Kabinete e kopane ka Laboraro la 28 Dibokwane 2018, ka Tuynhuys, Motsekapa

A. Merero seemong sa bjale

1. Polelo ya Ditekanyetšo tša Bosetšhaba

1.1. Kabinete e leboga tshepho ye kgolo yeo e laeditšwego ka go Ditekanyetšo tša Bosetšhaba tša 2018 tšeo di adilwego ka Palamenteng, Motsekapa, bekeng ye e fetilego. Ka moya wo o sa tšwago go bonwa wa tsošološo wo o tsenego ka nageng ya rena ye botse, Kabinete e ipiletša go maAfrika Borwa ka moka go dirišana le mmušo ka nepo ya go godiša ekonomi ya rena le go hloma mešomo ye e nyakegago kudu.

1.2. Phokotšo ya tshenyegelo ka R85 pilione mo mengwageng ye meraro ye e latelago go laetša boikgafo bja mmušo go tiišetšo ya seemo sa ditšhelete le kabo ya methopo ye e nago le šedi ka nepo ya go godiša ekonomi.

1.3. Dikgato tšeo di tsebagaditšwego tša go nantšha lebelo la go ba le dikoloto le go laola tlhaelelo ya ditekanyetšo di kaonafatša kudu tlhako ya rena ya ditšhelete le go fa maAfrika Borwa boitshepo go dikgonagalo tša ka moso tša ekonomi ya rena.

1.4. Kabinete ga e tekateke gore ditsenogare tše di tla bonagala ka go kgolo ya ekonomi ya naga ya rena, tša tiišetša seemo sa ekonomi le go šireletša maemo a kelo ya dipeeletšo tša yona.

1.5. Ditekanyetšo tša Bosetšhaba tša 2018 di thekga bahloki ka setšhabeng sa rena ka go diriša lenaneokakaretšo la thušo ya setšhaba le thuto ya godingwana ya go se lefelwe go baithuti bao ba tšwago malapeng a go hloka.

1.6. Bjalo ka phetolo go ngongorego yeo e tšweleditšwego mabapi le tšhišinyo ya koketšo ya Motšhelo wa bete (BETE), Kabinete e nyaka go oketša lenaneo la dithoto tša motheo tšeo di sa lefišwego motšhelo wa bete.

2. Mokete wa Mengwaga ye Lekgolo wa Nelson Mandela

2.1. Kabinete e ba le Mopresidente Cyril Ramaphosa ge a ipiletša go maAfrika Borwa go tiišetša boikgafo bja rena ka moka bja go direla batho ge re tšwela pele go keteka mengwaga ye lekgolo go tloga mola Mopresidente wa peleng Nelson Mandela a belegwago. Madiba e bile Mopresidente wa mathomo wa Afrika Borwa ya Temokrasi gomme nkabe a tlo ba le mengwaga ye 100 ka la 18 Phupu 2018.

2.2. Madiba ke moetapele yo a tumilego lefaseng ka bophara yo a hlomphegago lefaseng ka moka bjalo ka Molweladikokelo tša Botho, tlhokego ya semorafe le tlhokego ya kgethologanyo ya bong. O ralokile tema ye bohlokwa go kopanya maAfrika Borwa, le go hlohleletša kwano ya temokrasi go ralala le Afrika le lefase ka bophara.

2.3. Moketeko wa mathomo wa mengwaga ye lekgolo ya Nelson Mandela e swerwe ka Sebokeng sa Mokgatlo wa Selekane sa Afrika ka Addis Ababa, Ethiopia ka Pherekgong 2018. Ditiragalo tše mmalwa di tlo swarwa naga ka bophara mo ngwageng wo go gopodišiša ka ga bophelo bja Tata Madiba.

2.4. Kabinete e ipiletša go maAfrika Borwa go tsenela mekete ya mengwaga ye lekgolo ka mešomong ya bona, dikolong, dikerekeng le mekgatlong ya setšhaba. E ipiletša go yo mongwe le yo mongwe wa rena go ekiša mekgwa ya Nelson Mandela ka go šoma ka mekgwa ya rena go aga naga ye e kopanego, ya go hloka semorafe, ya go hloka kgethologanyo ya bong le ye e atlegilego.

