwa leswi engeteriweke eka Phurogireme ya BDM ni ku tekela enhlokweni ku antswisiwa loku endliweke hi ku nghenisiwa ka mabokisi ya vuhlanganisi tanihi xiphemu xo cinca kusuka eka anoloko ku ya eka vuhaxi bya dijithali.

1.2. Khabinete yi tshikele ku hatlisisa ku fikisa emakumu ka BDM ku tshuxa xipekitiramu lexi dingekaka xa vuhangalasi byo rhendzeleka na byona, ni vuxokoxoko byin’wana ni swikongomelo swa thekinoloji ya vuhlanganisi lebyi yelanaka. 

1.3. Holobye wa Vuhlanganisi ni Tithekinoloji ta Dijithali Khumbudzo Ntshavheni u ta va ni nhlengeletano ya swa mahungu mundzuku (Ravuntlhanu, 24 Khotavuxika) ku nyika vuxokoxoko hi ntalo.

2. Xiyimo xa Xiviko xa Timfanelo ta Vana xa Lembe xa Rixaka 

2.1. Khabinete yi pasise Xiyimo xa Xiviko xa Timfanelo ta Vana xa Lembe xa Rixaka xa vumbirhi leswaku xi kandziyisiwa. Xiviko xi nyika xiyimo lexintshwa xa ku humelerisa eka Magoza ya Nkunguhato wa Rixaka ya Vana hi nkarhi wa 2019-2024.

2.2. Xiviko xi kombisa leswi tsariweke leswi fikeleriweke swa nkarhi wa 2020-2021. Xi tlhela xi kombisa tindhawu leti tshamaka ta ha ri tlhontlho, ku katsa vuhlayiseki bya vana ni ku ya emahlweni ka ku nga ringanani exikarhi ka swisiwana ni switsutsu hi ku kongomisa eka vana. Xiviko xi tlhela xi ehleketa ndlela leyi ntungu wa COVID-19 wu khumbeke vana hakona hi nkarhi lowu.

2.3. Magoza mo nghenelela lama simekiweke hi mfumo ma kongomise eka ku lemukisa timfanelo ta vana, tanihi loko ti andlariwile eka Vumbiwa ra Rhiphapuliki ra Afrika-Dzonga ra 1996. Ma tlhela ma seketela vutihlamuleri bya tiko eka Mitwanano ya UN eka Timfanelo ta Vana (UNCRC) na Ntwanano wa Afrika eka Timfanelo ta Rihanyo ra Vana (ACRWC). Afrika-Dzonga i xirho xa UNCRC na ACRWC.

2.4. Xiviko xi hlengeletiwile hi ku tihlanganisa ni tindzawulo ta mfumo na nhlayo ya vakhumbeki lava faneleke eka swiyimo swa tiko ni le ka swifundzankulu. Xiviko hi ku hetiseka xi ta rhumeriwa eka webusayiti ya Ndzawulo ya Nhluvukiso wa Vaaki eka: www.dsd.gov.za.

3. Xiviko xa Nkarhi na Nkarhi xa Nkatsakanyo xa vunharhu kufika eka vutsevu xa Afrika-Dzonga eka UNCRC 

3.1. Khabinete yi pasise ku andlariwa ka Xiviko xa Nkarhi na Nkarhi xa vunharhu kufika eka vutsevu eka UNCRC. Xiviko lexi xi landzela Xiviko xa Nkarhi na Nkarhi xa vumbirhi lexi nga andlariwa eka UNCRC hi 2014.

3.2. Xiviko xi hlanganisiwile hi ku landzelela Tsalwa ra 44 ra UNCRC, kutani ri angarhela nxiyisiso ni swibumabumelo leswi endliweke kusuka eka xiviko lexosungula. UNCRC ri rhumele nangutisiso ni swibumabumelo swa rona swa tiko hi 2016

3.3. Ku hlanganisa ku endliwile hi ku tihlanganisa ni tindzawulo hinkwato leti yelanaka ni vakhumbeki etikweni hinkwaro. Xiviko hi ku hetiseka xi ta fikeleriwa hi vaaki loko se xi andlariwile eka UNCRC.

