Polelo ka Mopresidente Cyril Ramaphosa ka ga magato a Afrika borwa leubeng la Coronavirus

MaAfrika Borwa ao a rategago,

Thobela, Riperile, Dumelang, Sanibonani, Molweni, Ndi madekwana, Gooie naand, Good evening.

Ke dibeke tše 10 bjale go tloga mola re tsebagatšago seemo sa masetlapelo sa bosetšhaba e le ge re arabela leuba la coronavirus.

Go tloga ka nako yeo, re ile ra tsenya tirišong magato a boima le ao a sego a ka a bonwa le mo nakong ye e fetilego – go akaretšwa le go tswalela naga ka bophara – ka maikemišetšo a go laola go phatlalala ba baerase ye.

Ke maswabi gore magato a a tlišitše mathata a magolo go lena – a iletša tokelo ya lena ya go sepela ka tokologo, go šoma le go itirela bophelo.

Ka lebaka la magato ao re a tsentšego tirišong – le ditšhitelego tšeo le di dirilego – re kgonne go dira gore kelo ya diphetetšo tša baerase e nanye le go thibela gore mafelo a rena a maphelo a se ke a tlala kudu ka balwetši.

Re šomišitše nako ya go tswalela naga go hloma magato ao a tseneletšego a go šomana le maphelo a setšhaba le go lokišetša mananeo a rena a maphelo gore a lokele go šomana le diphetetšo tše dintši tšeo go lebeletšwego gore di tla ba gona.

Bjale, ge re tsena go legato leo le latelago la ntwa ya rena kgahlanong le coronavirus, ke ditiro tša lena gape tšeo di tlago laola bokamoso bja naga ya rena.

Bjalo ka batho, bjalo ka ba malapa, bjalo ka ditšhaba, ke lena bao le tlago laola ge eba re itemogela masetlapelo ao dinaga tše ntši di itemogetšego ona, goba ge eba re ka kgona go šireletša batho ba rena, setšhaba sa rena le ekonomi ya rena go diabe tše mpe tša leuba le.

Re a tseba gore tšhireletšo ye e šomago gabotse kudu kgahlanong le baerase ye ke gape ye bonolo kudu.

Go hlapa diatla tša lena kgafetšakgafetša, go apara dimaseke, go tlogela sekgoba sa bonyane metara le seripagare go aragona le batho ba bangwe, go efoga go kgoma difahlego tša rena ka diatla tšeo di sego tša hlapiwa le go hlwekiša mafelo ao re a kgomago kgatetšakgafetša.

Ke ka šedi le go obamela ditiro tše tša motheo ka fao go swanago mo re ka kgonago go fenya leuba le.

Mo lebakeng le go na le batho ba 22 583 bao go tiišeditšwego gore ba fetetšwe ke coronavirus ka Afrka Borwa.

Palo ye e ka bago seripagare sa batho ba e fodile, e ka ba ka lebaka la gore maswao a bona a be a le a mannyane goba ka lebaka la tlhokomelo ya maphelo yeo ba e hweditšego ka dipetleleng tša rena.

Ka maswabi, batho ba 429 ba hlokofetše.

Go ba malapa a bona, go bagwera, le go bašomimmogo ba bona, re lebiša kwelobohlo go tšwa dipelong tša rena.

Tahlegelo ya lena ke tahlegelo ya rena.

Mo lebakeng le go na le batho ba go feta ba 11 000 bao ba fetetšwego ke coronavirus ka mo nageng.

Go bona, balwetši ba 842 ba ka sepetlele gomme ba 128 ba beilwe ka diyuniti tša tlhokomelo ya bao ba bakwago le badimo.

Palo ya batho bao ba fetetšwego ke baerase ye nkabe e ile ya ba godimo kudu ge nkabe re se ke ra tšea sephetho ka nako yeo re ilego ra se tšea ka yona go tsenya tirišong magato ao a tseneletšego a go laola baerase ye.

Ka moragonyana bjale re maemong a makaone go phala dinaga tše dingwe tše ntši tšeo di bego di le gona ka nako ye ka kgatelopeleng ya bolwetši bjo.