2.5. Naga ye e keteka gape mengwaga ye lekgolo ya yo mongwe wa barwedi ba bakaonekaone ba mobu wa Afrika Mme Albertina Sisulu, yo a gafetšego bophelo bja gagwe go lwela tokologo ya basadi le tokollo ya Afrika Borwa.  Kabinete e tla re ka kopanong ye e latelago ya ala lenaneo la meketeko ya Mengwaga ye lekgolo ya Mme Albertina Sisulu.

3. Komelelo

3.1. Kabinete e leboga maitapišo a go se fele maatla ao a dirwago ke Komiti ya Ditona ka ga Komelelo gotee le bakgathatema ka makaleng a mmušo ka moka le setšhaba ge ba šomana le maemo a komelelo ao a ganeletšego ao a hlasetšego dikarolo tše mmalwa tša ka mo nageng.

3.2. Ka ntle le taba ya gore Afrika Borwa ke naga ye e hlaelelago meetse, diabe tša go ruthufala ga lefase di tšwela pele go ama mekgwa ya go na ga pula, ka go realo a baka gore maemo a matamo a rena a dule a le fase. 

3.3. Sehlophatšhomo sa Ditona ka ga Komelelo se tšwela pele go nolopfatša mošomo gareng ga mmušo wa bosetšhaba, ga diprofense le mebasepala ka mafelong ka moka ao a amilwego ke komelelo. Se se akaretša go tsenya tirišong magato lebaka le lekopana, la magareng le le letelele ka nepo ya go rarolla le go fokotša seabe seo se ka kgonegago sa komelelo ye.

3.4. Mmušo o dirile gore go be le ditšhelete tša go aba thušo ya lebaka le lekopana go diprofense tše di amegago. O abile thušo ya ditšhelete tša kimollo tše di bago R473 milione le R6 pilione ya tlaleletšo ka ngwageng wa ditšhelete wa 2018/19 ka nepo ya go oketša mananeokgoparara a meetse ka Kapa Bodikela‚ Kapa Bohlabela le ka Kapa Leboa.

3.5. Kabinete e ipiletša go bohle go tšwela pele go šomišana le mmušo go boloka meetse ka go a šomiša ka maikarabelo le ka go a seketša. Kabinete e tšwela pele go ikgafa go dira gore Afrika Borwa e be naga ya kgetho go baeti le go babeeletši ba ka moso. 

4. Dipolao tša maphodisa

4.1. Kabinete e lebiša mahloko go ba malapa le bagwera ba maphodisa a mahlano le lešole la peleng bao ba sa tšwago go bolawa sehlogo ka tlhaselong ya Seteše sa Maphodisa sa Ngcobo ka Kapa Bohlabela.

4.2. Kabinete e kgalema ka bogale polao ye e sa kwagalego ya banna le basadi ba rena bao ba re hlankelago.  Tahlegelo ya lephodisa le tee, lešole goba ya motho ofe goba ofe yo a šomago go šireletša setšhaba le batho ba rena ga e amogelege.

4.3. Kabinete e ikgafile, ka go diriša Tona ya Maphodisa, go dira ka fao go kgonagalago go dira gore diteše tša maphodisa di be le maphodisa ao a lekanego ka nepo ya go thibela ditlhaselo tša go swana le tšeo ka moso.

4.4. Kabinete e tšwela pele go ipiletša go batswadi le go setšhaba ka kakaretšo go netefatša gore bana ba a šireletšwa ka dinako ka moka le go dirišana le ba phethagatšo ya molao go šireletša ditokelo tša bana ba rena. Mokgwa ofe goba ofe wa tlaišo kgahlanong le ngwana o swanetše go bewa nyanyeng le go begwa ka pela. Ka go šoma mmogo, re ka dira gore ditšhaba tša rena di bolokege le go netefatša gore basenyi ga ba na fao ba ka khutago gona.

B. Diphetho tša Kabinete

1. Kabinete e dumeletše Sethalwa seo se Bušeleditšwego sa Sengwalwa sa Ditherišano ka ga Melawana ya Dinamelwa ya Bosetšhaba seo se tlogo phatlalatšwa gore setšhaba se fe ditshwaotshwao ka ga sona. Melawana ye e ikemišeditše go hlagiša tshepedišo ya dinamelwa yeo e kopantšwego le maano a mafapha a mangwe ao a amanego go realo e le go fokotša bobedi tshenyegelo ya go namela dinamelwa le ya go dira kgwebo. E nyalelanya gape maano a dinamelwa a naga ye le diphetogo tša lefaseng ka bophara ka ga dinamelwa.

