Polelo ka Mopresidente Cyril Ramaphosa mabapi le Magato a Afrika Borwa ka gare ga Leuba la Coronavirus

Magagešo,

E šetše e le matšatši a go feta 100 ga e sale go tloga mola phetelo ya coronavirus e hlaolwago ka mo Afrika Borwa.

Tekano ya matšatši a 100 re be re phela ka moriting wa poifo ye kgolokgolo yeo e ka amago gampe maphelo a lefase ka bophara mengwaga ya go feta ye 100.

Bolwetši bjo, le magato ao re a tšeerego go bo lwantšha, a hlotše tšhitišo ye kgolo maphelong a batho ba gaborena, a dirile gore ikonomi e phuhlame le go bea kotsing mekgwa ya go iphediša ya dimilione tša batho.

Go fihla gabjale, bolwetši bjo bo tšeere maphelo a batho ba 1 674.

Kgabareng ya bolwetši bjo bja go fetša maphelo a batho, re fiwa tlhohleletšo ye kgolo ke ditaba tša beke ye tša kgatelopele kalafong ya COVID-19.

Dinyakišišo tšeo di dirilwego ke Yunibesithi ya Oxford go la Britain di utolotše gore seokobatši sa go bitšwa dexamethasone – seo le rena ka nageng ya Afrika Borwa se dirwago ke ye nngwe ya dikhamphani tša dikhemisi ebile re na le sona ka bontši, se fokoditše mahu balwetšing bao ba šomišago metšhene go buša moya ka tee tharong.

Kgoro ya Maphelo gotee le Komitikeletšo ya Tona e šišintše gore dexamethasone e ka lebeledišišwa gore e šomišwe ke balwetši bao ba šomišago metšhene le bao ba šomišago metšhene ya oksitšene go buša moya.

Re dumela gore se se tla kaonafatša taolo ya rena ya bolwetši bjo magareng ga bao ba amilwego go šoro.

Go tloga mola bolwetši bjo bo re aparelago go bile le diphetelo tša coronavirus tšeo di netefaditšwego tša go fihla 80 412 ka mo Afrika Borwa. Godimo ga palo ye, batho ba 44 331 goba ba go balelwa 55% ba fodile. Se se ra gore gabjale go nale diphetelo tše lego gona tše 34 407 ka mo nageng. Le ge go le bjalo, ka ge re tseba, palo ya batho bao ba lobilego maphelo a bona e kabe e le godimo kudu.

Re tšeere sephetho e sale ka pela ge bolwetši bjo bo re aparela ka mo Afrika Borwa go iletša maeto a boditšhabatšhaba le dikgobokano ge go be go tsebagatšwa Seemo sa Masetlapelo a Bosetšhaba, ra buša ra phethagatša ka morago ga fao, go tswalelwa ga naga ka bophara go dira gore diphetelo tša baerase ye di nanye.

Ka go dira bjalo, re be re nepile go fokotša palo ya diphetelo tša bolwetši bjo gore peakanyo ya rena ya maphelo e kgone go hlokomela bokaone palo ya batho ba bantši bao ba tla bego ba hloka tlhokomelo.

Ka baka la magato a bohlokwa ao re a tšeerego ka nako yeo, kudukudu ka tšhomišanommogo ya lena, bopelotelele le go ikuna tše ntši bjalo ka setšhaba, re atlegile go diegiša go phatlalala ga baerase ye.

Ye nngwe ya ditsela tša go lekola kelo ya diphetelo tša bolwetši bjo ke seo se bitšwago palo ya go menagana gabedi. Ye ke palo ya matšatši ao bolwetši bo a tšeago gore palomoka ya ditiragalo e ipušeletše gabedi.

Dibekeng tše tharo pele go phethagatšwa go tswalelwa ga naga ka bophara, palo ya diphetelo e be e ipušeletša gabedi morago ga matšatši a mangwe le a mangwe a mabedi.