Ka lebaka la magato ao a tseneletšego ao re a tšerego a go laola baerase ye, re kgonne go maatlafatša dikgato tša rena tša maphelo tša go šomana le bothata bjo

Go fihla lehono, re dirile diteko tša coronavirus go batho ba go feta ba 580 000 le ditekodišišo go batho ba go feta ba 12 milione.

Go na le bašomi ba tša maphelo ba setšhabeng bao ba lego kgauswi le go ba ba 60 000 bao ba bego ba tsena lapa ka lapa go ralala le naga go utolla kgonagalo ya batho bao ba fetetšwego ke coronavirus.

Ge re lokišetša koketšego ya diphetetšo ye e emetšwego, mepete ye e ka bago ye 20 000 ya ka dipetlele e beetšwe thoko, ebile e sa beelwa thoko go tla go šomišwa ke balwetši ba COVID-19, gomme dipetlele tša kgole le meetse tše 27 di sa agwa go ralala le naga. Tše mmalwa tša dipetlele tše di lokile go amogela balwetši ba coronavirus.

Go dutše go le bjale, re itemogetše ditlhohlo tše mmalwa, go akaretšwa tlhaelelo ya dikabo tša kalafo tša phekolo ka lebaka la nyakego ye kgolo ya dikabo tše lefaseng ka bophara.

Se se bakile gore dinako tša go fetoša seemo tša go dira diteko tša coronavirus di be tše ditelele, gomme ka lebaka la se tša ba le seabe sa go se loke go šomeng gabotse ga mananeo a rena.

Bogolo le lebelo la phetolo ya maphelo a setšhaba go seemo se sa tšhoganetšo di ile tša kgahliša, eupša go sa na le tše ntši kudu tšeo re sa swanetšego go di dira.

Re tsebile e sa le kgale gore go tswalela naga go tla ditela go phatlalatšwa ga baerase ye, eupša go ka se kgone go e emiša.

Go fihla go eba le thibelabolwetši go bohle, coronavirus e tla tšwela pele go phatlalala ka setšhabeng sa rena. Se se ra gore re swanetše go tlwaela go phela le coronavirus mo nakong ye e tlago.

Go na le matsapa a magolo a lefaseng ka bophara a go hlama thibelabolwetši ya baerase ye, ao Afrika Borwa e lego karolo ya ona.

Mmušo o thekga diprotšeke tše mmalwa tša dinyakišišo le go di thuša ka mašeleng, go akaretšwa le leano la go tšweletša thibelabolwetši ya coronavirus ka mo nageng ka pela ge dithibelamalwetši tšeo di lekwago di hwetšagala. Re tla šomiša bokgoni, tsebo, mananeokgoparara le mekgatlo ye e šomago ka intastering ya go tšweletša dithibelamalwetši go tšweletša le go phatlalatša thibelabolwetši ya coronavirus.

Re boletše gore ge thibelabolwetši ya coronavirus e ka tšweletšwa go gongwe mo lefaseng, e swanetše go dirwa gore e hwetšagale ka ntle le tefo le ka go lekalekana go badudi ba dinaga ka moka.

Ka ge bašomi ba tša mahlale ba akantše, diphetetšo tša ka mo nageng ya rena bjale di thomile go hlatloga kudu.

Tee-tharong ya diphetetšo tša baerase ye di begilwe mo bekeng ye e fetilego fela.

Gomme re swanetše go emela gore dipalopalo tše di tlo hlatloga go tšwela pele le ka lebelo.

Mekgwa ye e fapafapanego e hlamilwe go akanya tsela yeo e tšewago ke baerase ye le go thuša go lemoša peakanyo ya rena le go dira ditekanyetšo tša rena.

Mekgwa ye e re botša dilo tše pedi tše bohlokwa.

Sa mathomo, gore leuba la coronavirus ka Afrika Borwa le tlo mpefala le go feta pele ga ge le ka kaonafala.

Sa bobedi, le se bohlokwa kudu, ba re botša gore nako yeo le tlogo e tšea, bogolo le seabe sa leuba le di laolwa ke ditiro tša rena bjalo ka setšhaba le go maitshwaro a rena bjalo ka batho.

Ka go latela ditiro tša motheo tša go itšhireletša, re ka kgona go fokotša bobedi palo ya diphetetšo le palo ya mahu.