4. Xiviko xa rixaka Ekusimekiweni ka Ajenda Yintshwa ya Madoroba

4.1. Khabinete yi pasise ku nyiketiwa ka xiviko xosungula xa rixaka xa Afrika-Dzonga eka ku Simekiwa ka Ajenda Yintshwa ya Madoroba eka Phurogireme ya UN ya Vutshamiso bya Vanhu (UN-Habitat). UN-Habitat yi amukele Ajenda Yintshwa ya Madoroba eka Nhlengeletano ya yona ya Tindlu ni Nhluvukiso wa Madoroba leyi nga tiyiselaka nkarhi wo leha hi Nhlangula 2016. Swirho swa matiko a swi languteriwe ku nyika swiviko swo humelela hi ku tinyiketela.

4.2. Afrika-Dzonga ri seketele ku amukeriwa ka Ajenda Yintshwa ya Madoroba naswona endhaku ka sweswo ri yi humelerisile hi ku tirhisa Rimba ro Hlanganisa ra Nhluvukiso wa Madoroba (IUDF). IUDF ri kongome ku letela nhluvukiso wa nhlanganelo, ku tiyisela ni vutshamo bya madoroba lama nga ringanela ku tshama.

4.3. Xiviko xa antswiso xi hlanganisiwile hi ku tihlanganisa ni tiko, swifundzankulu ni swiyenge swa miganga swa mfumo, na tiNGOs leti fambelanaka.

5. Kungu ro Hlanganisa ra Nhluvukiso wa Vantshwa (IYDS)

5.1. Khabinete yi pasise ku simekiwa ka IYDS. Kungu ri nyika ku tirha eka Pholisi ya Rixaka ya Vantshwa ya 2020-2030.  Yi andlala magoza, tiprojeke ni tiphurogireme leswaku yi amukeriwa hi vakhumbeki vo hambanahambana kusuka eka ku tumbuluxiwa ka vantshwa.

5.2. Yi tlhela yi tirhana ni ku hunguta ku vuyelerisa ko nghenelela ka mfumo ni ku letela ndlela leyi vaaki ni mabindzu mo ka ma nga ri ma mfumo leswaku va seketela vantshwa ku kota ku fikelela mikateko hakona. Ku hlanganisiwa ka kungu ku katse switsundzuxo swo hambanahambana kusuka eka mabindzu ya hambanahambana ya vaaki.

6. Mpfapfarhuto wa Nawumbisi wa Nhlayiso ni Ntiyiselo wo Tirhisa Bayodayivhesiti ya Afrika-Dzonga 

6.1. Khabinete yi pasise mpfapfarhuto wa Nawumbisi wa Nhlayiso ni Ntiyiselo wo Tirhisa Bayodayivhesiti ya Afrika-Dzonga leswaku vaaki va nyika mavonelo ya vona. Bayodayivhesiti ya Afrika-Dzonga yi nyika masungulo ya nkoka ya nkuriso ni nhluvukiso wa ikhonomi, kutani yi ni nkoka swinene eka vutomi bya vanhu

6.2. Nawumbisi wu nyika matimba eka swibumabumelo leswi endliweke hi Huvo ya Xiyimo xa le Henhla ya Switivi leyi thoriweke hi 2019 ku langutisisa hi vuntshwa tipholisi ta hina ta sweswi, milawu ni mintolovelo eka timhaka leti yelanaka na muxaka lowu tivekaka swinene.