Nakong ya Maemo a Bohlano a go tswalelwa ga naga, nako ye ya go ipušeletša ga palo ya diphetelo e be e ditelega ka go tšeya matšatšing a 15, se se ra gore go tšeere nakwana ye telele gore baerase ye e phatlalale.

Nako ya go ipušeletša ga palo ya diphetelo e be e balelwa matšatši a 12 ge re be re le Maemong a Bone le a Boraro. Re šomišitše nako ye ge naga e be e tswalelwa go lokiša le go kaonafatša peakanyo ya rena ya maphelo le go hloma magato a mmušo go tša maphelo go fokotša diphetelo tša bolwetši.

Mošomo wa go maatlafatša peakanyo ya rena ya maphelo wo o akaretšago go hloma disenthara tša go feta 100 tša go ipeela thoko le batho, go hlatloša palo ya diyuniti tša tlhokomelo yeo e tseneletšego le mepete maokelong a nakwana le go hlaola bašomedi ba tlaleletšo ba maphelo, o santše o tšwelapele go ralala diprofense ka moka tša rena.

Le ge e le gore re šomišitše go tswalelwa ga naga go thomiša ka go fokotša palo ya diphetelo, mošomo o sale kgole gore o ka fela. Ešita le ka morago ga matšatši a 100, re santše re le kgauswi le mathomomayo a leuba le ebile le santše le tla ba le rena mengwaga goba dikgwedi tše ntši tšeo di tlago.

Mošomo wa go swaragana le leuba la coronavirus o swana le go kitima diphadišanong tša mabelo a matelele e sego a makopana, ka gona re ile ra swanelwa ke go hlama magato a rena gabotse goya ka seo se diragalago bophelong.

Dibekeng tše mmalwa tše fetilego, palo ya diphetelo e be e hlatloga ka lebelo.

Palo ya go batamela tee tharong ya diphetelo ka moka tšeo di gatišitšwego beke ya go feta e le noši le palo ya go feta seripa ya diphetelo tšeo di kgonthišitšwego di gatišitšwe dibekeng tše pedi tša go feta.

Kapa Bodikela go fihlela gabjale ke yona e aparetšwego ke bolwetši kudu, palo ya diphetelo tša yona e feta 60% go ralala naga ka bophara.

Le ge e le gore diphetelo setšhabeng di santše di le fase dikarolong tše dingwe tša naga, dibekeng tše senyane tša go feta di be di hlatloga ka potlako profenseng yeo.

Go nale ditaetšo tša gore diphetelo Profenseng ya Kapa Bohlabela di thoma go hlatlogela godimo ebile di ka ba ka moragonyana ga Kapa Bodikela ka dibeke tše mmalwa fela.

Go ba bantši ba rena, bolwetši bjo bo bego bo le kgole le rena bo re fihletše.

Ba bantši ba rena re tseba motho yo a fetetšwego, e kaba mošomong goba sekolong, kerekeng, moskeng, tempeleng goba sinagogeng. Motho yo e ka ba e le yo mongwe wa bagwera ba rena goba leloko la lapa.

Ba bantši ba lena ba hlobaetšwa ke tlhatlogo ya diphetelo ebile le tshwenyegile ka polokego le boiketlo bja baratwa ba lena.

Le tshwenyegile ka kgonagalo ya gore le lena le ka fetelwa, ka thekiseng goba ka peseng, mošomong goba mabenkeleng, sekolong goba yunibesithing, ge le etela kliniki goba sepetlele. Matshwenyego a a lena a kwešišagala ebile a kwagala.

A kwagala ka gobane ge ditiragalo tša ka mo nageng di bulwa ganyane ganyane, ge re tšwela pele ka ditiragalo tše ntši, kotsi ya go fetelwa ke bolwetši e hlatlogela godimo le go tšwa taolong.

Go ntše go le bjalo, le ge e le gore kotsi ya go fetelwa ke bolwetši e godimo, ga go na mokgwa wa go e efoga.