La mafelelo ge ke bolela le setšhaba, ke boletše gore re ka dira tshepedišo ya go rerišana ka nepo ya go hlahla dikgato tšeo re swanetšego go di tšea mo lebakeng le.

Go tloga ka nako yeo, re kopane le baetapele ba mekgatlo ya dipolotiki yeo e emetšwego ka Palamenteng le baemedi ba dikgwebo, ba mekgatlo ya bašomi le ba setšhaba.

Re kopane le Ditonakgolo, dimeyara, baemedi ba Mokgatlo wa Dipušoselegae wa Afrika Borwa, baetapele ba setšo le baemedi ba ditšhaba tša sedumedi.

Ka ge re dirile mathomong a mathata a, re ile gape ra kgopela keletšo ya Komitikeletšo ya Ditona ka ga COVID-19, ye e bopilwego ke sehlopha sa bašomi ba tša mahlale bao ba nago le mangwalo a godimo a dithuto, ba go hlomphega le bao ba nago le maitemogelo, ditsebi tša mauba a malwetši le ditsebi tša maphelo a setšhaba.

Re tloga re leboga kudu mošomo wo ba o dirilego le go tšwela pele go o dira go netefatša gore magato a rena a laolwa ke bohlatse bjo bokaone bja tša mahlale bjo bo hwetšagalago.

Re leboga maikutlo ao a fapafapanego a bašomi ba tša mahlale le a bašomi ba tša maphelo ba diphrofešenale ba ka mo nageng ao ka dinako tše dingwe a re fago ditlhohlo, ao a hlohleletšago dingangišano tša setšhaba le go humiša phetolo ya rena.

Re hlahlilwe gape ke keletšo go tšwa go Mokgatlo wa Maphelo wa Lefase le Disenthara tša Afrika tša Taolo le Thibelo ya Malwetši.

Ka ge re šoma ka leuba leo le amago maphelo le mekgwa ya bophelo ya maAfrika Borwa ka moka, go be go le bohlokwa gore re rerišane le makala ka bophara ka fao go kgonagalago.

Ditherišano tše di ile tša hlokagala le go ba mohola ka ge re amogetše ditšhišinyo tše mmalwa tšeo di kwagalago.

Di humišitše mmušo ka fao o naganago ka gona, tša fana ka maikutlo a thwii ka ga ditlhohlo tšeo batho ba rena go tšwa makaleng ao a fapafapanego ba lebanego le tšona.

Dihlopha tšeo re rerišanego le tšona di fapane kudu ebile di farologane go swana le ka fao batho ba Afrika Borwa ba farologanego ka gona le bona, gomme ka moka ga rena re a dumela gore re tšere kgato ya maleba le go tšea diphetho go dira gore go phatlalatšwa ga baerase ye go a nanya.

Ka moka ga tšona di kopane ge di gatelela gore nepo ya rena ye bohlokwa e swanetše go boloka maphelo le go šireletša mekgwa ya bophelo.

Le ge e le gore go na le makala a mmalwa ao di fapanago ka ona, dihlopha tše ka moka di kwana ka kakaretšo ka ga mokgwa wo re swanetšego go o diriša go aga go diphihlelelo tšeo re bilego le tšona go fihla mo lebakeng le.

Le ge e le gore go tswalela naga ka bophara go šomile, go ka se tšwetšwe pele go ya go ile.

Re tsebagaditše lenaneo la temošo ka ga COVID-19 leo le nago le magato a mahlano ka nepo ya go laola go nolofatša go tswalela naga gannyane gannyane.

Mokgwa wo o beakantšwego ka dikotsi o hlahlwa ke dinyakwa tše mmalwa, go akaretšwa maemo a diphetetšo le dipalopalo tša phetišo ya bolwetši, bokgoni bja mafelo a maphelo, bogolo bja go tsenywa tirišong ga ditsenogare tša maphelo a setšhaba le seabe go ekonomi le go setšhaba tša dikeletšo tšeo di tšweleditšwego pele.

Ke ka lebaka la dinyakwa tše – le ka morago ga ditherišano – fao Kabinete e tšerego sephetho sa gore legato la temošo la naga ye ka moka le swanetše go theošetšwa fase go tloga go legato la bone go ya go legato la boraro go thoma ka la 1 Phupu 2020.