6.3. Xiviko xi bumabumele ku hluvukisiwa ka pholisi leyi angarhelaka nhlayiso ni ntiyiselo wo tirhisa bayodayivhesiti ya tiko. Pholisi yi ta humelerisiwa eka swiyenge swa mfumo hinkwaswo. Nhlayiso wu ni nkoka eka fu fambisa tiko ku kota ku hatlisisa nkuriso wa ikhonomi ni ku tumbuluxa mitirho. 

7. Kungu hi Nyama ya Swihari

7.1. Khabinete yi pasise ku kandziyisiwa ka mpfapfarhuto wa Kungu hi Nyama ya Swihari leswaku vaaki va nyika mavonelo ya vona. Kungu ri lava ku endla ximfumo ni ku cinca bindzu ra nyama ya swihari. Ri tlhela ri lava ku hoxa xandla eka mayelano ni nhlayiso wa swakudya hi ndlela ya ntiyiselo wa nkarhi wo leha.

7.2. Bindzu ra nyama ya swihari hakanyingi i bindzu leri nga riki ra ximfumo leri tirhaka hi ndlela yo ka yi nga ri enawini. Kungu leri ringanyetiweke ri nyika pulani yo humelerisa leyi nga ta va ya ximfumo ni ku tiyisa bindzu tanihi munyiki wa vuhlayiseki bya swakudya ni bindzu ra nkuriso wa ikhonomi leswi nga ta pfuna ku tumbuluxa mikateko ya mitirho.

C. Milawumbisi

1. Ndzulamiso wa Nawumbisi wo Angarhela wa Timhaka ta Ndhavuko wa 2022 

1.1. Khabinete yi pasise ku nyiketiwa ka Ndzulamiso wa Nawumbisi wo Angarhela wa Timhaka ta Ndhavuko wa 2022 ePalamente leswaku wu humelerisiwa ku ya emahlweni. Ndzulamiso wu lava ku pfuxeta Nawu wa Vurhangeri bya Ndhavuko wa Makhoyi-Sani, wa 2019 (Nawu wa 3 wa 2019), lowu sunguleke ku tirha hi siku ra 1 Dzivamisoko 2021.

2. Ndzulamiso wa Nawumbisi wa Nsirhelelo wa Vumbiwa ra Xidemokirasi Ku lwa ni Vutherorisi na Migingiriko leyi Yelanaka wa 2022

2.1. Khabinete yi pasise ku nyiketiwa ka Ndzulamiso wa Nawumbisi wa Nsirhelelo wa Vumbiwa ra Xidemokirasi Ku lwa ni Vutherorisi na Migingiriko leyi Yelanaka wa 2022 ePalamente ku wu humelerisa ku ya emahlweni. Loko wu kala wu amukeriwa, Nawumbisi wu ta lulamisa Nawu wa Nsirhelelo wa Vumbiwa ra Xidemokirasi Ku lwa ni Vutherorisi na Migingiriko leyi Yelanaka lowu nga kona, wa 2004 (Nawu wa 33 wa 2004).

2.2. Nawumbisi wu hundzile hi le ka ndlela leyikulu ya ku tihlanganisa ni vaaki endzhaku ko pasisiwa hi Khabinete hi Mudyaxihi hi 2021. Mindzulamiso yi lava ku ololoxa switirhisiwa swa tiko swo lwa ni vutherorisi hi ku tirhisa magoza ya misava hinkwayo lama vekiweke. Va tlhele va ololoxa swiyenge leswi ku tshembiwaka leswaku a swi le nawini ku ya hi Khoto ya Vumbiwa.  

2.3. Tanihi swirho swa Huvo ya Vusirhelelo ya UN, Afrika-Dzonga ra boheka ku lawula milawu ya matiko ya misava leyi lavaka ku tiyisa magoza yo lwa ni vutherorisi bya misava.

D. Migingiriko leyitaka

1. Samiti ya vu14 ya Brazil, Russia, India, China na Afrika-Dzonga (BRICS)

1.1. Presidente Ramaphosa u ta rhangela Afrika-Dzonga eka ku teka xiave eka Samiti ya Varhangeri ya vu14 ya vhichuwali ya BRICS leyi rhurheriweke hi People’s Republic of China ku sukela hi Ravumune, 23 ku fikela Ravuntlhanu, 24 Khotavuxika 2022.