2. Kabinete e dumeletše Pego ya Ditšhitšinyo ka ga Melawana ya Ditsela ya Afrika Borwa gore e phatlalatšwe gore setšhaba se fe ditshwaotshwao ka ga yona. Melawana ye e hlagiša tlhako ya kakaretšo yeo e netefatšago gore ditsela tša Afrika Borwa di laolwa gabotse, di bolokegile ebile di akaretša mekgwa ka moka ya dinamelwa ka nepo ya go fana ka mokgwa wa go ya go ile go taolo ya ditsela. E hlahla ka ga melaotshepetšo ya ditsela, mananeokgoparara, polokego, thušo ya ditšhelete tša ditsela le ya dinamelwa tšeo e sego tša difatanaga.

3. Kabinete e sedimošitšwe ka ga dikutollo tša Dinyakišišo tša Bosetšhaba tša 2015/16 tšalhabollo ya Dinyakišišo le Boitekelo (Dinyakišišo tša R&D). R&D ke karolo ye bohlokwa ya tlhabollo ya ekonomi ya setšhaba ka mo nageng.  Se e bile maitapišo a mohlakanelwa a mmušo, intasteri le a dihlongwa tša dinyakišišo. Pego e hwetšagala wepsaeteng ya Kgoro ya Mahlale le Theknolotši (DST) ya: www.dst.gov.za.

4. Kabinete e dumeletše ditlhamo tša molokoloko wa ditšhelete tša tšhipi tša go keteka tša 2018, tšeo di tlago tšweletšwa ke Khamphani ya Ditšhelete tša Tšhipi ya Afrika Borwa. Kgoboketšo ya tlhamo ya ditšhelete tša tšhipi tša 2018 e tlo ba e keteka Mengwaga ye Lekgolo ya Nelson Mandela. Kgoboketšo ye ya ditšhelete tša tšhipi e tlo etwa pele ke ditšhelete tša tšhipi tša go keteka tša 2017 tšeo di ketikilego Afrika Borwa ka fase ga morero wa Tokologo, Temokrasi le Ditšo.

C. Melaokakanywa

1. Kabinete e dumeletše go romelwa ga Molaokakanywa wa Lebollo la Setšo wa 2018 Palamenteng. Molaokakanywa wo o nyaka go šireletša, go tšwetša pele le go laola dilo tša pušo tša tiro ya lebollo la setšo. O hlagiša melawana le melaotshepedišo ya bosetšhaba ye e ikemišeditšego go šireletša maphelo le go thibela dikgobalo le mekgwa ka moka ya tlaišo yeo batho bao ba welago dikoma ba itemogelago yona.

2. Kabinete e dumeletše gore Molaokakanywaphetošwa wa Bosetšhaba wa Mangwalo a Dithuto wa 2016 o romelwe Palamenteng. Molaokakanywa wo, wo o fetošago Molao wa Bosetšhaba wa Tlhako ya Mangwalo a Dithuto, wa 2008 (Molao wa 67 wa 2008), o maatlafatša Molao ka go kaonafatša magato a go šomana le merero ya go se bolele nnete, o hlagiša ditlamorago go batho bao ba sa bolelego nnete ka ga mangwalo a bona a dithuto goba mekgatlo yeo e fanago ka mangwalo a dithuto ao a sego a nepagala. O šišinya gape melaotshepetšo go netefatša gore mangwalo a dithuto a bofora a lebišwa go dihlongwa tša maleba tša sephrofešenale (lenaneo la tshedimošo ya batho bao bolelago maaka ka mangwalo a bona a dithuto). O rarolla gape go dumelelwa ga mangwalo a dithuto a dinaga tša ka ntle.

3. Kabinete e dumeletše Molaokakanywa wa Polokego ya Diporo wa 2017 gore o phatlalatšwe gore setšhaba se fe ditshwaotshwao ka ga ona. Molaokakanywa wo o nyaka go kaonafatša polokego ya diporo le go hloma sebopego sa taolo ka nepo ya go hlokomedišiša mošomo wo o dirwago ke Molaodi wa Polokego ya Diporo wa Afrika Borwa. O sepelelanywa gape le Molawana wa Diporo wa Bosetšhaba mabapi le go maatlafatša tlhokomedišišo ya polokego, le go tšwetša pele le go gapeletša polokego ka diporong tša rena.