Go ya go legato la boraro go bontšha phetogo ye kgolo kudu magatong a rena a go šomana le leuba le
Se se tla feletša ka go bulwa ga ekonomi le go tloša dikiletšo tše mmalwa mabapi le mesepelo ya batho, mola ka go le lengwe re oketša le go maatlafatša ditsenogare tša rena tša maphelo a setšhaba.

Le ge re eya go legato la temošo la boraro go bohlokwa gore re swanetše go lemoga gore go na le dikarolo tše mmalwa tša ka mo nageng fao bolwetši bo tletšego gona le fao diphetetšo di tšwelago pele go hlatloga.

Re tla ba le mokgwa wo o fapantšhitšwego wa go šomana le mafelo ao a nago le maemo a godimo a diphetetšo le phetišo ya bolwetši.

Mafelo a a tla goeletšwa go ba mafelo ao a tletšego ka diphetetšo tša coronavirus.

Lefelo la go tlala ka diphetetšo le hlalošwa bjalo ka lefelo leo le nago le batho ba go feta ba bahlano bao ba feteditšwego ka bolwetši go batho ba bangwe le ba bangwe ba 100 000 goba fao diphetetšo tše diswa di oketšegago ka lebelo le legolo.

Ditoropokgolo tše di latelago di bonwe bjalo ka mafelo ao a tletšego ka diphetetšo tša coronavirus: Tshwane, Johannesburg, Ekurhuleni, Ethekwini, Nelson Mandela Bay, Buffalo City le Cape Town.

Mafelo a mangwe ao a tletšego ka diphetetšo tša coronavirus ona ke West Coast, Overberg le masepala wa selete wa Cape Winelands ka Kapa Bodikela, selete sa Chris Hani ka Kapa Bohlabela, le selete sa iLembe ka KwaZulu-Natal.

Re tloga re tshwenyegile kudu ka seemo ka toropokgolong ya Cape Town le ka Kapa Bodikela ka kakaretšo, yeo mo lebakeng le e nago le palo ya batho ba go feta seripagare sa bao ba fetetšwego ke baerase ye ka mo nageng.

Re hlokometše se bjalo ka taba ya tšhoganyetšo.

Lenaneo la mafelo a go tlala ka diphetetšo le tla lekodišišwa dibeke tše dingwe le tše dingwe tše pedi go eya ka kgatelopele ya baerase ye.

Ge re šomana le baerase ka mo mafelong a re tla tsenya tirišong ditsenogare tše di tseneletšego tše di ikemišeditšego go fokotša palo ya diphetetšo tše diswa.

Re tsenya tirišong magato ao a maatlafaditšwego a tlhapetšo, a taolo ya diphetetšo le a taolo.

Re tla romela sehlopha sa go šoma dinako ka moka sa bašomi bao ba nago le maitemogelo lefelong le lengwe le le lengwe leo le tletšego ka diphetetšo.

Sehlopha se se tla akaretša ditsebi tša mauba a malwetši, dingaka tša ba malapa, baoki, bašomi ba tša maphelo ba setšhabeng, ditsebi tša maphelo a setšhaba le ditirelo tša kalafo tša tšhoganyetšo, tšeo di tlago thekgwa ke ditsebi tša go tšwa Cuba.

Re tla kgokaganya lefelo le lengwe le le lengw leo le tletšego ka diphetetšo le ditirelo tša go dira diteko, le mafelo a go beela thoko bao ba gononelwago gore ba ka be ba fetetšwe, mafelo a go beela balwetši thoko, a kalafo, mepete ya sepetlele le go latišiša bao ba ka bego ba bile kgauswi le bao ba fetetšwego ke coronavirus.

Ge go ka hlokagala, karolo efe goba efe ya ka mo nageng e ka bušetšwa go legato la temošo la bone goba la bohlano ge go phatlalala ga phetetšo go sa laolege le ge re dira ditsenogare ebile go na le kotsi ya gore mafelo a rena a maphelo a tla tlala ka balwetši.

Ge nako e dutše e sepela, le ge go le bjalo, le ka go diriša maitapišo a rena, go tla kgonagala gore re beye mafelo ao diphetetšo di lego fase go legato la bobedi goba la mathomo.