1.2. Vuxirho bya hina eka BRICS byi ya emahlweni byi vuyerisa tiko. Lembe leri nga hundza ku tlula 17% wa leswi Afrika-Dzonga ri swi xaviselaka matikomambe a swi kongomisiwile eka matiko laman’wana ya BRICS, kutani ku tlula 29% wa ntsengo wa hina hinkwawo wa swixaviseriwa matikomambe a swi huma eka matiko lawa. Nkoka wa ku xaviselana loku wu kula wu ya emahlweni, wu ni ntsengo wa kwalomu ka R702 wa tibiliyoni wa ku xaviselana ka Afrika-Dzonga ni matiko laman’wana ma BRICS hi 2021, ku yile ehenhla ku sukela eka R487 wa tibiliyoni hi 2017. 

1.3. Vuxaka exikarhi ka swirho swa BRICS eka tindhawu to hambana tanihi swa rihanyo ni ku xaviselana loku antswisiweke ku kurisile mabindzu ya laha kaya, ni ku vuyerisa swirho hinkwaswo swa BRICS. Vuvekisi bya hina eka tiprojeke ta nhluvukiso wa swimakiwa ni matshalatshala yo hunguta ku tikisiwa ka milawu loko ku endliwa mabindzu ku kongomise ku kurisa ka swixaviseriwamatikomambe ku ya vatirhisanikulobye va hina va BRICS.

2. Xikolo xa Vuxika xo Lawula Ikhonomi

2.1. Xikolo xa Rixaka xa Mfumo (NSG) xi ta rhurhela Phurogireme ya xona ya vunharhu ya Xikolo xa Vuxika xo Lawula Ikhonomi xa swirhonkulu swa tipolitiki eJohannesburg kusuka hi ti27 Khotavuxika kufika ti1 Mawuwani 2022. Xi ta ngheniwa hi Vaholobye vo huma eCôte d'Ivoire; South Sudan na Afrika-Dzonga; na Mufambisinkulu wo huma eLesotho, Zambia, Democratic Republic of Congo, Tanzania na Ghana. Vameyara va Afrika-Dzonga, ku katsa ni swirho swa tikomiti ta swirho swa vakhanselara, na vona va ta nghenela.

2.2. Swirhonkulu swa tipolitiki kusuka eka matiko yo hambanahambana va languteriwa ku avelana miehleketo ni tidyondzo kusuka eka swiyimo swo hambanahambana leswi va hlanganaka na swona eka mitirho ya vona ya siku na siku.

2.3. NSG yi kunguhate phurogireme ya lembe ya swirho swa swirhonkulu hi 2020, tanihi xiphemu xa nseketelo wa yona eka ku tiboha ka mfumo ku aka tiko leri nga ni vuswikoti. Yi lava, exikarhi ka swin’wana, ku letela swirhonkulu exikarhi ka swiphemu swa mfumo swinharhu leswi nga ni vurhangeri lebyi nga antswisiwa ni vuswikoti bya vunhlori ku kota ku kambela nakambe mitlhontlo yo lawula leyi tshikelelaka nhlanganelo wa ku kula ka ntiyiselo wa ikhonomi.

3. Siku ra Misava hinkwayo ra Nelson Mandela

3.1. Lembe leri Siku ra Misava hinkwayo ra Nelson Mandela ri hi Musumbhunuku, 18 Mawuwani 2022 ri ta tlangeriwa ehansi ka nkongomelo wa misava hinkwayo wa: “Endla leswi u swi kotaka, hi leswi u nga na swona, kwihi ni kwihi laha u nga kona”.