Ka maitshwaro a rena ka noši re ka fokotša kgonagalo ya gore re ka fetelwa goba ra fetetša ba bangwe. Le gona ke ka magato a rena a motho ka noši le a setšhaba ka moka gore re ka kgona go tšwelapele go diegiša kelo ya diphetelo tša bolwetši bjo setšhabeng ka bophara.

Dithuto di laetša gore go apara maseke wa lešela goba seripanyana sa lešela la go swana le maseke leo le khuparetšago nko le molomo ka nako tšohle ge o le bathong ke a mangwe a magato ao a fokotšago kelo ya diphetelo tša baerase ye.

Dimilionelione tša maAfrika Borwa, go akaretšwa le bana ba ba nnyane, ba dula ba apere dimaseke nako le nako ge ba etšwa ka magaeng.

Le ge go le bjalo, go santše go nale maAfrika Borwa ba bangwe bao ba sa kago ba itlwaetša go apara dimaseke.

Re rata go hlohleletša mang le mang ka mo nageng ya gaborena go apara dimaseke ge ba le bathong.

A re netefatšeng gore ga re šielane dimaseke le go di hlatswa gabotse ka meetse le ka sesepe morago ga go di šomiša.

Go apara maseke ga go tšeele legato go hlapa matsogo kgafetšakgafetša ka sesepe le meetse goba ka sanithaesa le go šielana sekgala sa go lekana mithara le seripa gotšwa bathong ba bangwe.

A re gopoleng gore re seke ra kgoma difahlego tša rena ka matsogo a ditšhila, re buše re hlwekiše le go sanithaesa mabato nako le nako.

Re swanetše go dula re gopola gore go šielana sekgala e santše e le o mongwe wa mekgwa ya go šoma gabotse go fokotša go phatlalala ga baerase.

Ditlwaedi tše tša motheo di ba blohlokwa kudu nakong ye ge re fefoša go tswalelwa ga naga le go tsena ka gare ga kgato ye ntshwa ya magato a rena kgahlanong le coronavirus.

Mekgwa ye e santše e le ye kaonekaone ya go laola go phatlalala ga baerase ye.

Ditsebi tša rena di re eleditše gore magato a go swana le go hloma dithanele tša go fothela batho le go fothela mebele ga a swanela go šomišwa ka ge go sena mohola wo o hlatsetšwego ebile a ka ba kotsi.

Go tloga mathomong, re be re tseba gabotse gore magato a magolo a be a hlokega go diegiša phetelo ya bolwetši setšhabeng.

Eupša re be re tseba gape gore go tswalelwa ga naga ka bophara go be go ka se tšwelepele goyagoile.

Ka go theošetšwa Maemong a Boraro go tloga ka la 1 Phupu, magato a rena a thibelo nakong ye a šeditše kudu maikarabelong a moroba a tšatši ka tšatši ao wo mongwe le wo mongwe wa rena a swanetšego go a phethagatša gore re ipoloke le go boloka ba bangwe setšhabeng.

Polokego ye e mabapi le wo mongwe le wo mongwe wa rena go tšea maikarabelo ka noši, kae goba kae fao re lego le bao re nago le bona, gore re tle re fokotše go phatlalala ga bolwetši.

Maatla a go fenya coronavirus a ka matsogong a rena.

Magato a rena nakong ye a šeditše kudu mafelo ao a nago le palo ya godimo ya diphetelo le kelo yeo e hlatlogilego ya diphetetšo, le go romela dihlophatšhomo tša maphelo tše farafarilwego ke ditsebi tša go fapafapana go laola go phulega ga bolwetši le go netefatša gore bao ba fetetšwego ba fiwa tlhokomelo ye maleba.

Go santše go le bjalo, re hlatlošitše ka bontši ditekolo tša dika tša coronavirus go ralala le naga ka bophara, lefelong lefe goba lefe la mošomo, dikolong, diyunibisithing, disenthareng tša mabenkele, mafelong a go rapela, direnkeng tša dithekisi goba mafelo a mangwe a bohle fao batho ba kgobokanago.