Go tsenya tirišong ga legato la temošo la boraro go tloga mathomong a Phupu go tla akaretšwa go boela mešomong ga makala a mantši a ekonomi, ge fela e le gore go obamelwa ditshepedišo tša maphelo tše di tseneletšego le melawana ya go tlogela sekgoba magareng ga batho.

Go bulwa ga ekonomi le ditiro tše dingwe go ra gore bašomi ba bantši ba mmušo ba tla bitšwa mešomong.

Se se tla dirwa go latela ditlhagišo tša Molao wa Maphelo le Polokego ya Mošomong le ka fao go hlahlwago ke Kgoro ya Ditirelo tša Setšhaba le Taolo ka go šomišana mmogo le dikgoro tše dingwe ka moka tša mmušo.

Re leboga mošomo wo o tšwelago pele go dirwa ke bašomi ba mmušo kudukudu bao ba šomago setšhabeng ka ntweng kgahlanong le COVID-19.

Polokego ya bašomi ka moka, go akaretšwa bašomi ba mmušo, ke tlhobaboroko go rena. Re tla tšwela pele go tšea matsapa ka moka a go aba ditlabelo tša boitšhireletšo tša maleba go netefatša polokego ya yo mongwe le yo mongwe ge a le mošomong.

Seo re se beilego pele ke go fokotša dibaka tša phetetšo ya baerase le go hloma seemo seo se bolokegilego go yo mongwe le yo mongwe.

Ka fao re kgopela gore bao go sa gapeletšego gore ba ye mošomong goba go ya dihlongweng tša thuto ba tšwele pele go dula ka gae.

Batho gape ba tlo kgona go tšwa ka magaeng a bona go ya go reka diphahlo goba go hwetša ditirelo go akaretšwa tlhokomelo ya kalafo.

Batho gape ba tlo kgona go itšhidulla ka nako efe goba efe mo mosegareng, ge fela ba sa dire se ka dihlopha.

Kiletšo ya mesepelo go batho e tlo fedišwa.

Bjala bo ka rekišwa go ya go nwelwa ka gae ka fase ga maemo a boima, ka matšatši a itšego le mo diiring tšeo di fokoditšwego.

Ditsebišo mabapi le se di tla dirwa ge re šetše re feditše dipoledišano le lekala le ka ga maemo ao a fapafapanego.

Go rekišwa ga ditšweletšwa tša motšoko go tla tšwela pele go iletšwa ka go legato la temošo la boraro ka lebaka la dikotsi tša maphelo tše di amanago le go kgoga motšoko.

Dikgobokano ka moka di tla dula di ileditšwe, ka ntle le dipoloko tša bahu tšeo go tšona go nago le batho ba go se fete ba 50 goba dikopano ka mešomong mabakeng a go phethagatša mošomo.

Lefelo lefe goba lefe leo le bulelwago setšhaba fao ditiro tša setšo, tša dipapadi, tša boithabišo, tša boitapološo, tša dipontšho goba tša go swana le tšona le tla dula le tswaletšwe.

Re bile le dipoledišano tša katlego le baetapele ba setšhaba sa ditumelo tše di fapafapanego ka ga ditšhišinyo tša bona ka ga go bulwa ka seripa ga mafelo ao go rapelwago go ona le a ditirelo tša dikeletšo ge fela go ka latelwa ditshepedišo le melawana ye itšego.

Ka moka ga rena re dumelelane go ba le dipoledišano tše dingwe go tšwela pele ka ga taba ye gomme re na le tshepo ya gore re tla hwetša tharollo ye e ka phethagatšwago.

Re lakaletša magagešo a Mamoselemo mahlatse ge ba keteka moletlo wa sedumedi wa Eid. Ka moka ga bona ba tsene nakong ya go itima tše ntši, gomme se ka tlwaelo se swanetše go latelwa ke nako ya go keteka.

Re rata go ba leboga ge ba kgonne go dira diphetošo tše di hlokagalago tša go keteka fa ge re tšwela pele go lwantšha leuba le mmogo.

Ge re bula ekonomi, re tla tshepa dikwano tša setšhaba le bakgathatema ka moka ba bohlokwa go rarolla dintlha tše bohlokwa tša dikotsi ka mešomong le ka ditirišanong magareng ga bašomi le setšhaba.