4. Kabinete e dumeletše Sethalwa sa Molaokakanywa wa Taolo ya Dinamelwa tša Ekonomi wa 2017 gore se phatlalatšwe gore setšhaba se dire ditshwaotshwao ka ga sona le go rerišana. Molaokakanywa wo o rarolla dikgoba tša taolo le tša bokgoni tša mabapi le tlhagišo ya tshepedišo ya dinamelwa ya go seketša tšhelete le yeo e hlokago mathata.

D. Ditiragalo tše di tlago

1. Afrika Borwa e tlo ba monggae wa Khonferentshe ya Ditona tša Dikgoro tša Bašomi, tša Thwalo ya Bašomi Mešomong le tša Tšhireletšo ya Leago tša Dinaga tše di Hlabologago tša Borwa bja Afrika bjalo ka Modulasetulo, go thoma ka la 1 go fihla ka la 2 Hlakola 2018 ka Cape Town International Convention Centre. Morero wa khonferentshe ye ke: “Mešomo ye mekaone go ya go ile: Re tšwetša pele kgokaganyo, tirišano le go akaretša bohle”. Bakgathatema ba tla akaretša badirišani ba setšhabeng – mekgatlo ya dikgwebo, ya bašomi le ya setšhaba.

2. Mopresidente Ramaphosa ka maemo a gagwe bjalo ka Modulasetulo wa Dinaga tše di Hlabologago tša Borwa bja Afrika (SADC) o tla tsenela diketelo tša ditherišano go la Angola, Botswana le Namibia go tloga ka la 2 go fihla ka la 3 Hlakola 2018.  O tlo felegetšwa ke Tona ya Dikamano tša Boditšhabatšhaba le Tirišano Lindiwe Sisulu le Tona ya Tšhireletšo le Bagale ba Ntwa Nosiviwe Maphisa Nqakula.

3. Afrika Borwa e tla ba monggaemmogo wa Khonferentshe ya Lefase ya bo 17  ka ga Motšoko goba Maphelo (WCTOH) go tloga ka la 7 go fihla ka la 9 Hlakola 2018 ka Motsekapa ka afse ga morero wa: “Re Kopanya Lefase go fihlelela Moloko wa go se Kgoge Motšoko”. Ye ke khonferentshe ya mathomo ye e tlogo swarwa ka Afrika. WTCOH  e ipiletša go kgatotiro yeo e ikgafilego ebile e fana ka sefala go mebušo, mekgatlo ya badudi, ditheo tša Mokgatlo wa Dinagakopano, mekgatlo ya boditšhabatšhaba, bašomi ba tša maphelo le bakgathatema ba bangwe go ahlaahla  tsebo le maitemogelo tšeo di ka neelanwago, kudukudu mabapi le bafsa le basadi bao ba ka itemogelago go kgogwa ga motšoko. Go swara khonferentshe ye go tsenya letsogo go rarolleng ga dinepo tša Leanotlhabollo la Bosetšhaba ka go hloma temošo le thuto ka ga diabe tše kotsi tša tšhomišo ya motšoko, le tlhokego ya go maatlafatša magato a taolo ya motšoko.

4. Ka la 10 le la 11 Hlakola Khomišene ya Dikgetho ye e Ikemego (IEC) e tlo bula Mafelo a Boingwadišetšo bja Dikgetho gore batho ba tle ba ingwadiše le go lekola dintlha tša bona tša boingwadišo. Kabinete e ipiletša go bakgethi ka moka bao ba nago le maswanedi go etela diteše tša bona tša dikgetho ka nepo ya go mpshafatša dintlha tša bona lenaneong ge ba itokišetša dikgetho tša kakaretšo tša 2019. Kabinete e tloga e ipiletša go batho bao e tlogo ba la mathomo ba kgetha go netefatša gore ba kgatha tema ka tokelong ya bona ya temokrasi ya molaotheo ka go ya go ingwadišetša go kgetha. Mafelelo ao a beke a boingwadišo ke motheo wo o lebilego go mafelelo a protšeke ya mengwaga ye mebedi ya go hwetša diaterese tša madulo tša bakgethi ka moka bao ba ingwadišitšego. Diteše tša go kgetha di tlo bulwa gareng ga 08:00 le 17:00 go thuša batho bao e tlogo ba la mathomo ba kgetha go ingwadišetša go kgetha, le go dumelela bakgethi bao ba ingwadišitšego bao ba hudugilego go ingwadiša leswa ka seleteng sa bona sa maleba le go mpshafatša diaterese tša bona lenaneong la bakgethi.