Go swana le dinaga tše dingwe tše ntši, Afrika Borwa e amegile gampe ka baka la tlhaelelo ya lefaseng ka bophara ya didirišwa tša go dira diteko tša coronavirus le dimatheriale tše dingwe.

Ka gona, re ile ra swanela ke go nepa kudu ditekong tša rena, ra bea pele balwetši ba ka dipetlele, bašomedi ba tlhokomelo ya maphelo, batho bao ba lego kotsing go swana le batšofadi le mafelo a go ba le palo ya godimo ya bolwetši.

Le ge e le gore seemo se a kaonafala, re santše re tšwelapele go itemogela tiego ditekong.

Se se bile le ditlamorago tše šoro taolong yeo e atlegilego ya balwetši bao ba fetetšwego gotee le go latišišia batho bao ba kopanego le bao ba fetetšwego.

Ke ka mo re šomišago mekgwa ka moka ye lego gona go hwetša dikarabo tšeo re di hlokago le go hlatloša mabokgoni a rena a diteko le go kaonafatša nako ya go phethagatša seo.

Magareng ga maitapišo ao re a latetšego gotee le dinaga tše dingwe kontinenteng ya rena ke Phothale ya pulamadibogo ya Kabo ya Ditlabelo tša Bongaka tša Afrika.

Wo ke mmaraka o le noši wa kontinente fao dinaga tša Afrika di ka ikhweletšago ditlabelo tše bohlokwa tša bongaka go swana le didirišwa tša go dira diteko go tšwa go baabi le badiri mo Afrika le go potologa lefase goya ka bontši bjo bo lego maleba le ka ditheko tša go rekega.

Monyetla wo o tlaleletša mošomo wo o dirwago go netefatša gore re nale ditlabelo tša bongaka, didirišwa tša tšhireletšo ya batho le dinolofatši tša maokelo go laola tlhatlogo yeo e letetšwego ya balwetši ba COVID-19.

MaAfrika Borwa ba gešo,

Leuba la coronavirus ga se fela masetlapelo a maphelo lefaseng ka bophara. Ke masetlapelo a ikonomi lefaseng ka bophara ao tlhatlogo ya gona e sa kago ya ba gona.

Ga go na naga, ga go na intasteri goba motho yo a sa kago a angwa ke leuba le.

Mono Afrika Borwa, leuba le le šwalalantše go šoro mekgwa ya go iphediša ya dimilione tša batho.

Ka ge le tseba, dikgwebo tšeo di emišitšego go šoma ka la 27 Hlakola nakong ya ge go tswalelwa ga naga go thoma, ga saka tša kgona go bulwa gape ka fase ga dikiletšo tša bjale.

Tšona di akaretša dikhamphani tša kgoparara tšeo di nago le diketekete tša bašomi le dikgwebo tše ntši tše nnyane tša bašomi ba se kae.

Se se ra gore go nale dikgwebo tšeo di sa kago tša itirela letseno le batho ka o tee ka o tee bao ba sa kago ba hwetša meputso matšatši a go feta a 80.

Ešita le ka magato ao re a hlomilego go thekga dikhamphani, bašomi le malapa a go ihlokela bjalo ka karolo ya sekhwama sa kimollo sa R500 bilione, go nale magomo a gore dikgwebo tše di ka tswalelwa go fihla neng.

Ge ke be ke tsebagatša gore naga ye e tla theošetšwa Maemong a Boraro go thoma ka la 1 Phupu, ke boletše le gore re tla be re lebeledišiša go bulwa gape ga mafapha a mangwe a ikonomi ge fela magato a maleba a polokego a ka hlongwa le go latelwa.

Morago ga ditherišano tše dingwe gotee le baemedi ba intasteri ka ga ditshepedišo tšeo di tiišeleditšwego letsogo tša thibelo, le ka morago ga go hwetša dikeletšo go boramahlale le ditherišano le ditona, Kabinete e tšeere sephetho sa go fefola dikiletšo ditiragalong tše itšego tše dingwe tša ikonomi.