Ka fao re tlo feleletša ditshepedišo tše mmalwa tša ka mo lekaleng le gome re tla kgopela khamphani ye nngwe le ye nngwe go hlama leano leo le ka phethagatšwago pele ga ge e ka bulwa.

Go ya ka maano a, dikhamphani di tla swanela go tsenya tirišong magato a tlhwekišo le a go tlogela sekgoba magareng ga bašomi le mafelo a go di phethagatša; di tla swanela ke go lekodišiša bašomi mabapi le baerase ye ge ba fihla letšatši le lengwe le le lengwe, ba beela thoko bao ba ka bego ba fetetšwe ke baerase ye gomme ba dira dithulaganyo tša gore ba dirwe diteko.

Gape ba swanetše go thuša ka go latišiša bao ba ka bego ba bile kgauswi le bao ba fetetšwego ke baerase ge diteko di ka laetša gore bašomi ba bona ba fetetšwe ke baerase.

Ka lebaka la go ba kotsing ga bona, bašomi ka moka bao ba nago le mengwaga ya go feta ye 60 le bao ba nago le malwetši a go se fole a go swana le bolwetši bja pelo, bolwetši bja swikiri, bolwetši bja mabapi le go hema bja go se fole le kankere ba swanetše go tloga ba dula ka gae.

Bašomi bao ba ka kgonago go šoma ba le ka gae ba swanetše go dumelelwa go dira bjalo.

Ka lebaka la magato a, dikhamphani ka moka tša tšweletšo, meepo, boagi, ditirelo tša ditšhelete, ditirelo tša sephrofešenale le dikgwebo, theknolotši ya tshedimošo, dikgokagano, ditirelo tša mmušo le ditirelo tša kgašo, di tla thoma go bulwa ka botlalo go thoma ka la 1 Phupu 2020.

Go thomološa ga maleba le dithulaganyo tša go boela mešomong ka dikgato di tla swanela ke go tsenywa tirišong ka mošomong o mongwe le o mongwe.

Diholeseile le kgwebišano ya dithekišo di tla bulwa ka botlalo, go akaretšwa mabenkele, mabenkele a di-spaza le bagwebi ba mebileng. Kgwebo ya inthaneteng e tla tšwela pele go dula e butšwe.

Makala a mangwe ao a butšego mo nakong ye e fetilego, a go swana le a temo le kagodithokgwa, a didirišwa tša lekala le, ditirelo tša kalafo, tšweletšo ya dijo le botšweletši bja ditšweletšwa tša pabalelo ya maphelo, a tla tšwela pele a butšwe ka botlalo.

Go netefatša gore re phethagatša go dira sekgoba magareng ga batho, ditiro tše dingwe tša ekonomi tša dikotsi tša godimo di tla tšwela pele go iletšwa. Tšona di akaretša:

• Diresturente, dipara le dithabene, ka ntle le ditirelo tša go tlišetšwa otara ya gago ya dijo goba go ikela o ya go itatela yona.
• Mafelo a madulo a baeti le maeto a difofane a ka mo nageng, ka ntle le maeto a go dira kgwebo, a tla thoma go šoma ka matšatšikgwedi ao a tlago tsebišwa.
• Dikhonferentshe, meletlo, ditiro tša boithabišo le tša dipapadi.
• Ditirelo tša boitlhokomelo, go akaretšwa tša go dira meriri le tša bobotse.

Go boela mešomong go tla dirwa ka magato gore mafelo a mešomo a dirwe gore a lokele go thibela coronavirus. Se se swanetše go dirwa ka tsela yeo e efogago le go fokotša kotsi ya phetetšo.

Re swere dipoledišano le intasteri ya tša boeti, dihotele le diresturente mabapi le ditlhohlo le mathata ao makala a a itemogelago ona.

Ba dirile ditšhišinyo tše mmalwa, mabapi le magato ao ba nyakago go a tsenya tirišong ge makala a a bulwa. Re sa lebeletše ditšhišinyo tše.

Go na le dikhamphani tše ntši tšeo di fetišitšego tšeo di nyakegago go ya ka melawana go thekga phetolo ya mabapi le coronavirus, go akaretšwa tšeo di šetšego di na le mafelo a go dira ditekodišišo tša bašomi, a diteko le a go beela thoko bašomi bao ba fetetšwego ke baerase.