E. Melaetša

1. Kabinete e reta barutiši ka moka bao ba hlomphilwego ka Difokeng tša Barutiši tša Bosetšhaba tša bo 18 tšeo di bego di swerwe ka Johannesburg ka Mokibelo wa la 17 Dibokwane 2018. Difoka tše di lemogile go ruta go gokaone le boetapele ka magorong a mmalwa, go akaretšwa Sefoka sa Phihlelelo ya Bophelo ka Moka sa Nelson Mandela le Sefoka sa Moprofesara Kader Asmal.

2. Kabinete e lebiša mahloko a yona go Motlatšatona Obed Bapela ge a lahlegetšwe ke mosadi wa gagwe Constance Bapela, yo a šometšego naga bjalo ka mokhanselara ka nako ya ge a hlokofala.

3. Kabinete e ba le Mopresidente Ramaphosa ge a lebiša mahloko go ba lapa, bagwera le badirišani ba raekonomi wa tša sepolotiki le mongwadi, Moprofesara Johannes “Sampie” Terreblanche, yo a hlokofetšego a na le mengwaga ye 84.

4. Kabinete e lebogiša Tona Naledi Pandor ge a hlomphilwe ke Yunibesithi ya Leiden ka Netherlands bjalo ka Moprofesara wa Ketelo wa Tlhompho ya Oort wa Thutalefaufau le Tlhabollo. Se ke go hlompha phihlelelo ye e sego ya tlwaelega ya Tona ge a diriša mahlale, kudukudu thutalefaufau, bjalo ka setlabelo sa tlhabollo ya lefase ka bophara le sa kholego ya setšhaba.

F. Bao ba thwetšwego mešomong

Batho ka moka bao ba thwetšwego mešomong mangwalo a bona a dithuto a tla tiišetšwa le go netefaletšwa ka maleba.

1. Mohumagadi Lerato Mataboge bjalo ka Motlatšamolaodipharephare (DDG): Kgwebišano le Dipeeletšo tša Afrika Borwa, Kgoro ya Kgwebišano le Diintasteri (dti).
2. Mohumagadi Shandokane Evelyn Masotja bjalo ka DDG: Taolo ya Badiriši Dikhamphani, dti.
3. Mohumagadi Vuyelwa Vumendlini bjalo ka DDG: Melawana ya Ekonomi ya Boditšhabatšhaba le ya Dilete, Kgoro ya Ditšhelete ya Bosetšhaba.
4. Morena Joseph Tebogo Leshope bjalo ka Mohlankedimogolo wa Phethagatšo ya mešomo ka SENTECH.
5. Mohumagadi Vuyo Zitumane bjalo ka Mohlankedimogolophethiši (CEO) wa Amatola Water.
6. Moatbokheiti Seeng Catherine Ntsaba-Letele bjalo ka Maditselamogolo wa Tirelo ya Maditsela wa Ditlamo tša Setšhaba.
7. Morena Edward Mamadise bjalo ka CEO wa Molaodi wa Bosetšhaba wa Melawana ya Kgapeletšo.
8. Ngaka Sagren Moodley bjalo ka moemedi wa go tšwa DST go Lekgotla la Afrika Borwa la Diphrofešene tša Mahlale a Tlhago.

9. Bao ba thwetšwego leswa go Lekgotla la Tumelelo ya Ditlhahlobo:
a. Mohumagadi Shanaaz Tiry Mahomed;
b. Mohumagadi Sandra Cleiland;
c. Moprofesara Christiena Maria van der Bank; le
d. Moatbokheiti Nhlanhla Paul Sibisi.

Dinyakišišo:
Phumla Williams
(Seboleledi sa Kabinete sa Motšwaoswere)
Mogala: 083 501 0139