Ditiragalo tše di akaretša:

•  Diresturente bakeng sa matena a go jelwa go tšona
•  Madulo ao a nago le maswanedi ebile a nale dilaesense, ka ntle le madulo a ka magaeng a go abelanwa go swana le AirBnB.
• Dikhonferense le dikopano tša merero ya kgwebo le tša go tsamaišana le dikiletšo dikopanong tša bohle.
• Disinema le diteatara, gore le tšona di latele dikiletšo tša go kgobokana ga batho.
• Dikhasino.
• Ditirelo tša tlhokomelo ya batho, go akaretšwa le balogameriri le ba ditirelo tša bobotse
• Dipapadi tša go se kgwathane go swana le kolofo, thenisi, khrikhete le tše dingwe. Dipapadi tša go kgwathana di tla dumelelwa fela tlhahlong le ditiragalong tšeo di fetošitšwego ka tšhomišo yeo e ileditšwego ya dinolofatši.

Tiragalong ye nngwe le ye nngwe, go swanetše gore go kwanelwe dinyakwa tšeo di ikgethilego ebile di tiišeleditšwe letsogo le gore dinyakwa tšeo di hlongwe pele kgwebo e ka bulwa gape, le gape gore ditshepedišo tše maleba di swanetše go latelwa ka tshwanelo gore dikgwebo di dule di butšwe.

Ditsebišo di tlo kwalakwatšwa go se goye kae go hlatholla magato a le go laetša letšatšikgwedi leo ka lona ditiragalo tše di tla thomago go dumelelwa.

Re tšeere sephetho se ka šedi ye kgolo le ka hloafalo, ebile re lemoga dikotsi tša go amana le tiragalo ye nngwe le ye nngwe gotee le magato ao a nyakegago go laola dikotsi tšeo.

Ka kakaretšo, diintasteri tše di be di thwetše batho ba go feta 500 000 pele naga e tswalelwa.

Re ile ra swanela ke go naganela batho ba le bao ba tshepetšego go bona gore ba iphediše.

Ka go fefolwa ga go tswalelwa ga naga re santše re tšwelapele go lekalekanya nepokgolo ya rena ya go phološa maphelo le go boloka mekgwa yeo batho ba iphedišago ka yona.

Go bohlokwa go gopola gore le ke leuba la lefaseng ka bophara le gore dinaga tše ntši di lebagane le ditlhotlo tša go swana le tša rena ebile di swanela ke go hwetša tharollo ya ona mathata ao a go swana le a naga ya rena.

Ka gona re šoma mmogo le dikemedi tša boditšhabatšhaba le dinaga tše dingwe tšeo le tšona di phenkgišanago le leuba le la coronavirus.

Bjalo ka Modulasetulo wa Dinagakopano tša Afrika (AU), re ngatana ye tee dikamanong tša rena tša go tla ka mokgwa wo o swanago go potologa kontinente, go netefatša gore re kgoboketša didirišwa le go logišana maano a go netefatša gore ga gona naga ye e tlogelwago morago.

Gabjale go nale ditiragalo tšeo di kgonthišišitšwego tša go feta 250 000 ka mo Afrika ebile go bile le mahu a go feta 6 700.

Palo ye re ka re e fase kudu ge e bapetšwa le palo ya ditiragalo tša lefaseng ka bophara yeo gabjale e fetilego dimilione tše seswai ka baka la ge dinaga tša Afrika di ile tša nanoga tša tšea magato ka bonako go phethagatša go tswalelwa ga naga ka bophara.

Le ge go le bjalo, re ka letela gore diphetelo tša Afrika di hlatlogele ka ge dinaga tša yona ka bontši di fefoša dikiletšo kgabagareng ya dikgatelelo tše šoro tša ikonomi ebile re šoma mmogo bjalo ka kontinente go fenya tlhotlo ye.