Re tlo boledišana le bengmešomo ba bagolo mabapi le ka fao ba ka dirago mafelo a go beela thoko bašomi ba tšona bao ba fetetšwego ke baerase.

Re reta dikhamphani tšeo di tsentšego letsogo go Sekhwama sa Kwelobohloko le ka ditsela tše dingwe go phetolo ya rena. Tšona di akaretša dikhamphani tša go swana le Volkswagen, yeo e agago sepetlele sa kgole le batho ka femeng yeo e sa šomišwego ka Nelson Mandela Bay seo se ka kgonago go ba le mepete ye 4 000.

Ye nngwe ya ditlhohlo tše kgolo kudu tšeo re tlago lebana le tšona ge re eya go legato la boraro – leo le tlago dumelela go boela mešomong ga batho ba go fihla go ba dimilione tše seswai – e tla ba kotsi ye e oketšegilego ya phetetšo ya baerase ka dinamelweng tša bohle.

Re swanetše go ba le tirišano magareng ga banamedi, baotledi ba dithekisi le ba dipese, dikgwebo le mmušo go dira gore batho ba rena ba dule ba bolokegile.

Banamedi ba tla swanela ke go dula ba apere dimaseke, go hlapa diatla tša bona pele ga ge ba tšea maeto le ka morago ga maeto le go efoga go kgoma difahlego tša bona ka diatla tšeo di sego tša hlapiwa.

Banamedi le bona ba tla swanela ke go tlogela sekgoba seo se bolokegilego gareng ga bona le banamedi ba bangwe.

Baotledi ba dithekisi le ba dipese ba swanetše go hlompha melawana ye e tlago tsebišwa ke Tona ya Dinamelwa, go akaretšwa go netefatša gore difatanaga tša bona di a sanithaeswa kgafetšakgafetša.

Dikgwebo tše mmalwa di re eleditše gore di lebeletše ka fao di ka fokotšago go pitlagana ka dinamelweng tša bohle, go akaretšwa le go phatlalatša diiri tša mošomo le go abela bašomi dinamelwa.

Mellwane ya rena ya bosetšhaba e tla dula e tswaletšwe ka ntle le ge go sepetšwa diphahlo le go bušetša gae badudi ba dinaga tše dingwe.

Tlhohlo ye nngwe ye boima yeo re swanetšego go lebana le yona ke go bulwa leswa ga dikolo.

Seo re se beilego pele ke maphelo le go phela gabotse ga barutwana, ga baithuti, ga barutiši le bašomi ba ka mo dihlongweng tše.

Re tshwenywa gape ke kgodišo le tlhabollo ya bana ba rena le gore moloko ka moka wa baithuti o se ke wa hlokišwa thuto go ya go ile ka lebaka la leuba le.

Ka fao re diriša mokgwa wo o nago le šedi wa go šomiša magato a go bula dikolo, wo o hlahlwago ke keletšo ya tša kalafo le go rerišana le bakgathatema ka moka.

Re tlo thomološa dithuto go baithuti ba kreiti ya bošupa le ya 12 go tloma ka la 1 Phupu 2020.

Magato a boima a taolo ya diphetetšo gomme, ge go hlokagala, mananeokgoparara a tlaleletšo a meetse le a tlhwekišo a tsenywa tirišong go kgontšha go tlogela sekgoba gareng ga baithuti, gore ba hlape diatla kgafetšakgafetša le a polokego ya baithuti.

Magato gape a tsenywa tirišong go kgontšha polokego ge bana ba fihlelela lenaneo la phepo ya baithuti dikolong le ka dinamelweng tša baithuti.

Khalentara ya sekolo e tla hlangwa ka leswa, gomme lenaneothuto la fokotšwa gore re kgone go fetša ngwaga wa dithuto wa 2020.

Go a kwešišega gore go na le tlhobaboroko mabapi le go bulwa leswa ga dikolo, gomme ke swanetše go gatelela gore ga go motswadi yo a tlogo gapeletšwa go romela ngwana wa gagwe sekolong ge e le gore o tshwenyega ka ga polokego ya gagwe.