3.2. I xikombelo xa matimba eka vanhu hinkwavo ku seketela ni ku teka xiave eka mpfhumba hi ku hoxa xandla hi ku tinghenelerisa loku nga ni ntiyiselo lowu nga ni mbuyelo wa nkarhi woleha.

3.3. Kun’wana ka ku tinghenelerisa ka ntiyiselo wa nkarhi woleha i Njhekanjhekisano wa Vantshwa wa Nelson Mandela wa lembe na Phurogireme ya Vululami ya Vurhangeri hi ku kongomisa eka timhaka ta nkarhi wa sweswi mayelano ni vantshwa eAfrika-Dzonga ni ka misava hinkwayo.

4. Nguva ya Xibalo

4.1. Nguva ya ntsariso wa xibalo ya 2022 yi ta pfula kusukela hi ti1 Mawuwani kufika ti24 ta Nhlangula 2022. Vabari va hlohloteriwa ku tsarisa  mivuyelo ya vona eka eFiling (www.sarsefiling.co.za(link is external)) kumbe eka MobiApp ya Vukorhokeri bya Xibalo bya Afrika-Dzonga.

4.2. Lembe leri SARS yi ta ya emahlweni ni ku tirhisa xiendla hi xoxe ku kambela vabari hi un’weun’we, leswi ku nga ku tlherisiwa ka mbuyelo wa xibalu xa muholo ku pfuna ku olovisa ndlela ya maheleketelo. Hi 2021 ku tlula kwalomu ka mamiliyoni manharhu ya vabari va kamberiwile hi ku tirhisa xiendla hi xoxe.

4.3. Nkarhi wa kahle naswona lowu faneleke wa manyikelo ya mivuyelo ya xibalo a swi tiyisisi ntsena leswaku vabari va tshama va tshembekile, kambe swi tlhela swi pfuna mfumo ku yisa vukorhokeri eka MaAfrika-Dzonga lava byi dingaka swinene.

E. Mahungu

1. Ku hoyozela

Khabinete yi hundzisa mahungu ya yona mo hoyozela ni ku navelela mikateko eka:

- Muavanyisi Owen Lloyd Rogers hi ku landza ku thoriwa ka yena ku nga ri khale tanihi Muavanyisi wa Khoto ya Vumbiwa ya Afrika-Dzonga. 

- Khabinete yi tikatse ni Presidente Ramaphosa eka ku navelela khale ka Presidente Thabo Mbeki siku ro Tlangela lembe ra vu80 ra ku velekeiwa, leri a ri tlangeleke hi siku ra 18 Khotavuxika 2022. Tat Mbeki u kongomise ku hoyozela ni ku humelela ka vumundzuku bya MaAfrika-Dzonga hinkwavo.

F. Ku thola

Matholelo hinkwawo ma fanele ma kambisisa tidyondzo ni ku basisiwa eka manyala.

1. Swirhotsongo swa Huvo ya Vulawuri bya Vuhahisi bya Rixaka bya Afrika-Dzonga:
a. Tat Ernest Khosa;
b. Mnn Bulelwa Koyana;
c. Tat Surendra Sooklal; na
d. Mnn Rejoice Edith Phewa.

2. Swirho swa Hofisi ya Mpaluxo wa Vulombisi bya swa Tindlu na Mpaluxo wa Swikweleti: 
a. Mnn Kenosi Pearl Louisa Selane (Mutshamaxitulu);
b. Mnn Catharina Maria Van der Sandt;
c. Tat Errol Vincent Magerman;
d. Adv Mandla Dludlu;
e. Tat Matsobane Gabriel Mello;
f. Mnn Palesa Mawasha;
g. Mnn Penelope Anne Beck-Paxton;
h. Mnn Sphiwe Dorris Mayinga;
i. Mnn Tshifhiwa Victor Mphigalale; na
j. Tat Zuko Ncemane.

Swivutiso: Mnn Phumla Williams – Muvulavuleri wa Khabinete 
Riqingo: 083 501 0139