Go tloga go bile bohlokwa kudu go rena gore re bule ditirelo tša tlhokomelo ya batho, ka gobane ye ke intasteri yeo ka boati e thwalago basadi.

Dikgwedi tše tharo tša mafelelo di bile boima kudu go dimilione tša basadi bao ba šomago bjalo ka balogameriri, ba šomago mafelong a go thobolla mmele, ba šomang bjalo ka bathobamaikutlo le ditsebi.

Tše ntši tša tšona ke dikgwebo tšeo di laolwago ke basadi ebile ke mothopo wa letseno lefapheng la mekgotheng.

Go fa basadi thekgo ye maleba gore ba ikeme ditšheleteng ke phenyo ye kgolo go lebeletšwe dilo tšeo di tlago pele ga tšohle, kudukudu ka nako ye ya bolwetši.

Ke ka pelo ye bohloko gore ke eme pele ga basadi le basetsana ba Afrika Borwa Mathapameng a lehono go bolela ka leuba le lengwe leo le tseneletšego naga ya gaborena – polao ya basadi le bana ka banna ba naga ya gaborena.

Bjalo ka monna, bjalo ka mogatšamotho le bjalo ka papa, ke boifišwa ke seo nka rego ke ntwa yeo e tukago bogale kgahlanong le basadi le bana ba naga ya gaborena.

Ka nako yeo leuba le la coronavirus le re tlogetše re ikwa re le kotsing ebile re sa itsebe, dikgaruru di gare di aparela basadi le bana, sehlogo seo se fetago kwešišo ya motho ka bogolo.

Babeteledi ba le babolai ba šika gare ga rena.

Ba gona setšhabeng sa gaborena.

Ke botatagorena, bobuti ba rena, barwa ba rena le bagwera ba rena; banna ba megabaru ba go se iše felo ka go kgethega ga maphelo a batho.

Mo dibekeng tše mmalwa tše fetilego, go šetše go bolailwe basadi le bana ba ka godimo ga ba 21.

Babolai ba bona ba be ba nagana gore ba ba tswaletše melomo.

Eupša re ka se ba lebale ebile re tla ba bolelela fao ba sa kgonego.

Re tla bolela legatong la Tshegofatso Pule, Naledi Phangindawo, Nompumelelo Tshaka, Nomfazi Gabada, Nwabisa Mgwandela, Altecia Kortjie le Lindelwa Peni, basadi ka moka ba baswa bao ba bolailwego ke banna..

Re tla bolela legatong la koko wa mengwaga ye 89 yo a bolaetšwego ka legaeng la batšofadi go la Queentown, koko wa mengwaga ye 79 yo a bolaetšwego kua Brakpan le mosadi yo mogolo yo a katilwego kua KwaSwayimane gola KwaZulu-Natal.

Re tla bolela legatong la meoya ya go hloka molato ya morwedi yo a sa kago a belegwa wa Tshegofatso Pule yo a bego a šetše a reilwe leina, Raynecia Kotjie wa mengwaga ye tshela le ngwana wa mengwaga ye tshela yo a humanwego a hlokagetše ka sethokgweng go la KwaZulu-Natal.

Batho ba ga se dipalopalo fela. Ba nale maina ebile ba nale malapa le bagwera.

Mathapameng a lehono, dikgopolo le dithapelo tša rena di nale bona.

Ke rata go lebogiša ba Ditirelo tša Maphodisa a Afrika Borwa ka mošomo wa bona wo mobotse go golega ba bantši bao go gononwago gore ke badirabobe.

Ge bagononelwa ba ba dira dikgopelo tša peila bekeng ye, ke nale tshepho ye tletšego gore dikgorotsheko tša rena di tla romela molaetša wo bogale gore dikgaruru tše bjalo ga di na bodulo setšhabeng sa rena.