Eupša ge ka moka re ka šoma mmogo, ge re ka latela ka šedi ditemošo le ditshepedišo, re tla kgona go dira gore dikolo tša rena di bolokege.

Re diriša gape mokgwa wa magato wa go bula leswa dithuto ka dihlongweng tša thuto ya godingwana.

Go thoma ka la 1 Phupu 2020, diyunibesithi tša mmušo ka moka go emetšwe gore di tla phethagatša mekgwa ya go ruta le ya go ithuta o le kgole go netefatša gore baithuti ka moka ba fiwa sebaka seo se lekanego sa gore ba phethe ngwaga wa bona wa dithuto wa 2020.

Ge re thomiša ka legato la temošo la boraro, ga go palo ya go feta tee-tharong ya baithuti yeo e tlago dumelelwa go boela dikhamphaseng ge fela e le gore ba ka fiwa madulo ao a bolokegilego.

Dihlongwa tše tša thuto ya godingwana di tla bulwa go tšwela pele ge legato la temošo ka ga coronavirus le fetoga.

Ge re diriša methopo ya rena ya maphelo ka nepo ya go kgona maemo a phetetšo ka bontši ya baerase ye e emetšwego, re swanetše go netefatša gore ga re dire sekgoba sa gore go phule mathata a mangwe a tša maphelo.

Ditirelo tša maphelo tša sewelo ka fao di swanetše go bulwa ka botlalo gomme di tšwele pele go aba ditirelo go lebeletšwe kudu thibelamalwetši ya bana, ditirelo tša thibelapelego, tlhokomelo ya baimana, phekolo le kalafo ya bolwetši bja mafahla le HIV, taolo ya malwetši a go se fole le thekgo go batšwasehlabelo ba dikgaruru tša bong.

Re swanetše go tiišetša ka fao go swanago gore ditokelo tša batho ka moka tša go phela le tša seriti di bohlokwa go phetolo ya rena go coronavirus, le gore re swanetše go tia kgahlanong le ditiro tšeo di tshelago ditokelo tše le ditokelo tše dingwe tša motheo tša batho.

MaAfrika Borwa ao a rategago,

Re bone kgotlelelo ya bao ba tšwetšego pele go šoma ka nakong ka moka ya go tswalela naga, ba hlokometše bao ba babjago, ba fana ka dijo le ditirelo tša motheo, ba šoma go dira gore naga ya rena e tšwele pele go šoma ka fase ga maemo a boima.

Morwalo wa go tswalela naga o bile wo o mpefetšego kudu go bao ba bego ba sa kgone go o kgotlelela.

Bjale ke nako ya gore bontši bja rena re boele mešomong re thomološe ditiragalo tša maphelong a rena tšeo di bego di emišitšwe go tloga mola go tswalela naga go thomago.

Le ge go le bjale, ke rata go gatelela gore go nolofatša dikiletšo tše dingwe ga gore gore kotsi ye e tšweletšwago ke coronavirus e fetile goba gore ntwa ya rena kgahlanong le bolwetši bjo e fedile.

Gabotse, kotsi ya koketšego ye kgolo ya diphetetšo bjale ke ye kgolo go feta ka fao e bilego ka gona go tloga mola go thomago leuba le ka nageng ya rena.

Bjale ke nako yeo re swanetšego go maatlafatša matsapa a rena le go godiša tirišano ya rena.

Bjale, re tshepetše go lena gape, go ditiro tša lena le go boikarabelo bja lena.

Re tshephile lena go hlompha bohlokwa bja bophelo le seriti sa batho ka moka.

Re tshephile lena go šireletša bao ba hlokago menyetla le bao ba lego kotsing gareng ga rena.

Re tshephile lena go laetša kwelobohloko le kgaogelo yeo e bonwego ka go phetolo ya batho ba Afrika Borwa go mathata a.

Ka go fihlelela tlhohlo ye kgolo ye, re tla tšwela pele bjalo ka setšhaba se tee, seo se kopanego ka ditiro, le seo se ikemišeditšego gore re tla fenya ka nnete.

Mo lebakeng le, go feta le peleng, re gopotšwa mantšu a Madiba, ge a be a re: “Bjale go maatleng a lena.”

A Modimo a boloke Afrika Borwa a šireletše setšhaba sa yona.

Ke a leboga.