Kua kopanong ya mohlakanelwa ya Palamente ka Lewedi ngwaga wa go feta, ke tsebagaditše Thulaganyo ya Magato a Tšhoganyetšo go lwantšha dikgaruru tša go ikala ka bong le polao ya basadi le gore R1.6 bilione ya thušo ya tšhelete ya mmušo e tla beakanywa leswa go thekga phethagatšo ya yona go fihla mafelelong a ngwaga wa ditšhelete.

Gabjale re nale Thulaganyo ya Leano la Bosetšhaba go hlahla maitapišo a bosetšhaba a naga kgahlanong le dikgaruru tša go ikala ka bong.

Ka nako ya go tswalelwa ga naga re netefaditše gore bao ba phonyokgilego dikgaruru tša go ikala ka bong ba humana thekgo le ditirelo, go akaretšwa le mogala wa GBV, madulo le disenthara tša go aba thekgo go batšwasehlabelo ba dikgaruru tša thobalano.

Ga e sale go tloga ka Manthole ngwaga wa go feta, meago ye lesome ya go laolwa ke mmušo e neeleditšwe Kgoro ya Tlhabollo ya Leago gore e šomišwe bjalo ka madulo, go rarolla ye nngwe ya ditlhotlo tše kgolo go bao ba phonyokgilego dikgaruru tše ebile ba nyaka go tlogela dikamano tša bona tša tlaišo.

Dikgweding tše 18 tše fetilego, re fihleletše kgatelopele yeo re ka e šupago go nabiša khumanego ya thekgo ya bao ba phonyokgilego dikgaruru.

Dikgorotsheko tše 13 tša dilete di mpshafaditšwe go ba dikgorotsheko tša melato ya thobalano.

Go thekga mošomo wa phethagatšo ya molao, didirišwa tše 7 000 tša kgoboketšo ya bohlatse di phatlaladitšwe kgafetšakgafetša seteišeneng sefe goba sefe sa maphodisa ka mo nageng ebile ka nako ye go nale diphaphoši tša go feta 1 000 tšeo bao ba phonyokgilego dikgaruru ba lokologago go ba ka gare ga tšona diteišeneng tša maphodisa.

Maphodisa ba bantši, basekiši, bomasetrata le bahlamadipholisi ba filwe tlhahlo ya kwelobohloko le ya temogo ya maikutlo, ebile bašomedi ba mmušo ba go feta 3 000 bao ba šomago ka bana le ka batho ba go ba le bogole dikgopolong ba lekotšwe ge eba ga ba ngwalwa Retšistareng ya Bosetšhaba ya Batshelamolao ba tša Thobalano.

Diphetošo tša semolao di lokišitšwe mabapi le, gare ga tše dingwe, kahlolelo ya fase melatong ya dikgaruru tša go ikala ka bong, dipeelano tša peile tša bagononelwa, le tšhireletšo ye kgolo ya basadi bao e lego batšwasehlabelo ba dikgaruru ka balekani ba bona ba go ba ntšha sa inong.

Ke dira boipiletšo go bahlami ba melao ka Palamenteng go sekegela diphetošo tše ntle le go senya nako.

Dikgorotsheko tša rena di be di tiišitše letsogo go swaragana le melato ya dikgaruru tša go ikala ka bong le ka nako ya go tswalelwa ga naga, di e fa dikahlolo tša bophelo ka moka le dikahlolo tše mmalwa tša bophelo ka moka go badirabobe.

Ke rata go netefaletša basadi le bana ba Afrika Borwa gore peakanyo ya rena ya bosenyi e tla dula e šeditše melato ya dikgaruru tša go ikala ka bong le gore re letetše gore go latele dikgolego tše ntši le ditshekišo tše dingwe tše ntši kgahlanong le badirabobe.

Badirabobe ba dikgaruru kgahlanong le basadi le bana ba swanetše go amogela dikahlolo tša go swanela bosenyi bjo ba bo dirilego bja go šiiša namana tša mmele.

Go šiiša kudu gore tlhatlogo ya bokgopo kgahlanong le basadi le bana bo direga ka nako ya go fefolwa ga go tswalelwa ga naga ka baka la coronavirus.

Goya ka maphodisa, bosenyi bja dikgaruru, kudukudu dipolao le maitekelo a polao, di hlatlogile ga e sale go tloga mola maemo a boraro a thomago ka la 1 Phupu.

Melato ya tlaišo ya basadi le ya bana le yona e hlatlogetše godimo ka lebelo.

Go nyakega gore re ipotšiše dipotšišo tše boima ka rena bjalo ka setšhaba.

Gagologolo, go nyakega gore re lebeledišiše ditlamorago tša tlaišo ya madila e sego go lebeletšwe maemo a dikgaruru eupša go lebeletšwe gape le dikotsi tša mebileng le maitshwaro a go hloka šedi.

Dithuto tše mmalwa tša boditšhabatšhaba le tša ka mo nageng di laetša dikamano tše lego pepeneneng magareng ga tšhomišompe ya madila le dikgaruru tša go ikala ka bong.

Nnete ke gore ga se madila ao a katago goba o bolayago mosadi goba ngwana.

Eupša, ke magato a banna ba diganka.

Eupša ge go tagwa ke madila go hlola bokgopo bjo, gona bo swanetše go rarollwa ka pelapela.

Re swanetše go ithuta tše ntši go tšwa nakong ye ya go tswalelwa ga naga le go tšea sephetho sa ka fao re ka šireletšago setšhaba sa gaborena kgahlanong le tšhomišompe ya madila.

Ntle le go boela morago, re swanetše go fa thekgo ye kgolo batho bao ba nago le mathata a go nwa madila, go akaretšwa le magato a go ba tlogediša ona le go ba alafa.

Re swanetše go hlohleletša batho go nwa madila ka maikarabelo, kudukudu mo basweng.

Re swanetše go tiiša letsogo mabenkeleng a go rekiša madila ao a gatakago dipeelano tša dilaesense tša bona ebile ba rekišetša bana ba ka tlase ga mengwaga madila.

Eupša re swanetše go lebelela magato a mangwe a tlaleletšo le a bogajana go fokotša tšhomišompe ya madila.

Mafelelong, katlego ya ntwa ya rena ya go fediša dikgaruru tša go ikala ka bong e tla nyaka kamego le thekgo ya setšhaba ka moka.

Ge re tiišitše ka go fediša bosenyi bjo, re ka se kgone go dula re homotše.

Badirabobe ba re a ba tseba ebile ba tsebega setšhabeng.

Ka go hloka taba, ka go nyamiša batšwasehlabelo go bea melato ye, ka go tlontlolla basadi ge ba ikgethela gore ba phela maphelo a bona bjang goba meaparo ya bona, le rena re ba le seabe bosenying bjo.

Ke sa buša ke dira boipiletšo go moAfrika Borwa wo mongwe le wo mongwe yo a theeleditšego mathapameng a lehono go lebeledišiša ditlamorago tša go homola ga gagwe.

Bjalo ka naga, re ikhwetša re le kgabagareng ya mauba a mabedi, e sego le tee, mauba a go hlomola pelo.

Le ge e le gore mauba a a fapana ka mohuta le ka tlholego, a ka fenywa ka bobedi ga ona ge fela re šoma mmogo, ge wo mongwe le wo mongwe wa rena a ka tšea maikarabelo a magato a gagwe le ge re hlokomelana.

Kgole ke mo re yago le ge go tla ba boimanyana.

Mošomo wa gore seemo se kaonafale o tla ba wo mogolo.

Eupša ge e ba go nale seo re ithutilego sona matšatšing a 100 a go feta ke gore re batho ba go tia maatla, batho ba boikgopolelo le batho ba maikemišetšo.

Re tla fenya.

Anke Modimo a šegofatše Afrika Borwa le go boloka batho ba yona.

Ke a leboga.